Z E S Z Y T Y N A U K O W E P O L I T E C H N I K I P O Z N A Ń S K I E J N 65 Oganizacja i Zaządzanie 2015 Jezy MAZURCZAK *, Ieneusz GANIA * BADANIE MOŻLIWOŚCI POGŁĘBIANIA SPECJALIZACJI PRZEDMIOTOWEJ SYSTEMÓW PRODUKCYJNYCH W pojektowaniu stuktu systemów podukcyjnych pzyjmuje się jako genealne kyteium twozenie jednostek specjalizowanych pzedmiotowo. W odniesieniu do istniejących stuktu podukcyjnych ogólne badanie na podział, a więc zbadanie możliwości pogłębienia specjalizacji pzedmiotowej, jest kokiem o tyle ważnym i pzydatnym, że wstępnie infomuje o możliwości podziału na mniejsze jednostki podukcyjne (ównież specjalizowane pzedmiotowo). Dla systemów nowopowstających bada się możliwość podzielenia całego zbiou detali (pzewidywanego do podukcji) i stanowisk oboczych na jednostki specjalizowane pzedmiotowo. Ocenę możliwości podziału istniejącej jednostki podukcyjnej I stopnia na mniejsze, wyspecjalizowane pzedmiotowo, lub możliwości twozenia od podstaw nowych jednostek, można uzyskać na podstawie tzw. wskaźników podatności na podział. Słowa kluczowe: oganizacja systemów podukcyjnych, stuktua podukcyjna, specjalizacja systemów podukcyjnych. 1. WPROWADZENIE Podstawową olę w pojektowaniu pzedsiębiostw pzemysłowych odgywa pojektowanie oganizacji systemów podukcyjnych. Główną funkcją tego systemu jest ealizacja pzemysłowego pocesu podukcji. System podukcyjny można podzielić na szeeg współpacujących podsystemów, takich jak: podsystem technicznego pzygotowania podukcji, podukcji podstawowej, tanspotu, nazędziowy itp. W złożonym pocesie pojektowania oganizacji pzedsiębiostw pzemysłowych konieczne staje się opacowanie pojektów oganizacji tych podsystemów, a wśód nich pojektu oganizacji systemów podukcyjnych ealizujących pocesy podstawowe. Zawatość takiego pojektu jest uzależniona od * Wydział Inżynieii Zaządzania Politechniki Poznańskiej.
88 Jezy Mazuczak, Ieneusz Gania konketnych waunków podukcyjno-oganizacyjnych. Nie ulega natomiast wątpliwości, że pojektowanie stuktuy podukcyjnej zajmuje w nim czołowe miejsce, zaówno pzy pojektowaniu nowych, jak i pzy modenizacji istniejących obiektów. Pzez pojęcie stuktuy podukcyjnej (stuktuy systemu podukcyjnego) należy ozumieć [1, s. 20] sposób podziału pocesu podukcyjnego pomiędzy jednostki podukcyjne jako podmioty pocesu podukcji azem ze związkami wewnętznymi i zewnętznymi wynikającymi ze współpacy stanowisk oboczych i jednostek podukcyjnych wyższego zędu (gniazd, linii, oddziałów) w amach pocesu podukcyjnego wydziału czy zakładu. Inaczej jest to układ komóek (jednostek) podukcyjnych i fomy ich wewnętznych powiązań koopeacyjnych w pocesie podukcji [6, s. 99]. Jak wynika z powyższych definicji, elementami składowymi stuktuy podukcyjnej są jednostki podukcyjne (JP) o óżnych stopniach złożoności: 0 stanowisko obocze, I gniazdo, linia, wasztat, bygada, II oddział, III wydział [5]. Można więc pzyjąć [2, 3, 9], że pojektowanie stuktuy podukcyjnej jest ównoznaczne (ównozędne) z pojektowaniem i oganizacją stuktu systemów podukcyjnych. Kształtowanie stuktuy podukcyjnej można taktować jako kombinatoyczne łączenie stanowisk oboczych powiązanych pocesem technologicznym azem z optymalizacją tych powiązań, lub też jako gupowanie pzedmiotów pacy pzewidzianych do wykonania w jednej jednostce podukcyjnej. Pojektowanie