Kontrola budżetowa prezentacja na podstawie: T. Wnuk-Pel, Rachunek kosztów standardowych [w:] I. Sobańska (red.), Rachunek kosztów. Podejście operacyjne i strategiczne, Warszawa, C.H. Beck 2009, s. 223-279
Budżetowanie elastyczne budżet statyczny (wyjściowy) sporządzany dla jednego zakładanego poziomu działalności (np. określony poziom sprzedaży, czy produkcji) budżet przeliczony (elastyczny) umożliwia obserwowanie dopuszczalnego poziomu kosztów, przychodów lub wyników dla różnych poziomów działalności. Uwzględnia się tu zależność budżetowanych wielkości od poziomu działalności
Analiza porównawcza porównanie budżetu wyjściowego, przeliczonego i wielkości rzeczywistych analiza odchyleń i ich źródła odchylenia rozmiaru działalności odchylenie między budżetem przeliczonym a wyjściowym odchylenia kosztów podstawą kontroli i oceny efektywności
Rachunek koszów standardowych
Rachunek kosztów postulowanych jasno określone normy kosztów bieżące porównywanie norm z wielkościami rzeczywistymi kosztów analiza odchyleń między kosztami rzeczywistymi a postulowanymi
Rachunek kosztów postulowanych - rodzaje rachunek kosztów rzeczywistych (historycznych) rachunek kosztów normalnych (uzasadnionych) rachunek kosztów planowanych (budżetowych) rachunek kosztów standardowych (normatywnych)
rachunek kosztów rzeczywistych rachunek kosztów normalnych rachunek kosztów budżetowanych rachunek kosztów standardowych koszty bezpośrednie rzeczywiste stawki x rzeczywista ilość rzeczywiste stawki x rzeczywista ilość planowane stawki x rzeczywista ilość planowane stawki x standardowe zużycie dozwolone dla rzeczywistej wielkości produkcji koszty pośrednie rzeczywiste stawki x rzeczywista ilość planowane stawki x rzeczywista ilość planowane stawki x rzeczywista ilość planowane stawki x standardowe zużycie dozwolone dla rzeczywistej wielkości produkcji
Koszt standardowy przewidywany koszt jednostkowy produkcji lub sprzedaży powinien być poniesiony przy założeniu efektywnej organizacji produkcji ustalany ex ante nie jest tożsamy z budżetem kosztów (koszty globalne) wykorzystywany do sporządzania budżetów kosztów analiza odchyleń między budżetem a kosztami rzeczywistymi
Wyznaczanie standardów kosztowych 1. wyznaczenie standardów kosztów materiałów bezpośrednich 2. wyznaczenie standardów kosztów płac bezpośrednich 3. wyznaczenie standardów zmiennych kosztów wydziałowych 4. wyznaczenie standardów stałych kosztów wydziałowych 5. weryfikacja standardów 6. zatwierdzenie standardów
Typy standardów standard bazowy stały, niezmienny w czasie, zapewnia porównywalność, rzadko stosowane, nie uwzględniają zmian technologii, organizacji produkcji, wyższej jakości standard idealny minimalny poziom kosztów możliwy do osiągnięcia w idealnych warunkach (brak awarii, zerowa nieobecność pracowników itd.), są nie do osiągnięcia standard bieżąco osiągalny- trudne ale możliwe do osiągnięcia w efektywnych warunkach działania, uwzględnia określony poziom braków, przestojów itd., najczęściej stosowane
Odchylenia w rachunku kosztów zmiennych
Odchylenia materiałów bezpośrednich: odchylenie ceny wpływ odchylenia ceny = (cena standardowa - cena aktualna) x rzeczywista ilość materiałów zużytych w danym okresie odchylenie niekorzystne ceny może oznaczać nieefektywność pracy działu zaopatrzenia odchylenie spowodowane ogólnym wzrostem cen poza kontrolą zaopatrzenia zakup materiałów gorszej jakości korzystne odchylenie cen ale niekorzystne inne odchylenia odchylenie spowodowane błędnym oszacowaniem wielkości produkcji mniejsze partie materiałów po wyższych cenach sposób konstruowania ceny standardowej cena średnioroczna wahania z powodu inflacji
