smoleńska jako nierozwiązywalny konflikt?

Transkrypt

1 D y s k u s j smoleńsk jko nierozwiązywlny konflikt? Wiktor Sorl Michł Bilewicz Mikołj Winiewski Wrszw,

2 Kto nprwdę stł z zmchmi n WTC lub z zbójstwem kżnej Diny? Dlczego epidemi AIDS rozpowszechnił njszybciej wśród Afromeryknów? W jki sposób brzoz mogł oderwć skrzydło smolotu? Choć powszechnie wir w spiski trktown jest jko przejw prnoi politycznej, współczesn psychologi społeczn wyprcowł przynjmniej kilk innych teorii pomgjących zrozumieć ludzką motywcję do tworzeni, rozpowszechnini orz symilowni przekonń o złowrogich, potjemnych dziłnich grupy osób mjącej n celu postwienie świt lub pewnej społeczności n skrj przepści. Źródeł wiry w teorie spiskowe corz rzdziej poszukuje w indywidulnych predyspozycjch jednostki, corz częściej w subiektywnej sytucji grupy, do której jednostk nleży (zwłszcz sytucji deprywcji lub konfliktu z inną grupą). Przykłdowo bdni przeprowdzone przez merykńską bdczkę Jennifer Crocker i wsp. (1999) pokzują, że wir w spisek rządu merykńskiego przeciwko Afromeryknom jest njsilniejsz u tych przedstwicieli tej mniejszości, którzy przekonni są że ich zł pozycj spowodown jest uprzedzenimi i dyskrymincją. Również inni bdcze sugerują, że podłożem dl rozpowszechnini teorii spiskowych jest sytucj rzeczywistego lub wyimginownego, otwrtego lub skrywnego konfliktu międzygrupowego (Koft, Sędek, 2005; Swmi, 2012). Centrum Bdń nd Uprzedzenimi przy Wydzile Psychologii UW, w swojej dziłlności zjmuje szeroko pojętą problemtyką psychologii relcji międzygrupowych. W przeprowdzonym przez ns w lecie 2013 roku, n grupie dorosłych Polków, Polskim Sondżu Uprzedzeń 2 (N = 965) zdliśmy szereg pytń dotyczących postw orz intencji wobec różnych grup (etnicznych, społecznych, etc). Kwesti ktstrofy smolotu prezydenckiego nieml od smego początku stnowi oś ostrego konfliktu społeczno-politycznego, dltego zdecydowliśmy zpytć o opinie polków n temt ktstrofy orz stosunek Polków do osób o wyrźnych (w tym odmiennych) poglądch w tej sprwie. Przekonni n temt ktstrofy smoleńskiej. W rmch przeprowdzonego bdni zdliśmy cztery pytni sondujące przekonni Polków o przyczynch ktstrofy smoleńskiej (zmchu, nieszczęśliwego splotu różnych czynników orz złej orgnizcji, jko przyczyn ktstrofy, orz o późniejszych dziłnich włdz mjących n celu ich wyjśnienie. 1

3 Tbel 1: Pytni odnośnie przyczyn ktstrofy i zchowni włdz po ktstrofie orz response rte (RR). Pytni* 1 Liczne przesłnki wskzują, że przyczyną ktstrofy prezydenckiego smolotu pod Smoleńskiem był zmch 2 Ktstrof prezydenckiego smolotu pod Smoleńskiem to nieszczęśliwy wypdek, efekt splotu kilku niezleżnych od siebie czynników 3 Ktstrof prezydenckiego smolotu pod Smoleńskiem to rezultt złej orgnizcji i nieodpowiedniego zbezpieczeni lotu. 4 Włdze polskie i rosyjskie wspólnie ztjją prwdę n temt ktstrofy smoleńskiej RR 84.5% 86.7% 87.4% 81.8% * Osoby bdne udzielły odpowiedzi n skli 5cio stopniowej od 1 - zdecydownie nie zgdzm do 5 - zdecydownie zgdzm Rycin 1 przedstwi procentowe rozkłdy odpowiedzi n kżde z tych pytń. Z hipotezą zmchu zgodziło 29.4% respondentów, którzy udzielili odpowiedzi, ntomist z tezą o nieszczęśliwym wypdku 61,1%. Pomiędzy tymi dwom stnowiskmi zobserwowliśmy silną ujemną korelcję, r(795) = -.79, p <. 001, co ozncz, że osoby zgdzjące z pierwszym stnowiskiem zzwyczj nie zgdzły z drugim i vice vers. Nie zgdz Zgdz Neutrlni ,5% 61% ,1% 29% 23,5% 15,4% 16,4% 24,5% 19,7% Zmch Wypdek Zł orgnizcj Włdze Ryc. 1. Procentowe rozkłdy odpowiedzi n pytni dotyczące możliwych przyczyn ktstrofy smoleńskiej orz stosunku do dziłń włdz w zkresie ich wyjśnieni. Przy obliczniu wrtości nie uwzględnino odpowiedzi Trudno powiedzieć orz Odmow odpowiedzi. 2

