Rachunkowość zarządcza Dorota Kuchta www.ioz.pwr.wroc.pl/pracownicy/kuchta/dydaktyka.htm 1
Podstawowa literatura Gabrusewicz W., Kamela-Sowińska A., Poetschke H., Rachunkowość zarządcza, PWE, Warszawa 2001 Shim J.K., Siegel J.G., Managerial Accounting, MacGraw-Hill, 1999 2
Rachunkowość zarządcza Do celów zarządzania nie ma przepisów, ustaw Nie jest dokładna Dotyczy głównie przyszłości Pomaga w podejmowaniu decyzji, np.: Jaką wielkość produkcji i sprzedaży należy zaplanować na następny rok Na jakim poziomie ustalić cenę wyrobów? Który wyrób produkować, a który usunąć z produkcji? Czy wytwarzać półfabrykaty w przedsiębiorstwie, czy zlecać ich produkcję kooperantom?. 3
Koszty a podejmowanie decyzji Kryterium decyzyjne zazwyczaj Zysk=Przychody Koszty Klasyfikacje kosztów (wybrane): Reakcja na zmianę poziomu działalności (koszty stałe i zmienne) Wpływ na decyzję (koszty istotne i nieistotne) Stan dokonania (koszty przesądzone i nieprzesądzone) Powiązanie z obiektami (produktami, usługami, działami) koszty bezpośrednie i pośrednie Koszty kontrolowane i niekontrolowane Koszty różnicowe (przyrostowe) Koszty utraconych możliwości 4
Koszty przesądzone i niestotne Przykład: Trzy lata temu firma nabyła aktywo za 50000 zł, które teraz ma wartość księgową 20000 zł. Jaki wpływ na zysk ma decyzja sprzedać za złotówkę czy zezłomować za 1zł? Sprzedaż: koszty 20000 zł, przychody 1 zł Zezłomowanie: koszty 20000+ koszty złomowania, przychody 0 Koszty 20000 koszty przesądzone i nieistotne dla decyzji 5
Koszty utraconych możliwości i koszty różnicowe Przykład: Firma produkuje poniżej swojego potencjału 50000 sztuk, cena sprzedaży 1zł. Jednostkowy koszt produkcji 0,71 zł. Ma zamówienie na dodatkowe 10000 sztuk, cena sprzedaży 0,65. Czy przyjąć zamówienie? Przychody: 50000 Koszty: Przyjęcie Przychody: 56500 Koszty: Odrzucenie Różnicowe (2. wzgl. 1.) 6500 6000 Koszt utraconych możliwości, koszt różnicowy (przyrostowy 500 zł 35500 Zysk: 35500+ 10000*0,6 Zysk: 500 14500 1500 6
Koszty stałe i zmienne Koszty stałe: w ustalonej jednostce czasu globalnie nie zależą od poziomu działalności Koszty zmienne: w ustalonej jednostce czasu globalnie zależą od poziomu działalności (uproszczenie: zależność liniowo proporcjonalna) Koszty stałe jednostkowe są zmienne Koszty zmienne jednostkowe (przy upraszczającym założeniu) są stałe 7
Koszty stałe i zmienne Przykład: miesięczne koszty amortyzacji, usług obcych, utrzymania budynku, wynagrodzeń niezależnych od poziomu działalności: 600 zł., miesięczne koszty wynagrodzeń akordowych oraz zużycia surowców przy produkcji 20 sztuk: 1200 zł. Pro duk cja 20 30 40 60 Całk. KS Jedn. KS Całk. KZ Jedn. KZ 600 30 1200 60 600 20 1800 60 600 15 2400 60 600 10 3600 60 8
