KORELACJA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW BEZPIECZEŃSTWA RUCHU DROGOWEGO NA PRZYKŁADZIE POLSKI I KRAJÓW SĄSIEDNICH

Transkrypt

1 PIOTR SZCZĘSNY, JOANNA RYMARZ * KORELACJA WYBRANYCH WSKAŹNIKÓW BEZPIECZEŃSTWA RUCHU DROGOWEGO NA PRZYKŁADZIE POLSKI I KRAJÓW SĄSIEDNICH THE CORRELATION OF CHOSEN ROAD TRAFFIC SAFETY INDICATORS IN POLAND AND CLOSELY LOCATED COUNTRIES Streszczeie Abstract W artykule przedstawioo wyiki aalizy korelacyjej przeprowadzoej w odiesieiu do wybraych wskaźików bezpieczeństwa ruchu drogowego w Polsce i siedmiu krajach sąsiedich. Stwierdzoo wysoką ujemą korelację gęstości dróg ze wskaźikami liczby zabitych a 00 wypadków oraz 00 raych, co pozwala sądzić, iż w krajach o dobrze rozwiiętej sieci drogowej ciężkość wypadków wyrażoa wskaźikami liczby zabitych istotie maleje. Wykazao silą korelację ujemą wskaźików liczby zabitych oraz raych a 00 wypadków, co dowodzi iż zmiejszeie ciężkości wypadków ie ograicza liczby poszkodowaych, lecz prowadzi do zwiększeia liczby raych. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo ruchu drogowego, kraje UE, wskaźiki bezpieczeństwa ruchu drogowego Paper shows a correlatio aalysis result, which were carried out by takig ito accout some road traffic safety idicators i Polad ad closely located coutries. A high egative correlatio was foud betwee road desity ad the umber of deaths per 00 accidets ad the umber of deaths per 00 ijuries, suggestig that i coutries with a highly-developed road etwork, the seriousess of accidets expressed i terms of the rates of the umber of deaths sigificatly decreases. A very strog, egative correlatio of the idicators of the umber of deaths ad ijured per 00 accidets is show, which proves that the reductio i the seriousess of accidets does ot reduce the umber of ijured, but leads to a icrease i the umber of ijured. Keywords: Road traffic safety, EU coutries, road traffic safety idicators * Dr iż. Piotr Szczęsy, mgr iż. Joaa Rymarz, Istytut Trasportu, Silików Spaliowych i Ekologii, Wydział Mechaiczy, Politechika Lubelska.

