RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

Transkrypt

1 RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA dr inż. Dorota Kużdowicz Wydział Ekonomii i Zarządzania, Uniwersytet Zielonogórski

2 Zakres tematyczny przedmiotu Definicja i funkcje rachunkowości zarządczej Koszty jako element procesu decyzyjnego, pojęcie kosztów i ich klasyfikacja Ewidencja i rozliczanie kosztów Rachunek kosztów w układzie rodzajowym Rachunek kosztów wg miejsc powstawania z zastosowaniem ARK (metoda matematyczna, schodkowa, stawki narzutu) Rachunek nośników kosztów (kalkulacja podziałowa, doliczeniowa) Systemy rachunku kosztów: wg zakresu czasowego (rachunek kosztów rzeczywistych, normalnych i planowanych) wg zakresu rzeczowego (rachunek kosztów pełnych i zmiennych)

3 Zakres tematyczny przedmiotu Metody wspomagające podejmowanie decyzji, bazujące na informacjach kosztowych: analiza progu rentowności marża pokrycia metody ustalania ceny Rachunek kosztów docelowych, działań, jakości. Podstawy rachunku kosztów planowanych i analiza odchyleń.

4 Forma zaliczenia Podstawą zaliczenia jest zasadniczo opanowanie materiału omówionego podczas wykładu oraz ćwiczeń. Niżej wymienione pozycje literaturowe służą ugruntowaniu wiedzy w ramach samodzielnej pracy oraz przygotowaniu do egzaminu. Wykład - egzamin z oceną Ćwiczenia - zaliczenie z oceną

5 Literatura podstawowa 1. CZUBAKOWSKA K., GABRUSEWICZ W., NOWAK E., Podstawy rachunkowości zarządczej, PWE, Warszawa KIZIUKIEWICZ T., Zarządcze aspekty rachunkowości, PWE, Warszawa NOWAK E., Rachunkowość zarządcza w przedsiębiorstwie, CeDeWu Sp. z o. o., Warszawa SZCZYPA P., Rachunkowość zarządcza. Klucz do sukcesu, CeDeWu Sp. z o. o., Warszawa 2011.

6 Literatura uzupełniająca 1. ŚWIDERSKA G., K., Rachunkowość zarządcza, Poltext, Warszawa KIZIUKIEWICZ T., Rachunkowość zarządcza, Ekspert, Wrocław BACH I., i inni, Zarządzanie przedsięwzięciem, WUPK, Koszalin HOITSCH H.J., LINGNAU V., Kosten- und Erlösrechnung, Springer Berlin Heidelberg, LINGNAU V., SCHMITZ H., Kosten- und Erlösrechnung (Arbeitsbuch), Springer Berlin Heidelberg, 2005.

7 Istota i zakres rachunkowości zarządczej Podstawowe pojęcia Rachunkowość - szczególny rodzaj ewidencji gospodarczej. Stanowi ona system ciągłego w czasie obserwowania, mierzenia, rejestrowania, prezentowania i interpretowania wyrażonych w mierniku pieniężnym i bilansujących się ogólnych i szczegółowych danych o działalności gospodarczej i sytuacji majątkowej oraz finansowej jednostki gospodarującej.

8 Istota i zakres rachunkowości zarządczej Podstawowe pojęcia Rachunkowość zarządcza podsystem rachunkowości, którego zadaniem jest dostarczenie informacji jednostkom wewnętrznym z przedsiębiorstwa (właściciele, zarząd, kierownictwo, pracownicy) na potrzeby decyzyjne. Rachunkowość zarządcza jest zindywidualizowana i jest uregulowana wewnętrznie w przedsiębiorstwie. Sposób przekazywania informacji jest uwarunkowany potrzebami kierownictwa przedsiębiorstwa. Koncentruje się na dostarczaniu informacji planistycznych

9 Istota i zakres rachunkowości zarządczej Podstawowe pojęcia Wg Międzynarodowej Federacji Księgowych (International Federation of Accountants IFAC) rachunkowość zarządcza to proces identyfikacji, pomiaru, gromadzenia, analizy, przygotowania i interpretacji informacji (finansowych i niefinansowych) wykorzystywanych przez kierowników do planowania, oceny i kontroli działalności w ramach organizacji oraz do zapewnienia efektywnego wykorzystania zasobów. Rachunkowość poprzez dostarczanie informacji wspiera realizację procesu zarządzania.

