nie praw dziecka albo ich wiedza na ten temat jest fragmentaiyczna, ZNAJOMOSC PRAW DZIECKA

Transkrypt

1 UNIWERSYTET SZCZECINSKI NR 58 MATERIALY * ICONFERENCJE 2000 ELZBIETA WNUK Szkota Podstawowa Gryfino ZNAJOMOSC PRAW DZIECKA W OPINH UCZNIOW I NAUCZYCBELI WPROWADZENIE Wzmocnienie funkcji wychowawczej szkoly uznano za zadanie priorytetowe w reformie systemu edukacji. Szkoia poza nauczaniem ma rowniez wychowywac. Sytuacje wychowawcze maj^ sluzyc nie tylko zdobywaniu do - swiadczen, ale takze ksztaltowaniu podmiotowosci i godnosci dziecka. Dorosli cz^sto zapominaj^, ze dzieci wiele zagwarantowanych uprawnien w roz- maj^ Iicznych aktach prawnych, jak na przyklad Konwencja o Prawach Dziecka, Kodeks rodzinny i opiekunczy czy ustawa o systemie oswiaty. Prawa dziecka wlasciwie zbiorem jego potrzeb, ktore powinny bye zaspokajane dla jego dobra i prawidlowego rozwoju. Jako pedagog szkolny, ktorego obowi^zkiem jest bye rzeeznikiem praw dziecka w srodowisku szkolnym, zauwazylam, ze uezniowie, a takze nauezyciele nie praw dziecka albo ich wiedza na ten temat jest fragmentaiyczna, znaj^ albo niepelna. Tematyka ochrony praw dziecka i uswiadamianie ich uezniom i i nauczycielom jest mi bardzo bliska. Problem jest bardzo wazny, gdyz bezposrednio wplywa na samopoczucie dziecka w szkole, na jego stosunek do szlcoly,

2 438 Elzbieta Wnuk naulci i nauczycieli. Szkola jest cz?sto miejscem, gdzie ceni si? utarte schematy. Dla nauczycieli najwazniejsze jest, by uczeri dobrze si? uczyl, byl grzeczny i nie sprawial zadnych trudnosci wychowawczych. W zyciu szkolnym niecz?sto stawia si? trudne pytania i uwzgl?dnia wiasne zdanie dziecka-ucznia. Wszystkie dzieci powinny znac swoje prawa, ktorych nikt nie moze ich pozbawic. Znajomosc ta pozwoli im domagac si? przestrzegania przysluguj % - cych im praw. Nauczyciele, ktorzy b?dq. znac te prawa, powinni pomoc dzieciom przez respektowanie ich praw oraz uswiadamianie ich dzieciom. Wtedy praca nauczycieli b? dzie naprawd? dla ucznia, a szkola przyjazna dziecku i zaspakajaniu jego potrzeb. NAUCZYCIELE I UCZNIOWIE O PRAWACH DZIECKA Praw dziecka nie mozna rozpatrywac w oderwaniu od zycia szkolnego. Szkola, w Ictorej pracuj?, jest najwi? ksza w miescie. Uczy si? w niej 1026 uczniow, a pracuje 72 nauczycieli. Jest miejscem, gdzie dba si? o wszechstronny rozwoj dzieci. Szkola zapewnia uczniom opiek? zdrowotn^. Piel?gniarka szkolna siuzy pomocy przez cztery dni w tygodniu. Opiek^ medyczn^ obj?te s% wszystkie dzieci. Dzieci z wadami postawy majq. zaj?cia korekcyjne, a z wadami wymowy s^ obj?te zaj? ciami logopedycznymi. Dzieci z trudnosciami w nauce ucz?szczaj^ na zaj?cia wyrownawcze, nawet te ze starszych klas. By dzieci czuly si? w szkole bezpiecznie, zatozono domofon. Jest tyllco jedno, kontrolowane wejscie do szkoly. W bezposrednim s^siedztwie szkoly zlikwi - dowano parking dla samochodow. Na przerwach w kazdym dyzuruj^ zak^tku szkoly nauczyciele. Dla peinego rozwoju i bezpieczenstwa dzieci szkola wspolpracuje z roznymi instytucjami: z Poradniq. Psychologiczno-Pedagogiczn^, z Komend^ Rejonow^ Policji, Osrodkiem Pomocy Spotecznej, S^dem Ro - dzinnym i Nieletnich, Centrum Pomocy Rodzinie. Szkola gwarantuje prawa do edukacji, swobodnej ekspresji, wypoczynku i czasu wolnego. Dbaj^c o rozwoj zdolnosci i zainteresowan dzieci, szkola ma bogat^ ofert? kol przedmiotowych i zainteresowan. S^ to dwa kola matematyczne, recytatorskie, zywego slowa, fizyczne, j?zyka angielskiego, przyrodnicze, geograficzne, historyczne, szachowe, dekoracyjno-plastyczne, polonistycz-