Koszty stałe i zmienne Przykład: Hotel dysponuje 120 pokojami. W czerwcu zajętych jest średnio 75% pokoi, od lipca do końca września - 50%. Cena pokoju (za dobę) wynosi 600 zł, koszty zmienne jednostkowe pokoju/dzień 60 zł. Biuro turystyczne wynajęcie 40 pokoi na cały okres 1 VI-31 VIII, w cenie 200 zł za noc i pokój. Czy jest to korzystna oferta? (podstawowe kryterium zysk) - podejście różnicowe)? 9
Koszty stałe i zmienne Koszty stałe całkowite (globalne) i koszty jednostkowe zmienne są stałe, ale nie wiecznie Mogą być zmienione, jeśli zostaną podjęte odpowiednie dec 10
Koszty stałe i zmienne Przykład: Firma S wykonuje naprawy samochodów, ale do tego celu zakupuje u innej firmy miesięcznie 400 części po 140$ (klient kupuje te części za 180$) oraz zleca 200 regulacji po 125$ (klient płaci za tę regulację 200$). Jest inna możliwość: można by kupować półfabrykaty do części (400 sztuk miesięcznie) w cenie 110$, końcowa obróbka jednej części kosztowałaby 5$, a zlecane dotąd regulacje można by wykonywać po koszcie zmiennym jednostkowym 20$, gdyby zakupiono maszynę za 500 000 (czas życia 5 lat, amortyzacja liniowa), źródło finansowania kredyt, oprocentowany 10% rocznie. Czy podjąć decyzję o zmianie? 11
Koszty stałe i zmienne Przykład: Firma ma potencjał produkcyjny 4000 sztuk miesięcznie. Przy poziomie produkcji 3500 sztuk miesięcznie ma: KS jednostkowe produkcji 1795, KZ jednostkowe produkcji 660, KS jednostkowe sprzedaży 770, KZ jednostkowe sprzedaży 275. Cena sprzedaży: 4350. Badania rynku pokazują, że gdyby cena zbytu spadła do 3850, można by sprzedawać miesięcznie 3800 sztuk. Czy należy podjąć decyzję o zmniejszeniu ceny i zwiększeniu produkcji? Rząd proponuje zamówienie (jednorazowe, na marzec) 500 sztuk, pokryje koszty produkcji związane z zamówieniem i zapłaci dodatkowo 27500, te sztuki nie są rozprowadzane przez firmę. Również na marzec komercyjni odbiorcy zamówili 500 sztuk więcej. Kogo wybrać? 12
Koszty stałe i zmienne Przykład: Mamy do wybory trzy formy obrotu: obrót bezpośredni magazyn zautomatyzowany KS miesięczne 50 000, KZ jednostkowe na 1t: 50 zł magazyn zmechanizowany: KS miesięczne 200 000, KZ jednostkowe na 1t: 40 zł magazyn zautomatyzowany: KS miesięczne 400 000, KZ jednostkowe na 1t: 35 zł Dla jakich wielkości obrotu jak forma obrotu będzie najkorzystniejsza? 13
Koszty stałe i zmienne Przykład: Przeciętne zapotrzebowanie na powierzchnię magazynową wynosi: I kw. - 20 000 m 2 II kw. - 50 000 m 2 III kw. - 100 000 m 2 IV kw. - 50 000 m 2 Koszty budowy magazynu składają się z części stałej 100 000 i części zmiennej 10 zł/1 m 2. Koszty funkcjonowania magazynu wynoszą 0,05 zł na m 2 rocznie, zaś koszt wynajęcia obcej powierzchni magazynowej - 0,6 zł za m 2 rocznie. Okres trwałości magazynu ocenia sie na 30 lat. Należy wyznaczyć optymalną powierzchnię magazynu, możliwe powierzchnie to 0 m 2, 20 000 m 2, 50 000 m 2, 100 000 m 2. 14
Koszty stałe i zmienne Przykład efekt dźwigni. Firmy A i B produkują w maju po 100 sztuk identycznego wyrobu, sprzedają go po 5 zł, mają koszty miesięczne całkowite 300zł, zatem zysk 200zł. W firmie A 1/3 kosztów to koszty stałe, w firmie B 2/3. Co się stanie, jeśli w czerwcu w obu firmach sprzedaż Wzrośnie o 10% Spadnie o 10% 15
