PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 2 W JAROCINIE Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia Seneka 1
Wstęp Część A Spis treści I. Cele i metody pracy wychowawczej w szkole. II. Działania wychowawcze szkoły: 1. Powinności wychowawcze każdego nauczyciela. 2. Powinności wychowawcy klasowego A. Wychowawca jest obowiązany: B. Wychowawca realizuje swoje obowiązki 3. Współpraca wychowawcza z rodzicami. A. Powinności szkoły: B. Powinności rodziców: 5. Współpraca ze środowiskiem lokalnym. 6. Prawa i obowiązki ucznia. Część B Cele do realizacji: Dla uczniów klasy PIERWSZEJ Dla uczniów klasy DRUGIEJ Dla uczniów klasy TRZECIEJ Dla uczniów klasy CZWARTEJ Dla uczniów klasy PIĄTEJ Dla uczniów klasy SZÓSTEJ 2
Wstęp Szkolny Program Wychowawczy został opracowany w oparciu o następujące dokumenty: art. 53 ust. 3, art. 70 ust. 1, art. 72 ust. 1 Konstytucji, Konwencję Praw Dziecka, Ustawę o systemie oświaty z dnia 07.09.1991r. z późniejszymi zmianami, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 roku Kartę Nauczyciela, Statut Szkoły, Priorytety MEN na bieżący rok szkolny. Uchwała Rady Ministrów w sprawie przyjęcia Rządowego programu na lata 2014-2016 Bezpieczna i przyjazna szkoła Program Wychowawczy Szkoły został opracowany przez zespół nauczycieli powołanych przez Dyrektora Szkoły i Radę Pedagogiczną do realizacji tego zadania, przy współpracy Rady Rodziców Program Wychowawczy Szkoły opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli. 3
Część A I. Cele i metody pracy wychowawczej w szkole. Podejmując działania wychowawcze mamy na celu: 1. Kształtowanie umiejętności (postaw) społeczno moralnych. Uczeń naszej szkoły: a) potrafi odróżnić dobro od zła, b) jest samodzielny, c) chętnie pomaga innym, d) jest odpowiedzialny za to, co robi, e) potrafi współdziałać w grupie, f) potrafi uszanować poglądy innych, g) jest wrażliwy na problemy drugiego człowieka, h) przestrzega praw drugiego człowieka, i) akceptuje czyjąś odmienność ( okulary, tusza, wzrost, choroba, niepełnosprawność), j) przeciwstawia się złym wpływom, jest asertywny, k) godnie reprezentuje szkołę. 2. Kształtowanie umiejętności (postaw) patriotycznych. Uczeń naszej szkoły: a) ma poczucie tożsamości narodowej i historycznej, b) zna i szanuje symbole narodowe, c) potrafi zaśpiewać Hymn Polski, d) potrafi zachować się podczas uroczystości i świąt narodowych, e) zna najważniejsze wydarzenia z historii Polski i regionu f) potrafi budować własne przekonania, postawy społeczne w oparciu o wzory literackie, postacie historyczne i narodowe autorytety moralne 3. Kształtowanie umiejętności (postaw) w zakresie umysłowym. Uczeń naszej szkoły: a) samodzielnie podejmuje decyzje, b) umie zdobyć i analizować informacje, c) potrafi zanalizować sytuacje, d) uczy się na miarę swoich możliwości. 4. Kształtowanie umiejętności (postaw) estetycznych. Uczeń naszej szkoły: a) przestrzega zasad higieny osobistej i dba o wygląd zewnętrzny, b) dba o swoje otoczenie, 4