10 Istota i zakres rachunkowości zarządczej Porównanie rachunkowości finansowej (RF) z zarządczą Kryterium Rach. finansowa Rach. zarządcza Odbiorcy informacji Zakres uregulowań Orientacja czasowa Analizowany okres Techniki ewidencyjne Zewnętrzni - z otoczenia przedsiębiorstwa Przepisy prawa Przeszłość i teraźniejszość Zwykle rok Zgodne z ustawą o rachunkowości Wewnętrzni kierownictwo przedsiębiorstwa Sposób prowadzenia zależy od kierownictwa przedsiębiorstwa Teraźniejszość i przyszłość Różny w zależności od potrzeb (tydzień, miesiąc, rok, kilka lat) Dowolne

11 Istota i zakres rachunkowości zarządczej Potrzeby informacyjne Accounting instruments Stages of cost accounting Key performance indicators and systems of KPI Heuristic tools (ABC analysis, portfolio analysis)

12 Koszt w systemie kryteriów wyboru decyzji Każde działanie jest związane z ponoszeniem kosztów Koszty jako element decyzyjny: - Jakie działania podjąć - Kiedy je rozpocząć - Jaka będzie efektywność poniesionych działań - Jaki będzie zwrot poniesionych kosztów Zasady racjonalnego gospodarowania: - minimalizacja kosztów - maksymalizacja efektów Właściwe relacje kosztów do przychodów: - przychody ze sprzedaży są wyższe od kosztów - dynamika przychodów ze sprzedaży jest silniejsza od dynamiki kosztów

13 Koszt jako kategoria ekonomiczna Koszt: wyrażone w jednostkach pieniężnych celowe (tzn. przynoszące efekt w postaci wyrobów lub usług, a w konsekwencji zysku) zużycie czynników produkcji niezbędne dla wytworzenia wyrobu (np. wydanie materiałów do produkcji). p cena K = p * Q Q zużycie czynnika produkcji

14 Pojęcie koszt, nakład i wydatek c.d. Nakład: wyrażone w jednostkach naturalnych (kg, szt., rh, itd.) zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstwa (np. ilość rh wykonywanych przez pracowników, ilość czasu pracy maszyn, zużycie materiałów wyrażone w metrach, sztukach, kilogramach, zł) Koszt jest wartościowym (pieniężnym) wyrażeniem nakładów Wydatek: każde zmniejszenie stanu środków pieniężnych, bez względu na cel ich poniesienia (np. wydatek na zakup gotówkowy materiałów do produkcji, wypłata zaliczek na poczet delegacji służbowych, zakupów, regulacja zobowiązań wobec dostawców, pracowników, Skarbu Państwa.)

15 Związek pomiędzy nakładem i kosztem Nakład całkowity Nakład neutralny Nakład celowy Koszt podstawowy Koszty dodatkowe Koszty całkowite

16 Ewidencja i rozliczanie kosztów, pojęcia koszt, nakład i wydatek Nakładem neutralnym, czyli nakładem, który nie jest kosztem jest zużycie wartościowe, które nie jest bezpośrednio związane z produkcją wyrobów i świadczeniem usług przez przedsiębiorstwo (np. straty nadzwyczajne) Koszty podstawowe = nakłady celowe są to koszty, które są równocześnie nakładami a ich zużycie wartościowe jest niezbędne do produkcji wyrobów i świadczenia usług (np. surowce, odpisy amortyzacyjne, płace bezpośrednie, usługi obce) Kosztem dodatkowym, czyli kosztem, który nie jest nakładem są koszty kalkulacyjne nie związane z żadnym nakładem (np. kalkulacyjne wynagrodzenie przedsiębiorcy);

