STAN KADR NAUCZYCIELSKICH I OBRAZ OCZEKIWAŃ WOBEC SZKOŁY I NAUCZYCIELI

MGR ANDRZEJ GUMKOWSKI STAN KADR NAUCZYCIELSKICH I OBRAZ OCZEKIWAŃ WOBEC SZKOŁY I NAUCZYCIELI 1. Wstęp Nuczycielski stn od wielu lt boryk się z problemmi, wydwć by się mogło tk oczywistymi i prostymi, że ich likwidcj lub przynjmniej znczne zmniejszenie nie powinno nstręczć kłopotów. Stwierdzenie tkie jest jednk złudne i nie znjdujące potwierdzeni w rzeczywistości. Występuje wiele uwrunkowń, które nie pozwlją n gruntowne rozwiąznie problemu loklowego dl oświty, włściwego wyposżeni klso-prcowni w sprzęt dydktyczny, przygotowni kdr nuczycielskich i pełnej obsdy ettów, stysfkcjonującego wyngrodzeni z jkże trudną i odpowiedzilną prcę itd. Te i inne problemy powodują obniżenie się poziomu nuczni w wielu szkołch, powstwniu rozdżwięku między szkołą życiem, zmniejszenie motywcji do prcy wielu nuczycieli, często niechętny stosunek uczniów do szkoły itp. Wychodząc nprzeciw wielu, niby znnym, problemom związnym z oświtą, które różnie są odczuwne i interpretowne zrówno przez nuczycieli, jk i uczniów, dokonno z pomocą bdń nkietowych sondżu opinii wśród nuczycieli i uczniów szkół średnich woj. ostrołęckiego, uzyskując w ten sposób ocenę obecnej szkoły i nuczycieli. N podstwie dnych z KOiW w Ostrołęce zobrzowno przygotownie kdr nuczycielskich do zwodu i dynmikę ztrudnieni w osttnich dwunstu ltch orz stn kdry pedgogicznej w poszczególnych szkołch i plcówkch oświtowo-wychowwczych zrówno n wsi, jk i w mieście w roku szkolnym 1987/1988. 2. Kdr pedgogiczn w województwie ostrołęckim Od pedgogicznych umiejętności nuczyciel, poziomu jego specjlistycznego przygotowni, zdolności orgnizcyjnych, emocjonlnego związku z ucznimi, motywcji do prcy orz stopni przygotowni stnowisk zleżą w dużej mierze jego efekty dydktyczno-wychowwcze. Nie jest ztem obojętne dl oświty dzięki komu i czemu orz jkie osiąg efekty. Lecz, by były one n mirę końc dwudziestego wieku, istnieje potrzeb stworzeni dogodnych wrunków do ich uzyskni. A odpowiednie wrunki i określone środki to podstw do osiągnięci celu, dlej pozostje prksologiczne dziłnie. Do tego potrzebni są jednk przygotowni ludzie nuczyciele w cłym tego słow znczeniu. Dynmikę ztrudnieni i stn przygotowni kdry pedgogicznej województw ostrołęckiego od 1975 roku do 1987 roku ilustruje poniższ tbel 1. Począwszy od 1975 roku w kolejnych ltch widć ciągły wzrost liczby ztrudnionych nuczycieli. Było to powodem wzrstjącej w województwie liczby szkół i innych plcówek oświtowych, jk i przedszkoli, bibliotek itp. Również 68

Tbel 1. Stn kdry pedgogicznej woj. ostrołęckiego w ltch 1975 1987 % nuczycieli Średnie wyksztłcenie Ogóln z wyksz- Rok szkolny liczb tłce- niem sze sze sze twli- rów- edcieli wyższym dr mgr zwofikcnorzę- inne (bez egz. dowe dne czne wyż- wyż- wyż- egz. SN i nuczy- kwlifik.) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1975 1976 4.295 13,69% 382 206 2.285 1.202 220 1976 1977 4.185 16,39% 444 242 2.234 1.054 211 1977 1978 4.175 20,36% 579 271 111 2.031 996 187 1978 1979 4.396 27,37% 933 270 232 1.955 754 252 1979 1980 4.391 27,83% 954 268 394 1.778 800 197 1980 1981 4.579 30,86% 1.150 263 547 1.626 665 328 1981 1982 4.990 31,04% 1.277 272 653 1.575 650 563 1982 1983 5.217 32,13% 1.377 299 662 1.609 537 733 1983 1984 5.532 33,06% 1.552 277 695 1.584 782 642 1984 1985 5.685 33,47% 3 1.652 251 576 1.662 983 558 1985 1986 6.065 36,47% 5 1.848 359 489 1.788 1.046 530 1986 1987 5.718 36,92% 5 1.819 287 398 1.713 1.080 416 1987 1988 5.729 36,88% 6 1.839 268 289 1.868 1.182 277 " Dne z KOiW Ostrołęk z kżdym rokiem wzrstł i ndl wzrst liczb nuczycieli z wyksztłceniem wyższym, szczególnie mgisterskim. Spowodowne to jest ztrudniniem w szkołch średnich tylko kwlifikownych nuczycieli, jk również ciągłego doskonleni się tych, którzy zostli ztrudnieni w oświcie, nie posidjąc pełnych kwlifikcji n poziomie wyższym. Zestwienie studiujących nuczycieli z uwzględnieniem roku studiów, liczby nuczycieli i plcówek ztrudnijących z okres od 1983/1984 roku przedstwione w tbeli 2. Tbel 2. Studiujący nuczyciele woj. ostrołęckiego stn w 1987/1988 r. Lp. Rok studiów Plcówki ośw.