c) świadomie korzysta z dorobku kultury narodowej i innych kultur, d) poznaje piękno otaczającego świata, e) szanuje wytwory pracy własnej i innych. 5. Kształtowanie umiejętności (postawy) fizycznej. Uczeń naszej szkoły: a) potrafi dbać o własne zdrowie, b) dba o bezpieczeństwo swoje i kolegów, c) zna podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy, d) świadomie podejmuje działania proekologiczne. Realizując cele opieramy się na następujących metodach wychowawczych: (podział wg H. Muszyńskiego): 1. Metoda wpływu sytuacyjnego - nagradzanie pozytywnych zachowań, - wyciąganie konsekwencji, - instruowanie (pouczanie) - organizowanie doświadczeń wychowanka - przewidywanie następstw pewnych zachowań (antycypacja) - przydzielanie funkcji i ról społecznych 2. Metoda wpływu osobistego - wysuwanie sugestii - perswazja (przekonywanie) - przykład osobisty - aprobata i dezaprobata 3. Metody wpływu społecznego - modyfikacja celów zespołu - kształtowanie norm postępowania w zespole - przekształcanie struktury wewnętrznej zespołu - nadawanie właściwego kierunku działania kontroli społecznej w zespole 4. Metody kierowania samowychowaniem - przybliżanie wychowankowi celu pracy nad sobą - stymulowanie wychowanka do realizacji programu pracy nad sobą - przyswajanie wychowankowi określonych metod i technik pracy nad sobą II. Działania wychowawcze szkoły 1. Powinności wychowawcze każdego nauczyciela. Każdy nauczyciel zobowiązany jest stosować się do ustalonych zasad: 1. Treści wychowawcze mają być realizowane przez wszystkich nauczycieli na każdym przedmiocie. 5
2. Oddziaływania w zakresie wychowawczym wszystkich nauczycieli muszą być zgodne. 3. Nauczyciel ma być przewodnikiem prawdy, moralności i wartości prawa. 4. Każdy nauczyciel wychowuje własnym przykładem. 5. Nie wolno ośmieszać, wyśmiewać i upokarzać ucznia. 6. Pozytywne zachowania ucznia należy nagradzać w formie opisowej lub symbolicznej. 7. Każdy nauczyciel ma obowiązek uświadamiać uczniom możliwości ponoszenia przez nich odpowiedzialności za swoje postępowanie i kierowanie własnym rozwojem. 8. Konflikty nauczyciel zgłasza wychowawcy klasowemu i czynnie uczestniczy w jego rozwiązaniu. 9. Otaczanie szczególną opieką i zainteresowaniem uczniów sześcioletnich, dbanie o ich poczucie bezpieczeństwa. 2. Powinności wychowawcy klasowego Zadania wychowawcy szczegółowo określa 35 Statutu Szkoły. A. Wychowawca jest obowiązany: Wspomagać rodziców w wychowywaniu dzieci. Wychowywać własnym przykładem i wpływem. Uświadamiać uczniowi, że jako osoba nie jest pozbawiony zobowiązań i powinności, jakie ma do spełnienia wobec innych. Zachęcać i mobilizować uczniów do pracy nad sobą. Konsekwentnie stosować nagrody i kary przewidziane w Statucie Szkoły. We współpracy z pedagogiem szkolnym pomagać uczniowi rozwiązywać jego problemy. Poznać warunki rodzinne i materialne swego wychowanka. Wnioskować o zapomogi, stypendia i inną pomoc dla ucznia. We współpracy z zespołem klasowym dokonywać okresowej i rocznej oceny zachowania. Kontaktować się z rodzicami we wszystkich sprawach dydaktyczno wychowawczych dotyczących ucznia. Informować rodziców o postępach ucznia, jego ocenach z zajęć edukacyjnych i z zachowania (w tym o absencji szkolnej). B. Wychowawca realizuje swoje obowiązki poprzez: Otaczanie indywidualną opieką każdego wychowanka. Planowanie i organizowanie wspólnie z uczniami i ich rodzicami różnych form życia społecznego, integrujących zespół uczniowski oraz ustalanie treści i formy zajęć tematycznych na godzinach wychowawczych. Przypominanie o stosownym stroju podczas uroczystości szkolnych. Współdziałanie z nauczycielami uczącymi w jego klasie, uzgadnianie z nimi i koordynowanie ich działań wychowawczych wobec ogółu uczniów, a także wobec tych, którym potrzebna jest indywidualna opieka (dotyczy to zarówno uczniów uzdolnionych, jak i z różnymi trudnościami i niepowodzeniami). Współdziałanie z rodzicami, okazywanie im pomocy w ich działaniach wychowawczych wobec dzieci. 6
