ZESZYTY NAUKOWE NR 5(77) AKADEMII MORSKIEJ W SZCZECINIE. Wykorzystanie rachunku kosztów standardowych w optymalizacji strategii remontowych urządzeń

Transkrypt

1 ISSN ZESZYTY NAUKOWE NR 5(77) AKADEMII MORSKIEJ W SZCZECINIE OBSŁUGIWANIE MASZYN I URZĄDZEŃ OKRĘTOWYCH OMiUO 2005 Grażyna Dąbrowska-Kauf Wykorzystanie rachunku kosztów standardowych w optymalizacji strategii remontowych urządzeń Słowa kluczowe: remont, urządzenie, koszty standardowe, rachunek Bardzo istotnym problemem w przedsiębiorstwach jest optymalizacja działalności remontowej urządzeń, która z jednej strony generuje koszty, a z drugiej zapewnia uzyskanie przychodów. W artykule przedstawiono model rachunku kosztów standardowych przydatny w zarządzaniu działalnością remontową urządzeń. The Use of Standard Costs Calculation in the Optimizing of Machine Repair Strategies Key words: repair, machine, standard costs, calculation The optimizing of repairs is the essential task in companies because, on the one hand they generate costs, but assure stable income on the other hand. This article shows a model of standard costs calculation useful in the management of machine repairs. 203

2 Grażyna Dąbrowska-Kauf Wprowadzenie Bardzo ważnym zagadnieniem w działalności przedsiębiorstw jest zapewnienie silnej pozycji na rynku konkurencyjnym. Można to osiągnąć dążąc do ciągłej poprawy rentowności firmy poprzez utrzymanie kosztów na racjonalnym, uzasadnionym poziomie i ich obniżaniu do optymalnego poziomu. Ta zasada dotyczy również działalności remontowej w przedsiębiorstwie. Strategie remontowe urządzeń powinny uwzględniać faktyczny ich stan techniczny, wyznaczany na podstawie charakterystyk zużycia technicznego. Charakterystyki te stanowią między innymi podstawę: planowania zakresu remontów, cyklu ich wykonywania, przyjętej technologii remontowej i harmonogramu przebiegu operacji remontowych. Ponadto według nowych wymagań jakościowych wszystkie czynności związane z działalnością remontową powinny w przedsiębiorstwie funkcjonować zgodnie z wdrażanym zintegrowanym systemem zarządzania jakością, ujętym w normach serii ISO. Podstawowymi dokumentami tego systemu jakości są procedury i instrukcje remontowe. Realizacja każdej przyjętej strategii remontowej wymaga ponoszenia kosztów. Koszty te można optymalizować na bieżąco, dokonując korekty odchyleń poszczególnych ich składników poprzez eliminację przyczyn ich powstania. W celu optymalizacji kosztów przyjętej strategii remontowej urządzeń można zastosować rachunek kosztów standardowych [3]. 1. Rachunek kosztów standardowych Poprawę analizy i kontroli działalności remontowej urządzeń w przedsiębiorstwie umożliwia zastosowanie modelu rachunku kosztów, należącego do grupy rachunku kosztów postulowanych. Modele kosztów należące do tej grupy charakteryzują się tym, że: istnieją w nich jasno określone normy kosztów normy te są na bieżąco porównywane z wielkościami rzeczywistymi kosztów w przekroju rodzajowym, podmiotowym i przedmiotowym; powstające między rzeczywistymi a postulowanymi kosztami odchylenia są analizowane i stanowią podstawę procesu oceny działalności i podejmowania decyzji. Rachunek kosztów standardowych umożliwia najpełniejszą analizę i kontrolę kosztów. Koszt standardowy to przewidywany koszt jednostkowy remontu planowanego (np.: kapitalnego, średniego, bieżącego) danego obiektu technicznego. Koszty standardowe są więc ustalane przy założeniu, że powinny być one poniesione w warunkach efektywnie zorganizowanej gospodarki remontowej w przedsiębiorstwie. Koszty standardowe mogą być wykorzystywane do budo- 204