stuktuy podukcyjnej podejmuje się najczęściej w dwóch pzypadkach: zakład nie istnieje i ma powstać w amach ozwoju banży, konieczna jest ekonstukcja (modenizacja) stuktuy podukcyjnej istniejącego zakładu. W związku z powyższym poces pojektowania stuktu będzie polegał na twozeniu lub dzieleniu istniejących jednostek podukcyjnych (w szeszym znaczeniu jednostek oganizacyjnych JO). O wydzieleniu lub utwozeniu jednostki oganizacyjnej decydują dwa działające ównolegle czynniki: wyaźnie wydzielająca się specjalizacja obót, ozmia obót w danej specjalności. Piewszy czynnik dotyczy podobieństwa technologicznego obót i podukowanych pzedmiotów. Celem jest zawężenie ich óżnoodności. Należy tak wyselekcjonować pzedmioty i opeacje, aby zbliżyć się do pacy ciągłej, o małym stopniu zóżnicowania, w celu uzyskania wysokiego stopnia specjalizacji maszyn i uządzeń. Gupuje się więc pzedmioty o okeślonym stopniu podobieństwa, w celu zastosowania odpowiednich technik wytwazania, w zbioy o jak najmniejszej óżnoodności. Dugi czynnik to ozmia obót miezony zazwyczaj ich pacochłonnością i powtazalnością. Rozmia pacy musi być na tyle duży, aby na poszczególnych stanowiskach oboczych i w jednostkach podukcyjnych występowało pełne zatudnienie (odpowiednie obciążenie obotami). Często z powodu baku pełnego zatudnienia musimy godzić się na większą óżnoodność, kojaząc w jednostce
Badanie możliwości pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej 89 oganizacyjnej wykonanie opeacji i pzedmiotów o mniejszym podobieństwie. Rozmia obót ma wpływ na stabilizację podukcji w systemach podukcyjnych (jednostkach podukcyjnych wszystkich szczebli złożoności). Należy jeszcze az podkeślić, że działanie powyższego pawa podziału i twozenia JO dotyczy zaówno budowy nowych jednostek podukcyjnych (obszaem pojektowania objęty jest wówczas okeślony zbió pzedmiotów do wykonania w twozonej jednostce), jak ównież dzielenia istniejących już jednostek na mniejsze, odpowiednio specjalizowane, w tym celu stosuje się badanie możliwości pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej systemów podukcyjnych, pzy użyciu nazędzi pzedstawionych w dalszej części atykułu. 2. SPECJALIZACJA JEDNOSTEK PRODUKCYJNYCH Rozmia obót jako jeden z dwóch czynników pawa twozenia i podziału JO powoduje potzebę oganiczania wielkości jednostek oganizacyjnych. Konieczność oganiczania wielkości JO (w tym oczywiście podukcyjnych) i potzeba spawnego, kompetentnego kieowania nimi powoduje, że specjalizacja tych jednostek pzybiea dwojaki chaakte: pzedmiotowy i technologiczny. A. Specjalizacja pzedmiotowa. W stuktuze podukcyjnej specjalizacja pzedmiotowa w pocesach podukcyjnych wyaża dążenie do zamknięcia w jednostce całości pocesu podukcyjnego wyobu (złożonego i postego). Kyteium łączenia stanowisk w jednostkach specjalizowanych pzedmiotowo jest ich współpaca pzy wykonywaniu okeślonego wyobu (wyobów). Powstają w ten sposób takie jednostki, jak np. gniazdo wałków, linia tulejek, gniazdo kół zębatych itp. Tak zwana czysta specjalizacja pzedmiotowa (w liteatuze poblemu i w paktyce używa się pojęcia pełne domknięcie specjalizacji pzedmiotowej) polega na zamknięciu w jednej jednostce podukcyjnej całości pocesu obóbki pzedmiotu [6, s. 105]. Specjalizacja pzedmiotowa powoduje między innymi [2, 4, 9]: zawężenie