Acta Sci. Pol. Silv. Colendar. Ratio Ind. Lignar. 18(1) 2019, 13 21

Transkrypt

1 SCIENTIARUM POLONORUMACTA Acta Sci. Pol. Silv. Coledar. Ratio Id. Ligar. 8() 09, FORESTRY AND WOOD TECHNOLOGY pissn eissn ORIGINAL PAPER Received:.0.09 Accepted: OPTYMALIZACJA POŁOŻENIA TYMCZASOWYCH SKŁADNIC DREWNA NA OGRANICZONYM OBSZARZE LEŚNYM Krzysztof Jabłoński, Włodzimierz Stempski, Damia Mordas, Paweł Zioło Katedra Techiki Leśej, Uiwersytet Przyrodiczy w Pozaiu ul. Wojska Polskiego 7C, Pozań ABSTRAKT Wstęp. Przedstawioo model optymalizacji liczby i położeia przejściowych składic drewa a iewielkim obszarze leśym obejmującym trzy leśictwa a tereie Nadleśictwa Oboriki. Metody. Optymalizację przeprowadzoo przez aalizę położeia drzewostaów, w których zaplaowao pozyskaie surowca drzewego, wariatowy wybór liczby składic, ustaleie ich położeia a podstawie współrzędych geograficzych ciążących ku im drzewostaom, ważoe miąższością drewa przewidywaego do pozyskaia w poszczególych drzewostaach. Kryterium optymalizacji była miimalizacja pracy trasportowej podwozu drewa z drzewostaów do składic dla całego aalizowaego obiektu. Aalizę przeprowadzoo za pomocą algorytmów aalizy skupień pakietu Statistica. Wyiki. Obliczeia przeprowadzoo dla pięciu wariatów. Najkorzystiejszym okazał się wariat ze zlokalizowaymi sześcioma składicami drewa. Średia praca trasportowa koiecza do podwozu drewa z drzewostaów do składic wyosiła 06 m a średią odległość 0,8 km. Podsumowaie. Zaprezetoway model optymalizacji liczby i położeia składic drewa umożliwił zrealizowaie celu pracy i okazał się przydaty do orgaizowaia prac trasportowych a tereie leśym. Słowa kluczowe: trasport drewa, aaliza skupień, składice drewa WPROWADZENIE Lasy w Polsce zajmują powierzchię 9,45 ml ha (GUS, 07) i spełiają waże fukcje ekologicze oraz społecze. Rówie istotym celem prowadzeia gospodarki leśej jest produkcja i dostarczaie surowca do przemysłu drzewego. W 06 roku pozyskao 4 ml m surowca drzewego, z czego około połowa pochodziła z trzebieży, a drugie tyle z cięć rębych. Tak zacze wielkości świadczą o itesywości prowadzoej gospodarki, a asiloe użytkowaie lasu zmusza do częstszego wykorzystywaia techiki w środowisku leśym, poieważ surowiec drzewy musi być wywiezioy z lasu odpowiedimi pojazdami. Wywóz drewa z lasu wiąże się z koieczością przemieszczaia po drogach leśych zaczych mas drewa z użyciem taboru wysokotoażowego. Wywóz staowi drugą fazę trasportu surowca drzewego. Oprócz procesów pozyskiwaia i zrywki drewa jest istotą igerecją techiki w środowisko leśe. Wykorzystywae wewątrz kompleksów leśych pojazdy wysokotoażowe są bowiem źródłem hałasu oraz emisji spali, ale przede wszystkim iszczą podłoże przez Praca została wykoaa w ramach potecjału badawczego Katedry Techiki Leśej Uiwersytetu Przyrodiczego w Pozaiu. jabkrys@up.poza.pl Copyright by Wydawictwo Uiwersytetu Przyrodiczego w Pozaiu

2 ugiataie grutu a drogach ieutwardzoych, przyczyiając się do wzmożeia procesów erozyjych. Udostępiaie drzewostaów wiąże się więc z koieczością budowy dróg leśych, umożliwiających poruszaie się po ich sprzętu wysokotoażowego. Stąd wyika też zapotrzebowaie a pukty składowaia drewa, do których moża przetrasportować drewo środkami zrywkowymi, a astępie wywieźć do odbiorcy. Istieie takich składic zaczie zmiejszyłoby akłady sił i środków a budowę lub przystosowaie istiejących dróg do ruchu ciężkich pojazdów wywozowych. Składice drewa wciąż są obiektami badań aukowych (Szada-Borzyszkowski i Szada-Borzyszkowska, 08; Zychowicz i i., 008). Chociaż samo pojęcie składicy leśej ie jest zdefiiowae ściśle, a