3 Wykorzystanie rachunku kosztów standardowych... wy budżetu kosztów, a posługiwanie się kosztami standardowymi czynności i operacji planowanych remontów urządzeń umożliwia szczegółową analizę różnic między budżetem a kosztami rzeczywistymi, przez co kontrola kosztów może być dokładniejsza i bardziej skuteczna. Podstawowe cele stosowania rachunku kosztów standardowych w działalności remontowej urządzeń w przedsiębiorstwie są następujące: pomoc w przygotowaniu budżetów i stworzenie podstaw do oceny działalności kierownictwa różnych szczebli zarządzania gospodarką remontową, wspieranie procesu kontroli poprzez monitorowanie działań niezgodnych z planem, pomoc w predykacji przyszłych kosztów oraz w podejmowaniu decyzji, uproszczenie alokacji kosztów remontów w produkty dla celów wyceny zapasów, motywowanie kierownictwa różnych szczebli zarządzania do podnoszenia efektywności działania. Tabela 1 Ustalanie postulowanych kosztów bezpośrednich i pośrednich faktycznej działalności remontowej w rachunku kosztów standardowych Proposed direct and indirect costs of repairs in standard costs calculation Rodzaj kosztów Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie Rachunek kosztów standartowych Planowane ceny (stawki) kosztów bezpośrednich standardowe zużycie kosztów dozwolone dla rzeczywistej działalności remontowej Planowane stawki kosztów pośrednich standardowe zużycie kosztów dozwolone dla rzeczywistej działalności remontowej Schemat funkcjonowania rachunku kosztów standardowych i analizy odchyleń w działalności remontowej przedstawiono na rysunku 1. Koszt standardowy dla rzeczywistego poziomu działalności remontowej danego ośrodka odpowiedzialności Koszt rzeczywisty działalności remontowej danego ośrodka odpowiedzialności Porównanie kosztów standartowych z rzeczywistymi, analiza i raportowanie odchyleń Badanie przyczyn powstania odchyleń i podejmowanie działań korygujących Monitorowanie i weryfikacja standardów Rys. 1. Schemat funkcjonowania rachunku kosztów standardowych Fig. 1. The functioning of standard costs calculation 205

4 Grażyna Dąbrowska-Kauf 2. Standardowe koszty remontów 2.1. Wstęp Ustalenie standardowych kosztów remontów: bieżących, średnich i kapitalnych danego obiektu technicznego wymaga zsumowania oszacowanych na podstawie analizy działalności remontowej standardowych kosztów: materiałów, robocizny oraz pośrednich. Wyznaczone standardy kosztów są kontrolowane przez służby księgowe i w razie potrzeby weryfikowane raz do roku dla odzwierciedlenia zmian warunków prowadzenia gospodarki remontowej w przedsiębiorstwie, zmian technologii remontów, struktury asortymentowej wykorzystywanych w remoncie materiałów itp. Wszystkie standardy powinny być zatwierdzane przez kierownictwo firmy raz do roku Standardowe koszty materiałowe Koszty standardowe materiałów są oparte na specyfikacji potrzeb materiałowych remontu, którą uzyskuje się po przeprowadzeniu szczegółowej analizy norm zużycia materiałów koniecznych do wykonania remontu. Analiza ta powinna uwzględniać: dobór odpowiednich materiałów zgodnie z przyjęta polityką jakości remontu i normalne, uzasadnione technologicznie straty wynikające z procesu wykonawstwa remontów. Standardowe koszty materiałów wyznacza się poprzez pomnożenie norm zużycia materiałów przez odpowiednią standardową cenę. Standardowe ceny materiałów uzyskuje się z działów zaopatrzenia. Ceny te są ustalane przez dział zaopatrzenia, w wyniku przeprowadzenia badań rynkowych dostawców materiałów, którzy są zdolni do dostarczenia żądanej ilości materiałów o odpowiedniej jakości i po najlepszej cenie. Ceny materiałów powinny uwzględniać metody optymalizacji zamówień i proponowane dyskonta, aby mogły stanowić bazę porównań dla aktualnie realizowanych cen materiałów Standardowe koszty robocizny W celu wyznaczenia standardowych kosztów robocizny danego rodzaju remontu, należy przeanalizować zadania pracowników w odniesieniu do poszczególnych operacji będących składnikami tego remontu. Każda czynność wykonywanego remontu wymaga normowania niezbędnego czasu pracy. W tym celu należy dokonać analizy przebiegu operacji, która ma na celu eliminację zbędnych czynności oraz ustalenie najbardziej wydajnej metody remontu. Stąd też właściwe uwarunkowania techniczno-organizacyjne wykonawstwa remontu są najpierw standaryzowane, po czym przystępuje się do pomiarów czasu pracy w celu wyznaczenia standardowej liczby godzin dla danej operacji remontowej, która będzie wymagana od przeciętnego pracownika. Straty czasu pracy, które są 206