2 54. Wstęp Artykuł przedstawia aalizę porówawczą i korelacyją wskaźików bezpieczeństwa ruchu drogowego Polski oraz siedmiu ajbliżej położoych państw (Litwa, Białoruś, Ukraia, Słowacja, Czechy, Niemcy i Szwecja). Przez terytoria uwzględioych krajów prowadzą korytarze trasportowe przebiegające z Polski a zachód i połudie Europy, co zaczie zwiększa ruch trazytowy a drogach aszego kraju. Wykorzystaie tego kieruku trasportowego ma swoje uwarukowaia historycze w postaci tzw. szlaku bursztyowego, który już dwa tysiące lat temu wytyczał drogę wymiay hadlowej obejmującej terey porówywaych państw. Po przystąpieiu Szwecji ( ) oraz Polski, Czech, Słowacji i Litwy ( ) do Strefy Schege ziesioe zostały formale utrudieia związae z przekraczaiem graic pomiędzy tymi krajami. Stworzyło to dogode waruki do dalszego rozwoju trasportu pasażerskiego i towarowego oraz współpracy gospodarczej. Przewozy przez graice z Niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą staowią poad 82% całości przewozów międzyarodowych realizowaych w Polsce [3]. Położoe w Polsce zewętrze graice Uii Europejskiej w 200 r. przekroczyło ogółem poad 0 ml pojazdów, wśród których przeważały samochody osobowe (83%) i ciężarowe (6%). W tym samym czasie przez położoe w Polsce wewętrze graice UE przejechało aż 52 ml pojazdów. Itesywość komuikacji samochodowej przez graice porówywaych krajów prowadzi do zwiększeia zagrożeń w ruchu drogowym, co wyrażają wskaźiki bezpieczeństwa aalizowae w dalszej części pracy. 2. Aaliza parametrów i wskaźików związaych z bezpieczeństwem ruchu drogowego Sieć drogowa porówywaych krajów wykazuje zacze zróżicowaie zarówo w aspekcie długości i gęstości poszczególych rodzajów dróg, jak i ich jakości (stau techiczego). Wyrażają to wskaźiki gęstości sieci dróg ogółem wymieioe a rys.. Szczególie iska jest gęstość dróg a Ukraiie (0,28 km/km 2 ) i a Białorusi (0,45 km/km 2 ), atomiast ajwyższa w Niemczech (,8 km/km 2 ). We wszystkich krajach trwa realizacja plaów budowy i rozbudowy sieci autostrad. Istiejąca sieć autostrad iemieckich, długości prawie 3 tys. km (2% wszystkich dróg iemieckich), jest prawie trzykrotie dłuższa od łączej długości autostrad w pozostałych aalizowaych krajach. Bardzo dobry sta autostrad iemieckich, brak ograiczeń prędkości oraz brak opłat, zachęcają kierowców do wyboru Niemiec jako kraju trazytowego w podróżach a zachód Europy, awet jeśli trasa przejazdu uległaby wydłużeiu. W latach w Polsce astąpił ajwiększy procetowy przyrost długości autostrad, bo aż o 39%, odpowiedio w tych samych latach w Czechach i Słowacji o 47% i 40%, a w Szwecji o 26%. Dysproporcje w strukturze dróg mają wpływ a bezpieczeństwo ruchu drogowego. Moża przyjąć, że pośredio wpływają oe a większą ciężkość wypadków w Polsce (iedobór autostrad), Białorusi i a Ukraiie (ajiższa gęstość dróg). Będzie to przedmiotem aalizy korelacyjej przedstawioej w pukcie 4.

3 55 Rys.. Gęstości sieci drogowej ogółem (km/km 2 ) w aalizowaych krajach w 2009 Fig.. Desity of total road etwork (km/km 2 ) of the aalyzed coutries i 2009 W ostatim dziesięcioleciu astąpił dyamiczy wzrost liczby samochodów osobowych w badaych krajach, szczególie wysoki w Polsce w 200 r. 65% w odiesieiu do roku Na Białorusi wskaźik te wyiósł 54%, a a Litwie 45% (rys. 2). Wskaźik liczby samochodów osobowych a 000 mieszkańców w 200 w Niemczech, a Litwie i w Szwecji zbliża się do podobej wartości (500), co ozacza ok. 2 osoby przypadające a jede statystyczy samochód. Szwecja 8 Litwa 45 Białoruś ** 54 Ukraia* Słowacja Czechy Niemcy Polska Rys. 2. Zmiaa liczby samochodów osobowych w aalizowaych krajach w latach [%] *2005/200, **2005/2009 Fig. 2. Chage i the umber of passeger cars i the aalyzed coutries i years [%]*2005/200, **2005/2009