4 Ze stnowiskiem mówiącym, że z ktstrofę odpowid zł orgnizcj zgdzł zdecydown większość respondentów udzieljących odpowiedzi n pytnie (69.); ntomist było przeciwnego zdni. W tym: cztery n pięć osób odrzucjących hipotezę zmchu zgdzło, że winne ktstrofie są zł orgnizcj orz brk odpowiedniego zbezpieczeni lotu. Interesujące jest jednk to, że wśród osób kceptujących tezę o zmchu więcej niż połow (58%) zgdzł jednocześnie, że ktstrof był wynikiem złej orgnizcji (choć te dwie przyczyny powinny rczej wykluczć). Mimo, że wirę w zmch deklrowł mniejszość Polków, przekonnie o próbch ztjeni prwdy przez włdze polskie i rosyjskie wyznwło ż 5 respondentów udzieljących odpowiedzi; przede wszystkim tych wierzących w zmch (wśród tych 84% przekonnych było o próbch ztjeni prwdy), le również wśród osób odrzucjących hipotezę zmchu ż 3 przekonnych było, że włdz str ztić prwdziwe przyczyny ktstrofy smoleńskiej. Tbel 2: Odsetek osób przekonnych o złej orgnizcji jko przyczynie ktstrofy orz o dziłnich włdz mjących n celu ztjenie prwdy o ktstrofie, dl osób o różnych stnowiskch wobec zmchu. Przy obliczniu wrtości nie uwzględnino odpowiedzi Trudno powiedzieć orz Odmow odpowiedzi Zmch N i e zgdz Nie zgdz Zł orgnizcj Neutrlni Zgdz Nie zgdz Włdze Neutrlni Zgdz 11% 79% 43% 2 3 Neutrlni 9% 41% 5 9% 3 55% Zgdz 27% 15% 58% 3% 13% 84% Tezę dotyczącą zmchu popierli przede wszystkim zwolennicy ugrupowń prwicowych: PiS (52% wyborców), Solidrnej Polski (47% wyborców), Nowej Prwicy Jnusz Korwin-Mikkego (42% wyborców) orz - co ciekwe - ci, którzy nie potrfili wskzć njbliższej progrmowo prtii (41%) lub nie chcieli wskzć (73%). W njmniejszym stopniu hipotez zmchu był popiern przez zwolenników Pltformy Obywtelskiej (12% wyborców), PSL (11% wyborców), SLD (2 wyborców) i Ruchu Plikot/Twojego Ruchu (19% wyborców). 3

