Rachunkowość zarządcza. Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 1. Rachunek kosztów zmiennych i analiza koszty rozmiary produkcji zysk (CVP)

Transkrypt

1 Rachunek kosztów zmiennych i analiza koszty rozmiary produkcji zysk (CVP) Wykorzystanie rachunku kosztów zmiennych 1. Zmienność kosztów w długim i krótkim okresie 2. Podejmowanie decyzji w krótkim okresie 1. Specjalne decyzje cenowe 2. Decyzje optymalizacyjne w przypadku występowania tzw. wąskich gardeł Dr Marcin Pielaszek 3. Analiza wrażliwości 1. Dźwignia operacyjna 2. Wskaźnik marży na pokrycie 4. Analiza punktu krytycznego 5. Segmentowe rachunki wyników 6. Wyznaczanie kosztów stałych i zmiennych 2 Ograniczenia rachunku kosztów pełnych przy podejmowaniu decyzji Nie wszystkie koszty są istotne z punktu widzenia podejmowania decyzji w krótkim okresie zużywanych zasobów Pomieszczenia słabo reagują na podejmowane decyzje Zmienność kosztów Maszyny i Urządzenia Pracownicy Materiały silnie reagują na podejmowane decyzje Horyzont czasowy podejmowanych decyzji 4 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 1

2 Rachunek kosztów zmiennych Rachunek kosztów zmiennych jest narzędziem krótkookresowego zarządzania kosztami w przedsiębiorstwie wykorzystującym podział kosztów na koszty stałe i koszty zmienne w stosunku do wielkości produkcji, gdzie: zmienne:, które zmieniają się proporcjonalnie do zmian w wielkości produkcji stałe, które nie zmieniają się w ramach określonego przedziału zdolności produkcyjnych Graficzna prezentacja kosztów stałych i zmiennych K całkowite zmienne stałe Szt. 5 6 stałe i zmienne a koszty pośrednie i bezpośrednie Podstawowy wzór prezentacji kosztów w rachunku kosztów zmiennych KOSTKA DEYHLEGO Przychody ze sprzedaży Materiały - zmienne* Marża na pokrycie (kosztów stałych) zmienne - stałe stałe Robocizna bezpośrednia Amortyzacja maszyny bezpośrednie pośrednie Wynik ze sprzedaży * Zarówno koszty zmienne produkcyjne (np. materiały), jak też koszty zmienne sprzedaży (np. prowizje handlowców) Rachunek kosztów pełnych krótkoterminowy długoterminowy Horyzont czasowy podejmowanych decyzji Przychody ze sprzedaży wytworzenia sprzedanych produktów Marża brutto nieprodukcyjne Wynik ze sprzedaży Źródło: A. Deyhle, Controller-Praxis, cz I, wyd Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 2

3 Specjalne decyzje cenowe - przykład 1. Przedsiębiorstwo A produkuje produkt X 2. Praktyczne zdolności produkcyjne wynoszą szt. 3. Planowana produkcja i sprzedaż wynosi szt. po cenie 3,5 zł Specjalne decyzje cenowe 4. Jednostkowy koszt zmienny wynosi 2 zł. 5. stałe wynoszą zł 10 Rachunek kosztów zmiennych Przychody ze sprzedaży ( ,5) zł Rachunek kosztów zmiennych - przykładowa decyzja 1. Przedsiębiorstwo A produkuje produkt X - zmienne ( ,0) zł 2. Praktyczne zdolności produkcyjne wynoszą szt. Marża na pokrycie (kosztów stałych) zł 3. Planowana produkcja i sprzedaż wynosi szt. po cenie 3,5 zł - stałe zł 4. Jednostkowy koszt zmienny wynosi 2 zł. Wynik ze sprzedaży zł 5. stałe wynoszą zł całkowite = JKP = 3,0 6. Jednostka otrzymała propozycje sprzedaży szt. produktu po cenie 2,5. Czy należy przyjąć zlecenie? Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 3