3 Znajomosc praw dziecka w opinii uczniow i nauczycieli 439 ne, PCK, teatralne, LOP, zespoly wokalne i taneczne. Szkola oferuje bogaty wybor zaj? c sportowych: pilka nozna, pilka r?czna, tenis ziemny, szachy, koszykowka, siatkowka, lekkoatletyka, tenis stolowy, plywanie. Wszyscy uczniowie maj^ mozliwosc uczestniczenia w zaj?ciach, ktore im najbardziej odpowiadaj^. Do pelnego respektowania praw dziecka potrzeba gruntownych przemian w postawach nauczycieli. Postanowilam zbadac stan swiadomosci nauczycieli ucz^cych w mojej szkole oraz wybranych (drogg. losow^) uczniow szostych klas w zakresie znajom osci praw dziecka i ich respektowania w szkole. Badaniami obj? to 48 nauczycieli i 56 uczniow. Wsrod nauczycieli przeprowadzono ankiet? oraz rozmowy i obserwacj?. Pomocna okazala si? rowniez analiza dokumentow. Wsrod uczniow zastosowano metod? inscenizacji, swobodnych wypowiedzi w formie pisemnej oraz obserwacj?. W swoich badaniach posluzylam si? rowniez metod^ badania w dzialaniu, ktore sklada si? z cz?sci, a te z kolei z poszczegolnych etapow. Jest to badanie, ktore stanowi proces poszukiwania wiedzy do osobistego uzytku nauczyciela-badacza 1. Podstawowq. opini^, przewijajqc^ si? we wszystkich prawie wypowiedziach nauczycieli (81,25 %), bylo stwierdzenie, ze dzieci majg. za duzo praw, a za malo obowi^zkow. Wedlug badanych nauczycieli prawa dziecka to tylko przywileje. Jak wynika z przeprowadzonych analiz materiahi badawczego, nauczyciele nie znajg. prawa dziecka. Wymieniano przede wszystkim prawo do nauki (31 %), prawo do zdrowia i opieki zdrowotnej (16,6 %), do wolnosci wypowiedzi, z ktorq. dorosli powinni si? liczyc (12,5 %). Prawo do wypoczynku, nietykalnosci osobistej, czyli wolnosci od przemocy, godnosci, zycia, bezpieczenstwa, wszechstronnego rozwoju wymienilo tylko 8,3 %. Prawo do wychowania w rodzinie, tworczosci, rozrywki, zaspokajania podstawowych potrzeb wymienilo tylko (2,1 %). Nauczyciele wskazywali, ze prawa dziecka regulujq. przepisy i zbioiy praw. Wszyscy wskazywali na Konwencj? o Prawach Dziecka oraz na kodeks ucznia. Mala grupa (12,5 %) wymieniala kodeks rodzinny i opiekunczy (14,5 %) Kart? Praw Czlowieka (8,3 %) prawo powszechne. 1 M. Czcrepaniak-Walczak: Aspekty i zrodla profesjonalnej refleksji nauczyciela. Edytor, Toruri 1997.