-wychowwcze Ogółem 1963/84 V rok 1964/85 IV rok 1985/86 III rok 1986/87 II rok 1967/88 1 rok l 7 3 4 5 6 7 8 1. Lice ogólnoksztłcące 2. Szkoły zwodowe 12 3 3 3 1 2 3. Szkoły rolnicze 5 1 1 1 2 4. Szkoły podstwowe 359 29 77 94 78 81 5. Przedszkol 21 3 8 5 3 2 69

c.d. tbeli 2 1 2 3 ' 4 5 6 7 8 6. Domy dzieck 3 1 1 1 7. Specj. ośrodki szk.-wychow. 22 2 7 2 6 5 8. Filie WBP i WPWZ 2 1 1 9. Inne 4 1 3 10. RAZEM 428 41 100 104 90 93 11. Procent 100,0 9,58 23,36 24,30 21,03 21,73 " Dne z KOiW w Ostrołęce Stosunkowo duż liczb studiujących nuczycieli 7,4% ogółu ztrudnionych w oświcie woj. ostrołęckiego (w 1987/88 r. ztrudnionych było 5.729 nuczycieli) świdczyć może o rozumieniu potrzeby uzupełnini wyksztłceni, jk również o wymgnich kwlifikcyjnych, jkie powinien spełnić nuczyciel. I chociż poziom wyksztłceni m wpływ n efekty finnsowe nuczyciel co motywuje do doskonleni to jednk znczącym rezulttem wyższych kwlifikcji będą wyniki dydktyczno-wychowwcze, co dl społecznego dobr jest szczególnie potrzebne. Cieszy tkże fkt pojwieni się w oświcie woj. ostrołęckiego nuczycieli z cenzusem doktor. Wszystko to m niewątpliwie wpływ n wzrost poziomu nuczni i wychowni w szkołch, jk również n prestiż zwodu nuczycielskiego. 2.1. Kdr nuczycielsk w Ostrołęckiem w 1987/88 roku W roku szkolnym 1987/88 w plcówkch oświtowo-wychowwczych i opiekuńczych woj. ostrołęckiego ztrudnionych było 5.729 nuczycieli. Nie wszyscy spełnili wymgni kwlifikcyjne zwrte w ustwie z dni 26 styczni 1982 r. krt nuczyciel", któr określ w rt. 9.1. Stnowisko nuczyciel może zjmowć osob, któr: 1) posid wyższe wyksztłcenie z odpowiednim przygotowniem pedgogicznym lub ukończył szkołę ksztłcącą nuczycieli i podejmie prcę n stnowisku, do którego są to wystrczjące kwlifikcje...". Są to również konsekwencje niewłściwej relizcji uchwlonej przez Sejm PRL w dniu 27.04.1972 r. poprzedniej Krty prw i obowiązków nuczyciel", któr ustlł... zsdę, że w Polsce kżdy nuczyciel musi mieć ukończone studi wyższe" 1. Aby to osiągnąć, zpisom tym powinny towrzyszyć odpowiednie rozwiązni systemowe, które przyciągłyby do zwodu nuczycielskiego dużą liczbę njbrdziej predysponownych ludzi. Stn kdry pedgogicznej w woj. ostrołęckim w roku szkolnym 1987/88 z uwzględnieniem typów plcówek oświtowo-wychowwczych i opiekuńczych, poziomu wyksztłceni i ztrudnieni ogółem w mieście i n wsi przedstwiono w tbeli 3 2. ' Wincenty Okoń: Słownik pedgogiczny Wrszw 1975, PWN, s. 189 1 Tbel 3 oprcown n podstwie dnych z KOiW w Ostrołęce 70

9 r 1 procent 100,0 Inne plcówki ośw.-wychow. Liczby bezw. 188 5729 2848 49,71 0,1047 Filie WBP i WPWZ Domy dzieck Specj. ośr. szk. wych. Internty co OJ to o> CO H-» 8 ^»-k 03 Łn OJ 1 to > * H-k t-» On Szkoły podstwowe 105 3653 2308 8 Przedszkol Wrsztty szkolne 1 6 g Szkoły rolnicze Liceum ogólnokszt. Szkoły zwodowe to -o >- -J i-* OJ 1-» to ' o» 1 1 1 1 1 1 1 1 to to to jr b o O u 3- bi -»i 32,10 31,158 4,68 36,19 5,04 53,63 1 1 1 1 1 1 1 1 H-k 1 1 In e- $ So to A. Ol Ol 4». CO on On l-k CO 00 l-k o A. to i 8 >-» CO OJ I - Ol co 00 1 09 Ol to h. t-» OD co 8 1 -j > fc l-k 1-» u Ol H» 00 h-fc > * co C) 1 to t-ł co 1 1 H* to On 8 on co.b. i-» 00 1» to to -O "O oo oo to CO l-k 1 1 co to l-k to co to l-k 1 1 1 * Ol to H-k Ol 1 to w 1 1 * 1868 32,61 1006 53,85 1182 20,63 t-k K3 K g i-k 1 >» o> 1169 0J -o -o 8 CO M OJ -o l-k g H-k Ol "«1 1 K On 1 ł-k l-k CO OJ OJ to 1 u i i k 1 A 1-» OJ -o 8? Ol 0J h* 1 Ul 1 4,82 ' 60,51 CT> On co l-k l-k OJ CO 1» * O) & OJ 88 o to Ol Ol 1 Ol»» CT> «1 1 1 to H-» 1 OJ to Ol OJ 1» 1 - u Cl 00 t» o» to M u»a -o b.k.p. b.k.p. b.k.p. Typ szkoły g <Q 01 S' i? zwodowe er r o,2 b.k.p. b.k.p. s i l 3 < 3 ^ B 3 C' 2 g «N «B S" I 0 1» fi S s s i d n ę 1= S- i i' i ęl W b s - IG ti i 3 T) o N O 3 i n B. H 0 «er» i co «BI m 0 c o o * M n * Mi 3»i o c m N o 1 0 M o: CU A W O M O 10,017 100,0 i» 1 1 1 1 1 1 1 1 1»-» ** 1 00 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 s b.k.p. wyksztłcenie i

Połowiczne rozwiązni spowodowły (problem jest wciąż ktulny) duże brki kdrowe w oświcie i potrzebę ztrudnieni, szczególnie w szkołch wiejskich, bsolwentów LO i technikum, którzy dopiero w trkcie prcy kończą kurs pedgogiczny. Mimo że sytucj tk jest dlek od normlnej, to jednk wiele czynników miło i m wpływ n ten stn. Powodem było i jest, między innymi, obniżenie się trkcyjności zwodu nuczycielskiego stosunkowo niskie płce, trudne wrunki prcy itp. co powodowło w kolejnych ltch odejście z oświty części kwlifikownej kdry, niechęć do podejmowni prcy w mło ktrkcyjnych miejscowościch, szczególnie wiejskich przez nuczycieli z wyksztłceniem wyższym lub SN. Nieznczn część nuczycieli (188 3,28% ogółu ztrudnionych w województwie) nie posid kwlifikcji pedgogicznych, które w tym zwodzie są niezbędne i wymgne. Problem kdrowy w oświcie likwidowno w roku szkolnym 1987/88, podobnie jk w ltch poprzednich, przez ztrudnienie w szkołch nuczycieli emerytów (n 1/2 ettu prcowło 403 emerytów w tym n wsi 196 i do 1/2 ettu 23 emerytów w tym n wsi 4), nuczyciele dochodzący", prcujący n stłe poz oświtą 158 (w tym n wsi 38) orz umożliwienie ettowym nuczycielom prcę w godzinch podndwymirowych (średni w województwie 8,016 godz., w tym n wsi 8,39 godz.), co w pewnym stopniu rekompensowło ich skromne zrobki, le również powodowło brdzo duże obciążenie. Okzuje się, jk podje Wł. Kobyliński n podstwie wyników bdczy z Uniwersytetu im. Adm Mickiewicz, że:...nuczyciele szkół podstwowych n wykonnie zdń zwodowych poświęcją tygodniowo 48,5 godzin, jednkże w szkołch wiejskich prcują ż o 4 godziny więcej niż ztrudnieni w mistch. Zobserwowno przy tym, że im wyższy stż prcy m nuczyciel, tym brdziej wydłuż się jego czs prcy i rośnie liczb obowiązków" l ). Z tką oceną możn wyrzić opinię, sprzeczną z tą spoz oświty, jkoby nuczyciele prcowli tylko 18 godzin. Prc nuczyciel jest i czsochłonn, trudn, i wymgjąc brdzo dobrego przygotowni orz włściwych wrunków, by dwł zmierzone efekty, poz tym powinn być odpowiednio ocenin i rekompensown. 2.2. Nuczyciele o sobie i o szkole Prgnąc dokonć oceny problemtyki szkolnej we wrześniu 1988 roku dokonno bdń nkietowych wśród nuczycieli szkół podstwowych i średnich woj. ostrołęckiego. W oprcowniu przedstwiono wyniki z nkiet 20 nuczycieli (bdni w toku) z pełnymi kwlifikcjmi n poziomie wyższym mgisterskim i średnim stżem prcy 19,8 lt. Trudno przy tk niewielkiej liczbie respondentów uogólnić wyniki, le ich przedstwienie może posłużyć do przemyśleń i refleksji dl innych nuczycieli orz kierownictw oświty. W nkiecie zdno nuczycielom 6 pytń (w tym 3 otwrte i 3 zmknięte), które dotyczyły deklrcji zmin w oświcie, opinii o dobrej szkole i dobrym nuczycielu, możliwości wykonywni obowiązków w obecnym systemie oświty, czynników rżących w obecnej szkole orz czynników wpływjących n uzyskiwnie przez uczniów niskich wyników w nuce. N pytnie: Czy w obecnym systemie oświty brdzo dobry nuczyciel może wzorowo wykonywć cłość swoich obowiązków?", uzyskno nstępujące wyniki: zdecydownie tk 2 nuczycieli ') Włdysłw Kobyliński: ABC orgnizcji prcy nuczyciel. Wrszw 1964, WSiP, s. 204 72

