Klimat szkoły, klimat klasy a wychowawcza rola szkoły

dr Dominika Walczak Karolina Malinowska Zespół Badań Nauczycieli Klimat szkoły, klimat klasy a wychowawcza rola szkoły

Źródła danych na temat klimatu szkoły i klasy Bezpieczeństwo w szkole, klimat szkoły, klimat klasy Szkoła rodzice społeczność lokalna Opinie i oczekiwania młodych dorosłych (osiemnastolatków) oraz rodziców dzieci w wieku szkolnym wobec edukacji dotyczącej rozwoju psychoseksualnego i seksualności Szkolne uwarunkowania efektywności kształcenia Międzynarodowe Badanie Nauczania i Uczenia się TALIS 2013

Bezpieczeństwo w szkole, klimat szkoły, klimat klasy

Analizowane wymiary klimatu szkoły i klasy: RELACJE MIĘDZY UCZNIAMI: pozytywne relacje w klasie i wsparcie kolegów etykietowanie i dyskryminacja orientacja na osiągnięcia RELACJE UCZNIÓW Z NAUCZYCIELAMI: wsparcie, otwartość i życzliwość nauczycieli przemocowe zachowania nauczycieli ZASADY SZKOLNE I ICH EGZEKWOWANIE: poczucie sprawiedliwości jasność komunikacji i konsekwencja nauczycieli w kwestii zasad jasność zasad szkolnych akceptacja zasad szkolnych ZAANGAŻOWANIE POZALEKCYJE UCZNIÓW W SZKOLE: uczestnictwo w wydarzeniach i ich planowaniu SAMOPOCZUCIE UCZNIÓW W SZKOLE: poczucie przynależności ogólne zadowolenie ze szkoły RELACJE MIĘDZY NAUCZYCIELAMI RELACJE SZKOŁA - RODZICE UCZNIÓW

RELACJE MIĘDZY UCZNIAMI Odsetek uczniów zgadzających się (zdecydowanie lub raczej) z podanymi stwierdzeniami dotyczącymi relacji w klasie gdy ktoś jest smutny lub zdenerwowany, ktoś z klasy stara się mu pomóc 81% 71% 72% 5 64% uczniowie są często niemili, złośliwi wobec siebie 21% 20% 13% 20% 16% gdy ktoś nie odrobi lekcji, to koledzy lub koleżanki mu pomogą 66% 83% 90% 7 83% uczniowie wyśmiewają tych, którzy mają słabe stopnie 16% 11% 11% każdy uczeń ma w klasie kogoś, na kogo może liczyć 85% 83% 84% 81% 85% uczniowie, którzy są inni (odróżniają się od reszty) są wyśmiewani 24% 28% 21% 28% 25% lubię moją klasę 88% 83% 80% 85% 85% w klasie są osoby, z którymi inni nie chcą siedzieć w ławce 31% 3 33% 55% 51% uczniowie lubią spędzać ze sobą czas 84% 83% 80% 80% 81% zdarza się, że ktoś z klasy jest wyśmiewany, bo ma mało pieniędzy 10% 10% 4% 6% szkoła podstawowa liceum technikum gimnazjum zasadnicza szkoła zawodowa szkoła podstawowa liceum technikum gimnazjum zasadnicza szkoła zawodowa

RELACJE UCZNIÓW Z NAUCZYCIELAMI Odsetek uczniów zgadzających się (zdecydowanie lub raczej) z podanymi stwierdzeniami dotyczącymi życzliwości i wsparcia ze strony nauczycieli nauczyciele chwalą uczniów, którzy robią postępy nauczyciele starają się pomóc uczniom, którzy mają problemy w nauce nauczyciele naprawdę słuchają tego, co uczniowie mają im do powiedzenia nauczyciele zawsze znajdują czas, jeśli jakiś uczeń chce z nimi porozmawiać nauczyciele starają się, żeby nauka była dla uczniów przyjemnością nauczyciele interesują się każdym uczniem uczniowie mogą porozmawiać z nauczycielami na każdy temat 36% 34% 38% 35% 3 3 7 80% 75% 7 63% 70% 5 75% 58% 53% 5 46% 68% 58% 55% 56% 51% 7 52% 55% 6 51% 51% 64% 50% 52% 8 86% 88% szkoła podstawowa gimnazjum liceum zasadnicza szkoła zawodowa technikum

uderzył Cię, szarpnął wyśmiewał, ośmieszał Cię przy innych uczniach używał wobec Ciebie obraźliwych słów krzyczał na Ciebie RELACJE UCZNIÓW Z NAUCZYCIELAMI Odsetek uczniów, wobec których nauczyciel zachowywał się w opisany sposób w ciągu 4 tygodni poprzedzających badanie SP GI LO ZSZ TE 2 2 31% 32% 36% SP GI LO ZSZ TE 10% 13% 16% 18% 1 SP GI LO ZSZ TE 15% 1 13% 18% SP GI LO ZSZ TE 2% 3% 6% co najmniej raz co najmniej kilka razy wiele razy