5 Wykorzystanie rachunku kosztów standardowych... nie do uniknięcia, powinny być uwzględnione w normie czasowej danej operacji. Standardowa stawka płac wynika zazwyczaj z przyjętych zasad wynagradzania. Uzgodnione stawki płac i normy czasu pracy przy danej operacji remontowej wyznaczają standardowe koszty robocizny poszczególnych operacji danego rodzaju remontu urządzenia Standardowe koszty pośrednie Procedura wyznaczania standardowej stawki kosztów pośrednich dla potrzeb rachunku kosztów standardowych wymaga posługiwania się odrębnymi stawkami dla stałych i zmiennych kosztów pośrednich. Zazwyczaj standardowa stawka kosztów pośrednich jest narzutem kosztów pośrednich na 1 roboczogodzinę bądź na 1 maszynogodzinę. Nie jest możliwe mierzenie wyniku działalności wydziału remontowego, który remontuje wiele różnych urządzeń i wykonuje szereg różnych operacji remontowych. Na przykład, jeżeli dany wydział remontowy wykona 20 remontów bieżących, 10 remontów średnich i 7 remontów kapitalnych danego rodzaju urządzeń, to zsumowanie ilości przeprowadzonych remontów dla danego typu urządzeń nie ma sensu, ponieważ zsumowane pozycje nie są jednorodne. Problem ten można rozwiązać poprzez wprowadzenie wielkości czasu niezbędnego do wykonania remontu dla danego typu urządzeń w optymalnych warunkach techniczno-organizacyjnych. Czas ten nazywa się standardową ilością wynikową godzin. Jeśli założy się, że standardowe czasy remontu danego rodzaju 1 sztuki danego urządzenia są następujące: remont bieżący: 5 godzin, remont średni: 24 godziny, remont kapitalny: 36 godzin. Wykonanie remontów danego typu urządzeń w wydziale remontowym przy użyciu standardowej ilości godzin przedstawiono w tabeli 2. Standardowe ilości godzin charakterystyczne dla danego rodzaju remontu Standard number of hours specified for a certain sort of repair Tabela 2 Rodzaj remontu Jednostkowe normy czasowe [h] Liczba remontów Standardowa liczba godzin [h] remont bieżący remont średni remont kapitalny

6 Grażyna Dąbrowska-Kauf Z tabeli 2 wynika, że standardowa ilość godzin wydziału remontującego urządzenia danego typu będzie wynosiła 592 standardowe godziny pracy. Jeżeli wydział zrealizował 592 godziny pracy przy nakładzie 800 roboczogodzin bezpośrednich, to nie jest on odpowiednio wydajny. Należy pamiętać, że przy rachunku kosztów standardowych koszty pośrednie są naliczane przy użyciu standardowej ilości wynikowej godzin, nie zaś faktycznie przepracowanych. 3. System rachunku kosztów standardowych w działalności remontowej Rachunek kosztów standardowych jest najbardziej odpowiedni dla organizacji, których działalność sprowadza się do serii powtarzanych operacji. Wydział remontowy spełnia te kryteria. Zakres remontów urządzeń bieżących, średnich i kapitalnych składa się z operacji remontowych, które spełniają warunek, że wszystkie operacje wchodzące w zakres remontu wyższego rzędu są operacjami wyróżnionymi w remoncie niższego rzędu i poszerzonymi o nowe, wiążące się ze specyfiką danego remontu. A zatem remont średni zawiera operacje remontu bieżącego i dodatkowe, charakterystyczne dla remontu średniego. Natomiast remont kapitalny zawiera operacje remontowe remontu średniego i dodatkowe, właściwe dla remontu kapitalnego. Zatem z gamy dostępnych operacji remontowych można wykonywać różne rodzaje remontów. Koszty standardowe remontu można uzyskać poprzez zsumowanie kosztów standardowych operacji remontowych wymaganych dla każdego rodzaju remontu danego urządzenia. Proces ten zilustrowano w tabeli 3. Standardowe koszty operacji remontowych i remontów Percentage of failures of injection system of marine engine elements Tabela 3 Ośrodek odpowiedzialności Numer operacj i Standardowy koszt operacji [zł] Remont bieżący Remont średni Remont kapitalny Całkowite koszty standardowe [zł] Koszty aktualne A ,00 x x x 3 750,00 B ,00 x x x ,00 C ,00 x x x ,00 D ,00 x x ,00 E ,00 x ,00 F ,00 x ,00 Standardowe koszty wyrobów zł zł zł zł 208

