Ewaluacja Programu Profilaktycznego Celem ewaluacji było uzyskanie informacji na temat efektywności prowadzonych działań, wynikających z założeń zawartych w Szkolnym Programie Profilaktycznym opracowanym na lata 2009 2011. Uzyskane dane wykorzystane zostaną do wprowadzenia zmian w dotychczasowym programie, w celu zwiększenia skuteczności pracy profilaktycznej w szkole. Aby uzyskać informacje ankietowano nauczycieli, uczniów i rodziców, a także wykorzystano dane zawarte w kwestionariuszach wypełnianych w ciągu roku szkolnego przez uczniów i rodziców. Przeprowadzono ankiety wśród uczniów sześciu klas gimnazjum (po dwie klasy z każdego poziomu). Dodatkowo uwzględniono dane z kwestionariuszy dotyczących korzystania z substancji psychoaktywnych i zjawiska przemocy wśród klas I, a także informacje uzyskane od rodziców klas III, na temat skuteczności Programu Profilaktycznego i Wychowawczego. 6
Wnioski wynikające z przeprowadzonych badań: 1. Zagadnienia omawiane podczas godzin wychowawczych: Z ankiet przeprowadzonych wśród uczniów i nauczycieli wynika, że podczas godzin wychowawczych omawiano zagadnienia związane z różnymi rodzajami zachowań (uległe, asertywne, agresywne). Ponadto wychowawcy prowadzili z podopiecznymi lekcje na temat ważnych wartości i sensu życia, a także sposobów nazywania i rozpoznawania uczuć i panowania nad własnymi emocjami. Dane te zostały potwierdzone przez znaczną część badanych gimnazjalistów. 2. Korzystanie z substancji psychoaktywnych: Z opinii uczniów wynika, że zarówno na terenie szkoły jaki poza nią gimnazjaliści korzystają z substancji psychoaktywnych, przy czym poza szkołą zjawisko narasta. Palenie papierosów występuje najczęściej, prawie każdy uczeń przyznał, że gimnazjaliści palą na terenie szkoły i poza nią. Korzystanie z alkoholu występuje wśród uczniów prawie dwukrotnie częściej poza szkołą niż na jej terenie, zaś używanie narkotyków ponad dwukrotnie częściej można zaobserwować poza terenem szkoły niż na jej terenie. Prawie wszyscy uczniowie klas pierwszych, ankietowani przez pedagoga, przyznają się do korzystania z tzw. energetyków. Znacznie mniejsza liczba badanych pierwszoklasistów (ok. jedna trzecia) używa alkoholu bądź wyrobów tytoniowych. Podstawowym motywem sięgania po środki psychoaktywne była ciekawość gimnazjalistów ( chciałem spróbować ), a także bezrefleksyjne pobudki typu po prostu, bo lubię. Uczniowie raczej nie traktują substancji psychoaktywnych jako wsparcia w nauce. Ponadto młodzież posiada podstawową wiedzę, na temat dopalaczy. Uczniowie uzyskali informacje za pośrednictwem środków masowego przekazu (głównie telewizji), a także w szkole od wychowawców i pedagoga szkolnego. Jedynie kilkoro uczniów przyznało się do sięgania po dopalacze, zazwyczaj była to jednokrotna próba. Zdaniem nauczycieli, uczniowie korzystają z substancji psychoaktywnych na terenie gimnazjum i są to głównie nikotyna i alkohol. Podobne stanowisko wyraża w tej kwestii większość badanych rodziców. Wszyscy uznają, że na terenie szkoły uczniowie mają dostęp do nikotyny, a część rodziców wymienia także alkohol i dopalacze. Zdaniem rodziców, uczniowie najczęściej dostają substancje psychoaktywne od kolegów ze szkoły. 3. Postawa szacunku wobec innych uczniów i pracowników szkoły: Z przeprowadzonych badań wynika, że uczniowie zauważają w swoim otoczeniu szkolnym 7
brak wzajemnego szacunku między kolegami. Wielu badanych uważa także, że często spotykaną postawą uczniów wobec pracowników szkoły jest brak szacunku. Zaledwie kilkoro gimnazjalistów uznało, że w szkole panuje postawa wzajemnego szacunku między uczniami, a także w stosunku do pracowników. Opinia nauczycieli na temat postawy szacunku uczniów, jest zbliżona do odpowiedzi samych gimnazjalistów. Wśród najczęściej wskazywanych przez nauczycieli przyczyn takiej postawy młodzieży, wymieniano brak pozytywnych wzorców w domu, brak autorytetów i wartości w życiu dzieci, zaniedbania w wychowaniu w domu rodzinnym. 