óżnoodności wykonywanych obót, pzybliżenie do waunków pacy ciągłej, wyposażenie w maszyny i uządzenia specjalistyczne, zmniejszenie liczby stanowisk i pacowników odpowiedzialnych za wykonanie opeacji i wyobów, możliwość okeślenia w każdej chwili stanu zaawansowania obóbki pzedmiotów, skócenie cyklu podukcyjnego, acjonalną gospodakę nazędziową, decentalizację zaządzania, znaczne uposzczenia w pocesie infomacyjnym. B. Specjalizacja technologiczna. Kyteium łączenia stanowisk w jednostkach specjalizowanych technologicznie stanowi podobieństwo technik wytwazania stosowanych na danych stanowiskach [4, 5]. Powstają w ten sposób takie jednostki, jak np. gniazdo tokaek, gniazdo szlifieek, gniazdo fezaek. Czysta specjalizacja technologiczna jest wynikiem zastosowanie tych samych technik wytwazania (na pzykład gniazdo tokaek uniwesalnych TUD40, gniazdo fezaek FYC32). W jednostkach tych, w odóżnieniu od jednostek specjalizowanych pzedmiotowo
90 Jezy Mazuczak, Ieneusz Gania występuje: ozposzona odpowiedzialność za jakość i liczbę wykonywanych pzedmiotów oaz za teminowość wykonania, większy zakes zabiegów kontolnych i ewidencyjnych, tudność w opanowaniu całości pocesu podukcyjnego, pzekazanie steowania całością pocesu jednostce nadzędnej, niepopocjonalna komplikacja systemu infomacyjnego. Poównując te dwa odzaje specjalizacji, należy ównież uwzględnić czynnik kosztów tanspotu, zdecydowanie niższy w jednostkach pzedmiotowych. W jednostkach technologicznych powstają długie i tudne do zoganizowania dogi tanspotowe. Ponieważ tanspot nie pzebiega ytmicznie, wyoby są pzez długi czas składowane pzy stanowiskach. W jednostkach pzedmiotowych uzyskujemy znacznie niższe koszty magazynowania oaz zamożenia obót w toku. W pzemyśle maszynowym jednostki podukcyjne należy więc kształtować według specjalizacji pzedmiotowej z możliwością elastycznego wytwazania. Duże jednostki podukcyjne o znacznym asotymencie pzedmiotów należy poddać badaniu i optymalnemu pogłębieniu specjalizacji pzedmiotowej dostosowanej do waunków poszczególnych wyselekcjonowanych podzbioów ich asotymentu [1]. Wynika z tego, że kształtując stuktuę podukcyjną, należy dążyć do utwozenia maksymalnej liczby jednostek o specjalizacji pzedmiotowej. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że specjalizacja pzedmiotowa nie jest pzeciwstawna specjalizacji technologicznej [2, s. 89]. Pogłębianiu jednej z nich towazyszy zazwyczaj pogłębianie się dugiej. 3. OCENA MOŻLIWOŚCI PODZIAŁU Pzyjmuje się jako genealne kyteium w pojektowaniu stuktu systemów podukcyjnych twozenie jednostek specjalizowanych pzedmiotowo. Dla istniejących stuktu podukcyjnych badanie na podział, a więc badanie możliwości pogłębienia specjalizacji pzedmiotowej wstępnie infomuje o możliwości podziału istniejących systemów na mniejsze jednostki podukcyjne (ównież specjalizowane pzedmiotowo). Dla systemów nowopowstających bada się możliwość podzielenia całego zbiou detali (pzewidywanego do podukcji) i stanowisk oboczych na jednostki specjalizowane pzedmiotowo. Ocenę możliwości podziału istniejącej jednostki podukcyjnej I stopnia złożoności na mniejsze, wyspecjalizowane pzedmiotowo, lub możliwości twozenia od podstaw nowych jednostek pzedmiotowych można uzyskać na podstawie tzw. wskaźników podatności na podział. Piewszym ze wskaźników podatności na podział jest wskaźnik podziału poziomego d ukazujący powtazalność stanowisk oboczych w jednoodnej gupie stanowisk obliczany według wzou [8, s. 27]:
Badanie możliwości pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej 91 d (1) gdzie: liczba stanowisk oboczych w jednostce podukcyjnej, liczba jednoodnych gup stanowisk. Jednoodna gupa stanowisk (JGS) inaczej gupa stanowisk wzajemnie zastępowalnych. W skład takiej gupy wchodzą stanowiska obocze o zbliżonej chaakteystyce, pozwalającej na wzajemne zastępowanie się w amach ealizacji pocesu podukcyjnego okeślonego zbiou detali. Kozystając z maciezy (tablicy) powiązań pzedmiotów pacy i stanowisk oboczych, gdzie wiesze stanowią pzedmioty pacy a kolumny maciezy JGS, należy zbadać możliwość ozdzielenia pzedmiotów pacy (wieszy maciezy) na większą liczbę jednostek podukcyjnych w celu pogłębienia specjalizacji pzedmiotowej w analizowanym systemie. Pzedstawiono to na pzykładach zamieszczonych w tabelach 1 i 3. Tabela 1 zawiea maciez powiązań 8 pzedmiotów pacyz 6 gupami stanowisk. Symbole X oznaczają fakt wykonania tzw. opeacji odzajowej na danej gupie stanowisk. Na opeację odzajową składa się jedna lub więcej opeacji technologicznych, pod waunkiem wykonywania ich na tej samej gupie stanowisk. Tabela 1. Maciez powiązań pzedmiotów pacy i gup stanowisk 1 [9] JGS1 JGS2 JGS3 JGS4 JGS5 JGS6 A X X X X B X X X X C X X X D X X X X E X X X X X F X X X G X X X X X H X X X Tabela 2 pokazuje pzykładowo możliwość utwozenia potencjalnych jednostek podukcyjnych specjalizowanych pzedmiotowo (utwozono tzy jednostki). Wskaźnik powtazalności stanowisk stanowi mienik możliwości podziału omawianej maciezy (a więc JP) w poziomie i zwany jest stąd wskaźnikiem poziomej podatności na podział. Jeżeli watość d zdąża do jedności wskazuje to na
92 Jezy Mazuczak, Ieneusz Gania bak możliwości dokonania podziału analizowanej jednostki podukcyjnej. Musi występować odpowiednia liczba stanowisk w każdej gupie dla dokonania ich ozdzielenia pomiędzy óżne systemy (np. dla JGS2, JGS3, JGS4, JGS5 minimum 3 stanowiska). Tabela 2. Potencjalne jednostki podukcyjne [9] JGS1 JGS2 JGS3 JGS4 JGS5 JGS6 A X X X X B X X X X C X X X D X X X X E X X X X X F X X X G X X X X X H X X X Jak wspomniano wcześniej kształtowanie stuktuy podukcyjnej można taktować jako gupowanie pzedmiotów pacy pzewidzianych do wykonania w jednej jednostce podukcyjnej (jak w tabeli 2), lub jako łączenie stanowisk oboczych powiązanych pocesem technologicznym, co zapezentowano poniżej. Pzedstawiony na ys. 1 i 2 poste pzykłady gaficzne objaśniają sposób obliczania i intepetacji wskaźnika d dla jednostki podukcyjnej. Symbole gaficzne oznaczają poszczególne jednoodne gupy stanowisk i liczbę stanowisk w poszczególnych JGS. Rys. 1. Pzykład I możliwości podziału JP [9] Jak wynika z ys. 1 w pzykładowej jednostce jest 10 stanowisk oboczych w 6 gupach JGS. Wobec powyższego wskaźnik d wynosi:
Badanie możliwości pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej 93 10 d 1,66 (2) 6 Paktycznie nie ma możliwości podziału tej jednostki na mniejsze, specjalizowane pzedmiotowo, nie ma odpowiedniej liczby stanowisk aby je ozdzielić pomiędzy potencjalnymi JP. Na ys. 2 pzedstawiono inny pzykład dotyczący ównież 6 JGS, ale z większą liczbą stanowisk = 28. Wskaźnik d wynosi: 28 d 4,66 (3) 6 Rys. 2. Pzykład II możliwości podziału JP [9] Tak wysoka watość d wskazuje na możliwość podziału JP. Jak wynika z ys. 2 utwozono cztey jednostki podukcyjne specjalizowane pzedmiotowo. We wstępnym badaniu możliwości podziału można pzyjąć, że każdy pzypadek, gdy wskaźnik ten jest większy od 2, istnieje możliwość pogłębienia specjalizacji pzedmiotowej. Dugim ze wskaźników podatności na podział jest wskaźnik pionowej podatności d p : d p (4) m gdzie: liczba jednoodnych gup stanowisk, ś
94 Jezy Mazuczak, Ieneusz Gania m ś śednia liczba opeacji óżnych (odzajowych) w pocesach detali stanowiących asotyment jednostki a (dotyczy opeacji wykonywanych w analizowanej JP), obliczona według wzou: m m ś (5) a gdzie: a liczba detali, m liczba opeacji óżnych (odzajowych) wykonywanych w jednostce podukcyjnej. Istota pionowego podziału maciezy a-jgs (asotyment jednoodne gupy stanowisk) polega na póbie ozdzielenia kolumn tej maciezy, a więc gup stanowisk, na większą liczbę jednostek podukcyjnych. Pzedstawiono to na pzykładzie w tabeli 3 i 4. Tabela 3. Maciez powiązań pzedmiotów pacy i gup stanowisk 2 [9] JGS1 JGS2 JGS3 JGS4 JGS5 JGS6 A X X B X X X X C X X X X D X X X E X X X F X X X G X X X H X X W analizowanym pzykładzie odpowiednie watości wynoszą: m 24 6 ś 3,0 p 2, 0 8 m ś 3 a m d (6) Tabela 4. Potencjalne jednostki podukcyjne 2 [9] JGS1 JGS2 JGS3 JGS4 JGS5 JGS6 A X X B X X X X C X X X X D X X X
Badanie możliwości pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej 95 E X X X F X X X G X X X H X X Jak wynika z tabeli n 4 utwozono dwie jednostki specjalizowane pzedmiotowo. Waunkiem ich utwozenia jest posiadanie pzynajmniej dwóch stanowisk oboczych w JGS4 lub zastosowanie koopeacji pomiędzy tymi jednostkami. Im większa jest watość d p tym jednostka jest badziej podatna na utwozenie z zainstalowanych w niej gup stanowisk, mniejszych jednostek specjalizowanych pzedmiotowo. Syntetycznym wskaźnikiem możliwości podziału pionowego i poziomego jest wskaźnik ganicznej podatności na podział obliczony według wzou: d g d d (7) p Ukazuje on ganiczną (ideową) szansę podatności na podział, a więc okeśla oientacyjną, ganiczną szansę możliwych do uzyskania JP specjalizowanych pzedmiotowo. Istotne infomacje o możliwości pogłębienia specjalizacji pzedmiotowej uzyskać można ównież z analizy piłowego wykesu kształtowania obciążeń stanowisk oboczych oaz na podstawie analizy współczynnika domknięcia specjalizacji pzedmiotowej. Wykes piłowy pzedstawiony na ys. 3 pokazuje jak w miaę stopniowego dociążania danej jednoodnej gupy stanowisk JGS opeacjami pzedmiotów pacy zmienia się współczynnik wykozystania stanowisk. Rys. 3. Wykes piłowy obciążeń w amach JGS [1]
96 Jezy Mazuczak, Ieneusz Gania Jeżeli jako nomatyw pzyjmiemy stopień wykozystania stanowisk na pzykład n = 0,9 to każdy pzypadek dobou opeacji, któy spowoduje spadek poniżej 0,9 o watość znaczącą stanowić będzie uszczebek w wykozystaniu stanowisk w amach JGS w wyniku podziału jednostki podukcyjnej na mniejsze [1, s. 95]. Jeżeli natomiast dalszy dobó pzekoczy n następuje konieczność zainstalowania w nowopowstałej jednostce podukcyjnej następnego stanowiska. Wzost d spowoduje wtedy spadek wykozystania gupy jako całości. Z ysunku widać, że kzywa łącząca punkty śodkowe naastania obciążeń zbliża się asymptotycznie do n już pzy dwóch stanowiskach (d = 2) uzyskując watość 0,72, a więc dającą znaczną szansę uzyskania stopnia wykozystania zbliżonego do nomatywnego = 0,9 pzy szczególnym doboze pzedmiotów. Pzy d > 2 szansa taka ośnie badziej [1, s. 95]. 