Reakcja gospodarki polskiej na fundusze strukturalne w latach wnioski dla Polski -

Transkrypt

1 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach wnioski dla Polski - Maciej Bukowski, Sebasian Dyrda Łukasz Marć, Łukasz Skrok Warszawa, lisopad 2007

2 Spis reści Spis reści Spis ablic Spis rysunków iii iv v 1 Przegląd lieraury z zakresu wpływu i ewaluacji funduszy srukuralnych Wprowadzenie Rys hisoryczny funduszy srukuralnychwlaach Fundusze srukuralne w laach Kanały oddziaływania funduszy srukuralnychna gospodarkę Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku Wpływ funduszy według lieraury przedmiou Modele używane do szacowania wpływu inerwencji z funduszy Przyczyny ograniczenia pozyywnego wpływu funduszy Wnioski Fundusze srukuralne w laach Rekomendacje lieraury przedmiou odnośnie reformy Kierunki zmian Podsumowanie Jakościowa analiza poencjalnego wpływu funduszy srukuralnych Wprowadzenie Zróżnicowanie regionalne i fundusze UE w Polsce Analiza konwergencji regionalnej w Polsce Fundusze srukuralne w Polsce w laach Analiza efekywności funduszy srukuralnychwpolsce Adekwaność alokacji środków Wnioski na bazie doświadczeń innych krajów UE Wnioski na bazie analizy jednoskowych projeków finansowanych Ocena planowanego podziału środków w okresie Podsumowanie Srukura modelu Wprowadzenie Gospodarswa domowe Użyeczność Ograniczenie budżeowe Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach iii

3 3.2.3 Kapiał ludzki Firmy Produkcja dóbr finalnych Produkcja dóbr wymiennych i niewymiennych Produkcja dóbr wymiennych krajowych Produkcja sekorowa Dynamika i dopasowania na rynku pracy Negocjacje płacowe Wakay Sekor rządowy i fundusze srukuralne UE Ograniczenie budżeowe rządu Konsumpcja publiczna Sekor edukacyjny Infrasrukura Domknięcie modelu i szoki egzogeniczne Zagranica Zmienne makroekonomiczne Szoki egzogeniczne Algorym numeryczny Ocena wpływu funduszy srukuralnych UE na polską gospodarkę Wprowadzenie Kalibracja modelu Gospodarswo domowe Firmy Rynek pracy i wakay Rząd Transfery UE Podsawowe własności modelu Transfery UE a gospodarka w laach Podsawowe założenia Inwesycje w infrasrukurę Wydaki na edukację Wydaki na sekor publiczny Transfery do sekora prywanego Podsumowanie Podsumowanie 116 Bibliografia 117 iv Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

4 Spis ablic 1.1 Inerakcje pomiędzy funduszami srukuralnymia założonymi celami Wielkość środków przeznaczonych na cele srukuralne Środki przeznaczone na poszczególne cele Wielkość środków z Funduszu Spójności dla poszczególnych krajów Wpływ funduszy na gospodarkę wg lieraury przedmiou Liczebności poszczególnych grup w procesie konwergencji na poziomie NUTS Zakonrakowane refundacje funduszy srukuralnych Zakonrakowane refundacje środków z Funduszu Spójności Przyporządkowanie do poszczególnych kaegorii ekonomicznych Warości paramerów dla funkcji użyeczności Warości paramerów dla modułu kapiału ludzkiego Warości paramerów dla modułu firm agregujących Warości paramerów dla firm sekorowych Warości paramerów dla rynku pracy Warości paramerów dla sysemu podakowego Warości paramerów dla wydaków rządu Warości paramerów dla produkcji rządowej Warości paramerów dla funduszy srukuralnychue Warości paramerów dla funduszy srukuralnychue cd Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach v

5 Spis rysunków 2.1 Odchylenia sandardowe w laach PKB per capia Kierunek zmian w okresie produku per capia Tempo zmian w okresie produku per capia Podział napływów z funduszy srukuralnych w laach Odniesienie wielkości środków unijnych do inwesycji krajowych Długość dróg krajowych oraz odseek złych dróg Porównanie wielkości dopła bezpośrednich z pozosałymi środkami Udział inwesycji w PKB w Polsce na le międzynarodowym Podział napływów z funduszy srukuralnych w laach Reakcja gospodarki na szok echnologiczny Reakcja gospodarki na wyższe inwesycje w infrasrukurę komunikacyjną Reakcja gospodarki na wyższe inwesycje w infrasrukurę społeczną Reakcja gospodarki na wyższe inwesycje w infrasrukurę edukacyjną Reakcja gospodarki na wyższe nakłady na kszałcenie usawiczne Reakcja gospodarki na wyższe nakłady na edukację Reakcja gospodarki na wyższe wydaki adminisracyjne Reakcja gospodarki na wyższe nakłady na kulurę i spor Reakcja gospodarki na subsydia inwesycyjne w produkcję (1) Reakcja gospodarki na subsydia inwesycyjne w produkcję (2) Reakcja gospodarki na subsydia inwesycyjne w rolnicwie Reakcja gospodarki na zmiany w zakresie Wspólnej Poliyki Rolnej Reakcja gospodarki na środki srukuralne UE vi Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