4. Występowanie różnych form przemocy: Na podstawie przeprowadzonych wśród uczniów badań, można stwierdzić, że w szkole w różnym nasileniu występują zróżnicowane formy przemocy. Najczęściej zauważane są przemoc słowna (wyzywanie, dokuczanie) i fizyczna (bicie, popychanie, kopanie). Około połowa ankietowanych przez pedagoga pierwszoklasistów przyznaje, że została uderzona w szkole. Przemoc słowna i fizyczna występują w szkole na co dzień lub kilka razy w tygodniu. Kolejną pod względem częstotliwości występowania formą przemocy wśród uczniów jest zastraszanie. Kilkoro uczniów, prawdopodobnie doświadcza go codziennie. Na terenie gimnazjum występują także sytuacje wymuszania (pieniędzy, jednak uczniowie mówili także o wymuszaniu papierosów). W opinii niektórych uczniów klas I - III zdarza się to codziennie, jednak większość uważa, że zjawisko takie nie występuje w szkole. Z danych uzyskanych przez pedagoga szkolnego, podczas ankietowania pierwszoklasistów, wynika że większość z nich była świadkiem wyłudzania pieniędzy od innych uczniów. Spośród wymienionych zachowań, uczniowie w najmniejszym stopniu doświadczają kradzieży. Większość badanych uważa, że zdarzają się one raz w miesiącu, rzadziej lub nie występują. Pomimo tych informacji, większość ankietowanych przez pedagoga uczniów klas pierwszych uznała, że czuje się w szkole raczej bezpiecznie. Nauczyciele podzielają opinie uczniów, przyznając, że najczęściej na terenie szkoły występują przemoc słowna i fizyczna pomiędzy młodzieżą. Podobne zdanie na ten temat mają badani rodzice, którzy słyszeli o stosowaniu przemocy słownej i fizycznej wśród gimnazjalistów, a także o braku szacunku do pracowników szkoły. 5. Ponoszenie konsekwencji w przypadku nieusprawiedliwionych obecności ucznia: Większość badanych gimnazjalistów twierdzi, że uczniowie ponoszą konsekwencje za nieusprawiedliwione nieobecności podczas zajęć lekcyjnych. Najczęściej wymienianą 8
konsekwencją opuszczania zajęć szkolnych jest uzyskanie ujemnych punktów i jednoczesne obniżenie oceny z zachowania. W opinii większości nauczycieli uczniowie ponoszą konsekwencje w przypadku nieusprawiedliwionego opuszczania zajęć. Wychowawcy i rodzice podzielają zdanie uczniów, także uważają, że najczęściej ponoszoną karą za opuszczanie zajęć jest obniżona ocena z zachowania. Z informacji uzyskanych dzięki badaniom wynika, że wszyscy ankietowani rodzice usprawiedliwiają nieobecności dziecka związane z chorobą, zazwyczaj nie usprawiedliwiają absencji związanej z obawami dziecka, dotyczącymi szkoły. Niektórzy rodzice usprawiedliwiają nieobecności w sytuacjach rodzinnego wyjazdu. Większość rodziców nie usprawiedliwia wszystkich przypadków absencji dziecka czyli gimnazjaliści zazwyczaj ponoszą konsekwencje nieusprawiedliwionego opuszczania zajęć. 6. Ponoszenie konsekwencji w przypadku niewłaściwego zachowania uczniów: Zdaniem badanych gimnazjalistów, karami najczęściej stosowanymi wobec uczniów przejawiających niewłaściwe zachowania są: uwagi wpisywane do dziennika (raczej nieskuteczne), obniżona ocena z zachowania, rozmowa z wychowawcą, pedagogiem lub psychologiem, nagana, wezwanie rodziców lub zgłoszenie sprawy na policję. Zdaniem nauczycieli uczniowie karani są uwagami i obniżoną oceną z zachowania, ponadto często w takich sytuacjach wzywani są rodzice a sprawa bywa zgłaszana na policję lub do sądu. Spośród niewłaściwych zachowań, jakie najczęściej pojawiają się ze strony uczniów, nauczyciele wymieniają: ignorowanie poleceń oraz lekceważącą lub wulgarną postawę gimnazjalistów podczas rozmowy pracownikami szkoły. 7. Związek czynników ryzyka z występowaniem niewłaściwych zachowań: Wyniki uzyskane z przeprowadzonych wśród uczniów ankiet, pozwalają wysunąć wniosek, że ich zdaniem najistotniejszymi czynnikami mającymi związek z pojawianiem się ryzykownych i niewłaściwych zachowań wśród młodzieży są: występowanie konfliktów rodzinnych, brak pozytywnej więzi emocjonalnej z rodzicami, niedojrzałość emocjonalna i brak poczucia własnej wartości. Te same czynniki, w opinii nauczycieli, najczęściej współwystępują z niewłaściwymi zachowaniami dzieci. Rodzice najczęściej wymieniali następujące czynniki ryzyka: brak pozytywnej więzi z rodzicami, brak poczucia własnej wartości oraz konflikty rodzinne i niedojrzałość emocjonalną uczniów. Jako mniej znaczące dla występowania negatywnych zachowań uczniów, rodzice wymienili: poważne problemy finansowe rodziny oraz brak 9