4 Rachunek kosztów zmiennych Przychody ze sprzedaży (1000 2,5) zł - zmienne (1000 2,0) zł Marża na pokrycie (kosztów stałych) zł stałe - Wynik na sprzedaży zł Optymalizacja struktury asortymentowej 13 Przykład - optymalizacja struktury asortymentowej Decyzje w przypadku braku wolnych mocy produkcyjnych W przypadku braku wolnych mocy produkcyjnych (np. wąskie gardła) należy kierować się kryterium maksymalizacji marży na pokrycie. 1. Przedsiębiorstwo sprzedaje 3 produkty A, B, C. 2. Popyt na poszczególne produkty wynosi odpowiednio 100, 200 i 300 szt., a normatywny czas wytwarzania: 1, 2 i 5 m/h. 3. Marża na pokrycie na poszczególnych produktach kształtuje się następująco: Produkt A Produkt B Produkt C Cena zmienne wytworzenia Marża na pokrycie Wynik brutto ze sprzedaży na poszczególnych produktach kształtuje się następująco: Produkt A Produkt B Produkt C Cena pełne wytworzenia* Marża brutto * zmienne plus 10 zł kosztów stałych na 1 mh Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 4

5 Przykład - optymalizacja struktury asortymentowej Problem 1 Z powodu przejściowego ograniczenia dostępnej powierzchni magazynowej przedsiębiorstwo jest zmuszone ograniczyć produkcję do 400 szt. w miesiącu Które produkty należy wybrać do produkcji. Ograniczenie rozmiarów produkcji nie wpłynie na poziom kosztów stałych Problem 2 Z powodu awarii maszyny pojawił się czynnik ograniczający w postaci dostępnego czasu pracy maszyn i urządzeń, który wynosi obecnie 900 m/h Analiza wrażliwości Które produkty należy wybrać do produkcji. Ograniczenie rozmiarów produkcji nie wpłynie na poziom kosztów stałych. Analiza wrażliwości - dźwignia operacyjna Przykład Dźwignia operacyjna 1. Przedsiębiorstwo X funkcjonuje na szybko rosnącym rynku markowych dóbr konsumpcyjnych (wzrost około 50% rocznie) Zjawisko, które polega na tym, że wynik zmienia się silniej niż przychody ze sprzedaży 2. W strukturze kosztów przedsiębiorstwa przeważają koszty stałe obejmujące wynagrodzenia wysokokwalifikowanych pracowników, nakłady na badania i rozwój oraz nakłady na tworzenie marki handlowej Siła dźwigni operacyjnej 3. Rachunek wyników: Zależna od struktury kosztów. Im więcej kosztów stałych tym silniejszy efekt dźwigni operacyjnej Miernik siły dźwigni operacyjnej Obecnie Przychody ze sprzedaży zmienne Marża na pokrycie stałe Wynik ze sprzedaży Stopień dźwigni operacyjnej (SDO) 4. Ocenić strukturę kosztów przedsiębiorstwa biorąc pod uwagę perspektywy dla rynku przedsiębiorstwa Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 5

6 Rozwiązanie przykładu SDO = / = 4 Wzrost sprzedaży o 50% spowoduje wzrost wyniku o 200% Analiza wrażliwości wskaźnik marży na pokrycie 1. Jest wskaźnikiem rentowności 2. Pokazuje o jaki % zmiany w przychodach ze sprzedaży zmieni się wynik ze sprzedaży Przychody ze sprzedaży zmienne Marża na pokrycie stałe Wynik ze sprzedaży Wzrost sprzedaży o zł powoduje wzrost wyniku o zł Analiza punktu krytycznego 1. Jaka musi być wielkość / wartość sprzedaży, żeby pokryć wszystkie koszty przedsiębiorstwa lub 2. Jaka musi być marża na pokrycie, żeby pokryć koszty stałe przedsiębiorstwa K Przychody Analiza punktu krytycznego całkowite zmienne MNP = stałe Szt. 24 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 6

7 Wzory Segmentowy rachunek marż pokrycia 25 Definicja segmentu Segment: wydzielona część organizacji, której można przyporządkować właściwe jej przychody i koszty Produkty Linie produktowe Wydziały Zakłady Klienci Kanały dystrybucji Rynki branżowe Rynki geograficzne Segmentowy rachunek marż pokrycia Przychody ze sprzedaży - zmienne segmentu Marża na pokrycie kosztów stałych segmentu (Marża I) - stałe segmentu Marża segmentu (Marża II) W segmentowym rachunku marż pokrycia zakłada się, że w przypadku likwidacji segmentu, wszystkie jego koszty powinny zniknąć Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 7