6 Wprowadzenie Akcesja Polski do srukur Wspólno Europejskich, obok swojego wymiaru poliycznego, ma akże znaczenie ekonomiczne. Jednym z kanałów, za pośrednicwem kórych obecność w Unii Europejskiej może wpływać na gospodarkę, jes sysem funduszy srukuralnych. Hisoria ich wykorzysania, przynajmniej na pierwszy rzu oka, dosarcza przykładów pozyywnych i negaywnych, co sugeruje głębsze podłoże o charakerze insyucjonalnym. Dosępne informacje i opracowania pozwalają na jakościową analizę rzeczywisego wpływu poliyki wspólnoowej, ale najpełniejszej z możliwych odpowiedzi na pyanie o możliwy wpływ funduszy na polską gospodarkę, udzielić może ylko zasosowanie symulacji makroekonomicznego modelu srukuralnego. W poniższym opracowaniu koncenrujemy się na problemie wpływu Funduszy Srukuralnych na gospodarkę Polski w laach Oceny ej dokonujemy przy pomocy rozbudowanego, srukuralnego modelu cyklu koniunkuralnego, zbudowanego w oparciu o meodologię dynamicznej, sochasycznej równowagi ogólnej (DSGE). Model aki, w znacznie bardziej wiarygodny sposób niż ma o miejsce w akich modelach wielorównaniowych jak HERMIN czy QUEST, umożliwia zbadanie inerakcji między wydakami publicznymi a zachowaniem się podsawowych agregaów makroekonomicznych akich jak produk, konsumpcja, inwesycje, bezrobocie, czy zarudnienie. Dzieje się ak dlaego, że w ramach modeli ej klasy uwzględnia się opymalne decyzje, jakie gospodarswa domowe i firmy podejmują w reakcji na impulsy fiskalne (wydakowe lub podakowe) ze srony rządu, co jes ylko w ograniczonym sopniu dosępne dla modeli innych klas. W rezulacie mnożniki wydakowe, mierzące siłę reakcji gospodarki na zmiany w skali i srukurze wydaków rządowych, są w ramach modeli DSGE szacowane dokładniej niż w modelach innych ypów. Pierwszy rozdział opracowania przedsawia króki rys hisoryczny Funduszy Srukuralnych i Spójności oraz ich ewolucję w okresie osanich 50 la. Przybliżana jes również lieraura przedmiou, doycząca ewaluacji efekywności wykorzysania Funduszy i ich wpływu na gospodarki beneficjenów. Rozdział drugi przedsawia rozbudowaną, jakościową ocenę wpływu funduszy na polską gospodarkę, opierając się na jej sanie w momencie akcesji oraz wnioskach, płynących z rozdziału pierwszego. Rozdział rzeci zawiera pełną srukurę maemayczną modelu DSGE zaprojekowanego dla celów analizy. Wreszcie rozdział czwary prezenuje jego kalibrację, meodę rozwiązywania oraz podsawowe własności modelu, by nasępnie przejść do dealicznej ocenie wpływu funduszy srukuralnych UE na gospodarkę Polski w najbliższych kilkunasu laach. Opracowanie zakończone jes podsumowaniem. Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

7 Rozdział 1 Przegląd lieraury z zakresu wpływu i ewaluacji funduszy srukuralnych 1.1 Wprowadzenie Poniższy rozdział sanowi wsęp do opracowania i pozwala na zaznajomienie się z hisorią wspólnoowej poliyki srukuralnej, a akże srukurą geograficzną i przedmioową wydakowania w osanich laach. Nasępnie, zaprezenowany jes przegląd dosępnej lieraury eoreycznej i empirycznej, zarówno worzonej w ramach srukur unijnych, jak eż przez naukowców z organizacji nie powiązanych z nimi. Zaprezenowana jes akże dywagacja na ema poencjalnych kanałów oddziaływania w świele eorii ekonomii, a w szczególności eorii wzrosu. Rozdział zakończony jes zesawieniem proponowanych zmian, z fakycznymi przekszałceniami poliyki srukuralnej na laa Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