4 56 Przedstawioe wskaźiki rozwoju motoryzacji są ajkorzystiejsze dla Szwecji i Niemiec. W Polsce, przy stosukowo dużej i ajdyamicziej rosącej liczbie samochodów, szczególie dotkliwy jest brak autostrad, co potwierdzają trudości komuikacyje a wielu drogach. 3. Wskaźiki bezpieczeństwa ruchu drogowego Liczba wypadków drogowych w Polsce i pozostałych aalizowaych krajach systematyczie maleje. Szczególie korzysty był dla Polski rok 200, w którym odotowao ok. 38,8 tys. wypadków drogowych. Ozacza to spadek liczby wypadków w odiesieiu do 2009 r. o poad 2,2%. We wszystkich aalizowaych krajach astąpił spadek liczby zabitych w latach W Niemczech, a Litwie i w Szwecji w latach spadek te był szczególie wysoki i wyiósł 5, 53 i 54% (tab. 3). Liczba raych w wypadkach drogowych w Polsce w roku 200 wyiosła 49 tys. i spadła w stosuku do roku 2000 o 32%. Największy spadek wystąpił a Litwie i wyiósł poad 39% (rys. 6). Najgorszy wskaźik wśród krajów UE osiągęła Szwecja, gdzie w roku 2009 w stosuku do roku 2000 astąpił wzrost liczby raych o 6%, a wśród krajów wschodioeuropejskich Białoruś i Ukraia (odpowiedio i 6%). Tabela Wskaźiki bezpieczeństwa ruchu drogowego w porówywaych krajach w 200 r. (*2009, **20 r.) [3] Ogóla liczba wypadków Liczba zabitych Liczba raych Zmiaa liczby zabitych w latach 2000/200 [%] Polska ** Niemcy Czechy Słowacja * 45 Ukraia Białoruś 6 739* 322* Litwa Szwecja 7 858* * 54 Dae zamieszczoe w tabeli, dotyczące ogólej liczby wypadków, mogą być ieprecyzyje w odiesieiu do iektórych krajów z uwagi a odmiey sposób defiiowaia pojęcia wypadek. Wskaźik liczby zabitych a 00 wypadków drogowych określa ciężkość wypadków []. Jak wyika z rys. 3 parametr te jest szczególie iekorzysty dla Białorusi (9,6), Ukraiy (4,8), Polski (0,5) i Litwy (8,5). Najiższy wskaźik liczby zabitych a 00 wypadków występuje w Niemczech (,3) oraz Szwecji (,5).

5 57 Rys. 3. Liczba zabitych a 00 wypadków drogowych 200 r. S, BY 2009 r. PL 20 r. Fig. 3. The umber of persos killed i road traffic accidets per 00 road accidets 200. S, BY 2009 r. PL 20 r. 4. Aaliza korelacyja Obliczeia korelacyje przeprowadzoo, wyzaczając współczyik korelacji R według astępującej formuły: gdzie: R = i= 2 i x i= xy x y i i i i i= i= i= R współczyik korelacji, X zbiór parametrów jedej cechy, Y zbiór parametrów drugiej cechy, liczba porówywaych państw. 2 xi y i i= 2 i= 2 y i () W odiesieiu do zbiorów parametrów charakteryzujących bezpieczeństwo ruchu drogowego w porówywaych państwach przeprowadzoo szereg aaliz korelacyjych, uwzględiając m.i.: wskaźiki gęstości dróg, wskaźiki liczby pojazdów, parametry bezwzględe i jedostkowe bezpieczeństwa ruchu drogowego. Niektóre z ich, wykazujące wysoką korelację liiową, omówioo dalej i zilustrowao a wykresach (rys. 4 8). Aalizę korelacyją wykoao w oparciu o 8-elemetowy zbiór par parametrów wyikający z liczby aalizowaych krajów. Moża przypuszczać, iż uwzględieie większej liczby elemetów mogłoby doprecyzować uzyskae wyiki. Zacze różice ilościowe cech poszczególych elemetów pozwalają sądzić, iż przedstawioe wyiki ie są obciążoe zbyt dużym błędem i są przydate do wstępej ocey aalizowaych zjawisk.