7 Wykorzystanie rachunku kosztów standardowych... Z danych zawartych w tabeli 3 wynika, że różne podmioty odpowiadają za poszczególne operacje remontowe. Dlatego nie ma sensu porównywanie aktualnych kosztów remontu bieżącego ze standardowymi kosztami remontu bieżącego wynoszącymi ,00 zł dla potrzeb kontrolnych, ponieważ trzy podmioty: A, B, C są odpowiedzialne za powstałe odchylenia. Żaden z podmiotów nie może samodzielnie odpowiadać za wynikłe różnice. Kontrola kosztów wymaga, aby zidentyfikowano odpowiednie ośrodki odpowiedzialności oraz określono standardowe koszty ich działalności. Dlatego też, jeśli faktyczne koszty podmiotu A porówna się ze standardowymi kosztami wykonania trzech operacji 3750,00 zł, za powstałe odchylenia w całości będzie odpowiedzialny kierownik tego podmiotu. Jedynie porównywanie całkowitych faktycznych kosztów z kosztami standardowymi każdej operacji lub podmiotu za dany okres jest właściwe dla efektywnej kontroli. Porównywanie kosztów standardowych remontów z kosztami aktualnymi jest niewłaściwe, gdy za koszty te odpowiada wiele podmiotów. Stosowanie rachunku kosztów standardowych umożliwia prezentację szczegółowej analizy odchyleń. Na przykład odchylenia według ośrodków odpowiedzialności i poszczególnych pozycji kosztów mogą być analizowane z punktu widzenia cen i ilości zużytych zasobów Odchylenia kosztów materiałów Poziom kosztów materiałowych zużytych do remontu jest pochodną dwóch elementów: ceny i wielkości zużycia. W związku z tym można wyróżnić dwa podstawowe odchylenia kosztów materiałów: odchylenie cen i odchylenie zużycia materiałów. Podstawą kalkulacji odchylenia cen materiałów potrzebnych do remontu jest porównanie ceny standardowej materiału z ceną aktualnie zrealizowaną. Na przykład: cena materiału A została określona na 15 zł za kilogram, ale cena jaką faktycznie zapłacono to 15,20 zł za kilogram. Różnica cen wynosiła 0,20 zł na kilogramie. Gdyby zakupiono małą ilość materiałów, to skutki tej różnicy cen miałyby małe znaczenie. Natomiast przy zakupie kg odchylenie cenowe jest istotne, bowiem wynosi 4000 zł. Jest to odchylenie niekorzystne. Odchylenie cenowe materiałów to iloczyn różnicy między standardową ceną (SC) a aktualną ceną (CA) jednostki materiałów i ilości zakupionych jednostek materiałów (Q). Gdyby cena aktualna materiału A wynosiła 14,85 zł za kilogram, to na każdym kilogramie zaoszczędzono by 0,15 zł. Przy zakupie kg materiału A odchylenie cenowe wynosiłoby 3000 zł i odchylenie to byłoby korzystne. Odchylenia cen materiałów do remontu informują o efektywności pracy działu zaopatrzenia: jeśli odchylenie jest niekorzystne, tzn. cena rzeczywista jest wyższa od standardowej praca działu jest nieefektywna, bowiem nie zdołano zrealizować zakupów materiałów po standardowych cenach. Jeżeli odchylenie 209