8 1.2. Rys hisoryczny funduszy srukuralnych w laach Króki rys hisoryczny funduszy srukuralnych w laach Inegracja europejska, zapocząkowana w połowie XX wieku, oprócz powodów poliycznych miała również ważne przyczyny ekonomiczne. Trakay Rzymskie z 1957 roku jednoznacznie wskazywały na konieczność nawiązania ściślejszej gospodarczej współpracy między krajami sygnaariuszami, przy czym ich głównym celem było zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Wspólnoy, poprzez m.in. zredukowanie różnic w poziomie rozwoju gospodarczego i społecznego pomiędzy regionami. Aby wspomóc realizację ego zadania w 1958 roku, uworzono dwa pierwsze fundusze srukuralne: Europejski Fundusz Społeczny(EFS) i Europejski Fundusz Orienacji i Gwarancji Rolnej. EFS w laach 60 finansował szkolenia osób poszukujących pracy oraz subsydiował ponowne zarudnianie pracowników ze zbankruowanych firm. Europejski Fundusz Orienacji i Gwarancji Rolnej od począku zajmował się wspieraniem przekszałceń srukuralnych rolnicwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. W późniejszym okresie reformy europejskiej poliyki srukuralnej nasępowały, przede wszyskim, w odpowiedzi na wyzwania worzone przez kolejne rozszerzenia Wspólnoy. Przy okazji akcesji Danii, Irlandii i Wielkiej Bryanii w 1973 roku, uznano, że doychczas sosowane insrumeny są niewysarczające do redukcji pogłębiających się rozbieżności w zamożności regionów Europy. Z ego powodu uworzono Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, kórego celem było wspieranie obszarów słabiej rozwinięych, szczególnie ych ze schyłkowymi gałęziami przemysłu. Powsanie ego funduszu po raz pierwszy wprowadziło ideę redysrybucji pomiędzy bogaymi a biednymi regionami Wspólnoy. Z kolei przysąpienie do UE w roku 1981 Grecji, a w 1986 Hiszpanii i Porugalii, a akże wprowadzenie Jednoliego Aku Europejskiego, sały się bodźcem do dalszej reformy funduszy srukuralnych rozpoczęej w 1989, kórej głównymi elemenami były: uczynienie z funduszy insrumenu o rzeczywisym wpływie na gospodarki beneficjenów, wielolenie planowanie poziomu wydaków, aby zapewnić sabilność i przewidywalność krajom korzysającym z wsparcia, wprowadzenie programów rozwoju regionalnego, skoncenrowanie się na wyszczególnionych celach, akich jak np. zwalczanie bezrobocia długoerminowego oraz bezrobocia wśród młodzieży, poprawa adminisracji, uproszczenie procedur, poprawa monioringu wykorzysania funduszy. W ym okresie sprecyzowano również cele isnienia funduszy srukuralnych (Ramka 1). Akcesja rzech relaywnie biednych pańsw śródziemnomorskich(podobnie jak i wcześniejsza Irlandii) pogłębiła różnice w poziomie PKB per capia w ramach Wspólnoy. Gospodarki ych pańsw opierały się na mało nowoczesnych gałęziach przemysłu, a duża część ludności pracowała w niskoprodukywnym rolnicwie. Przed funduszami srukuralnymi UE posawiono więc zadanie wspomożenia przemiany srukury ych gospodarek i budowy podsaw długorwałego wzrosu. Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

9 1.2. Rys hisoryczny funduszy srukuralnych w laach RAMKA 1. Cele funduszy srukuralnych po reformie z 1989 roku. Cel 1 wspieranie wzrosu gospodarczego w najbiedniejszym regionach Wspólnoy Cel 2 wspieranie przedsiębiorczości i poprawa jakości środowiska nauralnego w obszarach indusrialnych Cel 3 i 4 elasyczne programy koncenrujące się na poliykach rynku pracy Cel 5 przyśpieszenie dososowań srukuralnych rolnicwa do reform w ramach Wspólnej Poliyki Rolnej Reformom funduszy owarzyszyły akże daleko idące zmiany w skali inerwencji wspólnoowej. Z inicjaywy Jacquesa Delorsa pod koniec la 80 dwukronemu zwiększeniu uległo wydakowanie środków poprzez fundusze srukuralne. Traka z Maasrich podkreśliły wagę spójności ekonomicznej i społecznej dla worzonej właśnie Unii Europejskiej. Wzros skali inerwencji konynuowany był przy kolejnym rozszerzeniu wspólnoy o Ausrię, Finlandię i Szwecję, kóre spowodowało powołanie Finansowego Insrumenu Orienacji Rybołówswa. Uworzono akże nowy Fundusz Spójności, kóry ma on zasięg krajowy, a nie regionalny. Jego celem jes redukowanie różnic społecznych i sabilizację gospodarek, umożliwiające uworzenie Europejskiej Unii Monearnej. Analiza całkowiych wydaków budżeu Wspólnoy obrazuje rosnące znaczenie funduszy w poliyce europejskiej. Środki przeznaczone na poliyki rozwojowe w 1980 roku reprezenowały 10 proc. budżeu Wspólnoy (0,09 proc. PKB UE-15) (Rodriguez-Pose, Fraesi (2003)), aby wzrosnąć pod koniec XX wieku do średnio do ponad 33 proc. budżeu (0,37 proc. PKB UE-15), a więc ponad rzykronie w relacji do wielkości budżeu i ponad czerokronie w relacji do całkowiego produku UE-15. Oznacza o, że obok Wspólnej Poliyki Rolnej (WPR), środki przeznaczane na fundusze sanowiły największą część wydaków budżeowych. Wspólna Poliyka Rolna finansowana jes głównie przez Europejski Fundusz Orienacji i Gwarancji Rolnej, kórego budże przeznaczony na e cele jes niezależny od budżeu innych funduszy srukuralnych. Wydaki ego funduszu są akualnie finansowane ze środków własnych Wspólnoy (wcześniej ze składek). Środki własne w ym przypadku o m.in.: cła, opłay za cukier, udział procenowy we wpływach z podaku od warości dodanej krajów członkowskich. Pozosałe wpływy o np. kary grzywny lub finansowanie z udziału w produkcie społecznym bruo. Na począku XXI wieku wydaki na Wspólną Poliykę Rolną sanowiły około 40 proc. budżeu Wspólnoy. W ramach WPR podejmowane są inerwencje na rynku arykułów rolnych, mające na celu regulację cen. Subsydiowany jes również ekspor owarów, a na impor większości produków nałożone są cła. WPR kryykowana jes m.in. za wysokie koszy(wcześniej sięgały nawe 60 proc. budżeu Wspólnoy), niewysarczająca ochronę środowiska, biurokrację czy regulowanie rynku i odgórne serowanie cenami. Waro zwrócić uwagę, że wydaki w ramach Wspólnej Poliyki Rolnej 4 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

