SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI GIMNAZJUM NR 1 W NISKU 1
WSTĘP Sytuacja społeczna, polityczna, niepewność jutra, reformy państwa, ciągłe zmiany wywierają niekorzystny wpływ na społeczeństwo szczególnie w sytuacji ponad dwudziesto procentowego bezrobocia panującego w naszym regionie. W środowisku młodzieży Gimnazjum nr 1 w Nisku badania ankietowe przeprowadzone wśród uczniów i ich rodziców oraz obserwacje pracowników wykazały, iż wśród uczniów występują takie zachowania ryzykowne i aspołeczne jak przemoc, agresja, arogancja wobec siebie i osób dorosłych, niszczenie mienia innych osób, palenie papierosów, eksperymentowanie z alkoholem. Z informacji uzyskanych w środowisku niżańskim wnioskujemy, iż młodzi ludzie mogą mieć dostęp do narkotyków (marihuana) oraz dopalaczy (mefedron). W celu poszukiwania mocnych wrażeń eksperymentują też z lekami. Nie są to zjawiska nagminne, jednak ich występowanie budzi niepokój i mobilizuje szkołę do działania. Ponadto obserwujemy pewne tendencje w występowaniu zachowań ryzykownych: - młodzież gimnazjum jest już najczęściej po okresie inicjacji nikotynowej i alkoholowej, - wśród napojów alkoholowych dominuje piwo, - widoczny jest wzrost picia i palenia przez dziewczęta, ale nadal pali więcej chłopców niż dziewcząt, - alkohol (głównie piwo), papierosy, a czasami nawet narkotyki i dopalacze stają się elementami stylu życia nastolatków, - nasilają się niekorzystne zjawiska związane z niewłaściwym lub bezmyślnym używaniem komputera i Internetu (cyberprzemoc, spędzanie zbyt dużej ilości czasu przed komputerem, zagrożenie uzależnieniem od komputera, Internetu i telefonu komórkowego, brutalne gry), - w związku z powyższym uczniowie są narażeni na brak ruchu oraz problemy w relacjach z rówieśnikami mają problemy z radzeniem sobie z nimi w realnym życiu, - przestrzeganie przez większość uczniów zasad określonych w szkolnym regulaminie zachowania oraz zasad ustalonych w ramach klasowego kontraktu, pomaga ograniczać niekorzystne zjawiska na terenie szkoły, - agresja i przemoc w rodzinie, szkole, na ulicy to obecnie powszechne zjawiska w naszym społeczeństwie. Sprzyja temu kryzys wartości i autorytetów, osłabienie więzi rodzinnych, frustracja spowodowana ubóstwem, pozostawianie młodych ludzi z ich własnymi problemami. Dodatkowo agresywne wzorce upowszechniają środki masowego przekazu, które zamiast piętnować negatywne zachowania, często nagłaśniają je szukając taniej sensacji. Zadaniem szkolnego programu profilaktyki jest wzbudzenie refleksji, inspirowanie sytuacji, które wspierają rozwój ucznia, podejmowanie działań, które ograniczają czynniki zagrażające prawidłowemu rozwojowi i wzmacniają ucznia w radzeniu sobie z nimi. Program jest integralną częścią programu wychowawczego szkoły. Współczesne podejście do profilaktyki zakłada, że u podstaw przejawianych przez dzieci i młodzież zachowań ryzykownych leżą te same lub podobne motywy. Zachowania te służą: - zaspokojeniu najważniejszych potrzeb psychicznych (miłości, akceptacji, uznania, bezpieczeństwa, przynależności), - realizacji ważnych zadań rozwojowych (np. określeniu własnej tożsamości, uzyskaniu niezależności od dorosłych), 2