ogół przyjmuje się za Stokesem i i. (989), że jest to wydzieloy obszar leśy wykorzystyway podczas prac pozyskaiowych do obróbki surowca, jego przechowywaia i spedycji. Składice takie mają więc charakter tymczasowy, więc ie powodują redukcji leśej powierzchi produkcyjej. Coraz częściej pojawiają się pomysły zakładaia takich składic, m.i. w Nadleśictwie Oboriki, ale są oe jeszcze iedopracowae. Sugeruje się urządzeie kilku składic a zwartych obszarach leśych, p. obejmujących kilka leśictw. Oddzielym problemem jest ustaleie takiej ich lokalizacji, by zmiejszyć rozmiar prac związaych z podwożeiem surowca z drzewostaów do składic oraz ograiczyć odległość podwozu. Dlatego podjęto próbę rozwiązaia omawiaych problemów a przykładzie sytuacji rzeczywistej. CEL I ZAKRES Celem podjętych badań była optymalizacja liczby oraz położeia śródleśych składic drewa dla trzech sąsiadujących ze sobą leśictw, w których przewidziao pozyskaie i zrywkę drewa w określoym czasie. Kryterium optymalizacji była praca trasportowa wyrażoa jako iloczy miąższości drewa i odległości między drzewostaem a przewidziaym puktem składowaia surowca drzewego. Celem było opracowaie modelu ustalaia koieczej liczby oraz położeia takich składic z uwzględieiem aalizy położeia drzewostaów i pozyskaych miąższości drewa w badaych leśictwach w 08 roku. METODYKA Badaia przeprowadzoo a tereie Nadleśictwa Oboriki RDLP w Pozaiu. Wybrao trzy leśictwa: Nowołoskoiec, Rożowo i Myci. Zajdowały się obok siebie i tworzyły aturaly kompleks leśy, dla którego moża plaować zabiegi pozyskaia oraz zrywki drewa z cięć rębych i przedrębych. Dla wymieioych leśictw zaplaowao astępujące pozyskaie drewa w 08 roku: Nowołoskoiec 877,9 m z 45 pozycji, Myci 749 m z pozycji oraz Rożowo 4 m z 4 pozycji. Na podstawie portalu baku daych o lasach ustaloo współrzęde geograficze (w układzie World Geodetic System 84) środka każdego z wydzieleń, w których dla tego roku zaplaowao pozyskaie surowca drzewego. W te sposób uzyskao sieć puktów a płaszczyźie, dla której zaprojektowao w układzie wariatowym miejsca przejściowego składowaia surowca drzewego. Opis poszczególych wariatów przedstawioo poiżej. Wariat. Zaplaowao trzy pukty składowaia drewa, po jedym a każde leśictwo. Pukty, reprezetujące pododdziały przewidziae do zabiegów, podzieloo a trzy grupy według kryterium przyależości admiistracyjej do poszczególych leśictw. Wariat. Zaplaowao trzy pukty składowaia, bez względu a przyależość admiistracyją drzewostaów. Do podziału populacji pododdziałów a trzy grupy wykorzystao aalizę skupień dostępą w pakiecie Statistica. Wykorzystao grupowaie metodą k-średich, dla trzech skupień, wybierając obserwacje tak, by zmaksymalizować odległości pomiędzy skupieiami (Staisz, 007). Wariat. Zaplaowao pięć puktów składowaia surowca, ustalając pięć skupień (grup) pododdziałów. Sieć puktów reprezetujących pododdziały podzieloo w te sposób, że trzy skupieia wyróżioo arbitralie a podstawie obrazu rozkładu puktów w układzie współrzędych, a dwa skupieia wyróżioo z pozostałej części populacji pododdziałów za pomocą grupowaia metodą k-średich. Przed wyborem dwóch skupień metodą k-średich wykoao aalizę za pomocą aalizy skupień z pakietu Statistica. Zastosowao jedą z metod hierarchiczych pełego wiązaia, a jako fukcję odległości zastosowao odległość miejską (Mahatta, City block), poieważ sieć dróg leśych, 4

