SOCJOLOGIA W MEDYCYNIE Program zajęć: 1. Relacja pomiędzy socjologią a medycyną. Socjologiczne koncepcje zdrowia i choroby. Choroba jako zjawisko społeczne (4 godziny). Przyczyny zapotrzebowanie na wiedzę socjologiczną w medycynie. Relacje pomiędzy socjologią a medycyną: medycyna jako integralna część społeczeństwa. Normy społeczne a pojecie zdrowia społeczny wymiar zdrowia (role społeczne, interakcje społeczne). Choroba jako zjawisko społeczne. Pojęcie dewiacji w perspektywie teorii socjologicznych a pojęcie choroby. Kulturowy ideał osobowości, role społeczne, wzory zachowań, system wartości w relacji do zachowań w zdrowiu i chorobie. Socjomedyczne wskaźniki stanu zdrowia skale mierzące różne wymiary (w tym wymiar społeczny zdrowia). Celem zajęć jest nauczenie studentów konstruowania skal pomiarowych przy użyciu socjomedycznych wskaźników zdrowia - w odniesieniu do różnych grup wiekowych. Aronson E. Człowiek - istota społeczna. Warszawa 1987. Sokołowska M. Socjologia medycyny. Warszawa 1986. Wstęp do socjologii medycyny. Red. A. Ostrowska. Warszawa 1990. 2. Socjogenne uwarunkowania zdrowia i choroby (2 godziny). Przemiany demograficzne i cywilizacyjne a zmiany w stanie zdrowia i obrazie chorób. Styl życia, pełnienie ról społecznych, stopień izolacji społecznej jako źródło zaburzeń w zdrowiu fizycznym i psychicznym; patogenna rola znaczących wydarzeń życiowych w odniesieniu do stanu zdrowia. Nierówności społeczne i dyskryminacja społeczna na poziomie mikro- i makrostruktury (wiek, płeć, status społeczno-ekonomiczny, stan cywilny, religia, bezrobocie, bezdomność) a stan zdrowia i dostęp do świadczeń medycznych. Zjawisko dezintegracji społecznej i anomii a przyczyny samobójstw i prób samobójczych. Celem zajęć jest uświadomienie, że coraz częściej przyczyny chorób tkwią w środowisku społecznym (w rodzinie, grupie zawodowej, szkole, środowisku lokalnym, itd.) oraz dostarczenie wiedzy pozwalającej na analizę wpływu struktury społecznej na stan zdrowia.
Człowiek, środowisko, zdrowie. Red. J. Kopczyński i A. Siciński. Wrocław 1990. Puchalski K. Zdrowie w świadomości społecznej. Łódż 1997. Mitchel AT. Dlaczego? Czyli samobójstwo i inne zagrożenia wieku dorastania. Warszawa 1994. Jarosz M. Samobójstwa. Warszawa 1997. 3. Postawy i zachowania w zdrowiu i chorobie (4 godziny). Kultura a zdrowie. Kultura jako wzorzec oczekiwanych zachowań związanych ze zdrowiem. Socjologia ciała. Normy społeczno-kulturowe a normy zdrowotne. Zdrowie jako wartość. Symbole kulturowe. Kulturowe wyznaczniki stylu życia a stan zdrowia. Modele zachowań w zdrowiu i chorobie. Kulturowe wyznaczniki postaw i zachowań w chorobie. Proces socjalizacji pierwotnej i wtórnej a zachowania w zdrowiu i chorobie. Celem zajęć jest zwrócenie uwagi na znaczenie procesu socjalizacji dla oceny późniejszych zachowań zwłaszcza zachowań w zdrowiu i chorobie oraz kształtowanie umiejętności przekształcania postaw nieracjonalnych z punktu widzenia utrzymania zdrowia w zachowania racjonalne. Tobiasz- Adamczyk B., Szafraniec K., Bajka J. Zachowania w chorobie. Opis przebiegu choroby z perspektywy pacjenta. Kraków 1999. Winefield H., Peay M.Y. Nauka o zachowaniu w medycynie. Warszawa 1986 Korzeniowska E. Zachowania i świadomość zdrowotna w sferze pracy. Łódź 1997 4. Struktura i funkcje rodziny a stan zdrowia i występowanie chorób (2 godziny). Rola rodziny w kształtowaniu zachowań pro i antyzdrowotnych. Przemiany w strukturze i funkcjach rodziny a stan zdrowia. Socjalizacja w rodzinie źródłem zachowań związanych ze zdrowiem. Wsparcie w rodzinie w sytuacjach trudnych wydarzenia życiowe choroba, niepełnosprawność. Wpływ choroby na funkcje rodziny. Patogenna rola rodziny jako środowiska chorobotwórczego. Zadania opiekuńcze i pielęgnacyjne rodziny. Patologia życia rodzinnego przemoc fizyczna i psychiczna w rodzinie. Konsekwencje związane z opieką nad chorym przewlekle i niepełnosprawnym oraz osobą w podeszłym wieku w rodzinie.
