RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

Transkrypt

1 RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA wykład IX dr Marek Masztalerz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011 Ach, ta nomenklatura!... planowanych... przyszłościowych... apriorycznych... postulowanych Rachunek kosztów budŝetowanych... normalnych... standardowych... normatywnych 1

2 Teoretycznie rzecz ujmując... Costing by Charles Horngren: Rachunek kosztów rzeczywistych (historycznych) Rachunek kosztów normalnych (uzasadnionych) Rachunek kosztów postulowanych Rachunek kosztów planowanych (budŝetowanych) Rachunek kosztów standardowych (normatywnych) KB rzeczywiste ceny rzeczywiste zuŝycie rzeczywiste ceny rzeczywiste zuŝycie planowane ceny rzeczywiste zuŝycie standardowe ceny standardowe zuŝycie KP rzeczywiste stawki rzeczywista ilość planowane stawki rzeczywista ilość planowane stawki rzeczywista ilość planowane stawki standardowe zuŝycie dla rzeczywistej ilości RACHUNEK KOSZTÓW STANDARDOWYCH Rachunek kosztów standardowych (normatywnych) jest najczęściej stosowaną w praktyce odmianą rachunku kosztów planowanych (głównie w sferze kosztów produkcji). Istotą tego rachunku jest wprowadzenie do systemu pomiaru w rachunku kosztów kategorii kosztów standardowych (normatywnych), czyli kosztów wzorcowych ustalonych a priori na podstawie specyfikacji produktów i usług oraz przebiegu procesów. STANDARD CENOWY STANDARD ILOŚCIOWY STANDARD KWOTOWY cena jednostki zasobu (materiałów, robocizny, usług bezpośrednich), np. koszt 1 mb tkaniny, stawka godzinowa lub akordowa szwaczki itp. zuŝycie ilościowe zasobu (materiałów, robocizny, usług bezpośrednich), na jednostkę produktu, np. mb tkaniny na 1 koszulę, czas uszycia 1 koszuli itp. kwota (wartość) pośrednich kosztów produkcji, zarządu i sprzedaŝy w danym okresie, np. amortyzacja maszyn, płace administracji, zuŝycie materiałów biurowych itp. 2

3 TYPY STANDARDÓW STANDARDY BAZOWE STANDARDY BIEśĄCE STANDARDY IDEALNE Standardy stałe, niezmienne w długim okresie, ustalane przed rozpoczęciem działalności, rzadko stosowane w praktyce ze względu na niestabilność warunków gospodarowania i niski stopień napięcia. Standardy odpowiadające normalnym warunkom gospodarowania, uwzględniające występowanie czynników zakłócających proces produkcyjny oraz ryzyko strat produkcyjnych, realne i osiągalne, aktualizowane okresowo, popularne w praktyce, najlepiej spełniają funkcje postulatów kosztowych: predyktywną, kontrolną i motywacyjną. Standardy o najwyŝszym stopniu napięcia, ustalające minimalny poziom kosztów moŝliwy w optymalnych warunkach prowadzenia działalności, teoretyczne, niepopularne i rzadko stosowane w praktyce, trudne (lub niemoŝliwe) do osiągnięcia. EWIDENCJA KOSZTÓW STANDARDOWYCH Wariant dyspozycyjny Koszty księgowane są wg wielkości standardowych. Odchylenia (debetowe lub kredytowe) są ustalane na bieŝąco i zapisywane na osobnych kontach, powstałych w wyniku pionowego podziału kont kosztowych. KOSZT RZECZYWISTY = KOSZT STANDARDOWY ± ODCHYLENIE Wariant rozliczeniowy Koszty księgowane są zarówno wg wielkości standardowych jak i wielkości faktycznych na oddzielnych kontach. Odchylenia (wyłącznie dla wyrobów gotowych) są ustalane pozaewidencyjnie na koniec okresu sprawozdawczego. ODCHYLENIE = KOSZT RZECZYWISTY KOSZT STANDARDOWY 3