3 po których moża się poruszać przypomia układ ulic w mieście. Wariat 4. Zaplaowao sześć puktów składowaia surowca, dzieląc populację pododdziałów a sześć grup. Trzy skupieia wyróżioo arbitralie (jak w wariacie 4), a dalsze trzy wyszczególioo z pozostałej części populacji pododdziałów za pomocą grupowaia metodą k-średich, żądając podziału a trzy grupy i maksymalizując odległości pomiędzy skupieiami. Wariat 5. Zaplaowao siedem puktów składowaia surowca. Tok postępowaia przyjęto podobie jak w wariacie 5, ale metodą k-średich wyróżioo cztery grupy (skupieia) pododdziałów. Po podziale populacji pododdziałów (drzewostaów) przewidziaych do cięć a grupy (skupieia) ustaloo położeie miejsca składowaia surowca każdego skupieia. Współrzęde każdego miejsca składowaia (długość geograficza X sk, szerokość geograficza Y sk ) obliczoo jako średią ze współrzędych X, Y puktów (drzewostaów) tworzących skupieie, ważoą miąższością drewa zaplaowaego do pozyskaia z tych drzewostaów. W tym celu zastosowao astępujące formuły: X Y sk sk X m = Y = m + X m m + m + Y m m + m + X m + + X + m + + m + Y m + + Y + m + + m m m gdzie: X, X, X,, X współrzęde określające długość geograficzą puktów,,,,, Y, Y, Y,, Y współrzęde określające szerokość geograficzą puktów,,,,, m, m, m,, m miąższości drewa pozyskae w drzewostaach reprezetowaych przez pukty,,,,. Po ustaleiu położeia poszczególych puktów składowaia surowca obliczoo w każdym z wariatów wielkości składowaego drewa. Wyliczeia wykoao, sumując miąższości drewa przewidywae do pozyskaia w drzewostaach ciążących do odpowiedich puktów składowaia. Następie obliczoo odległości (L) między puktami składowaia a ciążącymi do ich drzewostaami (Astroomicze podstawy..., 08). Do ich wyzaczeia posłużoo się astępującą formułą: L = π 80 ( Y Y ) + cos X ( X X ) sk sk 40075, gdzie: Y, X szerokość i długość geograficza drzewostau, ależącego do daego skupieia, Y sk, X sk szerokość i długość geograficza puktu składowaia surowca pozyskaego z drzewostaów tworzących skupieie właściwe dla tego puktu składowaia. W każdym z aalizowaych wariatów dla każdego skupieia drzewostaów obliczoo średią odległość między drzewostaami ależącymi do skupieia a miejscem składowaia surowca, określoo odległość maksymalą, miimalą oraz odchyleie stadardowe. Dla każdego skupieia obliczoo pracę trasportową koieczą do wykoaia podczas dostarczaia drewa z drzewostaów tworzących skupieie do określoego dla ich miejsca składowaia surowca. Obliczoo wreszcie sumaryczą pracę trasportową w każdym z wariatów poprzez zsumowaie, w obrębie daego wariatu, prac trasportowych obliczoych uprzedio dla każdego ze skupień. WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA W toku aalizy 9 drzewostaów zaplaowaych do cięć rębych i przedrębych ustaloo, że całkowita miąższość drewa przewidywaa do pozyskaia wyosiła 7 45 m. Naiesioo współrzęde określające długość i szerokość geograficzą 9 drzewostaów plaowaych do pozyskiwaia drewa w trzech aalizowaych leśictwach. Sporządzoo wykres puktowy umożliwiający zobrazowaie wzajemego położeia drzewostaów (rys. a). Na rysuku zwraca uwagę położeie trzech oddzielych skupień (dwa z prawej stroy i jedo u dołu wykresu), pozostających w pewej odległości od cetralej chmury puktów, widoczych w środkowej i lewej części wykresu. W tej grupie drzewostaów trudo określić skupieia jedozaczie. Aaliza skupień pozwoliła a uzyskaie obrazu sugerującego wyodrębieie w toku dalszej aalizy dwóch lub czterech zgrupowań (rys. ). 5