Utrzymywanie stałego kontaktu z rodzicami uczniów w celu: - poznania i ustalenia potrzeb opiekuńczo wychowawczych ich dzieci - włączania ich w sprawy życia klasy i szkoły. Współpracę z pedagogiem szkolnym w celu rozpoznania potrzeb i trudności, także zdrowotnych oraz zainteresowań i poszczególnych uzdolnień uczniów, organizowanie odpowiednich form tej pomocy. Wychowawca wykonuje czynności administracyjne dotyczące oddziału, zgodnie z odrębnymi przepisami. Wychowawca ma prawo korzystać w swej pracy z pomocy merytorycznej i metodycznej ze strony właściwych placówek i instytucji oświatowych i naukowych, a także ze strony dyrektora szkoły oraz rady pedagogicznej. 3. Współpraca wychowawcza z rodzicami. A. Powinności szkoły: organizowanie zebrań dla rodziców informujących o kierunkach pracy w szkole; organizowanie zebrań dla rodziców informujących o systemie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów; organizowanie jeden raz w miesiącu (pierwszy wtorek miesiąca) konsultacji dla rodziców informowanie o postępach w nauce i zachowaniu młodzieży; pomoc rodzicom we właściwym ukształtowaniu młodego człowieka wpajanie wartości pracy, dobra i miłości; zapraszanie rodziców do współpracy podczas przygotowywania różnych przedsięwzięć festyn rodzinny, dzień dziecka i inne, zachęcanie rodziców do podejmowania własnych inicjatyw, respektowanie potrzeb rodziców w planowaniu pracy szkoły i klasy, przeprowadzenie szkolenia dla rodziców zgodnie z ich potrzebami. B. Powinności rodziców: stworzenie odpowiednich warunków dziecku dla jego codziennego uczestnictwa w procesie dydaktycznym i wychowawczym; organizowanie opieki podczas imprez i uroczystości ujętych w harmonogramie oraz współudział w organizacji: wycieczek, biwaków, wyjść do kina itp.; współpraca ze szkołą, wychowawcą, nauczycielami, dyrekcją, nie tylko w procesie dydaktycznym, ale nade wszystko w procesie kształcenia postaw moralno-etycznych i poczucia odpowiedzialności za swoje dziecko; uczestnictwo w wywiadówkach organizowanych przez wychowawców. 4. Współpraca ze środowiskiem lokalnym. Szkoła w zakresie swojej pracy wychowawczej współpracuje z następującymi instytucjami: a) Placówki kulturalno-oświatowe (JOK, Muzeum Regionalne, Biblioteka Publiczna, i inne) uczestnictwo w spektaklach teatralnych, lekcjach muzealnych, audycjach umuzykalniających; udział w konkursach organizowanych przez placówki kulturalno-oświatowe; udział w seansach filmowych; lekcje biblioteczne; 7
b) Placówki wychowawczo-opiekuńcze (Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Ośrodek Terapii Uzależnień, Miejsko Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Poradnie Zdrowia Psychicznego, itp.) pomoc uczniom przejawiającym trudności w nauce i zachowaniu; pomoc dzieciom z rodzin z problemem alkoholowym; udzielanie pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej; c) Władze lokalne udział w akcjach typu sprzątanie świata, zbiórka surowców wtórnych; udział w konkursach organizowanych przez władze miejskie; nawiązywanie kontaktów z władzami poprzez spotkania z okazji uroczystości szkolnych; d) Wymiar sprawiedliwości (sąd, kuratorzy, policja) współpraca z kuratorem sądowym i kuratorami społecznymi; udział w zajęciach prowadzonych przez policję na temat bezpieczeństwa ruchu drogowego, przeciwdziałania agresji i przestępczości; e) Kościół udział w rekolekcjach wielkopostnych; pozyskiwanie pomocy materialnej; organizowanie wypoczynku letniego i zimowego dla uczniów; 5. Prawa i obowiązki ucznia. Prawa i obowiązki ucznia Szkoły Podstawowej nr 2 w Jarocinie szczegółowo określa Statut Szkoły (DZIAŁ VI - Rozdział 2 ) 8