10 1.2. Rys hisoryczny funduszy srukuralnych w laach mają głównie formę ransferów wspomagających dochody rolników, a więc ich charaker jes inny niż środków z funduszy srukuralnych i Funduszu Spójności, kóre wraz z kolejnymi reformami koncenrują się w coraz większym sopniu na inwesycjach zwiększających produkywność. Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

11 1.3. Fundusze srukuralne w laach Fundusze srukuralne w laach Rok 1999 o druga duża reforma funduszy srukuralnych. Waro zwrócić na ę reformę uwagę akże dlaego, że w laach zgodnie z ymi zasadami rozdzielane były fundusze dla 10 nowych pańsw członkowskich (w ym Polski), a zgodnie z regułą n+2 1 ich wykorzysanie możliwe jes do końca 2008 roku. Działania w ramach poliyk spójności w okresie koncenrowały się na 3 podsawowych celach, z kórych pierwsze dwa koncenrowały się na wspieraniu najbiedniejszych regionów Wspólnoy, a ą drogą miały przyczynić się do szybszego ich wzrosu i konwergencji realnej. Cel pierwszy zdefiniował priorye poliyki spójności Unii Europejskiej, promującej harmonijny rozwój i koncenrującej się na zmniejszaniu różnic pomiędzy poziomami rozwojów różnych obszarów. Z ego powodu ponad 2/3 środków z funduszy srukuralnych (co oznacza ponad 135 miliardów euro) zosała w laach przeznaczona na pomoc regionom, w kórych poziom PKB per capia był niższy niż 75 proc. średniej Wspólnoy. Regiony e charakeryzują się najczęściej relaywnie niskim poziomem inwesycji, wyższą sopą bezrobocia i względnie słabszą infrasrukurą. Zamieszkiwane są przez 22 proc. populacji Wspólnoy. Fundusze srukuralne mają na celu wsparcie ich akywności ekonomicznej, poprzez inwesycje infrasrukuralne, podnoszenie jakości kapiału ludzkiego i wspieranie przedsiębiorczości. Z kolei celem drugim funduszy srukuralnych sała się w rewializacja regionów doknięych, mimo położenia w pańswach dobrze rozwinięych o poziomie PKB per capia bliskim średniej unijnej, głębokimi problemami srukuralnymi, relaywnie wysokim poziomem bezrobocia oraz szerszym zakresem ubóswa i wykluczenia społecznego. Do najważniejszych z nich należy wymienić słaby rozwój sekora usług, upadek radycyjnych form gospodarowania na wsi, kryzysowe syuacje w obszarach miejskich oraz w sekorze rybołówswa. Uzupełnieniem celów 1 i 2 jes cel rzeci, odnoszący się do obszarów nimi nieobjęych, a więc relaywnie bogaszych regionów o poziomie PKB per capia powyżej 75 proc. średniej unijnej. W laach w jego ramach współfinansowane były działania związane bezpośrednio z rynkiem pracy i sprzyjające wzrosowi zarudnienia. Wśród nich należy wymienić zwłaszcza działania o charakerze akywnych poliyk rynku pracy, skierowane do bezrobonych lub zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz działania promujące ideę równouprawnienia kobie i mężczyzn. Środki z funduszy w ramach celu rzeciego przeznaczane są również na programy szkoleniowe i edukacyjne podnoszących jakość kapiału ludzkiego. Działania e wspierają więc założenia zw. Sraegi Lizbońskiej, a więc planu rozwoju przyjęego przez Radę Europejską na posiedzeniu w Lizbonie w roku Realizacja powyższych zamierzeń ponownie powierzona zosała czerem funduszom srukuralnym oraz Funduszowi Spójności, z kórych każdy ma zajmować się określonymi zadaniami, 1 Reguła n+2 oznacza możliwość wykorzysania środków przez programy do 31 grudnia drugiego roku nasępującego po roku przyznania 6 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