Celem zajęć jest ukazanie znaczenia rodziny dla zdrowia oraz kształtowanie umiejętności oceny skutków chorób dla jej funkcjonowania - studium przypadku. Woźniak Z. Socjomedyczne aspekty funkcjonowania rodziny. Poznań 1990. Lipowska Teuch A. Rodzina a przemoc. Warszawa 1999. Pospiszyl I. Przemoc w rodzinie. Warszawa 1994. 5. Patologie społeczne a konsekwencje zdrowotne (2 godziny). Pojęcie i rodzaj zachowań patologicznych. Społeczne uwarunkowania zjawisk patologii społecznej na przykładzie alkoholizmu i narkomanii. Sposoby przeciwdziałania zjawiskom patologii społecznej. Społeczne przyczyny i konsekwencje samobójstw i prób samobójczych. Celem ćwiczeń jest wskazanie na rolę lekarza w przeciwdziałaniu zjawiskom patologicznym, poznanie sposobów przeciwdziałania tym zjawiskom - próba konstruowania programów profilaktycznych przez studentów. Cekiera Cz. Ryzyko uzależnień. Lublin 1994. Gaś. Z. Rodzina wobec uzależnień. Warszawa 1993. Gaberle A. Patologia społeczna. Warszawa 1996. Gossop M. Narkomania. Mity i Rzeczywistość. Warszawa 1993. Moskalewicz J., Świątkiewicz G., Śierosławski J., Zieliński A. Zagrożenie substancjami psychoaktywnymi w Polsce. W: Aktualne problemy zdrowotne, zagrożenia i szanse. Red. H. Kirschner i J. Kopczyński. Warszawa 1999. Kmiecik Baran K. Młodzież i przemoc. Warszawa 2000. Jarosz M. Samobójstwa. Warszawa 1997. 6. Socjologiczne konsekwencje chorób przewlekłych, niepełnosprawności i starości (2 godziny).
Wielowymiarowy model niepełnosprawności. Konsekwencje choroby przewlekłej, niepełnosprawności i starości dla chorego (ograniczenie aktywności społecznych, izolacja społeczna, zakłócenia w pełnieniu ról społecznych, uzależnienie od innych osób lub instytucji medycznych i pozamedycznych). Konsekwencje dla grup społecznych (zmiany w sytuacji rodziny, zakłócenia w funkcjonowaniu grupy zawodowej zmiany w szerszym środowisku społecznym). Rodzaj choroby a naznaczenie społeczne. Znaczenie środowiska społecznego w procesie adaptacji (rodzina, środowisko lokalne, środowisko pracy). Bariery procesu adaptacji: związane z jednostką (psychiczne, motywacyjne) oraz miejscem pacjenta w zbiorowości (społeczne, kulturowe), tkwiące w ustawodawstwie oraz organizacji pomocy dla osób rehabilitowanych. Wpływ instytucji medycznych na przebieg adaptacji. Działania społeczne w zakresie przyspieszenia adaptacji społecznej do choroby. Celem zajęć jest zapoznanie studentów z mechanizmami leżącymi u podstaw uprzedzeń (piętna) i wynikających stąd trudności w rehabilitacji przygotowywanie schematów kategorii w ramach, których należy rozpatrywać społeczne konsekwencje chorób. Tobiasz- Adamczyk B., Szafraniec K., Bajka J. Zachowania w chorobie. Opis przebiegu choroby z perspektywy pacjenta. Kraków 1999. Larkowa H. Człowiek niepełnosprawny. Warszawa 1987. Kowalik S. Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Katowice 1999. Sękowski A.E. Psychospołeczne determinanty postaw wobec inwalidów. Lublin 1994. 7. Jakość życia chorych przewlekle, ludzi starych, osób niepełnosprawnych (4 godziny). Pojęcie jakości życia w wymiarze obiektywnym i subiektywnym. Funkcjonalne i psychosocjomedyczne wskaźniki jakości życia jako podstawowe narzędzie oceny stanu zdrowia. Wskaźniki jakości życia w praktyce medycznej. Udział medycznych i pozamedycznych wymiarów jakości życia w jej ocenie na przykładzie wybranych problemów. Określenie mierników poszczególnych wymiarów np.: zakres kontaktów, pełnienia ról społecznych, stopień zależności od innych osób. Skale pomiarowe mierzące różne wymiary jakości życia. Odpowiedzialność za grupy zależne - osoby chore przewlekle, w podeszłym wieku, osoby niepełnosprawne.