4 Szerokość geograficza Y, Szerokość geograficza Y, Szerokość geograficza Y, 5,7 5,7 5,7 5,7 5,69 5,68 5,67 5,66 5,65 6,7 6,75 6,8 6,85 6,9 5,7 5,7 5,7 5,7 5,69 5,68 5,67 5,66 Długość geograficza X, Logitude X, 5,65 6,7 6,75 6,8 6,85 6,9 5,7 5,7 5,7 5,7 5,69 5,68 5,67 5,66 a c e 6 Długość geograficza X, Logitude X, 5 5,65 6,7 6,75 6,8 6,85 6,9 Szerokość geograficza Y, Szerokość geograficza Y, 5,7 5,7 5,7 5,7 5,69 5,68 5,67 5,66 5,65 6,7 6,75 6,8 6,85 6,9 Długość geograficza X, Logitude X, 5,7 5,7 5,7 5,7 5,69 5,68 5,67 5,66 5,65 6,7 6,75 6,8 6,85 6,9 5,7 Długość geograficza X, Logitude X, 4 5,69 5,68 5 5,67 5,66 Długość geograficza X, Logitude X, Szerokość geograficza Y, b d f ,7 5,7 7 5,70 4 5,65 6,7 6,75 6,8 6,85 6,9 Długość geograficza X, Logitude X, Rys.. Wyróżioe w aalizowaym obszarze skupieia drzewostaów (ozaczoe odmieymi zaczikami) i położeia składic przyporządkowaych do poszczególych grup drzewostaów: a obraz położeń aalizowaych drzewostaów bez wyróżioych skupień, b f wariaty podziału drzewostaów a skupieia z przyporządkowaymi do ich składicami. Numerami ozaczoo składice wewątrz poszczególych skupień Fig.. Clusters of tree stads i the aalysed area, marked with differet symbols ad locatios of ladigs assiged to idividual groups of stads. a view of locatios of aalysed stads without specified clusters, b-f variats of tree stad clusters with ladigs assiged to them. Ladigs withi idividual clusters are marked with dark circles ad umbered 6

5 Tabela. Charakterystyka puktów składowaia drewa w poszczególych wariatach podziału aalizowaego obszaru leśego a skupieia Table. Chracteristics of wood ladigs i idividual variats dividig the aalysed forest area ito clusters Wariat Variat Numer składicy Ladig umber Odległość od drzewostau do składicy Distace from tree stad to ladig km średia average max mi SD Łącza praca trasportowa Total trasportatio work km m Ilość drewa Timber volume m Liczba drzewostaów ciążących do składicy szt. Number of stads assiged to ladig pcs. Nowołoskoiec,45,76 0, 0,9 4, Myci,0,98 0,0 0, , Rożowo,5,5 0,50 0,55 8, razem total,74,76 0,0 0, , ,5,5 0,50 0,55 8,65 4 4,78 4,0 0,7 0, , ,5,08 0,4 0, , razem total,56 4,0 0,7 0, , ,6 0,9 0,7 0, , ,85,4 0,08 0,55, ,5 0,85 0,8 0,50 54, ,7,06 0,44 0, , ,89, 0,08 0, , razem total 0,88, 0,08 0, , ,6 0,9 0,7 0, , ,85,4 0,08 0,55, ,5 0,85 0,8 0,50 54, ,78,4 0, 0, , ,08,94 0,8 0,454,4 59 6,5,84 0, 0,99 904, razem total 0,8,4 0,08 0, , ,6 0,9 0,7 0, , ,85,4 0,08 0,55, ,5 0,85 0,8 0,50 54, ,08,9 0, 0,40 47, ,64, 0, 0,8 4 54, ,9 0,98 0,87 0,050 8,0 9 7,5,86 0,07 0,4 676, 45 8 razem total 0,78,9 0,07 0, ,

6 0,0 Diagram drzewa Tree diagram Pełe wiązaie Complete lik 0,08 Odległość Distace 0,06 0,04 0,0 0,00 76-c 706-a 78-a 78-i 78-f 78-b 78-g 78-d 78-c 76-b 79-f 780-g 780-d 780-b 780-a 779-c 779-b 779-g 779-i 779-a 778-f 778-d 778-c 778-b 778-a 809-g 809-f 809-b 79-f 79-d 75-k 75-j 75-h 78-d 76-b 784-g 785-f 784-b 785-j 766-g 766-b 786-f 768-j 768-h 768-i 768-f 748-k 748-j 748-i 748-f 748-g 748-a 70-a 74-c 75-d 77-c 78-b 7-d 7-g 7-b 7-d Adresy pododdziałów (drzewostaów) Adresses of subcompartmets (tree-stads) Rys.. Wyiki aalizy skupień (w postaci diagramu drzewa) przeprowadzoej dla części drzewostaów poddaych aalizie, ietworzących wyraźych oddzieloych od siebie skupień Fig.. Results of cluster aalysis i the form of a tree diagram, coducted for several tree stads submitted to the aalysis, which did ot form distiguishable, separated clusters Wyzaczeie położeń trzech składic, po jedej dla każdego z leśictw, wskazuje a stosukowo bliskie położeie składic Nowołoskoiec i Myci, a jedocześie zacze odległości między składicami a iektórymi przyależymi do ich drzewostaami. Zawarte w tabeli iformacje o odległościach między drzewostaami a składicami oraz obliczoa łącza praca trasportowa takiego wariatu () położeia składic wskazują a zaczą wartość łączej pracy trasportowej, przekraczającą 46 tys. km