Odchylenia materiałów bezpośrednich: odchylenie wielkości zużycia odchylenie wielkości zużycia = zużycie standardowe zużycie rzeczywiste odchylenie mnoży się przez cenę jednostkową materiału bierze się pod uwagę cenę standardową, nie rzeczywistą aby oddzielić wpływ różnych czynników od siebie odchylenie ceny może wpłynąć na odchylenie zużycia - niska cena -> niska jakość -> większe zużycie nieprecyzyjny pomiar zużycia brak uwzględnienia zmian w procesie produkcji, technologii kradzieże zły stan maszyn
Odchylenie całkowite kosztów materiałów bezpośrednich koszt standardowy vs. koszt rzeczywisty suma odchyleń cen i zużycia materiałów bezpośrednich
Odchylenia płac bezpośrednich: odchylenie stawki płac wpływ odchylenia stawki płac = (standardowa stawka rzeczywista stawka) x rzeczywista wielkość wykorzystywanej robocizny bezpośredniej uzgodnienia stawek między reprezentacją pracowników a zarządem, brak wpływu kierowników wydziałów oddelegowanie pracownika wykwalifikowanego do pracy niewykwalifikowanej praca w nadgodzinach, dodatki płacowe
Odchylenia płac bezpośrednich: odchylenie wydajności wpływ odchylenia wydajności = (standardowa liczba rh rzeczywista liczba rh) x standardowa stawka efektywność nadzoru produkcji niewłaściwe planowanie cyklu produkcji, zmiany cyklu produkcyjnego nieprecyzyjny pomiar rh na stanowiskach, przesuwanie pracowników między stanowiskami oddelegowanie pracownika na inne stanowisko brak doświadczenia podniesienie kwalifikacji pracowników zmiana metod produkcji, awarie maszyn
Odchylenie całkowite kosztów płac koszt standardowy vs. koszt rzeczywisty suma odchyleń stawki i wydajności w płacach bezpośrednich
Odchylenia kosztów zmiennych wydziałowych: odchylenie budżetowe założenie: koszty zmieniają się proporcjonalnie do rh odchylenie wynikające ze zmiany liczby rh przeliczony budżet kosztów dla rzeczywistej liczby rh (nie sztuk) - rzeczywisty budżet kosztów = odchylenie eliminacja wpływu czynników związanych z wydajnością liczy się rzeczywista liczba rh
Odchylenia kosztów zmiennych wydziałowych: odchylenie wydajności (standardowa liczba rh - rzeczywista liczba rh) x stawka standardowa kosztów zmiennych przyczyny odchyleń tak jak przy kosztach płac
Odchylenia kosztów zmiennych wydziałowych: odchylenie całkowite standardowe koszty zmienne wydziałowe vs. rzeczywiste koszty zmienne wydziałowe odchylenie budżetowe
Odchylenie kosztów zmiennych sprzedaży założenie: koszty zmieniają się proporcjonalnie do liczby sprzedanych wyrobów odchylenie całkowite kosztów zmiennych standardowy koszt zmiennych odniesiony do rzeczywistej, a nie planowanej ilości sprzedaży
Odchylenie kosztów stałych wydziałowych w RKZ koszty stałe odnoszone na wynik okresu nie zmieniają się wraz z rozmiarem produkcji mogą zmieniać się pod wpływem zmian cen odchylenie budżetowe jedyna odchylenie trudno stwierdzić skąd się wzięło dane odchylenie bo jest sumą odchyleń poszczególnych kosztów rodzajowych
Odchylenie stałych kosztów sprzedaży i administracji brak budżetu przeliczonego odchylenie budżetowe zbiorcze dla wszystkich kosztów mało informacji
Odchylenia marży na sprzedaży: odchylenie całkowite w RKZ całkowite odchylenie marży na sprzedaży pokazuje wpływ sprzedaży na różnicę między marżą planowaną a rzeczywistą rzeczywista marża brutto = (rzeczywista cena standardowy koszt zmienny) x rzeczywista sprzedaż eliminacja wpływu odchyleń kosztowych odchylenia kontrolowane w całości przez dział sprzedaży suma odchylenia ceny oraz poziomu sprzedaży