8 Grażyna Dąbrowska-Kauf jest korzystne praca działu jest efektywna, ponieważ zakupy zostały zrealizowane po cenach niższych niż standardowe. Jednakże należy mieć na uwadze, że odchylenia cen materiałów nie zależą tylko od działu zaopatrzenia lecz np. od wzrostu cen na rynku, bądź spowodowane są działaniami innych ośrodków odpowiedzialnych za remont urządzenia. Kolejną przyczyną odchyleń cen materiałów może być zakup przez dział zaopatrzenia materiałów gorszej jakości, wystąpi wówczas korzystne odchylenie cen, co wcale nie oznacza, że dział zaopatrzenia pracuje efektywnie, bowiem może wystąpić większe ich zużycie, bardziej skomplikowana i pracochłonna ich obróbka, większe straty materiałowe, braki i reklamacje oraz może zmniejszyć się niezawodność urządzenia. Odchylenia zużycia materiałów określa się na podstawie porównania standardowej ilości materiału (SQ), która powinna być zużyta na potrzeby remontu z ilością zużytą w rzeczywistości (AQ) mnożąc tę różnicę przez standardową cenę jednostkową danego materiału (SC). Załóżmy, że standardowe zużycie materiału A wykorzystywanego w pojedynczym remoncie bieżącym danego urządzenia wynosi 200 kg. Ponieważ w ciągu roku przeprowadzono 20 remontów bieżących, to powinno się zużyć 4000 kg materiału A. Jednakże zużyto 4200 kg, co oznacza, że zużycie było nadmierne o 200 kg. Znaczenie tego faktu będzie zależeć od ceny materiałów. Gdyby cena wynosiła 45,00 zł za kg, to nadmierne zużycie 200 kg będzie znaczące; jeżeli zaś 0,35 zł za kg, to nadmierne zużycie 200 kg nie będzie istotne. Wynika z tego, że ocena istotności nadmiernego zużycia materiałów wymaga wyrażenia odchylenia w kategoriach pieniężnych. Dla potrzeb określenia wartości odchylenia zużycia materiałów powinna być wykorzystana cena standardowa. Zazwyczaj za odchylenia zużycia materiałów odpowiada nadzór wykonawstwa remontów, zatem jeżeli odchylenie to jest korzystne tzn. zużycie rzeczywiste było niższe niż standardowe, to nadzór działał efektywnie. W przeciwnym przypadku jest odwrotnie. Może również występować wiele innych przyczyn odchyleń zużycia materiałów bezpośrednich np.: standardy mało adekwatne do rzeczywistości, nieprecyzyjny pomiar zużycia materiałów w poszczególnych czynnościach remontowych, zmiana metod remontu. Należy zauważyć, że odchylenie całkowite kosztów materiałów użytych do remontów jest odchyleniem łącznym, tzn. jest sumą odchylenia cen i odchylenia zużycia materiałów Odchylenia kosztów robocizny Koszty robocizny są wyznaczane przez stawki płac oraz wielkość wykorzystania siły roboczej. Stąd przy kosztach robocizny występują odchylenia stawek i ilości. 210

9 Wykorzystanie rachunku kosztów standardowych... Odchylenie stawki płac wyznacza się porównując standardową godzinową stawkę płac ze stawką faktycznie zapłaconą. Jeśli standardowa stawka płac wynosiłaby 6 zł za wykonanie remontu bieżącego, zaś faktycznie płacona 6,65 zł, daje to różnicę stawek płac w wysokości 0,65 zł. Aby ustalić istotność tej różnicy należy określić, jak wielu godzin to dotyczy. Ponieważ przepracowano 160 godzin należy pomnożyć 0,65 zł przez 160, w wyniku czego niekorzystne odchylenie stawek płac wynosi 104 zł. Odchylenia stawek płac to iloczyn różnicy między standardową godzinową stawką płac (SR) a aktualną stawką płac (AR) i faktycznej liczby przepracowanych godzin (AH). Odchylenie stawek płac może być spowodowane uzgodnionymi podwyżkami płac, które nie zostały ujęte w standardowych stawkach, bądź zatrudnieniem wysoko wykwalifikowanych pracowników do pracy, której normalnie nie wykonują. Częstą przyczyną powstania odchyleń stawek płac pracowników bezpośrednio wykonujących remont urządzenia jest spiętrzenie prac remontowych i konieczność pracy w godzinach nadliczbowych, czy w niedziele i święta, kiedy stawki płac są zazwyczaj znacznie wyższe niż zwykle. Odchyleniu wydajności pracowników odpowiada odchylenie ilości pracy pracowników. Ilość siły roboczej, jaką powinno się wykorzystać dla zaplanowanych remontów, wyraża się w postaci roboczogodzin. Jeśli standardowy czas pracy dla wykonania pojedynczego remontu bieżącego danego rodzaju urządzenia wynosiłby 5 godzin to przeprowadzenie w ciągu roku zaplanowanych 20 takich remontów powinno wynosić 100 godzin pracy. Jednakże dla wielkości 20 remontów bieżących wykorzystano 160 godzin, co oznacza, że wystąpiło nadmierne zużycie godzin pracy w wysokości 60 godzin. Aby obliczyć odchylenie wydajności pracowników należy pomnożyć wielkość 60 godzin przez standardową stawkę płac wynoszącą 6 zł. Stąd niekorzystne odchylenie będzie wynosiło 360 zł. Odchylenie wydajności pracowników jest równe iloczynowi różnicy między standardową ilością wynikową godzin aktualnej wielkości remontów (SH) a aktualnie wykorzystaną ilością godzin (AH), w danym okresie, i standardowej godzinowej stawki płac (SR). Odchylenie wydajności pracowników zazwyczaj jest kontrolowane przez nadzór wykonawstwa remontów i wynika z różnych przyczyn. Na przykład z zastosowania niewłaściwych materiałów, różnych umiejętności pracowników, zmiany technologii remontowej, zmiany wydajności pracowników. Odchylenie wydajności pracy nie musi zależeć od nadzoru wykonawstwa remontów, ale może być spowodowane np. niewłaściwym planowaniem cyklu remontowego, zmianami tego cyklu, standardami jakościowymi związanymi z wprowadzeniem norm serii ISO 2000 w gospodarce remontowej. Aby obliczyć odchylenie całkowite kosztów robocizny należy zsumować odchylenie stawek płac i odchylenie wydajności pracowników. 211