4 CECHY RACHUNKU KOSZTÓW PLANOWANYCH Wyszczególnienie Horyzont czasowy Charakter kosztów Wiarygodność Dokumentacja Rachunkowość finansowa Rachunkowość zarządcza Główne zalety Główne wady RACHUNEK KOSZTÓW RZECZYWISTYCH zeszłość Koszty faktycznie poniesione Wysoka Dowody księgowe Ewidencja i kalkulacja kosztów Sprawozdanie finansowe Kalkulacja kosztów e post Ustalanie cen sprzedaŝy Ocena rentowności e post Wiarygodność, dokładność, rzetelność, prawdziwość, mała pracochłonność, prostota, zgodność z systemami FK Długi czas pozyskania informacji o ponoszonych kosztach, brak moŝliwości monitorowania kosztów i bieŝącej analizy odchyleń RACHUNEK KOSZTÓW PLANOWANYCH zeszłość i przyszłość Koszty planowane lub standardowe Ograniczona Plany, prognozy, normy Ceny ewidencyjne Kalkulacja kosztów Kalkulacja kosztów e ante Ustalanie cen sprzedaŝy BudŜetowanie i analiza odchyleń Szybkość pozyskania informacji, moŝliwość śledzenia na bieŝąco kosztów i odchyleń, zgodność z większością systemów ERP Ograniczona wiarygodność, duŝa pracochłonność, konieczność ustalania norm (standardów) oraz ustalania i rozliczania odchyleń Na forum ludzie piszą... W związku z tym, Ŝe koszty standardowe ustala się raz na rok (na a podstawie planowanej /budŝetowanej/ ceny surowca), oraz w związku z tym, Ŝe surowcem jest ropa naftowa, której ceny skaczą od 60 do 150 USD za baryłkę, by ponownie spaść do 40 USD za baryłkę (wszystko w ciągu jednego roku obrotowego), odchylenia mają bardzo istotny wpływ na sprawozdania, co teŝ powoduje nieprzydatność rachunku kosztów standardowych do jakichkolwiek symulacji i analiz bieŝących. (Specjalista ds. Cotrollingu,, Grupa LOTOS) Kluczowa jest odpowiedź na pytanie, jak bardzo w naszej branŝy standard moŝe róŝnić się od kosztów rzeczywistych (np. czy kupujemy surowce na rynku spot czy zawierane są długoterminowe umowy po stałej cenie). Jeśli mamy duŝe d odchylenia, to rachunek kosztów standardowych jest nieprzydatny w planowaniu.. (...) Standard jest super narzędziem, ale tylko w stabilnych branŝach. (Kontroler Finansowy, Rieber Foods Polska) 4

5 ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO V = koszt rzeczywisty koszt planowany cena rzeczywista odchylenie cena standardowe zuŝycie rzeczywiste zuŝycie standardowe Vp odchylenie cenowe Vq odchylenie ilościowe Vpq odchylenie mieszane V odchylenie całkowite ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO METODA DWÓCH ODCHYLEŃ V = Vp + Vq Wariant I Vp = ( ) Vq = ( ) Wariant II Vp = ( ) Vq = ( ) Vp Vq Vp Vq 5

6 ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO METODA TRZECH ODCHYLEŃ V = Vp + Vq + Vpq Vp Vpq Vq Vp = ( ) Vq = ( ) Vpq = ( ) ( ) ANALIZA ODCHYLEŃ przykład Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budŝecie zuŝywa się 2,0 kg materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu. ZuŜyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztu jednostkowego. Metoda METODA DWÓCH ODCHYLEŃ (wariant I) METODA DWÓCH ODCHYLEŃ (wariant II) METODA TRZECH ODCHYLEŃ Obliczenia Vp = (29 30) 2,2 = - 2,2 zł/szt. Vq = (2,2 2,0) ) 30 = + 6 zł/szt. V = - 2,2 + 6 = + 3,8 zł/szt. Vp = (29 30) 2,0 = - 2 zł/szt. Vq = (2,2 2,0) 29 = + 5,8 zł/szt. V = ,8 = + 3,8 zł/szt. Vp = (29 30) 2,0 = - 2 zł/szt. Vq = (2,2 2,0) ) 30 = + 6 zł/szt. Vpq = (29 30) (2,2 2,0) = - 0,2 zł/szt. V = ,2 = + 3,8 zł/szt. Charakter odchylenia 6