Część B Szkolny Program Wychowawczy realizowany jest przez wszystkich nauczycieli podczas wszystkich zajęć edukacyjnych, m. in. podczas godzin wychowawczych. Nauczyciel wychowawca zobowiązany jest uwzględnić w Planie Pracy Wychowawcy Klasowego następujące cele: Dla uczniów klasy PIERWSZEJ Lp. Cele Zadania szczegółowe 1 Adaptacja do nowej sytuacji 2 Integracja zespołu. 1. Dbanie o najmłodszych uczniów o ich dobrą adaptację do środowiska szkolnego, 2. Zapewnienie dzieciom, zwłaszcza sześcioletnim, poczucia bezpieczeństwa podczas pobytu w szkole, 1. Prezentujemy siebie i swoje zainteresowania, 2. Organizujemy i bierzemy udział w imprezach klasowych, szkolnych, Osoba realizująca zadanie, - nauczyciele, - rodzice, - Rada Rodziców 3 Wszyscy tworzymy klasę 4 Bawimy się między sobą 5 Uczymy się patriotyzmu 1. Dbamy o bezpieczeństwo swoje i innych: - poznajemy drogę do szkoły, spotkanie z przedstawicielem policji - poznajemy budynek szkolny i zasady poruszania się po nim, - poznajemy ludzi pracujących w szkole, - poznajemy najbliższe otoczenie szkoły, 2. Poznajemy szkołę: - swoje miejsce w klasie, - swoje prawa i obowiązki 1. Dostrzegamy i akceptujemy różnice między ludźmi, uczymy się tolerancji 2. Rozumiemy rolę, którą pełnimy: uczeń, kolega itp. 1. Kto Ty jesteś Polak mały poznajemy Hymn Polski i symbole narodowe., 9
Dla uczniów klasy DRUGIEJ Lp. Cele Zadania szczegółowe Osoba realizująca zadanie 1 Razem się uczymy i razem się bawimy 1. Budowanie więzi koleżeńskich w klasie. 2. Znamy i stosujemy formy dobrego zachowania w klasie i szkole. 3. Zdobywamy doświadczenie we wspólnym planowaniu i działaniu. 4. Poznajemy prawa dziecka: - prawo do nauki, - prawo do nietykalności osobistej, - prawo do rozwijania zainteresowań, zdolności i talentów., - pracownicy biblioteki, 2 Reprezentujemy swoją klasę na zewnątrz, poznajemy regulaminy zachowania w instytucjach publicznych. 1. Bierzemy udział w imprezach kulturalnych i właściwym zachowaniem respektujemy regulaminy instytucji, w których znajdujemy się. 2. Korzystamy z biblioteki szkolnej i publicznej. 3. Wiemy jak się zachować w różnych miejscach i sytuacjach: - w środkach komunikacji (np. autobus szkolny) - w instytucjach użyteczności publicznej, - podczas uroczystości i świąt narodowych, - nauczyciele - pracownicy biblioteki 3 Umiemy zachować się bezpiecznie Realizacja programu profilaktycznego Dam sobie radę wychowawca 10
Dla uczniów klasy TRZECIEJ Lp. Cele Zadania szczegółowe Osoba realizująca zadanie 1 Zapoznajemy się Prawami Dziecka 1. Poznajemy Konwencję Praw Dziecka lub inne prawa dziecka. -wychowawca 2 Rozumiemy potrzebę wywiązywania się z obowiązków 1. Omawiamy nasze obowiązki jako ucznia, syna, Polaka itp. 2. Poznajemy konsekwencje nie wywiązywania się ze swoich obowiązków. -wychowawca -pedagog szkolny 3 Rozwiązujemy problemy klasowe 1. Dyskutujemy o własnych problemach, 2. Demonstrujemy sposoby rozwiązywania problemów 3. Uczymy się rozwiązywania drobnych konfliktów rówieśniczych bez stosowania przemocy. 4. Szanujemy innych, ich odmienność, inne zdanie, itp., - pedagog szkolny, Efekty działań wychowawczych po I etapie edukacyjnym: Dostrzega różnice między ludźmi i akceptuje je, jest tolerancyjny. Rozróżnia dobro i zło w sytuacjach codziennych. Zna zasady bezpiecznego poruszania się po szkole i najbliższej okolicy, potrafi zareagować w sytuacjach trudnych np.: wezwać pomoc. Jest świadomy praw i obowiązków swoich i innych ludzi. Integruje się z grupą klasową i szkołą, rodziną, społecznością lokalną. Zna zasady współżycia społecznego i stosuje je w życiu codziennym. Zna symbole narodowej i najważniejsze wydarzenia historyczne. Zna wartość ludzkiej pracy. 11