12 1.3. Fundusze srukuralne w laach sprecyzowanymi w dokumenach Komisji Europejskiej. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego służy realizacji pierwszych dwóch celów: Cel 1: Rozwój i dososowania srukuralne regionów słabiej rozwinięych Cel 2: Ekonomiczne i społeczne zmiany w regionach doświadczających problemów srukuralnych naomias Europejski Fundusz Społeczny finansował w laach Cel 3: Cel 3: adapację i modernizację poliyk narodowych oraz sysemów edukacji, szkoleń i zarudnienia. Specyficznym funduszem sał się Finansowy Insrumen Inegracji Rybołówswa wspierający działania mające na celu osiągnięcie sanu równowagi pomiędzy zasobami a wielkością połowów i zwiększenie konkurencyjności sekora. W regionach objęych Celem 1 wsparcie jes włączone w regionalne programy rozwoju wraz z innymi funduszami. Poza ymi obszarami jes on osobną formą finansowania. Z kolei Europejski Fundusz Orienacji i Gwarancji Rolnej finansuje wspólną poliykę rolną(zakupy inerwencyjne produków rolnych, doacje bezpośrednie dla rolników) oraz wspiera przekszałcenia w rolnicwie w poszczególnych pańswach UE i jes insrumenem poliyki srukuralnej. Podsumowanie inerakcji pomiędzy poszczególnymi funduszami srukuralnymi a założonymi przez Unię Europejską celami prezenuje Tabela 1.1. Tablica 1.1: Inerakcje pomiędzy funduszami srukuralnymi a założonymi celami Cel 1 > 75% Cel 2 Cel 3 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego X X Europejski Fundusz Społeczny X X X Europejski Fundusz Orienacji i Gwarancji Rolnej X X Finansowy Insrumen Orienacji Rybołówswa X X Uwaga: >75% - regiony poza celem 1, Źródło: Komisja Europejska Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

13 1.3. Fundusze srukuralne w laach Waro podkreślić, że wszyskie Fundusze zaangażowane są w Cel 1, czyli kwesię konwergencji pomiędzy regionami. Pokazuje o, że o do niego największą uwagę przykłada Komisja Europejska. Z kolei w układzie horyzonalnym za najważniejszy uznać należy EFS, kóry angażuje się w realizację wszyskich rzech celów. Tabela 1.2 prezenuje wielkość środków przeznaczonych na Fundusze Srukuralne i Spójności w laach Tablica 1.2: Wielkość środków przeznaczonych na cele srukuralne Rok Fundusze Srukuralne Fundusz Spójności W sumie Uwaga: dane w mln euro, ceny z 1999 roku; Źródło: hp://europa.eu/scadplus/leg/en/lvb/l60013.hm W ciągu 6 la wykorzysania Funduszy, średniorocznie przeznaczono ponad 30 mld euro, z czego ponad 27 mld sanowiły Fundusze Srukuralne (nie licząc funduszu finansującego Wspólną Poliykę Rolną), a pozosała kwoa przeznaczona zosała na Fundusz Spójności. Tabela 1.3 prezenuje podział środków pomiędzy poszczególne cele poliyki spójności. Tablica 1.3: Środki przeznaczone na poszczególne cele miliardów euro % całkowiych środków Fundusze srukuralne: ,5 Cel 1 136,0 63,8 Cel 2 22,5 10,6 Cel 3 24,1 24,1 Inne inicjaywy 10,4 4,9 Inne wydaki 2,1 1,0 Fundusz Spójności 18 8,5 W sumie Źródło: Ederveen e al.(2002) Srukura wydaków akże wskazuje na koncenrację środków na Celu 1, czyli konwergencji w ramach regionów. Na en cel przeznaczanych jes ponad 60 proc. środków. Konwergencję wspiera również Fundusz Spójności, kóry nie jes zaliczany do funduszy srukuralnych (ma zasięg krajowy, a nie regionalny). Ma on na celu redukcję ekonomicznych i socjalnych różnic oraz sabilizację ekonomii poprzez finansowanie inwesycji środowiskowych i infrasrukuralnych (do 85 proc. warości inwesycji). Do orzymania środków z ego funduszu uprawnione są pańswa o Produkcie Narodowym Bruo per capia (mierzony według paryeu siły nabywczej) poniżej 90 proc. średniej unijnej, kóry o warunek 1 maja 2004 roku spełniały Grecja,Porugalia, Hiszpania, Cypr, Czechy, Esonia, Węgry, Łowa, Liwa, Mala, Polska, Słowacja i Słowenia. Waro zwrócić 8 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

14 1.3. Fundusze srukuralne w laach uwagę, że prawie połowa środków z Funduszu Spójności (około 8,5 mld euro), w omawiany okresie, zosała zarezerwowana dla nowych pańsw członkowskich na okres Tabela 1.4 pokazuje wielkość pomocy dla pańsw przyjęych w 2004 roku. Dla Polski przeznaczona zosała niemal połowa środków. Tablica 1.4: Wielkość środków z Funduszu Spójności przeznaczona dla poszczególnych krajów w laach (w mln euro) kraj Czechy Esonia Cypr Liwa Łowa Mala Polska Słowacja Słowenia Węgry mln % , Źródło:Komisja Europejska Podsumowując reformę funduszy srukuralnych i Spójności na laa , waro zauważyć większą koncenrację inerwencji. Większe środki przeznacza się na zwiększenie empa konwergencji najsłabiej rozwinięych regionów Unii Europejskiej, do czego mają się przyczynić inwesycje w czynniki zwiększające produkywność. Od 2004 beneficjenami środków z funduszy sały się również nowoprzyjęe pańswa z Europy Środkowo-Wschodniej. Z racji relaywnie niskiego poziomu PKB i PNB per capia orzymały one w laach ponad połowę środków z Funduszu Spójności i znaczącą część z pozosałych funduszy. Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