rczej tk rczej nie zdecydownie nie Rzem: 6 nuczycieli 9 nuczycieli 3 nuczycieli 20 nuczycieli Aż 90% respondentów nie jest w pełni przekonnych o możliwości wzorowego wykonywni obowiązków w obecnym systemie oświty i to przez brdzo dobrych nuczycieli. Znczn część wyrż opinię wręcz negtywną. Możn ztem snuć domysły, że zncznie gorsze byłyby wyniki odnoszące się do nuczycieli przeciętnych lub tych, którzy wykonują obowiązki nie posidjąc odpowiednich kwlifikcji. Uzsdnieni powyższych poglądów nkietownych nuczycieli możn doptrywć się w odpowiedzi n pytnie: Gdyby mógł() Pn(i) dokonć zmin w oświcie, to czego głównie by one dotyczyły? Proszę podć kilk problemów, uwzględnijąc kolejność od njwżniejszych do mniej istotnych". Wśród odpowiedzi pierwsze miejsce zjmują problemy dotyczące (cytuję frgmenty wypowiedzi nuczycieli): ktstroflnego stnu bzy dydktycznej szkoły", wzmocnieni dyscypliny prcy nuczycieli, uczniów i prcowników dministrcji", zwiększeni smodzielności szkoły, zwłszcz dyrektorów szkół w prowdzeniu plcówek", podwyżki płc", ziększeni roli komitetu rodzicielskiego we współprcy ze szkołą", zmniejszeni ilości uczniów w klsie do 24", stbilizcj", systemu płc uwzględnijąc płce od efektów nuczni", podniesieni rngi zwodu nuczycielskiego njzdolniejsi ludzie", zminy w metodch nuczni", stbilizcji progrmów i podręczników", dostosowni progrmów nuczni do przeciętnego uczni", jednozminowości szkół", uposżeni nuczycieli", zncznego zróżnicowni wyngrodzeni w zleżności od wyksztłceni". Njistotniejszymi sprwmi, które wśród propozycji nuczycieli dotyczących zmin w oświcie zjmują II miejsc, są: większ swobod szkół w relizcji zdń dydktyczno-wychowwczych", progrmy mniej mbitne, le prktycznie przygotowujące uczni", życzliwszy stosunek nuczycieli do młodzieży", zoptrzyć szkoły w niezbędne podręczniki, wzbogcić bzę", podnieść wymgni w stosunku do nuczycieli i podnieść pobory, by prcowć n 1 etcie", wyposżyć prcownie w pomoce dydktyczne", poprwić wrunki loklowe", przepisy zmniejszyć ilość". Wśród innych propozycji powtrzją się te, które dotyczą zmniejszeni obciążeni uczni nuką, utrkcyjnieni szkoły, zdecydownej poprwy bzy szkolnej i wyposżeni w środki dydktyczne. Cytowne wypowiedzi nuczycieli ukzują wiele istniejących problemów, które mją duży wpływ n efekty prcy zrówno nuczyciel, jk i uczni, n trkcyjność szkoły i jej rzeczywistą przydtność do życi. Ztem wiele nieprwidłowości powinno ulec poprwie, jeżeli nie chcemy nrzekć n szkołę, ksztłcić n niby" i mieć efekty dlekie od zmierznych zrówno w oświcie, jk i w nstępstwie, w życiu społeczno-gospodrczym, kulturlnym itd. Niejko uzupełnieniem powyższych propozycji jest opini bdnych nuczycieli o dobrej szkole, którą wyrzili w pytniu otwrtym: Gdyby mówił() Pn(i) o dobrej szkole, to jk on być powinn?". Hierrchi liczbow zgłszjących (wżności problemu) jest nstępując: 1. posidjąc dobrze przygotowną kdrę 8 nuczycieli 73