Dla uczniów klasy CZWARTEJ Lp. Cele Zadania szczegółowe 1. Wiemy jak komunikować się z rówieśnikami i dorosłymi 2. Wyrażamy swoje i rozumiemy emocje innych 3. Poznajemy zasady zdrowego trybu życia 4. Uczymy się być dobrymi ludźmi 5. Rozwijanie samorządnej działalności uczniów 6. Profilaktyka przemocy 7. Bezpieczeństwo w ruchu drogowym Efekty oddziaływań wychowawczych: 1. Poznajemy istotę procesu komunikacji i przyczyny zakłóceń w komunikowaniu się. 2. Rozumiemy i stosujemy inne formy wypowiedzi w stosunku do rówieśników i dorosłych. 3. Uczymy się wyrażać swoje zdanie. 1. Uczymy się używać komunikatu JA w sytuacjach trudnych. 2. Potrafimy nazwać swoje uczucia i wyrażać je w sposób kontrolowany, (akceptowany społecznie) z poszanowanie praw innych. 3. Poznajemy sposoby odczytywania,,mowy ciała i uczymy się rozpoznawania emocji i uczuć u innych. 1. Promujemy w klasie zasady zdrowego odżywiania się, właściwego wypoczynku i poznajemy sposoby unikania częstych chorób. 2. Poznajemy skutki złego odżywiania się. 3. Zdobywamy informacje o nałogach i ich negatywnych skutkach. 1. Zgłębiamy swoją wiedzę o Patronie szkoły. 2. Uczymy się szacunku wobec starszych, a szczególnie wobec swoich rodziców i dziadków. 3. Uczymy się szacunku wobec ludzi o innej kulturze, rasie, narodowości 4. Jako mali patrioci znamy symbole narodowe i potrafimy właściwie się zachować w ich bliskości. 1. Wybór samorządu klasowego. 2. Udział uczniów w pracy Samorządu Uczniowskiego. 1. Realizacja zajęć wychowawczych na temat rozwiązywania problemów i konfliktów. 1. Przeprowadzenie szkolenia na kartę rowerową, 2. spotkania z policjantami na temat bezpiecznego poruszania się rowerem. Osoba realizująca zadanie - nauczyciele - pedagog szkolny - pedagog szkolny - pielęgniarka szkolna, - lekarz pediatra - nauczyciele wychowawca, nauczyciel techniki Potrafi jasno i konstruktywnie formułować wypowiedzi, poprawnie komunikuje się z rówieśnikami i dorosłymi; Próbuje używać komunikatów typu JA jako zwrotu przedstawiającego odczucia nadawcy. Potrafi bezpośrednio i otwarcie wyrazić swoje prośby, sądy i oczekiwania. Zna i stosuje zasady zdrowego życia. Zachowuje się właściwie w stosunku do osób starszych, innej narodowości, kultury, rasy 12
Dla uczniów klasy PIĄTEJ Lp. Cele Zadania szczegółowe 1. Poznajemy siebie 2. Pomagamy innym 3. Promocja zdrowia 1. Obserwujemy swoje zachowanie w różnych sytuacjach: - kiedy się denerwuję? - kiedy jestem szczęśliwy? - kiedy mam problem? Na konkretnych przykładach zaistniałych w klasie uczymy się radzenia w trudnych sytuacjach. 2. Radzimy sobie z własnymi emocjami: przyjemnymi i nieprzyjemnymi. 3. Poznajemy swoje mocne i słabe strony: -rozpoznajemy i uczymy się obiektywnie oceniać zalety i wady swoje i kolegów. 4. Poznajemy style uczenia się oraz techniki zapamiętywania 1. Jesteśmy wrażliwi na potrzeby innych, pomagamy bezinteresownie wtedy, gdy sytuacja tego wymaga. 