17 Związek pomiędzy wydatkiem i kosztem Czasowa rozbieżność (różnica czasowa pomiędzy zapłatą a zużyciem składników majątku) Nie wszystkie wydatki są kosztami (spłata kredytu, zakup środków trwałych) Nie wszystkie koszty są wydatkami (np. amortyzacja)

18 Kryteria klasyfikacji kosztów 1. Rodzaj kosztów podział kosztów według ich pochodzenia albo według rodzaju zastosowanych czynników produkcyjnych, np. amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia ( ); 2. Funkcje zakładowe(mpk) - koncentracja uwagi na organizacyjnym podziale przedsiębiorstwa na stanowiska kosztów czyli miejsca powstawania kosztów, np. koszty działalności podstawowej, pomocniczej, sprzedaży, ogólnego zarządu ( );

19 Kryteria klasyfikacji kosztów c.d. 3. Rodzaj rozliczeń - podział dotyczy sposobu rozliczania kosztów na obiekty kalkulacyjne, nośniki kosztów: koszty bezpośrednie koszty ogólne

20 Kryteria klasyfikacji kosztów c.d. Kosztami bezpośrednimi określa się wszystkie koszty przypadające na dany nośnik kosztów tzw. obiekt kalkulacyjny, tzn. które można mu bezpośrednio przyporządkować. Koszty bezpośrednie Produkt Przykłady: Materiały podstawowe stanowią istotę danego wyrobu, tzn. bez nich nie mógłby powstać produkt gotowy, surowce, półfabrykaty Płace bezpośrednie

21 Kryteria klasyfikacji kosztów c.d. Kosztami ogólnymi są koszty przypadające wspólnie na wiele produktów. Nie można ich bezpośrednio przyporządkować do jednego obiektu kalkulacyjnego. Można je przypisać do miejsc powstawania kosztów, a następnie pośrednio do produktów za pomocą odpowiednich wielkości odniesienia (kluczy rozliczeniowych) Koszty ogólne Wielkość odniesienia Produkt Przykłady: materiały pomocnicze - stanowią część składową wyrobów ale spełniają tylko funkcje pomocnicze. Ze względu na ich małe udziały wartościowe rozliczane są jako koszty ogólne, np. gwoździe, śruby, nakrętki, kleje, itp. materiały eksploatacyjne nie wchodzą w skład wyrobu lecz są pośrednio lub bezpośrednio zużywane podczas jego wytwarzania, np. woda, materiały opałowe, gaz, smary, paliwo, chłodziwo. wynagrodzenia pracowników biurowych koszty lokalowe

22 Kryteria klasyfikacji kosztów c.d. 4. Zależności od rozmiaru działalności - podział dotyczy reakcji kosztów na zmianę rozmiaru działalności koszty stałe koszty zmienne

23 Kryteria klasyfikacji kosztów c.d. Koszty stałe są niezależne od wielkości rozmiaru działalności przyjmują stałą wartość w określonym przedziale czasu. Koszty te, będąc kosztami utrzymania gotowości do pracy są zależne od czasu. Przykłady: amortyzacja, koszty najmu, podatki

24 Kryteria klasyfikacji kosztów c.d. Koszty zmienne zmieniają się odpowiednio do zmian wielkości rozmiaru działalności. Zależność między wielkością rozmiaru działalności a kosztami zmiennymi może mieć charakter liniowy, progresywny lub degresywny Przykłady: zużycie materiałów, robocizna bezpośrednia