- radzeniu sobie z przeżywanymi trudnościami życiowymi (redukcji lęku i frustracji) 1. Badania wykazały, że zachowania ryzykowne mogą się również nawzajem zastępować i najczęściej ze sobą współwystępują. Pogląd, że młodzież zachowuje się w sposób ryzykowny dla przyjemności, nie znajduje naukowego potwierdzenia 2. Zachowanie młodego człowieka zależy od jego indywidualnych cech oraz od czynników występujących w środowisku. Mogą one mieć charakter chroniący (czynniki chroniące) lub zwiększający możliwość podjęcia określonego zachowania (czynniki ryzyka). Do czynników chroniących należą: - silna więź emocjonalna z rodzicami, - zainteresowanie nauką szkolną, - regularne praktyki religijne, - poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów społecznych, - przynależność do pozytywnej grupy. 3 Prawdopodobieństwo podjęcia zachowania ryzykownego jest tym większe, im więcej występuje czynników ryzyka, im bardziej są one szkodliwe, im dłużej trwa ich działanie. Czynniki ryzyka to cechy, sytuacje, warunki sprzyjające powstawaniu zachowań ryzykownych, np.: - wysoki poziom lęku i niepokoju, - niska samoocena, - niedojrzałość emocjonalna i społeczna, - słaba kontrola wewnętrzna, - nierealistyczne oczekiwania wobec siebie i otoczenia, - brak zainteresowania nauką szkolną, - zaburzona więź z rodzicami, - nieprawidłowa struktura rodziny. Działania ustalone w Szkolnym Programie Profilaktyki koncentrują się na wzmacnianiu czynników chroniących i eliminowaniu lub osłabianiu czynników ryzyka. Działania te adresujemy do całego środowiska szkolnego, tj. uczniów, rodziców, nauczycieli oraz innych osób zatrudnionych w szkole. Koordynatorem i głównym realizatorem działań profilaktyczno wychowawczych jest klasy. Koordynatorem realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki jest szkolny. Wiele działań opisanych w Programie realizuje nauczyciel wychowania do życia w rodzinie. Realizację niektórych treści wzmacnia nauczyciel plastyki organizując konkursy profilaktyczne oraz przygotowując wystawy prac uczniów. 1 Szymańska J. Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, CMPPP, Warszawa 2002., str. 15. 2,3 Ibidem, str. 12 13. 3
Główne zadania a szkolnego w realizacji SPP: 1. Diagnoza problemów wychowawczych szkoły. 2. Koordynowanie i monitorowanie przebiegu realizacji programu profilaktycznowychowawczego. 3. Wspieranie wychowawcy i pozostałych pracowników w realizacji działań profilaktyczno- wychowawczych. 4. Motywowanie kadry icznej do doskonalenia swoich umiejętności w zakresie pracy z uczniami. 5. Udział w wewnątrzszkolnym doskonaleniu rady icznej. 6. Prowadzenie lub organizowanie zaplanowanych szkoleń dla rady icznej, rodziców 7. Prowadzenie lub organizowanie zajęć warsztatowych dla uczniów. 8. Praca indywidualna z uczniami i rodzicami. 9. Ewaluacja realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki. Główne zadania wychowawcy w realizacji SPP: 1. Diagnoza obszarów problemowych klasy. 2. Poznanie swoich wychowanków, ich możliwości, predyspozycji i ograniczeń. Prowadzenie działań rozwijających ich mocne strony. 3. Nawiązanie właściwej współpracy z rodzicami. 4. Podejmowanie spójnych działań profilaktyczno- wychowawczych zarówno w odniesieniu do swoich uczniów, jak i rodziców. 5. Promowanie zdrowego stylu życia i wartościowych form spędzania wolnego czasu. 