10 Grażyna Dąbrowska-Kauf 3.3. Odchylenia kosztów pośrednich remontów Celem analizy kosztów pośrednich jest wyjaśnienie różnicy między faktyczną kwotą poniesionych kosztów pośrednich a kwotą naliczoną przy użyciu z góry ustalonej stawki absorpcyjnej kosztów pośrednich. Analiza ta wymaga odrębnego obliczania odchylenia dla stałych i zmiennych kosztów pośrednich. Stałe koszty pośrednie nie zmieniają się wraz liczbą prowadzonych remontów, mogą się zmieniać w reakcji na zmianę cen. Jeśli liczba roboczogodzin bezpośrednich w budżecie jest oparta na budżetowaniu wielkości remontów wyznaczonej zaplanowaniem w ciągu roku: 20 remontów bieżących, 10 remontów średnich i 7 remontów kapitalnych danego rodzaju urządzeń, co wymaga łącznie 592 standardowych roboczogodzin. Roczne stałe koszty pośrednie według budżetu wynoszą 5920 zł, co daje standardową stawkę stałych kosztów pośrednich w wysokości 10 zł na jedną uzyskaną standardową roboczogodzinę. Faktycznie przeprowadzone remonty w założonej wielkości wymagały 800 roboczogodzin. Dlatego standardowe stałe koszty pośrednie dla wyniku 800 standardowych godzin pracy wynoszą 8000 zł (800 godzin 10 zł), co daje niekorzystne odchylenie w wysokości 2080 zł. Całkowite odchylenie stałych kosztów pośrednich remontów to różnica między naliczonymi na daną wielkość remontów standardowymi stałymi kosztami pośrednimi (SC) i faktyczną kwotą stałych kosztów pośrednich (AC). Odchylenie stałych kosztów pośrednich to różnica między wyjściowym budżetem kosztów pośrednich stałych a kosztami rzeczywistymi, jednakże można analizować odchylenia według poszczególnych składników kosztów stałych, co pozwala na wyciągnięcie bardziej szczegółowych wniosków odnośnie przyczyn ich powstania [2]. Całkowite odchylenie zmiennych kosztów pośrednich ustala się w ten sam sposób, jak w przypadku kosztów stałych. Całkowite odchylenie zmiennych kosztów pośrednich jest równe różnicy między standardowymi zmiennymi kosztami pośrednimi naliczonymi na daną wielkość remontów (SC) a faktycznie poniesionymi kosztami (AC). Jeżeli założyć, ze standardowe zmienne koszty pośrednie remontów kształtują się w wysokości zł, zaś odpowiadająca im liczba standardowych godzin pracy wynosi 592 godziny, zatem jednostkowy koszt pośredni remontów wynosi 91,22 zł. Aktualny wynik wielkości remontów mierzony w godzinach standardowych wynosi 800 godzin, natomiast stawka godzinowa zmiennych kosztów pośrednich 91,22 zł, stąd tez standardowe zmienne koszty remontów to zł, czyli odchylenie jest niekorzystne w wysokości zł. Elementy zmiennych kosztów pośrednich (energia elektryczna, sprężone powietrze i materiały pośrednie) zmieniają się proporcjonalnie do liczby 212