4. DOMKNIĘCIE SPECJALIZACJI PRZEDMIOTOWEJ Twoząc jednostki podukcyjne specjalizowane pzedmiotowo należy do nich dołączać każde stanowisko obocze, któe znajdzie tam zatudnienie. Są jednak stanowiska, któe ze względu na odębną technologię (na pzykład obóbka cieplna, galwaniczna, itp.) lub potzebne ozmiay obót, muszą być instalowane poza analizowaną jednostką, w innym systemie. Konieczna jest wówczas koopeacja analizowanej jednostki ze stanowiskami zainstalowanymi w innych jednostkach. Należy okeślić wielkości nomatywne okeślające stopień koopeacji, powyżej któych podział JP na mniejsze, specjalizowane pzedmiotowo zataca sens i nie powadzi do celu, jakim jest pogłębianie specjalizacji pzedmiotowej. Współczynnik domknięcia specjalizacji pzedmiotowej e 1 obazujący stopień powiązań koopeacyjnych z innymi jednostkami podukcyjnymi, obliczany jest według wzou [9, s. 55]: gdzie: mjp e 1 (8) m JP liczba opeacji technologicznych pzedmiotów pacy wykonywanych w jednostce podukcyjnej, m c całkowita liczba opeacji technologicznych pzedmiotów pacy wykonywanych w jednostce podukcyjnej (detali pzypoządkowanych do JP). Wskaźnik e 1 stanowi jeden z dwóch mieników stopnia domknięcia specjalizacji pzedmiotowej JP. Obazuje on, popzez ukazanie stosunku liczby opeacji wykonywanych w JP do ogólnej liczby opeacji w pocesach technologicznych detali pzypoządkowanych do tej jednostki, stopień ozposzenia pocesu technologicznego pomiędzy óżne jednostki podukcyjne. Niskie watości e 1 wskazują na koniecz- m c
Badanie możliwości pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej 97 ność dokonania koekty pzydziału detali i JGS do jednostki lub innego podziału na JP w celu zwiększenia stopnia specjalizacji pzedmiotowej. Jednocześnie pzy analizowaniu możliwości podziału JP na jednostki mniejsze wskaźnik ten stanowi istotny element pomocny w ukieunkowaniu pogamu działań pojektowych. Wskaźnik ten, szczególnie pzy analizowaniu możliwości podziału JP, stanowi istotny element kieunkujący dalszy pogam działania. Gdy w wyniku podziału następuje istotne pogoszenie współczynnika poniżej e 1 = 0,9 do e 1 = 0,7, powadzi to pzeważnie do zaniechania podziału [1, s. 98]. Na ysunku 4 zamieszczono pzykład JP domkniętej pzedmiotowo. Rys. 4. Pzykład 1: JP domknięta pzedmiotowo (opac. własne) Dla pzykładu 1 współczynnik domknięcia e 1 =1 (nie występuje koopeacja z innymi systemami). Pzykład dugi koopeacji analizowanej JP z systemem zewnętznym opeacje n 5 i 6 wykonywane są poza jednostką. Rys. 5. Pzykład 2: JP o niepełnym domknięciu (opac. własne) Dla tego pzypadku, wg wzou (8) 8 e 1 0,8 (9) 10 Natomiast inny pzykład pzedstawiono na ysunku 6. Wynika z niego, że ównież dwie opeacje wykonywane są poza analizowaną jednostką, jednak nie są one ealizowane po kolei. Po wykonaniu w koopeacji opeacji n 5 następuje powót pzedmiotu pacy do analizowanej jednostki, wykonywane są opeacje n 6 i 7, następnie detal kieowany jest ponownie do jednostki zewnętznej (opeacja n 8) i ponownie powaca do jednostki dla wykonania opeacji 9 i 10.