6. Uczenie młodzieży istotnych w życiu umiejętności interpersonalnych, zwłaszcza w zakresie radzenia sobie z trudnościami. Praca profilaktyczno - wychowawcza w klasie pierwszej obejmuje przede wszystkim: - poznanie uczniów, integrację klasy, zbudowanie zasad współpracy (kontrakt), - budowanie empatii, dbanie o prawidłowe relacje rówieśnicze oraz poczucia wartości uczniów, - poznanie konsekwencji wynikających z niewłaściwych lub ryzykownych zachowań, - poznanie konsekwencji wynikających z używania środków odurzających oraz pojęcia uzależnienie, - poznanie zasad właściwego korzystania z komputera i Internetu, - wyrabianie umiejętności radzenia sobie z presją rówieśników. Praca profilaktyczna w klasie drugiej obejmuje przede wszystkim: - profilaktykę kontaktów z używkami, - profilaktykę agresji ze szczególnym uwzględnieniem przemocy w świecie wirtualnym, - wzmacnianie poczucia własnej wartości uczniów, - doskonalenie umiejętności odmawiania z wykorzystaniem umiejętności asertywnych. Praca profilaktyczna w klasie trzeciej obejmuje: - nacisk na poczucie osobistej odpowiedzialności za własne wybory (dotyczące nauki, wyboru zawodu, korzystania z wspomagaczy lub zagłuszaczy, przedwczesne współżycie seksualne itp.), 4
- świadomość prawa i konsekwencji za jego łamanie, - świadomość konsekwencji wynikających z używania środków odurzających, - wiedza, iż funkcjonują prawdy i mity dotyczące działania środków odurzających, - konsekwencje przedwczesnego współżycia seksualnego, - zagrożenia ze strony sekt. Szkolny Program Profilaktyki jest złożony z siedmiu obszarów działań: Kim jestem Ja - inni Uczeń przeciw używkom Przemoc i agresja Moja wolność Moje zdrowie Bezpieczeństwo w sieci. Treści programowe wychowawcy dostosowują do specyfiki swojej klasy oraz zauważonych zagrożeń. Wychowawcy w swoich działaniach profilaktyczno- wychowawczych wykorzystują elementy programów, do których realizacji zostali przygotowani na szkoleniach: Pomost między dzieciństwem a dorosłością, Spójrz inaczej na agresję, Trzymaj formę. Zagadnienia do realizacji Formy i metody realizacji Osoby odpowiedzialne KIM JESTEM Praca nad samopoznaniem. Czy lubię siebie? Samoocena. Wzmacnianie poczucia własnej wartości. Pozytywne myślenie. Czy warto być odpowiedzialnym i uczciwym? Co to znaczy dobre wychowanie. Czy potrafię się zachować stosownie do sytuacji? Co to znaczy, że jestem dojrzały? mini wykład, dyskusja, praca w grupach dyskusja 5
Prawidłowości dotyczące uczenia się. Nasze maski jak być sobą. Twórczy umysł., JA INNI Co daje mi rodzina, jakie miejsce w niej zajmuję? Moje zachowanie. Normy grupowe. dyskusja Podstawowe zasady komunikacji rola aktywnego słuchania i mowa ciała. Blokady komunikacji. Asertywność sztuką właściwego porozumiewania. Co to znaczy być dobrym kolegą, dobrą koleżanką, dobrym człowiekiem, dobrym synem Sposoby radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych. Ja i grupa. Wpływ innych na moje postępowanie. Moje samopoczucie w szkole. Reklama czy potrafię sobie radzić z manipulacją? ankieta, dyskusja, UCZEŃ PRZECIW UŻYWKOM Uzależnienie niezależność. dyskusja, plakat Papierosy a organizm człowieka. E- papierosy czy na pewno są nieszkodliwe? dyskusja, prezentacja prezentacja, dyskusja 6
Prawdy i nieprawdy o działaniu alkoholu. Prawdy i nieprawdy o działaniu marihuany. Alkohol, narkotyki nie dla mnie. Moda na dopalacze. Trudna sztuka odmawiania. Istota uzależnienia, rodzaje uzależnień. Jak się oprzeć pokusom proponowanym przez rówieśników. dyskusja, ankieta psycholog z poradni Monar PRZEMOC I AGRESJA Dlaczego ludzie zachowują się wobec siebie agresywnie? Jakie uczucia wzbudza we mnie zachowanie innych osób? Co czują inni? Empatia. Formy agresji. Jak sobie z nią radzić? Przemoc wobec dzieci. Przestępczość nieletnich, konsekwencje niewłaściwych zachowań. dyskusja, scenki ankieta, spotkanie z policjantem, analiza dokumentów szkolnych i prawnych, koordynuje MOJE ZDROWIE Stres jak sobie z nim radzić., AIDS ta choroba może dotknąć każdą osobę Zaburzenia odżywiania - anoreksja, bulimia. Cukrzyca, otyłość, brak ruchu i inne choroby cywilizacyjne. film, dyskusja dyskusja 7