Analiza progu rentowności Przychody (1500 sztuk) Jednostkowo globalnie procentowo 25 zł 37 500 zł 100% Minus KZ 10 zł 15 000 zł 40% Marża pokrycia KS zysk 15 zł 22 500 zł 60% 15 000 zł 7 500 zł 16
Analiza progu rentowności Kiedy zysk będzie zero? Metoda równań: 25PR szt =10 PR szt +15000 Metoda marży pokrycia: PR szt =Koszty stałe/jedn. marża pokrycia Metoda graficzna: szukamy punktu przecięcia prostej przychodów (y=25x) z prostą kosztów (y=10x+15000), x-liczba produkowanych i sprzedawanych sztuk. PR pn =PR szt *cena sprzedaży/pr szt =Koszty stałe/jedn. marża pokrycia w % PR pn próg rentowności w jedn. pieniężnych, PR szt próg rentowności wyrażony w sztukach 17
Wymagana wielkość sprzedaży Przychody (1500 sztuk) Jednostkowo globalnie 25 zł 37 500 zł Minus KZ 10 zł 15 000 zł Marża pokrycia KS 15 zł 22 500 zł 15 000 zł Wymagana Wielkość Sprzedaży= (KS+zysk docelowy)/ Jednostkowa marża Pokrycia= 2 000 sztuk zysk 7 500 zł, zysk docelowy 15000 zł 18
Margines bezpieczeństwa Margines bezpieczeństwa= (Aktualna sprzedaż-próg rentowności)/ Aktualna sprzedaż 19
Próg rentowności więcej produktów PR SZT =KS/przeciętna (ważona) marża pokrycia PR PN =KS/przeciętna (ważona) marża pokrycia w % PR szt =20 000 sztuk, 12 000 A i 8 000 B. PR PN = 26 000. Cena sprzed. Jedn. Koszt zm. Jedn. Marża pokrycia Udział w sprzed. A B 15 10 12 5 3 5 60% 40% KS= 76 000 20
Rachunek kosztów zmiennych a rachunek kosztów pełnych Rachunek kosztów pełnych: rachunkowość finansowa, trudniejszy Rachunek kosztów zmiennych: rachunkowość zarządcza, łatwiejszy Rezultat w dłuższym okresie identyczny Koszty okresu w rachunkowości finansowej koszty zarządu i sprzedaży, wiązane z okresem, kiedy zostały poniesione Koszty produktu w rachunkowości finansowej koszty wytworzenia, wiązane z produktem (dopóki w magazynie, nie jest to koszt!!!) 21
Rachunek kosztów zmiennych a rachunek kosztów pełnych Rachunek kosztów pełnych: Zysk=Liczba sztuk sprzedanych w danym okresie* cena sprzedaży pełne (stałe i zmienne) koszty wytworzenia produktów sprzedanych w danym okresie koszty okresu (sprzedaży i zarządu) Rachunek kosztów zmiennych: Zysk=Liczba sztuk sprzedanych w danym okresie* cena sprzedaży zmienne koszty wytworzenia produktów sprzedanych w danym okresie KS produkcji poniesione w danym okresie - koszty okresu (sprzedaży i zarządu) 22
Rachunek kosztów zmiennych a rachunek kosztów pełnych Przykład: Cena sprz. 50 zł I okres II okres III okres Jednostkowy KZ 30 zł KS prod. 60 000 zł. KS sprzedaży 10 000 zł Zap. Pocz. - 1000 200 jednostkowy KS prod: I okr: 12 zł II okr. 15 zł Produkcja 5000 4000 5300 III okr. 11,32 Metoda (FIFO pierwsze weszło, pierwsze wyszło), może być też LIFO (ostatnie weszło, pierwsze wyszło). Sprze daż Zap. Końcowy 4000 1000 4800 200 5500-23