ZASADY SZKOLNE I ICH EGZEKWOWANIE Odsetek uczniów zgadzających się (zdecydowanie lub raczej) z podanymi stwierdzeniami dotyczącymi sprawiedliwości w szkole nauczyciele są sprawiedliwi 3 42% 33% 50% 70% kary i nagrody w tej szkole są sprawiedliwe 50% 4 43% 5 70% w tej szkole za taką samą pracę jedni uczniowie dostają lepsze oceny, a inni gorsze 24% 30% 2 34% 3 zdarza się, że za takie samo zachowanie jeden uczeń dostanie karę, a inny nie 33% 50% 44% 45% 53% szkoła podstawowa gimnazjum liceum zasadnicza szkoła zawodowa technikum

ZASADY SZKOLNE I ICH EGZEKWOWANIE Odsetek uczniów zgadzających się (zdecydowanie lub raczej) z podanymi stwierdzeniami dotyczącymi zasad w szkole nauczyciele jasno informują, jakie są konsekwencje łamania zasad w szkole nauczyciele jasno informują, jakie są zasady zachowania na ich lekcjach nauczyciele reagują natychmiast, jeśli ktoś się niewłaściwie zachowa uczniowie wiedzą, co jest zabronione w tej szkole uczniowie wiedzą, jakie są ich prawa w szkole dyrekcja albo nauczyciele szczegółowo omawiają i tłumaczą uczniom regulamin szkoły 8 85% 84% 85% 83% 90% 8 90% 85% 8 80% 72% 73% 73% 72% 78% 80% 86% 78% 81% 7 75% 78% 76% 76% 78% 70% 66% 6 65% szkoła podstawowa gimnazjum liceum zasadnicza szkoła zawodowa technikum

Czuję się obco w tej szkole W tej szkole czuję, że jestem u siebie Lubię chodzić do mojej szkoły W szkole czuję się bezpiecznie SAMOPOCZUCIE UCZNIÓW W SZKOLE Odsetek uczniów zgadzających i niezgadzających się z podanymi stwierdzeniami dotyczącymi samopoczucia w szkole szkoła podstawowa gimnazjum liceum zasadnicza szkoła zawodowa technikum 50% 36% 43% 3 32% 40% 42% 50% 30% 44% 11% 14% 5% 6% 4% 4% 4% 2% 11% 4% 5% 11% 4% 2% szkoła podstawowa gimnazjum liceum zasadnicza szkoła zawodowa technikum 26% 24% 32% 20% 45% 42% 36% 42% 38% 28% 14% 18% 1 15% 18% 6% 12% 11% 8% 8% 8% szkoła podstawowa gimnazjum liceum zasadnicza szkoła zawodowa technikum 32% 22% 1 24% 16% 2 33% 36% 33% 3 20% 22% 22% 21% 24% 12% 13% 13% 13% 14% 11% 10% szkoła podstawowa gimnazjum liceum zasadnicza szkoła zawodowa technikum 3% 3% 3% 4% 3% 4% 5% 11% 2% 4% 16% 26% 34% 30% 3 70% 5 45% 52% 4 zdecydowanie TAK raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie NIE

RELACJE W GRONIE PEDAGOGICZNYM Odsetek nauczycieli zgadzających i niezgadzających się z podanymi stwierdzeniami dotyczącymi relacji w gronie pedagogicznym nauczyciele często pomagają sobie w rozwiązywaniu trudności wychowawczych 24% 5 14% 5% 1% jeśli jakiś nauczyciel musi wykonać jakąś większą pracę w szkole, inni włączają się do pomocy 12% 5 1 12% 2% nauczyciele niechętnie przyznają się przed innymi nauczycielami do problemów 3% 20% 30% 3 nauczyciele ufają sobie wzajemnie 43% 34% 11% 3% grono pedagogiczne jest podzielone, są wyraźne grupy trzymające się razem 11% 30% 1 28% 12% nauczyciele rywalizują ze sobą 5% 1 28% 35% 13% w szkole panuje atmosfera podejrzliwości 3% 10% 21% 3 28% zdecydowanie TAK raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie NIE

Zależności między klimatem szkoły a skalą agresji i przemocy szkolnej Skala agresji i przemocy są mniejsze w szkołach i w klasach, w których: - uczniowie pozytywnie oceniają wzajemne wsparcie i sympatię między rówieśnikami i w których mniej jest zachowań dyskryminacyjnych; - uczniowie mają poczucie komfortu w szkole i przynależności do szkoły; - uczniowie oceniają nauczycieli jako życzliwszych, bardziej skłonnych do pomocy i zainteresowanych uczniami; - uczniowie lepiej znają prawa i zakazy szkolne, zaś nauczyciele i dyrekcja omawiają je jasno i szczegółowo; - uczniowie deklarują wyższą akceptację dla obowiązujących ich zasad oraz wyżej oceniają sprawiedliwość nauczycieli.