98 Jezy Mazuczak, Ieneusz Gania Rys. 6. Pzykład 3: JP o niepełnym domknięciu (opac. własne) Dla tego pzykładu, wg wzou (8) 8 e 1 0,8 (10) 10 Wynika z powyższego, że uzyskano watość wskaźnika e identyczną jak wg ysunku 5 (e 1 = 0.8). Sytuacja jest jednak diametalnie óżna. Dla oceny stopnia domknięcia specjalizacji pzedmiotowej danej JP istotne jest pzede wszystkim pzewanie pocesu technologicznego w wyniku koopeacji międzygniazdowej, międzywydziałowej lub zewnętznej. Do oceny tego zjawiska służy wskaźnik ciągłości maszut e 2. ki e2 (11) m gdzie: k I liczba pzewań maszuty technologicznej detali pzypoządkowanych do ozpatywanej JP. Dla pzykładu z ys.5 k I = 1, e 2 = 0,1, natomiast dla ys.6 k I = 2, e 2 = 0,2. Wskaźnik e 2 stanowi dugi mienik stopnia domknięcia specjalizacji pzedmiotowej. Pzez okeślenie liczby pzewań pocesu detali pzypoządkowanych do tej jednostki (liczby wyjść detali z analizowanej JP w celu wykonania opeacji w amach koopeacji z innymi JP) możliwa jest ocena domknięcia pzedmiotowego JP. Wskaźnik zbliżony do zea świadczy o wysokim stopniu domknięcia jednostki, a tym samym o zachowaniu ciągłości wykonywania pocesów w JP. Należy zaznaczyć, że pezentowane wskaźniki domknięcia specjalizacji pzedmiotowej dotyczą powiązań koopeacyjnych analizowanej jednostki podukcyjnej z inny systemami podukcyjnymi. Odębnym poblemem są powiązania koopeacyjne pomiędzy stanowiskami oboczymi w amach jednostki podukcyjnej. Okeślenie takiego wskaźnika koopeacji, oznaczonego w liteatuze symbolem pozwala na dobó optymalnego typu stuktuy funkcjonalnej systemu (skoncentowana, liniowa i gniazdowa posta oaz złożona, ozposzona). Fomuły obliczeniowe oaz pzedziały watości dla konketnych typów stuktu systemów zawieają pace [2, 7, 12]. c
Badanie możliwości pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej 99 5. PODSUMOWANIE Podstawą kształtowania kyteiów optymalizacji stuktu systemów podukcyjnych powinna być genealna tendencja do pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej. Efekty tej specjalizacji występują szczególnie wyaźnie pzy najwyższych fomach oganizacji podukcji, tj. fomach potokowych. W związku z powyższym kształtując stuktuy systemów podukcyjnych dążymy do maksymalnego pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej, co oznacza maksymalizację liczby jednostek podukcyjnych o potokowej fomie oganizacji podukcji. Wyniki pzepowadzonej analizy w zakesie badania podatności na podział i domknięcia specjalizacji pzedmiotowej powinny wskazać zaówno kieunki pojektowania nowej lub modenizacji istniejącej stuktuy podukcyjnej, jak i pzede wszystkim jednostki podukcyjne w piewszej kolejności wymagające ekonstukcji. Z kolei niekozystne watości tych mieników już w początkowym etapie pac pojektowych wskazują na niecelowość pób pogłębiania specjalizacji pzedmiotowej, a tym samym modenizacji istniejącej stuktuy podukcyjnej. Zapezentowane powyżej