Nadużywanie leków lub ich niewłaściwe używanie konsekwencje. Znaczenie ruchu i kondycji fizycznej w rozwoju młodego człowieka. mini-wykład, dyskusja zajęcia sportowe, pogadanka nauczyciele w-f MOJA WOLNOŚĆ Moje prawa i obowiązki. Procedury procedur postępowania n-li w przypadku negatywnych zachowań uczniów oraz konsekwencji z nich wynikających. Moja godność. Mój czas wolny sztuka właściwego zagospodarowania. Wagary i inne formy ucieczki od problemów. Za każdy błąd muszę odpowiedzieć. Telewizja, reklama co nam daje, w czym zagraża? Moja droga do dorosłości - marzenia i plany a rzeczywistość. Czy dojrzałem do seksualności? dyskusja, analiza dokumentów szkolnych analiza dokumentów szkolnych nauczyciel wdż BEZPIECZEŃSTWO W SIECI Zasady korzystania z Internetu. Korzyści i zagrożenia związane z używaniem komputera i Internetu. liderzy młodzieżowi, 8
Cyberprzemoc. Uzależnienie od komputera, telefonu komórkowego, Internetu., SPOTKANIA Z RODZICAMI Uzależnienia i inne zachowania ryzykowne wśród młodzieży w zależności od potrzeb oraz analizy bieżącej sytuacji w środowisku szkolnym i pozaszkolnym. Relacje rodzic dziecko w okresie dorastania. Prawidłowe postawy wychowawcze. perlekcja na ogólnym spotkaniu z rodzicami lub w klasach perlekcja na ogólnym spotkaniu z rodzicami policjant, psycholog,, wychowawcy psycholog Cyberprzemoc. Nadużywanie Internetu, Bezpieczeństwo w Internecie perlekcja na ogólnym spotkaniu z rodzicami lub w klasach policjant, psycholog,, wychowawcy Bieżące problemy zaobserwowane u uczniów prelekcje, rozmowy, EWALUACJA SZKOLNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI: Cele: ocena skuteczności Szkolnego Programu Profilaktyki we wspieraniu rozwoju osobowości ucznia, dostarczenie nauczycielom, uczniom, rodzicom, dyrekcji informacji o skuteczności podjętych działań, sformułowanie wniosków, które będą stanowiły podstawę do ewentualnego udoskonalenia w/w programu, Pytania kluczowe: w jakim stopniu Szkolny Program Profilaktyki wpływa na postawy i zachowanie uczniów? w jakim stopniu i jak realizowane są założenia Szkolnego Programu Profilaktyki? 9
Kryteria sukcesu: postawa asertywna, komunikacja, sytuacje trudne - 90% uczniów w sytuacji presji rówieśników potrafi powiedzieć nie, umiejętność radzenia sobie ze stresem 90% uczniów w sposób bezpieczny i zdrowy potrafi poradzić sobie ze stresem, funkcjonowanie w klasie 90% uczniów czuje się zintegrowanych ze swoją klasą, w planach pracy wychowawcy, a, znajdują się wszystkie zadania ujęte w Szkolnym Programie Profilaktyki z zakresu wspierania rozwoju osobowości ucznia, tematy godzin wychowawczych zapisane w dzienniku są w pełni spójne i wynikają z planu pracy wychowawcy klasy i Szkolnego Programu Profilaktyki wszystkie wymienione w Szkolnym Programie Profilaktyki podmioty podejmują działania wynikające ze Szkolnego Programu Profilaktyki, wszyscy wychowawcy doskonalą się w zakresie umiejętności kształtowania pożądanej postawy uczniów, Metody badawcze: analiza dokumentów: dzienniki lekcyjne, plan pracy wychowawcy klasy, Szkolny program Profilaktyki, dziennik pracy a, kwestionariusz ankiety skierowany do uczniów, nauczycieli i rodziców. 10