Rodzice uczniów a szkoła Szkoła rodzice społeczność lokalna Opinie i oczekiwania młodych dorosłych (osiemnastolatków) oraz rodziców dzieci w wieku szkolnym wobec edukacji dotyczącej rozwoju psychoseksualnego i seksualności Szkolne uwarunkowania efektywności kształcenia Międzynarodowe Badanie Nauczania i Uczenia się TALIS 2013

Czy zbiera się oczekiwania rodziców wobec szkoły oraz czy są one brane pod uwagę? odpowiedzi rodziców uczniów szkół podstawowych Bezpieczeństwa 66% 26% 5% 3% Organizacji imprez szkolnych 58% 30% 6% 5% Zagospodarowania czasu wolnego dzieci 54% 36% 6% 4% Pomocy dzieciom w nauce 4 3 8% Wsparcia rodziców w wychowaniu dzieci 45% 38% 8% Finansowego wsparcia szkoły przez rodziców 38% 38% 13% 12% Zasad funkcjonowania rady rodziców 3 35% 12% 16% Tworzenia programu wychowawczego i profilaktycznego szkoły 35% 36% 18% 11% Poziomu zaangażowania rodziców w życie szkoły 35% 43% 10% 12% Zasad i sposobów oceniania stosowanych w szkole 34% 31% 24% 10% Programu i treści nauczania 33% 31% 24% 12% Pozyskiwania dodatkowych źródeł finansowania dla szkoły 32% 32% 18% 18% Pracy rodziców na rzecz szkoły 2 33% 21% 1 Tak Do pewnego stopnia Nie Nie mam żadnych oczekiwań w tym zakresie

Oczekiwania rodziców wobec szkoły OCZEKIWANIA RODZICÓW Wysokiej jakości edukacji dla swoich dzieci, w tym fachowej kadry pedagogów Zapewnienia bezpieczeństwa dzieci w szkole i w drodze do szkoły, Wsparcia ze strony pedagogów w wychowaniu dzieci Organizacji czasu wolnego dzieci (w tym zatrudnienia do tego celu specjalistów). Wsparcie w wychowaniu dzieci OCZEKIWANIA NAUCZYCIELI Branie przez rodziców odpowiedzialności za wychowanie swoich dzieci (bycie dla nich wzorem, uczenie ich dyscypliny) Wspieranie dzieci w nauce Uczestniczenie w życiu szkoły Przychodzenie na zebrania do szkoły Wykazywanie inicjatywy Zrozumienie i wyrozumiałość w sytuacjach trudnych dla rodziców Zaufania w relacji ze szkołą

Częstotliwość angażowania się rodziców w życie szkoły w poszczególnych obszarach Chart Title Współudział w organizacji imprez szkolnych (np.: konkursy, festyny, akcje społeczne) 18% 24% 55% Pomoc w zagospodarowaniu czasu wolnego dzieci (np.: organizacji zajęć pozalekcyjnych, wypoczynku dzieci, wycieczek) 13% 1 6 Udzielenie finansowego wsparcia przez Panią/Pana na rzecz szkoły (nie licząc składek na Radę Rodziców) 1 6 Udział w pracach porządkowych (np.: sprzątanie otoczenia szkoły, remont) 3% 10% 86% Pomoc w pozyskiwaniu dodatkowych źródeł finansowania dla szkoły 4% 86% Współtworzenie programu wychowawczego i profilaktycznego szkoły 4% 8% 88% Współtworzenie zasad i sposobów oceniania stosowanych w szkole 3% 8 Udział w decyzjach dotyczących programu i treści nauczania Pośredniczenie w podejmowaniu przez szkołę współpracy z instytucjami zewnętrznymi (np.: organizacjami pozarządowymi, instytucjami kulturalnymi, przedsiębiorstwami, klubami sportowymi itp.) Inne, jakie? 4% 6% 4% 6% 2% 2% 8 8 95% Kilka razy w miesiącu Raz w miesiącu Kilka razy w roku Raz w roku Wcale

Formy oraz częstotliwość wsparcia rodziców przez szkołę (odpowiedzi rodziców) Pomoc specjalisty logopedy, psychologa, pedagoga 24% 8% 2 16% 26% Udzielanie wsparcia przez nauczycieli w sytuacjach problemowych 12% 6% 33% 1 32% Pośredniczenie w uzyskaniu pomocy z instytucji zewnętrznej] 6% 4% 1 23% 4 Pomoc socjalna ze strony szkoły 14% 16% 62% Organizacja warsztatów podnoszących kompetencje rodzicielskie 11% 13% 70% Grupa wsparcia 83% Inne 5% 3% 8 Kilka razy w miesiącu Raz w miesiącu Kilka razy w roku Raz w roku Wcale