15 1.4. Kanały oddziaływania funduszy srukuralnych na gospodarkę 1.4 Kanały oddziaływania funduszy srukuralnych na gospodarkę. Zarys eoreyczny Zgodnie z neoklasycznymi eoriami wzrosu gospodarka konwerguje do sanu usalonego m.in. z powodu wysępujących malejących zwroów z kapiału. Dopóki jego zasób jes niewielki, inwesycje powinny generować większe empo wzrosu, niż miałoby o miejsce w sanie usalonym. Dlaego im bardziej dana gospodarka jes zapóźniona w sosunku do poencjalnego poziomu rozwoju, ym szybszy powinien być wzros. Przyczyną zwiększonego poziomu inwesycji jes wysoki zwro z kapiału. Z uwagi na ograniczenia mobilności (np. koszy insalacji, kóre sprawiają, że opłacalne jes rozłożenie inwesycji w czasie), dososowania nasępują sopniowo. Pomoc z funduszy srukuralnych inwesowana w najmniej rozwinięe gospodarki może więc przyśpieszać proces konwergencji. Empiryczne dowody na zachodzenie ego zjawiska są niejednoznaczne, wskazują jednakże z reguły na zmniejszanie różnic w poziomie rozwoju pomiędzy poszczególnymi regionami w ramach jednego kraju, ewenualnie pomiędzy poszczególnymi krajami w ramach względnie homogenicznego obszaru. Modele ego ypu mogą być poszerzone o czynnik kapiału ludzkiego, kórego akumulacja podlega analogiczny zasadom, jak kapiał rzeczowy. Z punku widzenia ego opracowania podsawową konkluzją, wynikającą z neoklasycznej eorii wzrosu, jes możliwość uzyskania pozyywnego wpływu środków z funduszy w krókim i średnim okresie poprzez inwesycje w kapiał rzeczowy i ludzki, a ą drogą przyśpieszenie konwergencji do sanu usalonego gospodarki. Warunkiem koniecznym pozyywnego wpływu jes efekywne zwiększenie inwesycji ponad poziom wynikający z opymalnego zachowania gospodarsw domowych (ewenualnie skorygowanego o inerwencję rządową). Ceną za przyśpieszenie jes zmniejszenie bieżącej konsumpcji (a zaem zmniejszenie dobrobyu obecnej generacji konsumenów) w regionach będących płanikami neo i jej wzros w obszarach - beneficjenach pomocy. Oznacza o, że odbiorcami ransferów unijnych powinny być regiony o najniższym poziomie rozwoju, ale zarazem największym poencjale wzrosu. Co więcej, eoria wskazuje, że dynamika konwergencji, a więc i siła oddziaływania funduszy srukuralnych, powinna zmniejszać się w miarę zbliżania się do sanu usalonego. Oznaczałoby o, że podrzymanie jej wymagać będzie zwiększenia zakresu inerwencji. Ograniczeniem sosowalności implicie powyższych wniosków jes problem usalenia właściwych obszarów geograficznych, kóre sanowią porównywany sysem gospodarczy. Co więcej, powyższe przewidywania odnoszą się do syuacji w kórej poszczególne sysemy charakeryzują się idenyczną długookresową dynamiką wzrosu. W szczególności, założenie o niemożności zwiększenia sóp wzrosu (np. drogą wyższej akumulacji kapiału) w sanie usalonym jes równoznaczne ze wskazaniem, że skueczność funduszy srukuralnych powinna być ym mniejsza im region będący beneficjenem pomocy jes bliżej swojego sanu usalonego, kóry nie musi być ożsamy ze średnią dla całego erenu Wspólno Europejskich. 10 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