6 58 Stwierdzoo wysoką ujemą korelację gęstości dróg i liczby zabitych a 00 wypadków (rys. 4) oraz liczby zabitych a 00 raych (rys. 5), co pozwala sądzić, iż w krajach o zaczie rozwiiętej sieci drogowej ciężkość wypadków wyrażoa wskaźikami liczby zabitych istotie maleje. Najlepszym przykładem są tu Niemcy, a także Szwecja, gdzie dobrze rozwiiętą sieć drogową wspomaga wysoki poziom ifrastruktury i iformacji drogowej. W Polsce i a Litwie, mimo stosukowo wysokich wskaźików gęstości dróg, agresywy styl jazdy wielu kierowców prowadzi do zwiększeia ciężkości wypadków. Największa ciężkość wypadków ma miejsce a Białorusi i Ukraiie i jest powiązaa z iską gęstością sieci drogowej i złym staem dróg. y = 8,350x + 5,454 R = 0,579 gęstość dróg [km/km 2 ] Rys. 5. Korelacja gęstości dróg i liczby zabitych a 00 raych wraz z liią tredu Fig. 5. The correlatio betwee road desity ad the umber of deaths per 00 ijuries, ad the tred lie Bardzo wysoką, silą korelację ujemą wykazują wskaźiki liczby zabitych oraz raych a 00 wypadków (rys. 6). Dowodzi to, iż zmiejszaie ciężkości wypadków ie ograicza liczby poszkodowaych w ich wyiku, a prowadzi do zwiększeia liczby raych. Najwyraźiej potwierdza to przykład Szwecji i Niemiec, gdzie ajiższym wskaźikom ciężkości wypadków odpowiadają wysokie wskaźiki liczby raych. Całkowicie odwrota sytuacja ma miejsce a Białorusi wysoki wskaźik ciężkości i iski liczby raych. y = 0,59x + 82,72 R = 0,878 Rys. 6. Korelacja liczby raych i liczby zabitych a 00 wypadków wraz z liią tredu Fig. 6. The correlatio betwee the umber of ijuries ad deaths per 00 accidets, ad the tred lie

7 59 Stwierdzoo bardzo silą dodatią korelację liiową liczby samochodów osobowych oraz bezwzględej liczby wypadków drogowych (rys. 7), a także liczby poszkodowaych w ich wyiku (rys. 8). Dowodzi to, iż rozwój motoryzacji wyrażoy wskaźikiem wzrostu ilości środków trasportowych pociąga za sobą proporcjoaly wzrost liczby wypadków oraz osób poszkodowaych. Współczyiki korelacji podczas tych aaliz osiągają ajwyższe ze wszystkich badań wartości, odpowiedio 0,967 i 0,969. y = 7,043x 0,862 R = 0,967 Rys. 7. Korelacja liczby samochodów osobowych i liczby wypadków wraz z liią tredu Fig. 7. The correlatio betwee the umber of passeger cars ad the umber of accidets, ad the tred lie y = 9,073x 2,567 R = 0,969 Rys. 8. Korelacja liczby samochodów osobowych i liczby poszkodowaych wraz z liią tredu Fig. 8. The correlatio betwee the umber of passeger cars ad the umber of ijuries, ad the tred lie Przedstawioe a rys. 9 zestawieie wskaźika wypadków a milio samochodów wskazuje a istotie iższą jego wartość a Litwie i w Polsce. Niestety wysokie wskaźiki ciężkości wypadków w obu krajach zaczie osłabiają zaczeie tego wskaźika. Najwięcej wypadków a milio samochodów występuje a Białorusi i Ukraiie.

8 60 Rys. 9. Porówaie wskaźika wypadków a milio samochodów Fig. 9. The compariso of the idicator of accidets per millio cars Wskaźik liczby wypadków a milio mieszkańców (rys. 0) potwierdza obserwowaą poprzedio korzystą tedecję a Litwie i w Polsce, jeśli weźmiemy pod uwagę wysokie wskaźiki rozwoju motoryzacji w tych krajach. Niskie wartości tego wskaźika a Białorusi i Ukraiie są wyikiem jedyie słabego rozwoju motoryzacji, wyrażoego wskaźikiem liczby pojazdów a 000 mieszkańców odpowiedio 84 i 98. Rys. 0. Porówaie wskaźika wypadków a milio ludości Fig. 0. The compariso of accidet rate per millio populatio