2 dobrze wyposżon w sprzęt dydktyczny 8 3. umożliwijąc utentyczny rozwój uzdolnień i zinteresowń i zinteresowń 8 4. prowdząc szeroko zjęci pozlekcyjne, rozwijjące zinteresowni i pogłębijące wiedzę uczni 5 5. w której nuk odbyw się n jedną zminę 5 6. mjąc dobre wrunki higieniczno-snitrne 4 7. ściśle współprcując z rodzicmi, instytucjmi i orgnizcjmi społecznymi 4 8. ucząc smodzielności, dziłlności społecznej i konsekwencji w dziłniu 4 9. niezbyt duż 3 10. któr przygotowywłby do życi 3 11. będąc drugim domem 2 13. w której pnuje tmosfer sprzyjjąc nuce i prcy 2 14. osiągjąc brdzo dobre wyniki w prcy dydktyczno-wychowwczej 2 Przytoczone wypowiedzi potwierdzją wcześniejsze opinie i propozycje świdczące, że dobrze przygotown kdr nuczycielsk, dobrze wyposżon w sprzęt dydktyczny, szkoł, w której pnuje mił, serdeczn tmosfer to podstwowe wrunki osiągni wysokich efektów dydktyczno-wychowwczych. Potwierdz to w pewnym sensie w swojej wypowiedzi T. Neville Postlethwite wskzując między innymi, że: Absolutnym minimum byłoby posidnie książeczek, stołów, świtł elektrycznego i fotokopirek, tkże nuczycieli przygotownych do relizcji progrmów i do kierowni zjęcimi uczniów, le w wielu krjch nie wszystkie z tych wrunków są przestrzegne"'). Pożądny obrz nuczyciel uzyskno n podstwie zestwieni odpowiedzi n pytnie: Jki Pni, Pn zdniem powinien być dobry nuczyciel?. Częstość odpowiedzi jest nstępując (spośród 38 odpowiedzi przedstwiono 20): 1. posidjący pełne wyższe wyksztłcenie, będącym świetnym fchowcem 17 nuczycieli 2. dobry pedgog 7 3. lubiący swoją prcę 5 4. zngżowny w dziłlność społeczną 5 5. o wzorowej postwie ideowej i morlnej 4 6. kochjący młodzież 4 7. mjący umiejętność szybkiego kontktu z ludźmi 4 8. wymgjący od siebie i od uczniów 4 9. życzliwy 4 10. osiągjący wysokie wyniki w nuczniu 3 11. ktulizujący wiedzę 3 12. znjący wrunki domowe uczni i jego możliwości 3 13. wyrozumiły 3 14. mjący utorytet wśród uczniów 2 ' 15. o łgodnym usposobieniu 2 16. wspniły człowiek 2 ') T. Neville Postlethwite: Powodzeni i niepowodzeni szkolne (W): Nowoczesność w ksztłceniu i wychowniu. Wybór rtykułów z kwrtlnik Perepecitves" wydnego przez UNESCO (redkcj nukow Czesłw Kupisiewicz). Wyd. I. WSiP, Wrszw 1985, s. 277 74

17. kulturlny 2 18. obiektywny 2 19. dobrze przekzujący wiedzę 2 20. przede wszystkim będący człowiekiem 2 Przedstwione przez nkietownych cechy dobrego nuczyciel świdczą o brdzo wysokich wymgnich stwinych (przypisywnych) ludziom n tym stnwisku (w tym zwodzie), bo też włśnie Oni są (powinni być) mistrzmi ksztłtującymi ludzką mądrość. Od ich fchowości, postwy i zngżowni orz cech osobowościowych jk zostło to wyżej określone w zncznej mierze zleży tmosfer pnując w szkole, efekty prcy uczniów orz ich rozwój. U wielu nuczycieli większość tych pozytywnych cech możn n codzień zobserwowć, są też jednostki, którym zdecydownie ich brkuje. 3. Uczniowie o szkole i nuczycielch W czsie bdń dotyczących dynmiki spircji uczniów szkół woj. ostrołęckiego n ogólną liczbę 626 uczniów i słuchczy (z 26 kls kls V technikum, kls I PSZ, I PSM, I SN) nkietowno 543 (86,74% ogółu). W niniejszym oprcowniu przedstwiono odpowiedzi n dw pytni dotyczące opinii o dobrej szkole i o dobrym nuczniu. Zdno te sme pytni nuczycielom i uczniom, istnieje ztem możliwość porównni odpowiedzi nuczycieli i młodzieży będącej u progu wyjści ze szkoły, mjącej już bogte doświdczeni szkolne. Wśród odpowiedzi n pytnie: Gdybyś mówił() o dobrej szkole, to jk on być powinn?" uzyskno ż 49 cech (prezentownych w brzmieniu wyrżonym przez respondentów), w których kierrchi przedstwi się nstępującą: 1. prwidłowo wyposżon w pomoce nukowe 173 uczniów 2. tk, do której idzie się z przyjemnością 120 3. posidjąc przygotowną kdrę pedgogiczną 96 4. w której istnieje włściw orgnizcj nuki 84 5. w której pnuje Wzjemn tolerncj i zrozumienie 62 6. w której pnuje wzjemn mił tmosfer 66 7. rozwijjąc zinteresowni uczniów 61 8. zpewnijąc rozrywkę i rekrecję 58 9. prezentując wysoki poziom nuczni 55 10. przygotwując dobrze do zwodu 54 11. posidjąc dobre wrunki do nuki 54 12. gdzie istnieje możliwość czynnego uczestnictw w kołch zinteresowń 49 13. w której nie m brier między nuczycielmi i ucznimi 46 14. czyst 45 15. w której kwitnie życie kulturlne 38 16. włściwie przygotowując do życi w społeczeństwie i rodzinie 34 17. pomocn w relizcji plnów życiowych uczni 34 18. zpewnijąc młodzieży wrunki do pełnego rozwoju 33 19. stwrzjąc miły wygląd, dobre wrżenie 32 20. dobrze wychowując - V % 31.. 21. stnowiąc drugi dom 30 22. ucząc rzetelnej prcy 29 75