25 Kryteria klasyfikacji kosztów c.d. 5. Stopień wykorzystania zdolności produkcyjnej koszty stałe użyteczne koszty stałe nieużyteczne (związane są z niewykorzystaniem zdolności produkcyjnych) 6. Pochodzenie kosztów - dotyczy wykorzystania dóbr pozyskiwanych z zewnątrz oraz dóbr, które zostały wytworzone wewnątrz przedsiębiorstwa; koszty pierwotne, np. zużycie materiałów zakupionych z zewnątrz koszty wtórne, np. koszty technicznego przygotowania produkcji; koszty utrzymania ruchu. 7. Skuteczność płatnicza kosztów dotyczy faktu, iż nie wszystkie koszty automatycznie powodują wydatki: koszty o charakterze wydatków koszty nie będące wydatkami np. odpisy amortyzacyjne

26 Metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych Metoda księgowa Polega na subiektywnym podziale kosztów na zmienne i stałe. Wadą metody księgowej jest jej niedokładność. Przykład: Koszty zużycia materiałów zakwalifikowano do kosztów zmiennych. Szczegółowa analiza wykazała jednak, że część kosztu zużycia materiałów należy do kosztów stałych (np. w zakresie materiałów używanych do utrzymania gotowości produkcyjnej)

27 Metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych c.d. Metody statystyczne Metody statystyczne opierają się na założeniu, że koszty całkowite są w sposób liniowy zależne od wielkości rozmiaru działalności. Zależność tę można zapisać: KC = k z * X + KS gdzie: k z jednostkowy koszt zmienny KC koszty całkowite, KS koszty stałe, KZ koszty zmienne, X rozmiar działalności w okresie

28 Metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych c.d. Metody statystyczne: - metoda dwóch punktów (najwyższego i najniższego punktu) - metoda graficzna (wizualna) - analiza regresji liniowej (metoda najmniejszych kwadratów)

29 Metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych c.d. 1. Metoda dwóch punktów (najwyższego i najniższego punktu) Polega na wyznaczeniu jednostkowego kosztu zmiennego k Z, przypadającego na jednostkę rozmiaru działalności oraz koszty stałe KS. W tym celu analizuje się koszty i wielkość rozmiaru działalności za poprzednie okresy (miesiące, kwartały itp.) i wybiera wielkości skrajne (maksymalne i minimalne). Dla ustalenia jednostkowych kosztów zmiennych i kosztów stałych stosuje się następujące wzory: k z = K max K min X max - X min KS = KC kz * X KC K max K min X X max X min - średnie koszty całkowite - koszty maksymalne - koszty minimalne - średnia wielkość rozmiaru działalności - maksymalna wielkość rozmiaru działalności - minimalna wielkość rozmiaru działalności

30 Metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych c.d.

31 Metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych c.d. 2. Metoda graficzna (wizualna) Polega na narysowaniu linii prostej tak, aby była najlepiej dopasowana do danych wyjściowych, rozpoczynając jej kreślenie z punktu charakteryzującego najwyższy poziom kosztów. Następnie wyznaczany jest punkt przecięcia linii z osią pionową. 3. Analiza regresji liniowej (metoda najmniejszych kwadratów) Polega na wyznaczeniu takiego równania linii prostej (na podstawie wszystkich obserwacji), aby suma kwadratów pionowych odległości między ta linią a danymi rzeczywistymi była najmniejsza. Analiza regresji liniowej wolna jest zatem od subiektywnego kryterium wyboru funkcji opisującej zmiany kosztów w czasie.

32 Istota i zakres rachunkowości zarządczej Pytania sprawdzające Które ze wymienionych kosztów stanowią koszt bezpośredni: materiały bezpośrednie amortyzacja koszty najmu hali produkcyjnej Które ze zdarzeń gospodarczych stanowi wydatek: otrzymanie faktury na zakupioną maszynę do produkcji z terminem płatności 14 dni zapłata za ww. maszynę przyjęcie maszyny do użytkowania Nakładem celowym jest: zużycie wartościowe, które nie jest bezpośrednio związane z produkcją zużycie wartościowe, które jest bezpośrednio związane z produkcją koszt kalkulacyjny przewyższający nakłady