9 5. Wioski 6 Wykoae aalizy korelacyje i porówawcze pozwalają a sformułowaie astępujących wiosków:. Spośród aalizowaych w tym artykule krajów ajdłuższą siecią dróg dyspoują Niemcy (655,2 tys. km w 2009 r.). Wskaźik gęstości sieci drogowej w Niemczech wyosi,8 km/ km 2, w Polsce i a Litwie,3 km/km 2, atomiast ajiższy wskaźik występuje a Ukraiie i wyosi 0,28 km/km 2. Najlepszy sta dróg występuje w Niemczech, co potwierdza wskaźik udziału autostrad w ogólej liczbie dróg, wyoszący ok. 2,0%. Przeprowadzoe aalizy potwierdziły silą ujemą korelację gęstości sieci drogowej i ciężkości wypadków (R = 0,6). 2. Liczba samochodów osobowych w aalizowaych krajach stale rośie. Najwyższy wskaźik rozwoju motoryzacji występuje w Niemczech i a Litwie i wyosi 56 i 55 pojazdów a 000 mieszkańców. Polska i Białoruś wyróżia się ajwiększą dyamiką wzrostu tego wskaźika. W roku 200 w Polsce astąpił wzrost liczby pojazdów osobowych w stosuku do 2000 r. o 65%, a a Białorusi aż o 54%. Wykoae aalizy wykazały bardzo silą dodatią korelację (bliską fukcyjej zależości liiowe) liczby samochodów osobowych i liczby wypadków oraz liczby osób poszkodowaych. 3. Największa dyamika spadku liczby wypadków występuje a Litwie i w Polsce, gdzie w roku 200 w stosuku do roku 2000 liczba wypadków spadła odpowiedio o poad 39% i 32%. W pozostałych krajach Europy Zachodiej wskaźik te jest iezaczie miejszy. W Szwecji i a Białorusi wskaźik liczby wypadków rośie, osiągając w Szwecji ajwyższą wartość rówą 3%. 4. W latach we wszystkich aalizowaych krajach wystąpił spadek liczby zabitych w wypadkach drogowych, ajwiększy w Szwecji (54%) a Litwie (53%) i w Niemczech (5%). Wskaźiki liczby zabitych i liczby raych wykazują silą korelację ujemą (R = 0,88) 5. Największa ciężkość wypadków drogowych określaa wskaźikiem liczby zabitych do liczby wypadków występuje a Białorusi i wyosi poad 9 osób zabitych a 00 wypadków, przy aalogiczym ajiższym wskaźiku dla Niemiec i Szwecji odpowiedio,3 i,5. Wysoka ciężkość wypadków występuje rówież a Ukraiie (4,8), w Polsce (0,5) i a Litwie (8,5). Należy uwzględić, iż iskim wskaźikom ciężkości wypadków towarzyszy ajczęściej wysoki wskaźik liczby raych do liczby wypadków. Odosi się to szczególie do Szwecji, gdzie przy jedym z ajiższych wskaźików ciężkości, wskaźik poszkodowaych w wypadkach osiąga wartości ajwyższe. Literatura [] K rys tek R. (red.), Zitegroway system bezpieczeństwa trasportu, Tom, Wydawictwa Komuikacji i Łączości, Warszawa [2] Trasport wyiki działalości w 2009 r., Główy Urząd Statystyczy, Warszawa 200. [3] Dae statystycze ( [4] Statistisches Budesamt Deutschlad ( [5] Czech Statistical Office (

10 62 [6] Statistical Office of the Slovak Republic ( [7] Statistics Lithuaia ( [8] The State Committee of Statistics of Ukraie ( [9] State Committee of the Russia Federatio o Statistics ( [0] Natioal Statistical Committee of the Republic of Belarus 2009 ( gov.by). [] Statistics Swede ( [2] Roczik Statystyki Międzyarodowej 2009, Główy Urząd Statystyczy, Warszawa 200. [3] Dae Zarządu Graiczego KGSG ( ). [4] Statystyki policyje (