posidjąc dobre zplecze sportowe 27 24. sprwiedliw 24 25. niezkłmn 22 26. przestrzenn 22 27. nie przeciążjąc obowiązkmi 22 28. w której uczniowie byliby trktowni z godnością człowiek 21 29. sprwiedliwie ocenijąc wszystkich uczniów, znjąc ich problemy 20 30. w której uczeń będzie mił w jkimś stopniu wpływ n podejmowne decyzje 19 31. ucząc młodzież pożytecznych rzeczy 19 32. umożliwijąc uczniom rozwiązywnie problemów 16 33. pozostwijąc po sobie miłe (dobre) wspomnieni 16 34. nie poniżjąc uczni 12 35. posidjąc mniej przedmiotów obowiązkowych 10 36. bez przełdownych progrmów 8 37. relizując poprwnie progrmy nuczni 7 38. przygotowując prktycznie do życi 7 39. zgodn z zinteresownimi uczni 7 40. posidjąc włściwe wrunki higieniczno-snitrne 6 41. kłdąc większy ncisk n smoksztłcenie 5 42. interesując się losmi bslwentów 4 43. zchęcjąc uczniów do wykonywni czynów społecznych 4 44. zpewnijąc dużo czsu n dziłlność smorządową 4 45. djąc możliwość potwierdzeni teorii w prktyce 2 46. mjąc zgrną grupę nuczycieli 1 47. bez okolicznościowych peli 1 48. bez przełdownych kls 1 49. przede wszystkim ktolick 1 Przedstwiony obrz oczekiwń młodzieży dotyczących dobrej szkoły, w dużej mierze zgodnych z deklrcjmi nuczycieli, pozwl n orientcję o jkiej szkole śni" młodzież. W zdecydownej większości deklrcji nie m niczego co by wykrczło poz to wszystko, co obecną szkołę obowiązuje. Stąd też przestwione przez młodzież opinie i ich hierrchi zostły w oprcowniu ukzne w nie zmienionej formie, chociż istnieje możliwość zestwieni ich w temtyczne bloki, z których n czoło wysunąłby się problem prwidłowych wrunków do nuki w szkole, dopiero jej wyposżenie w sprzęt dydktyczny, włściwej orgnizcji nuki. Byłby to szkoł, do której idzie się z przyjemnością itd. Drugą brdzo wżną sprwą, ukzną przez zdecydowną większość respondentów, jest włściwe przygotownie kdry pedgogicznej i jej postępownie zgodne z etyką zwodową. O dobrej szkole nkietowni uczniowie piszą: 1. Dobr szkoł to przede wszystkim szkoł, w której uczeń nie musi się uczyć tylko dl smych ocen, nie musi obwić się czy profesor m swój dobry dzień, czy też zły. Dobr szkoł to tk, w której rzeczywiście możn się czegoś nuczyć. Brdzo często byw tk, że nuczyciele udją, że uczą, uczniowie, że wszystko to rozumieją. W szkole dużo uwgi poświęc się przedmiotom, które nigdy się nie przyddzą, z kolei mniej wychowniu morlnemu". 2. Szkoł, o jkiej kiedyś mrzyłem, nie spełni się. Zwsze szedłem do niej 76

niechętnie, gdyż nic się w niej nie dzieje. Nie m co robić n przerwch i poz zjęcimi, jest nudn i tylko od czsu do czsu ktoś zrobi jkiś głupi żrt, bezndziejny. To mi nie odpowid. A i lekcje też są nudne. Szkoł m stre wyposżenie w urządzeni techniczne tk, że po wyjściu z niej nic nie będę wiedził o nowoczesnej technice". 3. Często zwykło się mówić, że szkoł to drugi dom, chciłbym, żeby tk było nprwdę. Aby było to miejsce spotkń ludzi, wspólnych problemów, czegoś, co by jednoczyło ludzi zrówno w nuce, jk i w prcy, gdzie możn by było doskonlić umiejętności, rozbudzć zinteresowni, ksztłtowć chrkter, uczyć postw życiowych, uczestnictw w zbwie itp. Powinien tu istnieć życzliwy stosunek uczniów do siebie, jk i do nuczycieli i odwrotnie może nwet prtnerski". 4. 