Odchylenia marży na sprzedaży: odchylenie ceny i poziomu sprzedaży odchylenie ceny = rzeczywista marża na sprzedaży planowana marża na sprzedaży wpływ odchylenia poziomu ceny = odchylenie ceny x rzeczywista ilość sprzedanych wyrobów odchylenie poziomu sprzedaży = rzeczywista liczba sprzedanych wyrobów planowana liczba sprzedanych wyrobów wpływ odchylenia poziomu sprzedaży = odchylenie ilościowe x standardowa marża jednostkowa
Uzgodnienie planowanego i rzeczywistego wyniku finansowego wynik rzeczywisty = skorygowany o odchylenia wynik planowany odchylenia (K) dodajemy, odchylenia (N) odejmujemy raporty dla kierowników ośrodków odpowiedzialności powinny zawierać wszystkie elementy, za które kierownik jest odpowiedzialny i mogą być kontrolowane raporty sporządzane w odstępach miesięcznych lub tygodniowych uwzględnia się w nich wskaźniki: rozmiarów produkcji, wydajności, wykorzystania zdolności wytwórczych
Odchylenia w rachunku kosztów pełnych
Odchylenia w RKZ i RKP większość odchyleń liczona jest tak samo jak w RKZ inaczej liczy się odchylenie kosztów stałych wydziałowych oraz odchylenia na sprzedaży
Odchylenia kosztów stałych wydziałowych wyjaśnienie różnicy między rzeczywistym poziomem kosztów stałych wydziałowych a kwotą naliczoną przy użyciu ustalonej z góry stawki absorbcyjnej
Odchylenia kosztów stałych wydziałowych: odchylenie całkowite odchylenie = standardowe koszty stałe wydziałowe rzeczywiste koszty stałe wydziałowe koszty stałe liczone według stawki, np. na roboczogodzinę (traktowane jak koszty zmienne)
Odchylenia kosztów stałych wydziałowych: odchylenie budżetowe odchylenie = budżet wyjściowy koszty rzeczywiste mało informacji odchylenie jest zbiorcze dla wszystkich kosztów stałych wydziałowych podwyżki cen np. energii, wody, remontów itp.
Odchylenia kosztów stałych wydziałowych: odchylenie rozmiarów produkcji różnica między rzeczywistym a planowanym poziomem produkcji wpływ odchylenia = iloczyn różnicy między rzeczywistą wielkością produkcji a produkcją planowaną i standardowej stawki kosztów stałych wydziałowych stałe koszty wydziałowe zostaną w całości odniesione na produkcję tylko jeśli wyniesie ona dokładnie tyle, ile założono przy planowaniu kosztów stałych jeśli produkcja będzie niższa niż planowano, to nie wchłonie całości kosztów stałych spadek wydajności pracowników wzrost awarii spadek popytu
Odchylenie rozmiarów produkcji: odchylenie wydajności wpływ odchylenia = (standardowa liczba rh, która powinna być zużyta na rzeczywistą produkcję ilość rh zużyta w rzeczywistości) x standardowa stawka kosztów wydziałowych
Odchylenie rozmiarów produkcji: odchylenie wykorzystania zdolności produkcyjnych iloczyn różnicy między rzeczywistą liczbą rh a liczbą rh zaplanowaną w budżecie wyjściowym i standardowej stawki stałych kosztów wydziałowych awarie maszyn spadek popytu na produkty
Odchylenia wyniku na sprzedaży: odchylenie całkowite wpływ sprzedaży na odchylenie między rzeczywistym a planowanym wynikiem finansowym podstawa: wynik na sprzedaży, nie marża brutto czy przychód rzeczywisty jednostkowy wynik na sprzedaży = rzeczywista cena standardowy koszt używa się kosztu standardowego aby wyeliminować wpływ koszt ów na wynik odchylenia kontrolowane przez dział sprzedaży
Odchylenia wyniku na sprzedaży: odchylenie cen sprzedaży i poziomu sprzedaży wpływ odchylenia cen= (wynik planowany wynik rzeczywisty) x rzeczywista ilość wpływ odchylenia poziomu sprzedaży = (ilość planowana-ilość rzeczywista) x standardowy wynik jednostkowy
Podsumowanie standardowego rachunku kosztów źródło informacji do analizy, oceny i kontroli działalności firmy system rachunku kosztów standardowych powinien być ciągle nadzorowany i modyfikowany dobry system = system dobrze postrzegany, system dostarczający szybko potrzebnych informacji