Celem zajęć jest zwrócenie uwagi na rolę oceny jakości życia w praktyce medycznej i badaniach klinicznych oraz zapoznanie z narzędziami służącymi do oceny jakości życia nauczenie studentów konstruowania skal dotyczących jakości życia. Tobiasz-Adamczyk B., Brzyski P., Bajka J. Społeczne uwarunkowania jakości życia kobiet w progu wieku starszego. Kraków 2004. Tobiasz-Adamczyk B. Jakość życia: zakres badań w perspektywie socjologicznej. Sztuka Leczenia nr 3/99. Garett G. Potrzeby zdrowotne ludzi starszych. Warszawa 1990. Zrozumieć starość. Red. A. Panek, Z. Szarota. Kraków 2000. 8. Leczenie jako proces społeczny (4 godziny). Społeczne uwarunkowania przebiegu procesu leczenia. Relacja lekarz pacjent w perspektywie różnych modeli socjologicznych. Charakterystyka ról (oczekiwanych i rzeczywistych lekarza i pacjenta). Wpływ relacji pomiędzy lekarzem a pacjentem na skuteczność terapii. Czynniki obiektywne i subiektywne zakłócające relacje lekarz - pacjent (brak informacji, akceptacji, współdziałania personelu, nieuwzględniania sytuacji życiowej pacjenta). Wpływ medycyny niekonwencjonalnej na relację lekarz - pacjent. Celem zajęć jest ukazanie mechanizmów komunikowania się w relacji lekarz-pacjent oraz czynników społecznych zakłócających prawidłowy przebieg tej relacji. Zwrócenie uwagi na oczekiwania pacjenta wynikające z wzajemnego układu praw i obowiązków partnerów tej relacji. Tobiasz-Adamczyk B. Relacje lekarz pacjent w perspektywie socjologii medycyny. Kraków 2002. Ostrowska A. Relacja pacjent lekarz, nowa jakość? W: Promocja zdrowia Nauki Społeczne i Medycyna Nr.21/2001. Mayerscough P. R., Ford M. Jak rozmawiać z pacjentem. Gdańsk 2001. Gordon Thomas, W Sterling Edwards. Pacjent jako partner. Warszawa 1999. Brehant J. Thanatos: Chory i lekarz w obliczu śmierci. Warszawa 1980.
9. Społeczne uwarunkowania roli zawodowej lekarza (4 godziny). Czynniki wpływające na sposób pełnienia roli zawodowej lekarza: ustawodawstwo, kodeks etyczno-deontologiczny, system opieki zdrowotnej, warunki pracy, kwalifikacje i system kształcenia, definicja roli lekarza w grupie, identyfikacja zawodowa, cechy demograficznospołeczne, osobowościowe, stereotypy lekarza, pozycja społeczno-zawodowa. Lekarz jako kreator zachowań zdrowotnych. Przeobrażenia zawodu lekarza: instytucjonalizacja, specjalizacja, zmiana pozycji społeczno-zawodowej, kontrola zawodowa. Etyczno-moralne aspekty postaw lekarzy wobec zagadnień śmierci, transplantologii eutanazji oraz eksperymentów we współczesnej medycynie. Mechanizmy społeczne warunkujące satysfakcję z roli zawodowej. Stres zawodowy - dylematy roli lekarza. Konflikt w roli i konflikt ról. Prestiż zawodu lekarza i konsekwencje społeczne z niego wynikające. Celem zajęć jest pokazanie wpływu czynników społecznych na sposób pełnienia roli zawodowej lekarza społeczno-kulturowe uwarunkowania pracy lekarza. Wskazanie na źródła prestiżu zawodu przyczyn pozycji lekarza Tobiasz-Adamczyk B. Relacje lekarz pacjent w perspektywie socjologii medycyny. Kraków 2002. Singer P. Rozważania o życiu i śmierci. Warszawa 1997. Ostrowska A. Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa. Warszawa 1991. Aleksandrowicz J. Studia medyczne a etos zawodu lekarza. Kraków 1985. Tobiasz-Adamczyk B., Bajka J., Marmon G. Wybrane elementy socjologii zawodów medycznych. Kraków 1996. 10. Funkcjonowanie instytucji medycznych na przykładzie szpitala (2 godziny). Szpital jako instytucja, cele tej instytucji. Warunki skutecznego funkcjonowania instytucji medycznych. Funkcjonalność i dysfunkcjonalność instytucji medycznych. Pojęcie instytucji totalnej na przykładzie szpitala psychiatrycznego. Szpital jako środowisko wewnętrzne (terapeutyczne), relacje szpitala ze środowiskiem zewnętrznym. Rola szpitala i innych instytucji medycznych w procesie umierania. Celem zajęć jest ukazanie wzajemnych relacji pomiędzy funkcjonowaniem medycyny jako instytucji a funkcjonowaniem innych instytucji społecznych.
Tobiasz-Adamczyk B. Relacje lekarz pacjent w perspektywie socjologii medycyny. Kraków 2002. Goodman N. Wstęp do socjologii. Poznań 1999. Sokołowska M. Socjologia medycyny. Warszawa 1986.