m, przy średiej odległości drzewostau od składicy a poziomie,74 km. Maksymale odległości drzewostaów ależących do poszczególych przypisaych im składic wahały się od,5 km do,76 km. Nieco korzystiejsze rezultaty osiągięto (wariat ), gdy przyjęto taką samą liczbę składic () i zrezygowao z lokowaia po jedej składicy a tereie każdego z aalizowaych leśictw. W tym wariacie łącza praca trasportowa iezaczie tylko przekroczyła 40 tys. km m (tab. ), a średia odległość drzewosta składica zmiejszyła się do wartości,56 km. Nadal jedak ależy się liczyć ze zaczymi odległościami podwozu. Zmalały oe iewiele w porówaiu z poprzedim wariatem, a maksymala odległość dzieląca jedą ze składic od ajdalej położoego od iej drzewostau przekroczyła 4 km. Chociaż całkowita praca trasportowa w omawiaym wariacie była iższa o %, adal średie odległości podwozu do każdej ze składic przekraczały km. Dopiero w kolejych wariatach, zakładających możliwość założeia większej liczby składic, zmalały zacząco ie tylko całkowita praca trasportowa, 8

7 ale rówież średie odległości podwozu drewa z poszczególych drzewostaów do przypisaych im składic. W wariacie ulokowao po jedej składicy w wyraźie zazaczających się skupieiach puktów reprezetujących drzewostay przewidywae do cięć, widoczych w prawym i dolym fragmecie rysuku d. W bardziej rozproszoym skupieiu puktów, widoczym w cetralej części rysuku, przewidziao dwie składice. Obliczoa dla układu pięciu składic łącza praca trasportowa zmiejszyła się iemalże o połowę w stosuku do wariatu z trzema składicami i osiągęła wartości blisko tys. km m. Średia odległość od składicy do drzewostau wyosiła wprawdzie 0,88 km, ale maksymala odległość podwozu sięgęła, km, co jest wartością zaczą. Przyjęcie możliwości założeia większej liczby składic (wariaty 4 i 5, rys. e i f) pozwoliło a dalsze obiżeie o około % łączej pracy trasportowej podwozu drewa z drzewostaów do składic. Uległa także zmiejszeiu średia odległość podwozu drewa: do 0,8 km przy sześciu oraz 0,79 km przy siedmiu składicach. Niestety odległości maksymale pozostały adal zacze. W wariacie z sześcioma składicami maksymala odległość podwozu wyosiła,4 km, a w wariacie z siedmioma sięgała blisko km. Co ciekawe, w wariacie z siedmioma składicami całkowita praca trasportowa była o,7 km m większa iż w wariacie z liczbą składic miejszą o jede. W wariacie z siedmioma składicami (rys. f) do jedej przypisao tylko trzy drzewostay, w których plaowao pozyskać łączie 9 m. Ta iewielka ilość drewa spowodowała zmiaę stref ciążeia ku pozostałym składicom tej części aalizowaego obszaru, odoszącą się do puktów przedstawioych w cetralej i lewej części wykresu. Na podstawie wyików uzyskaych w aalizowaych wariatach moża stwierdzić, że ależałoby przyjąć liczbę sześciu składic w celu uzyskaia miimalej pracy trasportowej dla całego obiektu, w którym zaplaowao cięcia. Taki model lokalizacji składic cechował się całkowitą wartością pracy trasportowej a poziomie 8 75, km m, co daje 06 km m a jedą składicę. Na poszczególe składice przypadało m drewa (tab. ). Przyjęcie rozwiązaia z siedmioma składicami wprawdzie skutkowałoby zmiejszeiem maksymalej odległości podwozu drewa, ale wymagałoby doprowadzeia odpowiediej drogi do składicy ozaczoej umerem 6 (rys. f). Nie wydaje się więc zasade jej lokalizowaie, zważywszy, że do składicy tej ciążą trzy drzewostay i tylko 9 m surowca. Przyjęty model ustalaia liczby i lokalizowaia przejściowych składic drewa a tereie objętym aalizą wymagał wyróżieia grup drzewostaów tworzących wyraźe skupieia, w których moża by lokalizować składice drewa. Nie zawsze