4 440 Elzbieta Wmik Na pytania ankiety dotyczqce znajomosci organizacji zajmuj^cych si? prawami dziecka wymieniali: UNESCO (31 %), UNICEF (25 %), WHO (8,3 %), FAO (6,3 %). Wi?kszosc (75 %) nie wymienila zadnej organizacji polskiej. Tylko 12 osob wymienilo Towarzystwo Przyjaciol Dzieci, jedna osoba -Polski Czerwony Krzyz. Badani nauczyciele (89,5 %) uwazali, ze prawa dziecka sq. zbiezne z prawami ucznia. Zdaniem wi? kszosci (60 %) badanych nauczycieli, uczniowie albo swoich praw nie znajq, albo znajq. je bardzo slabo, zwlaszcza maluchy z Idas I III. Starsi orientuj^ si? dobrze jedynie w prawach ucznia, do ktorych si? cz?sto odwolujcj.. Znaj^ dobrze szkolny system oceniania, ktory byl wspoltworzony wraz z nimi i ich rodzicami oraz zatwierdzony po ich akceptacji we wrzesniu 1999 roku. Ciekawe byly odpowiedzi nauczycieli dotyczqce wykorzystania wiedzy o prawach dziecka w ich pracy pedagogicznej: 47,9 % badanych nauczycieli uwazala, ze wiedza ta pomaga im w pracy pedagogicznej i dydaktycznej, bo ceniq. sobie, co rnowi^. i mysl^ uczniowie; duzej grupie (31,2 %) wiedza ta prze - szkadza, gdyz dzieci, ich zdaniem, arogancko si? zachowujq, przyjmuj^ posta - w? : wszystko mi si? nalezy, nie przestrzegajg. obowi^zkow. Nielctorzy nauczyciele (29,9 %) zwlaszcza ucz^cy w klasach I III, uwazali, ze wsrod malych dzieci znajomosc praw dziecka jest slaba i nie ma wplywu na ich prac?. Badani nauczyciele stwierdzili, ze prawom dziecka nie bylo poswi? cone zadne posiedzenie Rady Pedagogicznej. Az 66,6 % nauczycieli, choc raz na swoich lekcjach poruszalo tematyk? praw dziecka, albo na lekcji wychowawczej lub na poszczegolnych przedmiotach. W klasach pocz^tkowych wszyscy badani nauczyciele omawiali z dziecmi prawo do zabawy, nauki, opieki, pomocy, brania udzialu w konkursach. Robili to przy okazji realizowania programu na lekcjach, omawiania czytanek i wierszy. Badani nauczyciele bardzo rzadlco poruszali t? tematyk? na zebraniach z rodzicami. Wszyscy zapoznali rodzicow tylko z prawami ucznia. Swiadomosc praw dziecka wsrod badanych nauczycieli nie jest zbyt wysoka. Dla wielu otrzymac, i jakie ma prawa. przeszkod^jest niepelna swiadomosc tego, co dziecko powinno Badani uczniowie nie odpowiadali na pytania ankiety. W swobodnej wypowiedzi mieli napisac wszystko, co wiedzy na temat praw dziecka. Duza grupa