8 Segmentowy rachunek marż pokrycia Segmentowy rachunek marż pokrycia - ilustracja Segmenty niższego rzędu Przychody ze sprzedaży segmentu - zmienne segmentu MNP kosztów stałych segmentu (I) - stałe segmentu Marża segmentu (II) Przychody ze sprzedaży segmentu - zmienne segmentu MNP kosztów stałych segmentu (I) - stałe segmentu Marża segmentu (II) Przychody ze sprzedaży zmienne Marża na pokrycie kosztów kanału dystryb. stałe kanału dystr. Rynek A (tylko hurt) Hurt (H) rynek B Detal (D) rynek B Rynek B (H+D) Firma Segment wyższego rzędu Marża segmentów niższego rzędu (I) stałe segmentu wyższego rzędu Marża segmentu wyższego rzędu (II) Marża kanału dystrybucji stałe rynku Marża rynku stałe firmy Marża firmy Rzeczywiste zachowanie się niektórych kosztów Wyznaczanie kosztów stałych i zmiennych ( zmienne) ( progresywnie zmienne) ( degresywniezmienne) ( stałe) ( skokowostałe) ( mieszane) 32 Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 8

9 Ekonomiczny i księgowy model zmienności kosztów Jak ustalić ile wynoszą koszty zmienne a ile koszty stałe? zł Model ekonomiczny 1. Metoda księgowa Model księgowy 2. Metody statystyczne Metoda wizualna Metoda dwóch punktów Metoda najmniejszych kwadratów Szt Jak ustalić ile wynoszą koszty zmienne a ile koszty stałe? Przykład liczbowy Załóżmy, że dla różnych poziomów działalności koszty kształtują się w sposób następujący Wielkość produkcji Wyznaczanie kosztów stałych i zmiennych Metoda wizualna zł całkowite jkz = ( ) / = 260 K = 260*X stałe szt Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 9

10 Wyznaczanie kosztów stałych i zmiennych Metoda dwóch punktów Wyznaczanie kosztów stałych i zmiennych Metoda regresji liniowej (najmniejszych kwadratów) zł całkowite jkz = = 268, KS = *268= K = 268*X zł stałe szt Wyznaczanie kosztów stałych i zmiennych Metoda regresji liniowej (najmniejszych kwadratów) Metoda regresji liniowej (najmniejszych kwadratów) zł K = 266*X stałe Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 10

11 Wyznaczanie kosztów stałych i zmiennych dla całego przedsiębiorstwa W przypadku przedsiębiorstwa produkującego wiele różnych produktów w celu wyznaczenia kosztów stałych i zmiennych można: 1. Uzależnić poziom zmienności od innego czynnika niż wielkość produkcji np. liczby roboczogodzin, maszynogodzin 2. Uzależnić poziom zmienności kosztów od poziomu przychodów ze sprzedaży (wzrost sprzedaży powoduje wzrost kosztów) Metoda regresji liniowej dla produkcji wieloasortymentowej W przypadku produkcji wieloasortymentowej nośnik zmienności oparty o wielkość produkcji zastępuje się zwykle nośnikiem opartym o czas pracy np. rh lub mh Przykład Poniższe zestawienie przedstawia wykorzystanie czasu pracy maszyn (m/h) i czasu pracy robotników bezpośrednio produkcyjnych (r/h) przy różnych rozmiarach działalności: Poziom kosztów Ilość m/h Ilość r/h Metoda regresji liniowe dla produkcji wieloasortymentowej Ustalenie kosztów zmiennych na podstawie analizy zmienności przychodów ze sprzedaży - ilustracja Nośnik kosztów oparty o ilość maszynogodzin lepiej oddaje zachowanie się kosztów całkowitych, niż nośnik oparty o roboczogodziny Rachunek zysków i strat dla pewnego przedsiębiorstwa za 4 kwartały (w tysiącach złotych) przedstawia się następująco: I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał Razem Przychody ze sprzedaży Koszt wytworzenia sprzedanych produktów Marża brutto sprzedaży ogólnego zarządu Wynik ze sprzedaży Korzystając z arkusza kalkulacyjnego Excel proszę ustalić koszty stałe i zmienne na poziomie całej firmy Zespół Katedry Rachunkowości Menedżerskiej SGH 11