2. Reagujemy w sytuacji, kiedy łamane są prawa drugiego człowieka 1. Wykazujemy, że zdrowie daje możliwości wszechstronnego rozwoju, realizacji planów życiowych i osiągnięcia celów. 2. Rozpoznajemy potrawy szkodliwe dla zdrowia człowieka. 3. Jak wypoczywam ja i moja rodzina. 4. Dbamy o nasze zdrowie psychiczne: co to jest stres? Jak działa na nasz organizm stres długotrwały? Osoba realizująca zadanie, - pedagog szkolny - nauczyciele - samorząd uczniowski - pielęgniarka szkolna 4. Bezpieczeńst wo w sieci 5. Autorytety 1. przeprowadzenie zajęć na temat cyberprzemocy i zasad bezpiecznego korzystania z Internetu, 3. opracowanie Kodeksu Internauty 1. Poznajemy sylwetki ludzi, którzy są autorytetami dla naszych kolegów. 2. Ludzie, których podziwiam - omawiamy cechy pozytywnych wzorców osobowych. 3. Poznajemy ludzi, którzy są wzorami patriotyzmu, są zasłużeni dla regionu. Wychowawcy Efekty działań wychowawczych: Uczeń obserwuje własne zachowanie w różnych sytuacjach i potrafi je ocenić. Ma świadomość swoich zalet i wad. Rozumie potrzeby i prawa - swoje i innych ludzi. Rozumie potrzebę krytycznego podejścia do spotykanych wzorców. Potrafi i chce się pozytywnie zaprezentować. Uczeń potrafi rozpoznać w swoim otoczeniu pozytywne wzorce. Uczeń ma motywację do podejmowania właściwych decyzji i dokonywania prawidłowych wyborów. 13
Dla uczniów klasy SZÓSTEJ Lp. Cele Zadania szczegółowe 1. Aktywnie działamy w szkole i środowisku 2. Uczymy się odpowiedzialności za siebie i reagowania na otaczającą rzeczywistość 3. Inni ludzie wokół nas 4. Profilaktyka zachowań ryzykownych 1. Umiemy współdziałać z innymi w pracy i zabawie. 2. Należymy do różnych organizacji uczniowskich aktywnie uczestniczymy w życiu społecznym. 3. Jak się pożegnamy? 1. Kontrolujemy i oceniamy swoją pracę i zachowanie, wywiązywanie się ze swoich obowiązków wynikających z pełnienia funkcji. 2. Uczymy się dobrze rozplanować pracą i naukę. 3. Poznanie skutecznych technik uczenia się i zapamiętywania 4. Wpływ massmediów na kształtowanie osobowości umiejętność krytycznego odbioru. 1. Staramy się rozumieć potrzeby i prawa osób niepełnosprawnych. 2. Rozwijamy postawy szacunku, tolerancji zrozumienia i chęci niesienia pomocy. 3. Konflikt pokoleń. 1. Realizacja programu profilaktycznego Trzeci Elementarz. 2. Przypomnienie zasad korzystania z internetu i sposobów zachowania się w sytuacjach cyberprzemocy. 3. Opracowanie Kodeksu Postępowania wobec agresora Osoba realizująca zadanie - rodzice - samorząd szkolny - rodzice - nauczyciele - samorząd szkolny -p. Kochanowska Filipiak (grupa uczniów) Efekty działań wychowawczych: Uczeń rozumie konieczność wyznaczania sobie celów i dąży do ich osiągania. Potrafi dokonywać samooceny i samokontroli. Potrafi współdziałać z rówieśnikami i dorosłymi. Okazuje szacunek i chętnie pomaga osobom potrzebującym. Dostrzega potrzeby własne i innych. Przyjmuje pomoc jako objaw koleżeństwa i stara się ją odwzajemnić. 14
Efekty działań wychowawczych po II etapie edukacyjnym: Zna i stosuje kluczowe pojęcia w zakresie praw człowieka (prawo do wolności, prawo do równości, prawo do swobodnego wyrażania poglądów, prawo do nauki, prawo do życia w bezpieczeństwie) Okazuje szacunek i chętnie pomaga osobom potrzebującym. Potrafi współdziałać z rówieśnikami i dorosłymi Rozumie potrzebę krytycznego podejścia do spotykanych wzorców. Wychowawca jest zobowiązany do oceny na końcu roku szkolnego (na podstawie obserwacji) efektywności swoich działań wychowawczych w klasie. 15