5 Znajomosc praw ckiecka w opinii uczniow i nauczycieli 441 dzieci (89 %) napisala, ze nie wie, co to sq. te prawa dziecka. Ci, ktorzy udzielili odpowiedzi, definiowali prawa dziecka w nast?puj 3 cy sposob: to prawa, ktore dotycz^ cojechroni. dzieci; jest to, co dziecko moze; jest to pozwolenie na cos; jest to cos, Dzieci wyrazaly rowniez swoj^ opini? natemat znajomosci swoich praw % twierdzilo, ze dzieci jakies majq. prawa, 5,35 % uczniow - ze dzieci praw nie maj % a 25 % uwazalo, ze dzieci powinny miec prawa, z ktorymi dorosli musieliby si? liczyc. W swoich wypowiedziach pisaty, jakie prawa znaj^. Najwi?cej dzieci, bo az 30,35%, wskazywalo na prawo do wlasnego zdania, zrozumienia i mozliwosci wyjasnien; 8,9 % pisaio o prawie do czucia si? bezpiecznym, 5,9 % - o zapewnieniu warunkow do nauki, a 1,8 % wskazywalo na prawa do milosci, szcz?scia, tolerancji, usmiechu i marzen. Duza grupa (35,1 %) pisala, ze nie umie przytoczyc praw dziecka. Dzieci twierdzily, ze w domu prawa dziecka s% zawsze przestrzegane %, nie zawsze- 17,8 %, nie mialo zdania na ten temat 35,7 %. Uwazaly, ze dzieje si? to wtedy, gdy rodzice z dziecmi rozmawiaj^, gdy ich nie bij^, inte - resuj^ si? ich sprawami, darz^ ich milosci^ i liczq. si? z ich zdaniem. Na temat przestrzegania praw dziecka w szkole az 74,9 % nie mialo zdania, a przestrzega si? ich wtedy, gdy respektuje si? opinie i zdanie uczniow na kazdy temat. Kolejna grupa wypowiedzi dotyczyla przykladow lamania praw dziecka. Dzieci uwazaly (32,3%), ze w szkole nie zawsze respektuje si? prawa dziecka; 17,8 % stwierdzilo, ze ich prawa sq_zawsze przestrzegane. Dorosli lamiq. prawa, gdy bij^ dzieci, nie kochaj^ ich, porzucaj^, gdy uzywaj^ przemocy wobec dzie - ci, gdy w szkole s% nierowne prawa dla nauczycieli i uczniow. Z tych wypowiedzi wynika, ze dzieci nie maj^ wiedzy na temat swoich praw lub jest ona znikoma. Dzieci potrzebuj^ ciepla, poswi?cenia im czasu, rozmowy, zrozumienia ze strony rodzicow i nauczycieli. Potrzebuj^ uznania, szacunku i milosci. Maj^ ogromnq. potrzeb? poznania swoich praw, gdyz ulatwiloby to respektowanie ich przez doroslych i inne dzieci. Analizujqc prawa i obowi^zki ucznia zawarte w regulaminie ucznia, moz - na powiedziec, ze wszyscy uczniowie go znajq, gdyz jest wywieszony na korytarzach szkolnych. Tematyka karania i nagradzania ucznia jest w nim bardzo pobieznie potraktowana. W punkcie nagrody s^ wymienione sytuacje, za ktore

6 442 Elzbieta Wnuk nagradza si? ucznia, ale nie ma podanych form nagradzania. Przy karach wyst?- puje odwrotna sytuacja- wyszczegolniono formy karania, a nie podano, za co te kary sq. nakladane. Szczegolowe informacje dotycz^ce problematyki karania i nagradzania znajduje si? w szkolnym systemie oceniania. Uczen jest nagradzany za bardzo dobre wyniki w nauce, a karanie dotyczy tyko sytuacji wychowawczych. Potrzebna jest zmiana systemu nagradzania i karania. Nalezy zebrac wszystkie informacje na ten temat w jeden dokument, z lctorym muszq. bye zapoznani uczniowie, ich rodzice i nauczyciele. W mojej szkole pomyslem na uswiadamianie dzieciom tematyki praw dziecka bylo podj? cie kolejnego kroku badawczego. Przeprowadzilam Iekcje w formie pogadanki o prawach dziecka z tymi samymi uczniami klas szostych. Posluzylam si? o Prawach Dziecka, materialami z Internetowego Konwencj^ Centrum Praw Dziecka 2 w formie poradnika dla dzieci. Juz od pocz^tku dzieci rozmawialy, dyskutowaly, zadawaly trudne pytania. Gdy po pierwszej lekcji nie mialy pomystow na popraw? sytuacji w zakresie upowszechniania praw dziecka, to po pogadance zaskoczyfy mnie Iiczbq. propozycji. Obroncow swoich praw widz^_ w pedagogu szkolnym, wychowawcy i dyrektorze szkoly. W domu, gdyby ich prawa byty lamane zwrociiyby si? do s^siada lub policjanta. Uwazaly, ze nalezy zglaszac kazdy przypadek iamania praw dziecka. Mozna zadzwonic na telefon zaufania, zwolnic nauczyciela, ktory przezywa, bije i obraza. Nie pozwolic nauczycielom zwracac si? do uczniow po nazwisku i numerami. Nalezy prowadzic rozmowy z dziecmi, ktore zle si? zachowujq, a nie karac je. Wazne jest reldamowanie praw dziecka, uswiadamianie ich dzieciom i doroslym, by krqg ludzi znajqcych je si? rozszerzal. Mozna rozwieszac plakaty, oglaszac w gazetach, jakie dzieci maja prawa, zrobic gazetki i powiesic w kazdej klasie, w telewizji zamiast reklam upowszechniac prawa dziecka, roznosic po domach ulotki z prawami dziecka. Dla doroslych nauczycieli i rodzicow, mozna zaiozyc kolo doksztalcaj^ce, rodzicom przypomi - nac o prawach dziecka na zebraniach, prowadzic pogadanki o prawach dziecka dla nauczycieli i uczniow. Oto Iista propozycji ulozona przez nauczycieli po radzie szkoleniowej na temat praw dziecka. Prawa dziecka powinny bye wywieszone w holu szkoly 1 Intemetowe Centrum Praw Dziecka,