5 W njwiększym stopniu tezę o zmchu popierli mieszkńcy województw lubelskiego (58% mieszkńców), w njmniejszym województw lubuskiego (18% mieszkńców). Wśród kobiet 3 popierło tezę o zmch, wśród mężczyzn 29%; nie stwierdzono tu istotnej sttystycznie różnicy, b = 0.06, SE = 0.11, p =.61. Hipotez o zmchu popiern był w njwiększym stopniu przez osoby 70-letnie (w tej grupie wiekowej popierło ją 39% osób), w njmniejszym stopniu przez osoby 40-letnie (w tej grupie popierło ją 2 osób); generlnie związek z wiekiem mił chrkter zleżności krzywoliniowej z njwiększymi odsetkmi osób popierjących hipotezę zmchu wśród njmłodszych i njstrszych, orz njmniejszymi wśród osób w średnim wieku, blin = -2.96, SE = 1.78, p =.097, bkwd = 5.16, SE = 1.74, p =.003. Wir w zmch był również związn z deklrownym poziomem wyksztłceni: njwiększy odsetek osób przekonnych o zmchu (38%) znjdowł w grupie osób o wyksztłceniu podstwowym (w tym niepełnym podst. i gimnzjlnym), zś njmniejszy odsetek (22%) w grupie osób o wyksztłceniu wyższym (licencjckim, mgisterskim lub ze stopniem nukowym) Pondto zobserwowliśmy istotny związek przekonni o zmchu z tzw. prwicowym utorytryzmem, b = 0.21, SE = 0.07, p =.003. Ten wynik ozncz, że osoby zgdzjące z tkimi stwierdzenimi jk, np. Posłuszeństwo i szcunek dl utorytetów to njwżniejsze wrtości, jkich powinny nuczyć dzieci lub To, czego nprwdę potrzebuje nsz krj, to silny i zdecydowny przywódc, który pokon zło i wskże nm włściwą drogę wykzywły większą skłonność do wiry w zmch.te wyniki spójne są z niezleżnymi bdnimi innych utorów dotyczącymi wiry w różne inne teorie spiskowe, np. spisek żydowski (por. Korzeniowski, 2010). Konsekwencje konfliktu smoleńskiego Jk przedstwiono powyżej dyskusj smoleńsk stnowi oś ostrego konfliktu, którego podłoże jest nie tylko polityczne (wynikjące z filicji politycznej), le również geogrficzne (wynikjące z miejsc zmieszkni) lub ideologiczne. Wydje jednk, że n rozwikłniu przyczyn ktstrofy zleży większości Polków (większość z nich wręcz zrzuc włdzom skrywnie prwdy o ktstrofie). Czy ten wspólny cel łączy Polków? W celu nlizy konsekwencji wyrźnego podziłu n osoby uznjące tezę zmchu i osoby uznjące ktstrofę z wypdek zdliśmy serię pytń o kceptcję osób o określonych poglądch n ten temt w swoim otoczeniu społecznym orz kontkty osobiste z tkimi osobmi (ptrz Tbel 2). 4

6 Tbel 3: Pytni odnośnie kceptcji osób o określonych poglądch w swoim otoczeniu orz kontkty osobiste z tkimi osobmi orz response rte (RR) b 8 b Pytnie Proszę powiedzieć, czy zkceptowł()by Pn i, gdyby w Pn(i) miejscu prcy ztrudniony był osobę uwżjącą, że prezydent Lech Kczyński zginął w wyniku nieszczęśliwego wypdku Proszę powiedzieć, czy zkceptowł()by Pn i, gdyby w Pn(i) miejscu prcy ztrudniony był osobę uwżjącą, że prezydent Lech Kczyński zginął w wyniku zmchu Proszę powiedzieć, czy zkceptowł()by Pn i jko sąsid osobę uwżjącą, że prezydent Lech Kczyński zginął w wyniku nieszczęśliwego wypdku Proszę powiedzieć, czy zkceptowł()by Pn i jko sąsid osobę uwżjącą, że prezydent Lech Kczyński zginął w wyniku zmchu Proszę powiedzieć, czy zkceptowł()by Pn i młżeństwo członk Pn i rodziny z osobą uwżjącą, że prezydent Lech Kczyński zginął w wyniku nieszczęśliwego wypdku Proszę powiedzieć, czy zkceptowł()by Pn i młżeństwo członk Pn i rodziny z osobą uwżjącą, że prezydent Lech Kczyński zginął w wyniku zmchu Czy zn Pn(i) osobiście osobę uwżjącą, że prezydent Lech Kczyński zginął w wyniku nieszczęśliwego wypdku Czy zn Pn(i) osobiście osobę uwżjącą, że prezydent Lech Kczyński zginął w wyniku zmchu Osoby bdne udzielły odpowiedzi n skli 5-stopniowej od 1-Nie, nie znm do 5-Tk, brdzo wiele RR 94.7% 94.5% 96.5% % 94.1% 91.1% 91. b Osoby bdne udzielły odpowiedzi n skli 4-stopniowej od 1- Zdecydownie był()bym przeciwny do 4-Zdecydownie bym zkceptowł Jk pokzno n Rycinie 2, podziły pomiędzy dwom dominującymi w debcie obozmi: zmchu (z PiS n czele) orz wypdku (z PO, SLD i RP) mogą być czynnikiem uniemożliwijącym porozumienie. Wśród zwolenników obozu zmchu 25% osób nie zn osobiście ni jednej osoby uwżjącej, że ktstrof był efektem nieszczęśliwego wypdku. Wśród zwolenników obozu wypdku ż 5