jedak obserwuje się takie aturale skupieia. Kiedy drzewostay, w których będzie pozyskiwae drewo ie tworzą zgrupowań aturalych, moża posłużyć się algorytmem aalizy skupień, wymagającym zastosowaia odpowiediego programu komputerowego. Wykorzystay w badaiach pakiet Statistica, umożliwiający przeprowadzeie aalizy skupień, okazał się przydaty z dwóch powodów. Po pierwsze, pozwolił a zhierarchizowaie zgrupowań drzewostaów w postaci dedrogramu i w te sposób umożliwił wyodrębieie grup drzewostaów, co było iewidocze po aiesieiu współrzędych geograficzych drzewostaów a układ współrzędych. Po drugie, zastosowae arzędzie pozwoliło a podział grupowaych obiektów (drzewostaów) a zadaą z góry liczbę zgrupowań. Ustaleie zgrupowań tworzoych przez drzewostay, traktowaych jako źródła surowca, to tylko część procedury rozwiązaia problemu optymalizacyjego. Następy krok ustaleie lokalizacji składic w wydzieloych skupieiach wymagał obliczeia współrzędych położeia składic jako średich z położeń poszczególych drzewostaów, ale ważoych miąższością drewa przewidywaego do pozyskaia. Taką metodę sugeruje rówież Krysztofiak (00), choć stosuje ją w rolictwie i ie posługuje się układem współrzędych geograficzych. Pozyskiwaie drewa jest często przedsięwzięciem złożoym i kosztowym, dlatego opracowuje się modele matematycze jako pomoc w orgaizacji operacji leśych. Silva i i. (08) zapropoowali model z zakresu całkowitoliczbowego programowaia liiowego, którego celem było miimalizowaie odległości między drzewami pozyskiwaymi w rębi przerębowej a plaowaymi składicami drewa. Opisyway model został jedak opracoway dla blisko 0,5 ml ha Puszczy Amazońskiej. Dotyczył iych waruków, ale w istocie miał za zadaie miimalizowaie przejazdów skiderów. Celem przedstawiaego modelu optymalizacji położeia 9

8 składic było ograiczeie pracy trasportowej a odcikach drzewosta składica. W obu przypadkach chodzi więc o miimalizowaie igerecji środków techiczych w środowisku leśym, co ma ie tylko zaczeie ekoomicze, ale przede wszystkim ograicza szkody w środowisku leśym. Optymalizacja położeia i liczby składic ie wyczerpuje problematyki badawczej związaej z tymczasowym składowaiem pozyskaego drewa w lesie. Składice leśe mogą różić się zarówo wielkością, jak i okresem użytkowaia. W prezetowaej pracy zakładao milcząco, że zapropoowae składice będą miały charakter tymczasowy i przestaą istieć po zakończeiu operacji pozyskiwaia drewa przewidziaych w aalizowaych leśictwach w badaym okresie. Aalizę czasu użytkowaia założoych składic w Nowej Zeladii prowadził Visser i i. (00), stwierdzając stosukowo krótki okres ich wykorzystywaia, średio około cztery tygodie. PODSUMOWANIE Grupowaie drzewostaów w skupieia wydaje się celowe wobec obserwowaego ostatio zjawiska prowadzeia cięć w układzie blokowym, w którym bloki obejmują wiele drzewostaów w sąsiadujących ze sobą leśictwach. Wyróżioe grupy drzewostaów umożliwiają optymale umiejscawiaie przejściowych składic leśych i uzyskiwaie oszczędości w pracach trasportowych. Dzięki takiej orgaizacji procesów trasportu drewa zapobiega się koieczości wykorzystaia wysokotoażowego taboru wywozowego w dojazdach do każdego drzewostau a rzecz dojazdów tylko do umiejscowioych w tereie przejściowych składic leśych. Zaprezetoway model podziału drzewostaów a skupieia, a astępie zapropoowaa metoda obliczeia położeia składic drewa pozwalają a wybór zgrupowań prowadzący do zredukowaia pracy trasportowej, obejmującej podwóz drewa między wyróżioymi składicami a przyporządkowaymi do ich drzewostaami. Okazuje się, że istieje pewe optimum liczby wyróżioych