4. Mł, żeby kżdy się znł, uczniowie z nuczycielmi, nuczyciele z ucznimi, dużo interesujących wydrzeń, rozrywek, żeby nuczyciele byli mili, pomgli, żeby było widć, że człowiek jest potrzebny n tym świecie, że komuś n tym zleży. To by był dobr zchęt do nuki". 5. Więcej uwgi poświściłbym sprwom wychowni, skróciłbym wymir godzin typowej nuki. Dziecko uczy się w szkole, w domu, przed blokiem, u bbci, w czsie świąt, ferii, wkcji. I co z tego płynie, że nwet dorosły człowiek m dość. Nikt nie potrfi mu pomóc, zrozumieć go. 24 godziny n dobę myśli o szkole, kojrzy się z klsówką, odpytywniem, i co on jest winien? Tylko tyle, że nic nie rozumie, jk rz nie zrozumie, to ciągnie się to z nim cły czs". 6. Powinn w niej pnowć mił, rodzinn tmosfer, nie strch przed kżdą lekcją. Nuczyciele powinni być sprwiedliwi i wymgć od uczniów tego, co smi są w stnie przekzć. Fktycznie zś nuczyciele w większości są nie przygotowni do zjęć, czytją wszystko z książek, co moglibyśmy robić smi, nie przekzują żdnych ciekwych widomości". 7. Szkoł jest w złożenich plcówką dydktyczno-wychowwczą, le dlczego nie m w niej zrozumieni, dlczego nie możn porozmwić o problemch, jkie ns nurtują. Szkoł cły czs pokzuje jk potrfi człowiek poniżyć, jk jest wielk i siln. Str się wychowć idelnego uczni, nie człowiek. Szkoł powinny być drugim domem, nie powinien istnieć mur między nuczycielem i uczniem. Powinn istnieć mił tmosfer, zufnie, szcunek i... dowcip czego brkuje! Czs nuki powinien być urozmicowy rjdmi i różnego rodzju rozrywką". 543 tkich i temu podobnych wypowiedzi, nierz o zncznie dosdniejszej wymowie, jest pewnym dowodem oczekiwń młodzieży (uczniów) i potrzeby zmin w prcy dydktyczno-wychowwczej obecnej szkoły. Trudno od zrz wyposżyć szkołę w njnowszy sprzęt (problem od lt ktulny), wybudowć tyle szkół, by nuk odbywł się n jedną zminę, by w kżdej szkole był piękn sl gimnstyczn z bsenem itp. Ntomist nie powinno być usprwiedliwieni n brk podręczników, n niewłściwe progrmy nuczni i ich relizcję, n brk wzjemnego posznowni itd. Nleżłoby dokonć oceny fktycznych efektów dydktycznych i wychowwczych szkoły. Jest to trudne, le n tkim stwierdzeniu poprzestć nie możn. Jednk to, że obecn szkoł powinn więcej uwgi poświęcć sprwom wychowwczym, jest kcentowne i przez smą młodzież i przez wielu nuczycieli i wiele osób spoz oświty. A dokonć tego będzie możn tylko wtedy, jeżeli treść metody i orgnizcj zjęć w szkole fktycznie będą zchęcły do uczestniczeni w tych zjęcich. 77

Obrz cech dobrego nuczyciel uzyskno n podstwie odpowiedzi uczniów n pytnie: Jki Twoim zdniem powinien być dobry nuczyciel?". Hierrchi odpowiedzi (cech) jest nstępując: 1. wyrozumiły 277 uczniów 2. sprwiedliwy w oceniniu 182 3. wyksztłcony, mądry, posidjący duży zsób wiedzy 160 4. dobrze przekzujący wiedzę 115 5. uczciwy 72 6. potrfiący w kżdej sytucji dordzić i pomóc 69 7. życzliwy 67 8. przyjźnie nstwiony do uczniów 57 9. prowdzący interesująco lekcje 56 10. uśmiechnięty 56 11. wymgjący od siebie i od uczniów jednkowo 54 12. rozumiejący uczniów 54 13. interesujący się problemmi uczniów 45 14. nwiązujący łtwy kontkt z młodzieżą 44 15. koleżeński 42 16. z poczuciem humoru 40 17. sumienny 39 18. szczery 36 19. lubiący wszystkich uczniów jednkowo 35 20. umiejący porozmwić n kżdy temt 34 21. dobry orgniztor 31 22. potrfiący zchęcić uczni do nuki 31 23. miły 31 24. dobry pedgog 29 25. inteligentny 28 26. prcowity 28 27. stnowczy 26 28. stnowiący wzór dl uczni 26 29. potrfiący zinteresowć swoim przedmiotem 26 30. spokojny, opnowny 26 31. zdyscyplinowny 23 32. wzbudzjący zufnie 22 33. obiektywny 22 34. lubiący swój zwód 21 35. stosujący dobre metody nuczni 20 36. stle podnoszący swoje kwlifikcje 20 37. dobry 19 38. konsekwentny 18 39. nie kpiący z uczniów 17 40. cieszący się utorytetem 17 41. odpowiedzilny z wyniki uczniów 17 42. kulturlny 16 43. tolerncyjny 16 44. cierpliwy 45. niezłośliwy 14 78