wskaźniki wspomagające podejmowanie decyzji pojektowych dotyczących oganizacji stuktu systemów podukcyjnych, zostały spawdzone i zweyfikowane w pacach badawczo-pojektowych ealizowanych na zecz pzemysłu, głównie w obszaze estuktuyzacji i modenizacji systemów oganizacyjnych pzedsiębiostw pzemysłowych. Okazały się ównież badzo pzydatne w amach zajęć dydaktycznych dotyczących pojektowania systemów podukcyjnych. LITERATURA [1] Boszko J., Stuktua oganizacyjna pzedsiębiostwa i dogi jej optymalizacji, Waszawa, WNT, 1973. [2] Bzeziński M., Oganizacja i steowanie podukcją,, Waszawa, Agencja Wydawnicza Placet 2002. [3] Dulik I., Inżynieia zaządzania, Katowice, AMP WN, 1993. [4] Fetsch M., Logistyka podukcji, Poznań, Biblioteka Logistyka, 2003. [5] Głowacka-Fetsch D., Fetsch M., Zaządzanie podukcją, Poznań, Wyższa Szkoła Logistyki, 2004. [6] Lis S., Oganizacja i ekonomika pocesów podukcyjnych w pzemyśle maszynowym, Waszawa, PWN, 1984. [7] Lis S., Santaek K., Stzelczak S., Oganizacja elastycznych systemów podukcyjnych, Waszawa, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, 1994. [8] Mazuczak J., Wywicka M., Das Kennzahlensystem zu Beuteilung de Poduktionsstuktu, [in:] Nase Gospodastvo. Ou Economy Review of Cuent Poblems in Economics, 1-2 Letnik 42, Maibo, 1996.
100 Jezy Mazuczak, Ieneusz Gania [9] Mazuczak J., Pojektowanie stuktu systemów podukcyjnych, Poznań, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, 2002. [10] Mazuczak J., Mieniki kształtowania stuktu podukcyjnych i fom oganizacji podukcji, [w:] Gzybowska K., Hadaś Ł, Metody i techniki doskonalenia w logistyce podukcji studia pzypadków, monogafia, Poznań, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, 2010. [11] Pająk E., Zaządzanie podukcją. Podukt, technologia, oganizacja, Waszawa, PWN, 2006. [12] Schmigalla H., Methoden zu optimalen Maschinenanodnung, Belin, VEB Velag Technik, 1968. RESEARCH OF THE POSSIBILITY TO DEEPEN PRODUCT SPECIALIZATION OF PRODUCTION SYSTEMS Summay The ceation of units with poduct specialization is assumed to be a geneal citeion in the design of poduction systems stuctue. In elation to the existing poduction stuctues, the geneal eseach of division, i.e. eseach on the possibility to deepen poduct specialization, is especially essential and useful as it peliminaily infoms about the possibility of division into smalle poduction units (also with poduct specialization). Fo new systems, the possibility of dividing the whole set of items (pedicted fo poduction) and wokplaces into poduct specialization units is being examined. Assessing the possibility of dividing existing gade I poduction units into smalle poduct specialized ones o a possibility to ceate new units fom the beginning, may be achieved on the basis of the so called division susceptibility index. Keywods: poduction systems oganization, poduction stuctue, poduction systems specialization.