16 1.4. Kanały oddziaływania funduszy srukuralnych na gospodarkę RAMKA 2. Koncepcje spoza eorii wzrosu, a możliwy wpływ funduszy srukuralnych na gospodarkę Nowa geografia ekonomiczna (NEG) podkreśla rolę efeku sieciowego. Jeżeli przedsiębiorswo lokuje swoją siedzibę w danym miejscu, o dla kolejnego korzysniej jes rozpocząć działalność w bezpośrednim sąsiedzwie, niż na obszarze niezindusrializowanym. Ta zależność działa coraz silniej dla każdego kolejnego podmiou, dopóki rosnące płace i inne czynniki nie sprawią, że korzyści z klaseryzacji przesaną przeważać nad jej koszami. Signalling w sysemie edukacyjnym, zgodnie z eorią Spence a, wynika z asymerii informacyjnej na rynku pracy. Pracodawcy nie są w sanie ocenić fakycznych możliwości poencjalnych pracowników, co wpływa niekorzysnie na siłę rynkową ych osanich. W szczególności, osoby o większej produkywności, są zaineresowanie wysłaniem rzeelnego sygnału, powierdzającego ich umiejęności i zdolności. Jedną z akich możliwości może być parycypowanie w sysemie edukacyjnym. W konekście rozwoju gospodarczego, oznaczałoby o, że kszałcenie nie zwiększa produkywności danej osoby, dosarcza naomias powierdzenia posiadanych już wcześniej umiejęności. Bezpośrednim wnioskiem jes możliwość zby wysokich inwesycji prywanych w kapiał ludzki, spowodowana chęcią uzyskania przewagi na rynku pracy. W syuacji ej, subsydiowanie edukacji ze środków publicznych prowadziłoby do jeszcze większego, od poziomu społecznie opymalnego, wydakowania na en cel. Teoria luki echnologicznej sugeruje, że jeśli pomoc wydawana jes na promocję posępu echnologicznego, wykorzysanie echnologii wynalezionych w innych miejscach(imiacja jes ańsza od wynalezienia) o produkywność w biedniejszy regionach konwerguje szybciej do poziomów w wyżej rozwinięych pańswach. Cappelen e al. (2001) wskazują na brak konsensusu w lieraurze odnośnie czynników zmniejszających lukę echnologiczną. Uznaje się jednak, że wydaki na badania i rozwój oraz skoncenrowanie się na przemyśle i usługach wysokich echnologii wpływają na przyros produkywności. Zauważalna jes pozyywna korelacja pomiędzy wzrosem ekonomicznym a wydakami na B+R. Źródło: Opracowanie własne IBS na podsawie Cahuc, Zylberberg (2004) oraz Ederveen e al.(2002) Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

17 1.4. Kanały oddziaływania funduszy srukuralnych na gospodarkę Odwołanie się do geografii ekonomicznej(ramka 2) przekonuje z kolei, że czynnikiem ograniczającym pozyywne oddziaływanie wsparcia srukuralnego na produkywność kapiału prywanego są efeky sieciowe i korzyści skali na poziomie mikroekonomicznym. O ile bowiem środki srukuralne kierowane są do obszarów relaywnie uboższych, częso pozbawionych silnych meropolii, a więc akich w kórych poziom akywności ekonomicznej jes niski, o ich napływ może opóźniać nauralne procesy koncenracji kapiału w ośrodkach o najwyższym poencjalne wzrosu, a ym samym pozosać bez wpływu na poencjał rozwojowego danego obszaru. Osobnej refleksji wymaga kwesia kapiału ludzkiego. Z jednej srony, podnoszenie kwalifikacji jes procesem, kórego skuki, w skali całej gospodarki, uwidaczniać powinny się w średnim i długim okresie. 2 W perspekywie kilkuleniej wyższe nakład na edukację poencjalnie wpływają raczej na syuację poszczególnych jednosek na rynku pracy, niż zachowanie agregaów, akich jak produk, czy bezrobocie. Większość modeli eoreycznych, jak eż usalenia empiryczne, wskazują jednak na podobny charaker wpływu akumulacji kapiału ludzkiego, jak rzeczowego. Mianowicie, na pewnym poziomie rozwoju, zwiększenie inwesycji jes rudniejsze i mniej efekywne. W szczególności, isona jes srukura kszałcenia. Posuluje się, że poencjalny długookresowy wpływ na zwiększenie poziomu rozwoju związany jes głównie z kierunkami o charakerze echnicznym i naukowym. Na gruncie eoreycznym sawiane są akże hipoezy o informacyjnym charakerze moywacji do parycypowania w sysemie edukacji (Ramka 2). Badania empiryczne wpływu edukacji wskazują przeważnie na współwysępowanie obydwu efeków, zarówno zwiększania produkywności, jak eż moywacji o charakerze informacyjnym. W syuacji ej, ocena ex ane wpływu zwiększenia zewnęrznego finansowania, skierowanych na en cel, jes dodakowo urudniona. Jeszcze większego znaczenia nabiera odpowiednie adresowanie środków, zarówno pod względem geograficznym, jak eż charakeru edukacji. Zawsze isnieje bowiem ryzyko powsania efeku jałowych wydaków w syuacji, gdy z szansy kszałcenia w programach korzysających ze wsparcia skorzysają głównie Ci, kórzy i ak podjęliby en wysiłek w syuacji, gdyby ego wsparcia nie było. Część modeli, endogenizujących akumulację kapiału ludzkiego, przewiduje że osiągnięcie odpowiedniego poziomu rozwoju sysemu edukacyjnego jes warunkiem koniecznym rozpoczęcia procesu konwergencji, nie jes jednak w sanie podrzymać go w długim okresie. Analogiczny wpływ, jak kapiału ludzkiego, niekóre modele przypisują inwesycjom w kapiał publiczny, będący dobrem komplemenarnym w sosunku do kapiału prywanego. Należy w ym miejscu podkreślić, że w świele dominujących koncepcji, rozwijanych w ramach eorii wzrosu, jes o jedyne źródło wzrosu gospodarczego w długim okresie(porównaj Bukowski e al.(2006)). W konekście wywoływania i przyśpieszania konwergencji międzyregionalnej, większe znaczenie ma zwiększenie naężenia procesu imiacji innowacji sosowanych w krajach najsilniej rozwinięych, nie dokonując innowacji własnych. W zgodzie z eorią luki echnologicznej, oznacza o zmniejszenie koszu adapacji przez przedsiębiorswa i zwiększenie relaywnej ceny 2 na co wpływ ma wieloleni okres kszałcenia w wieku przedprodukcyjnym, kóre sanowi najisoniejszy elemen edukacji 12 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