46. mjący stłe poglądy 14 47. nie będący postrchem uczniów 13 48. będący przede wszystkim człowiekiem 13 49. dbjący o interesy uczniów 12 50. zrdny 11 51. mjący włsne zdnie 9 52. ceniący smodzielność uczni 9 53. utrzymujący dyscyplinę 9 54. mjący predyspozycje do zwodu 8 55. opiekuńczy 8 56. wytrwły 8 57. potrfiący zchowć się w kżdej sytucji 7 58. nie uznjący przedmiotu, którego uczy z njwżniejszy 4 59. łgodny 4 60. nie będący służbistą 4 61. potrfiący przyznć się do popełnionych błędów 3 62. poruszjący problemy uczniów 3 63. bez nłogów 2 64. przedsiębiorczy 2 65. umiejący zorgnizowć wypoczynek dl uczniów 1 ucz 66. wrżliwy 1 67. wierzący 1 Pełny obrz cech nuczyciel wymienionych przez uczniów pozwl sądzę, że widzą w nim człowiek prwie idelnego. Zdecydownie jednk podkreślją wyrozumiłość, sprwiedliwość w oceniniu, duży zsób wiedzy i umiejętność jej przekzywni orz serdeczny stosunek do uczniów. Jest to problem njczęściej kcentowny w wypowiedzich i mjący znczny wpływ n stosunek uczniów do szkoły. W wypowiedzich uczniów dobry nuczyciel ukzywny jest njczęściej w nstępujący sposób: 1. Dobry nuczyciel powinien przede wszystkim zdobyć zufnie i poprcie wśród uczniów, zrozumieć ich problemy, pomóc w trudnych sytucjch. Nie powinien pokzywć, że j to nuczyciel, ty to uczeń. W nszej szkole są tkie przypdki, że nuczyciel objwi swoją wyższość nd uczniem, mło tkich nuczycieli, którzy chcą współdziłć z nmi. Brkuje u ns w szkole ciekwych inicjtyw i mło się robi w tym kierunku, by ten problem poprwić. Lekcje są prowdzone nieciekwie (nie wszystkie), kłdzie się ncisk głównie n to by wypełnić progrm nuczni, nie ptrząc n to, czy jest on zrozumiły dl uczniów, czy nie". 2 Moim zdniem dobry nuczyciel to przede wszystkim człowiek o odpowiednich kwlifikcjch, posidjący duży zsób wiedzy ( nie tk, jk niektórzy nuczyciele w mojej szkole). Poz tym powinien to być człowiek, który strłby się zrozumieć młodzież, pomgć jej w trudnych sytucjch życiowych, odnoszący się do uczniów w sposób życzliwy nie z tonem wyższości w głosie, nwet z ironią". 3. Powinien posidć szeroką wiedzę i umiejętność przekzywni jej. Powinien być wyrozumiły, opnowny, zdecydowny. W oceniniu powinien kierowć się widomościmi uczni, nie jego pochodzeniem, ubrniem czy znjomościmi. Swoje osobiste kłopoty powinien zostwić przed drzwimi szkoły". 79

4. Powinien być wyrozumiły, tolerncyjny, z poczuciem humoru, le jednocześnie wymgjący, z poczuciem humoru, le jednocześnie wymgjący, prowdzący ciekwe zjęci i stwrzjący przyjcielskie stosunki z ucznimi. Powinien być dl uczni wzorem do nśldowni. A jk jest nprwdę?". To uczniowskie pytnie: A jk jest nprwdę?" w pewnym stopniu niepokoi, zrzem prowokuje do odpowiedzi, że chociż istnieją przypdki odstępstw nielicznych nuczycieli od obowiązków, to jednk zdecydown większość prezentuje postwy zgodne z etyką zwodową i godne wysokiej oceny. Znczn część nuczycieli woj. ostrołęckiego m wysokie, nwet brdzo wysokie kwlifikcje zwodowe (przedstwione w tbeli 3), tk wyrźnie podkreślne przez młodzież. Istniejące w wielu szkołch województw problemy loklowe, niedosttku pomocy dydktycznych, nwet podręczników utrudni prcę nuczycieli i nukę uczniów. Obniż to trkcyjność szkoły i powoduje w wielu przypdkch niską jej ocenę przez młodzież. Ukzuje potrzebę rozwiązni wielu problemów w oświcie tk by nuk i wychownie relizowne były zgodnie z potrzebmi i oczeki wnimi społecznymi tkże potrzebmi i oczekiwnimi indywidulnymi.