zaangażowania w praktyki religijne. Również, zdaniem znacznej liczby badanych uczniów brak zaangażowania w praktyki religijne, nie ma większego znaczenia dla występowania niewłaściwych zachowań wśród młodzieży. 8. Najczęściej występujące w środowisku uczniów czynniki ryzyka: Do najczęściej wymienianych trudności, których doświadczają uczniowie, związanych z występowaniem zachowań ryzykownych i niewłaściwych postaw życiowych młodzieży, należą: problemy z nauką, brak pozytywnych więzi emocjonalnej z rodzicami, a także niedojrzałość emocjonalna. Podobne zdanie występuje pośród nauczycieli gimnazjum, jednak oni wskazują inne natężenie problemów. Jako najczęściej występujące wśród młodzieży trudności wymieniają w kolejności: problemy z nauką, niedojrzałość emocjonalną uczniów oraz brak pozytywnej więzi z rodzicami. Czynnikiem dodatkowo wyróżnionym przez pracowników gimnazjum jest częsty brak zainteresowań pozaszkolnych uczniów. Rodzice najczęściej przyznawali, że w środowisku gimnazjalnym występują następujące trudności: problemy w nauce, niedojrzałość emocjonalna uczniów, brak pozytywnej więzi z rodzicami, a także występowanie konfliktów rodzinnych, co wskazuje na spójność opinii nauczycieli, uczniów i rodziców. 9. Spotkania dla rodziców: Zdaniem nauczycieli, szkoła organizowała spotkania dla rodziców, podczas których mogli oni zapoznać się z zagrożeniami związanymi z korzystaniem przez ich dzieci ze środków psychoaktywnych. Ankietowani rodzice potwierdzają tę opinię, ponadto większość z nich miała możliwość omówienia z wychowawcami lub pedagogiem kwestii związanych z poczuciem sensu życia dzieci i znaczenia ważnych dla nich wartości. 10. Współpraca szkoły z innymi instytucjami: Zdaniem wszystkich nauczycieli, pracownicy szkoły podejmują współpracę z przedstawicielami innych instytucji. Najczęściej w sprawach uczniów kontaktowano się z przedstawicielami policji i poradni psychologiczno pedagogicznej. 11. Współpraca wychowawców z kuratorami: Nauczyciele oceniają współpracę z kuratorami na poziomie dostatecznym. Przyznają, że główną korzyścią wynikającą z tych kontaktów, jest możliwość lepszego poznania ucznia, jego trudności i osiągnięć pozaszkolnych, sytuacji domowej i warunków życia. 10
12. Ocena procedur stosowanych w szkole: Nauczyciele uważają, że skuteczność procedur stosowanych w gimnazjum jest różna w zależności od ich rodzaju. Najlepiej sprawdziła się procedura, dotycząca postępowania z uczniami będącymi pod wpływem środków psychoaktywnych na terenie szkoły. Najgorzej oceniona została procedura postępowania z uczniem przebywającym na korytarzu szkolnym podczas zajęć lekcyjnych. Według sugestii badanych nauczycieli, aby uskutecznić działanie procedur, powinny być one zawsze stosowane konsekwentnie przez wszystkich pracowników szkoły. 13. Zdanie rodziców na temat skuteczności podejmowanych przez szkołę działań profilaktycznych: W opinii badanych rodziców szkoła podejmuje działania profilaktyczne w stopniu przeciętnym. Na podstawie ankiet przeprowadzonych wśród rodziców klas trzecich, można wnioskować, że większość rodziców posiada informacje na temat działań profilaktycznych prowadzonych w szkole. Najczęściej wymieniane były: spotkanie z policjantem, umieszczanie informacji na stronie internetowej, pogadanki z wychowawcą i pedagogiem, a także oglądanie filmów profilaktycznych. 14. Sugestie nauczycieli, dotyczące działań profilaktycznych w szkole: Podstawową sugestią, wynikającą z opinii nauczycieli jak i samych uczniów, jest konsekwentne stosowanie zasad przyjętych w szkole. Sami uczniowie często wypowiadali się krytycznie na temat bezkarności i braku konsekwencji w karaniu uczniów, łamiących zasady poprawnego zachowania. Jedynie określenie jasnych granic właściwego zachowania i konsekwentne działanie wszystkich pracowników może dać pozytywne rezultaty, warto także zwrócić uwagę na konsekwencję rodziców. Ponadto nauczyciele zaproponowali dodatkowe tematy, które powinny być poruszane w pracy wychowawczej z gimnazjalistami: odchudzanie się oraz cyberagresja. 11