skupień i określoych dla ich składic. Grupując drzewostay w skupieia, dla których w astępej kolejości określi się położeia składic, ależy zwrócić uwagę czy przewidywae do cięć drzewostay ie tworzą skupień aturalych. Jeśli tak, ależy je przyjąć. Metody matematycze służące do wyodrębiaia skupień w populacji drzewostaów ależy stosować w sytuacjach, kiedy trudo się zorietować ile ależy wydzielić skupień i które drzewostay do ich przyporządkować. Wydaje się, że moduł aaliza skupień zawarty w pakiecie obliczeiowym Statistica spełia wymagaia wyboru arzędzia matematyczego umożliwiającego wyróżieie zgrupowań drzewostaów. Na podstawie przedstawioego i zastosowaego w praktyce leśej modelu, w którym określao optymalą liczbę i położeie składic dla trzech leśictw, wykazao, że ajlepszym rozwiązaiem było wyróżieie sześciu zgrupowań drzewostaów z sześcioma składicami, po jedej dla każdego ze zgrupowań. Takie jedak rozwiązaie wymaga rezygacji z wyodrębiaia grup drzewostaów z zachowaiem admiistracyjych graic leśictw. PIŚMIENNICTWO Astroomicze podstawy geografii. Podręczik iteretowy [Astroomical foudatios of geography. Iteret hadbook] (06). Pobrao 4 grudia 08 r. z: GUS (07). Leśictwo 07 [Forestry 07]. Warszawa: GUS. Krysztofiak, A. (00). Elemety teorii trasportu roliczego. Pozań: Wyd. Uiwersytetu Przyrodiczego. Silva, P. H., Gomide, L. R., Figueiredo, E. O., Carvalho, L. M. T., Ferraz Filho, A. C. (08). Optimal selective loggig regime ad log ladig locatio models: a case study i the Amazo forest. Acta Amazo., 48, 8 7. Staisz, A. (007). Przystępy kurs statystyki z zastosowaiem STATISTICA PL a przykładach z medycyy [A plai statistics course usig STATISTICA PL with examples from medicie]. Kraków: StatSoft Polska. Stokes, B., Ashmore, C., Rawlis, C., Sirois, D. L. (989). Glossary of terms used i timber harvestig ad forest egieerig. Ge. Tech. Rep. So-7. USDA FS. Szada-Borzyszkowski, W., Szada-Borzyszkowska, M. (08). Usprawieie przewozu drewa z lasu do magazyu. Autobusy, 9, Visser, R., Spielli, R, Magagotti, N. (00) Ladig size ad ladig layout i whole-tree harvestig operatios i New Zealad. It. J. For. Eg.,,, 7. Zychowicz, W., Bielawska, D., Lis, K. (008). Orgaizacja produkcji a składicy maipulacyjo-spedycyjej dodatkowo wytwarzającej proste wyroby drewiae. Iż. Rol., (99),

9 OPTIMISATION OF TEMPORARY WOOD LANDINGS ON A LIMITED FOREST AREA ABSTRACT Itroductio. The paper presets a optimisatio model for the umber ad locatio of temporary wood ladigs i a small forest area comprisig forest uits i the Oboriki Forest District. Methods. Optimisatio was coducted by aalysig the locatio of tree stads, i which timber harvestig was plaed, by variat selectio of the umber of ladigs ad by determiig the locatio of the ladigs as the cetral positio related to the stads ascribed to the ladig, weighted by timber volume to be harvested i idividual stads. The optimisatio criterio was to miimise the trasportatio labour resultig from trasportig timber from the stads to the ladigs, for the whole aalysed object. The aalysis was coducted with the Cluster aalysis algorithms available i the Statistica computer applicatio. Results. I course of the calculatios, carried out for 5 variats, the best oe showed 6 ladigs. The average trasportatio labour ecessary to trasport timber from the stads to the ladigs was 06 m at a average distace of 0.8 km. Coclusio. The preseted optimisatio model for of the umber ad locatio of wood ladigs proved to be efficiet ad useful to improve trasportatio operatios i a forest area. Keywords: timber trasport, cluster aalysis, wood ladigs

10