Trudności rodziców w rozmowach z dziećmi odpowiedzi rodziców Czuję, że nie mam wystarczającej wiedzy na temat rozwoju psychoseksualnego i seksualności człowieka. 11% 25% 36% 22% 6% Czuję skrępowanie rozmawiając z dzieckiem na tematy związane z seksualnością człowieka. 10% 23% 33% 28% 6% Dziecko czuje skrępowanie rozmawiając ze mną na tematy związane z seksualnością człowieka. 15% 2 30% 20% 6% Rozmowa z dziećmi na tematy związane z rozwojem psychoseksualnym i seksualnością człowieka jest niezgodna z moim systemem wartości. 8% 14% 2 43% Nie wiem, jakiego języka używać w rozmowach z dzieckiem o seksualności. 10% 21% 35% 2 Nie wiem, ile dziecko w danym wieku powinno wiedzieć o seksualności. 15% 30% 2 20% 6% Obawiam się, żeby tematów z obszaru seksualności człowieka nie poruszyć zbyt wcześnie. 1 33% 2 Zdecydowanie się zgadzam Raczej się zgadzam Raczej się nie zgadzam Zdecydowanie się nie zgadzam Brak danych/odmowa 16% 6%

Wsparcie szkolne dla rodziców odpowiedzi rodziców Czy rodzic uczęszczałby na zajęcia na następujące tematy Budowanie życzliwych relacji z dziećmi 40% 44% 13% 3% Używki i uzależnienia 38% 42% 15% 4% Jak rozwiązywać konflikty w rodzinie 35% 44% 15% 4% Jak rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o seksualności 35% 46% 13% 4% Specyfika internetu i zagrożenia w sieci 34% 44% 15% 5% Asertywność stawianie granic, obrona swojego zdania 32% 46% 1 4% Rozumienie emocji (własnych i innych osób) 30% 4 1 5% Umiejętności komunikacyjne (jak rozmawiać z innymi ludźmi) 30% 46% 18% 5% Zmiany w okresie dojrzewania 23% 45% 24% 6% Wiedza na temat seksualności człowieka Zdecydowanie bym uczestniczył(a) Raczej bym nie uczestniczył(a) Odmowa odpowiedzi 22% 46% 25% 6% Raczej bym uczestniczył(a) Zdecydowanie bym nie uczestniczył(a)

PROBLEM DO ROZWIĄZANIA Wzmocnienie dialogu z rodzicami uczniów zarówno w ramach organizacji zajęć, w tym zajęć szczególnie wrażliwych, typu Wychowanie do życia w rodzinie, jak i w szerszym kontekście działań wychowawczych i współpracy szkoły i rodziny.

Uczestnictwo nauczycieli w szkoleniach w zakresie współpracy z rodzicami szkoła podstawowa 51% gimnazjum 3 szkoła ponadgimnazjalna 38% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

Potrzeby doskonalenia polskich dyrektorów pozyskiwanie dod. środków finansowych dla szkoły prawne aspekty związane z funkcjonowaniem szkoły kompetencje menedżerskie planowanie strategiczne ewaluacja wewnętrzna w szkole prawo oświatowe promocja szkoły kompetencje osobiste umiejętnosci komputerowe w zarządzaniu metody nauczania współpraca z rodzicami współpraca ze społecznością lokalną 44% 43% 3 3 33% 65% 65% 63% 62% 58% 5 81% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

Bibliografia Przewłocka, J. (2015). Bezpieczeństwo uczniów i klimat społeczny w polskich szkołach. Raport z badania. Instytut Badań Edukacyjnych. Bulkowski, K. i inni (2015). Opinie i oczekiwania młodych dorosłych (osiemnastolatków) oraz rodziców dzieci w wieku szkolnym wobec edukacji dotyczącej rozwoju psychoseksualnego i seksualności. Raport z badania. Instytut Badań Edukacyjnych. Hernik, K., Malinowska, K. (2015). Jak skutecznie współpracować i komunikować się i z rodzicami i społecznością lokalną? Poradnik dla nauczycieli i dyrektorów. Instytut Badań Edukacyjnych.

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ! Kontakt: dr Dominika Walczak d.walczak@ibe.edu.pl Karolina Malinowska k.malinowska@ibe.edu.pl

Projekty współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Instytut Badań Edukacyjnych ul. Górczewska 8, 01-180 Warszawa tel.: (22) 241 71 00, e-mail: ibe@ibe.edu.pl www.ibe.edu.pl