7 Znajomosc praw dziecka w opinii uczniaw i nauczycieli 443 razem z planem lekcji. Na lekcjach wychowawczych nalezy podejmowac t? tematyk? i poswi? cac jej czas w zaleznosci od potrzeb. Nie bagatelizowac zadnych przejawow lamania praw dziecka, Wykorzystywac w pracy pomoce dydaktyczne, takie jak filmy, czytanki, gry dydaktyczne. Organizowac cyklicznie apele poswi? cone poszczegolnym prawom dziecka. Podejmowac t? tematyk? na zebraniach z rodzicami. Wiedz? na temat praw dziecka wykorzystywac na lekcjach przedmiotowych. Wskazywac dzieciom osoby, do ktorych moglyby zwroci si? o pomoc. Organizowac wi?cej spotkan z psychologiem. Przy samorz^dzie uczniowskim powotac rzecznika praw dziecka. Nauczyciele powinni bye bardziej tolerancyjni wobec dzieci i jednoczesnie nalezy wprowadzic jasne reguly zachowania. Uczniowie przedstawiali scenki, w ktorych pokazano najcz? sciej lamane, ich zdaniem, prawa dziecka. Oto ich lista: prawo do prywatnosci, prawo do jawnej i uzasadnionej oceny, prawo do informaeji, wolnosci sgdow i opinii, prawo do opieki i ochrony. ZAKONCZENIE Opisywane badania mozna zakoriezye wnioskami do dalszej pracy. Badanie i dzialanie b?dzie trwalo dalej. Dzi? ki nim uswiadomilam sobie, dzieciom i nauczycielom, jaki jest stan wiedzy na temat praw dziecka w szkole. Wspolne zastanawianie si? nad problemem wylonilo pomysly, co mogliby zrobic w szkole, uczniowie i nauczyciele by wszyscy przestrzegali praw, by dorosli je respektowali a dzieci mogly z nich korzystac. Wyniki badan dowiodly potrzeby doskonalenia pracy samorz^du szkolnego, poprawy regulaminu ueznia, stworzenia nowego systemu przyznawania oceny z zachowania, stworzenia systemu zapobiegania agresji w szlcole. Dobra wola nauczycieli, ch? c dzialania daje nadziej? na zmiany, by szkola stala si? miejscem, gdzie kazde dziecko na miar? swoich mozliwosci osi^ga sukces, gdzie czuje si? bezpieczne, zauwazane i szanowane, gdzie ma prawo oczekiwac pomocy i j^ uzyskac. Zdaj? sobie spraw?, ze potrzebne dtugofalowe, kompleksowe dzialania, by obrona praw dziecka nie spotkala si? z oboj?tnosciq, a interweniuj^cy nie byli narazeni na przykrosci. Szczegolnie nalezy

8 444 Elzbieta Wnuk reagowac, gdy s^.lamane prawa dziecka. Dziecko samo nie umie i nie moze si bronic, musz^to za nie zrobic dorosli.