11 Wykorzystanie rachunku kosztów standardowych... roboczogodzin bezpośrednich remontów, w związku z tym można całkowite odchylenie zmiennych kosztów pośrednich podzielić na dwa typy odchyleń: odchylenia budżetowe zmiennych kosztów pośrednich i odchylenie wydajności w zmiennych kosztach pośrednich. Analiza przyczyn odchylenia budżetowego zmiennych kosztów pośrednich, czyli różnicy między przeliczonym na aktualną liczbę wykorzystanych roboczogodzin bezpośrednich budżetem zmiennych kosztów pośrednich a rzeczywistymi zmiennymi kosztami pośrednimi, pozwala ujawnić korzystne bądź niekorzystne odchylenia wszystkich pozycji kosztów pośrednich zmiennych. Obliczenie odchylenia wydajności w zmiennych kosztach pośrednich jest iloczynem różnicy między standardową liczbą roboczogodzin dla aktualnej wielkości remontów a faktyczną liczbą roboczogodzin wykonanych w danym okresie, i standardowej stawki zmiennych kosztów pośrednich. Odchylenie całkowite zmiennych kosztów pośrednich jest odchyleniem łącznym, tzn. sumą odchylenia budżetowego i odchylenia wydajności w kosztach zmiennych pośrednich. Wnioski Optymalizacji kosztowej strategii remontowej można dokonać wprowadzając system zarządzania kosztami remontów urządzeń, który powinien zapewnić: świadome oddziaływanie na koszty oraz odpowiedzialność określonej osoby lub komórki organizacyjnej firmy za każdy ich składnik. Skuteczność wykorzystania rachunku kosztów standardowych w optymalizacji strategii remontowych urządzeń w przedsiębiorstwie zależy bezpośrednio od rodzaju i właściwego funkcjonowania informacji o odchyleniach. Potrzeba takiej informacji wynika stąd, że występowanie pewnych zjawisk związanych z remontami urządzeń i podejmowanie decyzji o przeciwdziałaniu niepożądanym odchyleniom dotyczy różnych komórek organizacyjnych. Ponadto informacje o wielkości zmian kosztów standardowych oraz odchyleniach są ważne nie tylko ze względu na bieżące i systematyczne przeciwdziałanie ich skutkom, lecz są niezbędne dla wielu komórek organizacyjnych współpracujących ze sobą w celu osiągnięcia optymalnie zaplanowanego wyniku finansowego, nie tylko działalności remontowej, ale całego przedsiębiorstwa. W tym celu należy informacje te zestawiać przejrzyście. Dane dotyczące odchyleń i zmian kosztu standardowego powinny być odniesione do bazy porównań, tj. kosztów standardowych. Rachunek kosztów standardowych umożliwia zatem monitorowanie wyniku finansowego osiąganego przez wydział remontowy przedsiębiorstwa i daje narzędzie operatywnego sterowania strategiami remontowymi poprzez bieżącą eliminację niekorzystnych odchyleń kosztów standardowych związanych z remontami. 213

12 Grażyna Dąbrowska-Kauf Literatura 1. Dądrowska-Kauf G., Controlling management of technical facilities reliability in enterprises of the power engineering sector, Safety and reliability international conference, Gdynia Dąbrowska-Kauf G., Diagnostyka techniczna w gospodarce remontowej urządzeń elektroenergetycznych, Zeszyty naukowe nr 68: Obsługiwanie maszyn i urządzeń okrętowych, Wyższa Szkoła Morska, Szczecin 2003, s Vollmuth H., Controlling, instrumenty od A do Z, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa Recenzenci dr hab. inż. Piotr Bielawski, prof. AM dr hab. inż. Zbigniew Matuszak, prof. AM Adres Autorki dr inż. Grażyna Dąbrowska-Kauf Politechnika Wrocławska Instytut Energoelektryki pl. Grunwaldzki 13, Wrocław grazyna.dabrowska-kauf@pwr.wroc.pl Wpłynęło do redakcji w lutym 2005 r. 214