7 45% osób nie zn ni jednej osoby uwżjącej, że ktstrof był wynikiem zplnownego zmchu. Niewiele wskzuje, żeby w tej mterii zszły w njbliższej przyszłości większe zminy (por. Ryc 3-5). Wśród zwolenników obozu wypdku 19% nie zkceptowłoby osoby przekonnej o zmchu jko współprcownik, jko sąsid i 1 jko członk rodziny (dl porównni dystns w stosunku do osoby pochodzeni żydowskiego wśród wszystkich respondentów to: 12% nie chciłoby w miejscu prcy, jko sąsid, 22% jko członk rodziny). Co ciekwe wśród zwolenników obozu zmchu te deklrcje dystnsu w stosunku do osób uwżjących, że ktstrof był wynikiem nieszczęśliwego wypdku nie są jednkowo negtywne: 7% nie zkceptowłoby tkiej osoby w miejscu prcy, jko sąsid, 8% jko członk rodziny. Podsumowując, wydje, że pomimo upływu czsu ktstrof smoleńsk ndl dzieli Polków. W pewnych spektch t sytucj przypomin nieco opisywne np. przez Dniel Br-Tl nierozwiązywlne konflikty (2013), tj. oprte n wzjemnym brku zufni, przekonniu o słuszności swoich poglądów, niemożności wyjści poz utrte schemty myślowe. Wyjście z impsu jest możliwe tylko dzięki nwiązniu dilogu. Dne uzyskne w Polskim Sondżu Uprzedzeń zdją wskzywć, że do strń o podjęcie rozmowy powinny w równym stopniu przyłożyć obie skonfliktowne strony. PiS/SP/PJN PO/SLD/RP Procent osób deklrujących: Nie, nie znm 5 45% 4 35% 3 25% 2 15% 5% 45% 25% 24% 18% osobę przekonną o nieszczęśliwym wypdku osobę przekonną o zmchu Czy zn Pn/i osobiście Ryc. 2. Procent osób deklrujących brk osobistych kontktów z osobmi o odmiennym stnowisku wobec ktstrofy smoleńskiej. Przy obliczniu wrtości nie uwzględnino odpowiedzi Trudno powiedzieć orz Odmow odpowiedzi. 6

8 PiS/SP/PJN PO/SLD/RP Procent osób deklrujących: rczej lub zdecydownie nie 18% 1 12% 8% 4% 2% 19% 7% 5% 3% osobę przekonną o nieszczęśliwym wypdku osobę przekonną o zmchu Czy zkceptowł()by Pn/i w Pn(i) miejscu prcy Ryc. 3. Procent osób, które nie zkceptowłyby w swoim miejscu prcy osoby o odmiennych poglądch w kwestii ktstrofy smoleńskiej. Przy obliczniu wrtości nie uwzględnino odpowiedzi Trudno powiedzieć orz Odmow odpowiedzi. PiS/SP/PJN PO/SLD/RP Procent osób deklrujących: rczej lub zdecydownie nie 18% 1 12% 8% 4% 2% 3% osobę przekonną o nieszczęśliwym wypdku osobę przekonną o zmchu Czy zkceptowł()by Pn/i Pn(i) jko sąsid Ryc. 4. Procent osób, które nie zkceptowłyby jko sąsid osoby o odmiennych poglądch w kwestii ktstrofy smoleńskiej. Przy obliczniu wrtości nie uwzględnino odpowiedzi Trudno powiedzieć orz Odmow odpowiedzi. 7

9 PiS/SP/PJN PO/SLD/RP Procent osób deklrujących: rczej lub zdecydownie nie 18% 1 12% 8% 4% 2% 1 8% 4% osobą przekonną o nieszczęśliwym wypdku osobą przekonną o zmchu Czy zkceptowł()by Pn/i młżeństwo członk Pn(i) rodziny z Ryc. 5. Procent osób, które nie zkceptowłyby młżeństw członk swojej rodziny z osobą o odmiennych poglądch w kwestii ktstrofy smoleńskiej. Przy obliczniu wrtości nie uwzględnino odpowiedzi Trudno powiedzieć orz Odmow odpowiedzi. 8