18 1.4. Kanały oddziaływania funduszy srukuralnych na gospodarkę prowadzenia innowacyjnych badań, co możliwe jes akże poprzez wpływanie na większe dopasowanie czynnika pracy do ychże echnologii(co jes ożsame z inwesycją w kapiał ludzki). Jednocześnie, w przypadku inwesycji prywanych, sopień w jakim działalność innowacyjna wpływa na empo wzrosu wynika z możliwości przejęcia przez innowaora korzyści z sukcesu. Zdolność a może zależeć od insyucjonalno-prawnej obudowy procesu innowacji (np. przez paeny), a więc i skueczność inerwencji może różnić się pomiędzy krajami. Ponado, z uwagi na różnicę pomiędzy fakyczną innowacją, a adapacją jej rezulaów w gospodarce, przewidywanie fakycznego wpływu poszczególnych działań jes wysoce urudnione. Reasumując, można powiedzieć, że ekonomiczne znaczenie przepływu środków z funduszy srukuralnych jes analogiczne do wpływu inwesycji publicznych, konsumpcji rządowej lub subsydiowania konsumpcji prywanej, dodakowo rozszerzone o redysrybucję na poziomie międzynarodowym. Kanałami wpływu funduszy srukuralnych na gospodarkę w średnim i długim okresie są: subsydia inwesycji prywanych, ukierunkowane na zwiększenie akumulacji, inwesycje publiczne w szeroko rozumianą infrasrukurę, podnoszące krańcową produkywność kapiału prywanego, wspieranie inwesycji w kapiał ludzki, czyli zwiększanie produkywności pracy, wspieranie badań naukowych, prowadzących do zwiększenia produkywności wszyskich czynników produkcji, Przejściowo mogą wysąpić efeky mnożnikowe po sronie popyowej, wynikające ze zwiększenia konsumpcji lub inwesycji publicznych. Zakładając, że gospodarswa domowe nie inernalizują możliwości zwiększenia podaków w przyszłości, wynikającego ze zwiększenia wydakowania publicznego w okresie bieżącym, co w przypadku napływu środków zewnęrznych jes dodakowo wzmocnione, a więc i efek en może być silniejszy, niż ma o miejsce w przypadku działań finansowanych środkami krajowymi. Uzasadnieniem dla podjęcia inerwencji publicznej w przypadku inwesycji infrasrukuralnych, w kapiał ludzki, a akże w badania i rozwój mogą być pozyywne efeky zewnęrzne. Gospodarswa domowe i przedsiębiorswa przy podejmowaniu decyzji o wydakowaniu własnych środków nie uwzględniają w dosaeczny sposób ogólnogospodarczych i ogólnospołecznych korzyści wynikających z alokacji. Zwiększenie akumulacji, powodować może naomias wzros produkywności pozosałych czynników wywórczych, czy wręcz zwiększenie ich wykorzysania. Wykorzysanie funduszy srukuralnych ma poencjalnie pozyywny wpływ w przypadku gdy opymalna w skali całej Unii jes redysrybucja na poziomie międzynarodowym, czyli gdy inerwencja na poziomie kraju jes niewysarczająca z powodu niedosaecznych środków. Teoria ekonomii wskazuje więc na poencjalnie pozyywny wpływ inerwencji z funduszy, koncenrujący się jednak w dużej mierze na krókim i średnim okresie. Niezbędne do ego jes jednak skierowanie środków w inwesycje zwiększające produkywność, do kórych możemy zaliczyć Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

19 1.4. Kanały oddziaływania funduszy srukuralnych na gospodarkę np. podnoszenie jakości kapiału ludzkiego określonego ypu, czy wydaki na badania i rozwój. Isona jes również koncenracja geograficzna pomocy w zależności od zamierzonych efeków. Uzyskanie znaczących efeków w długim okresie, jes kwesią wąpliwą. 14 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

20 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku 1.5 Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku Skala środków przeznaczanych na fundusze srukuralne powoduje pyanie o efekywność ich wykorzysywania i rzeczywisy wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny, a przez o redukowanie różnic pomiędzy biedniejszymi a bogaszymi regionami Wspólnoy. Przy jej omawianiu waro pamięać, że wiele innych czynników ma wpływ na daną gospodarkę, nie da się idealnie wyizolować wpływu samych środków z funduszy. W poniższym rozdziale skoncenrujemy się na ewaluacji efeków wpływu funduszy srukuralnych na gospodarki beneficjenów. Takie oceny przeprowadzane są zarówno przed Komisję Europejską jak i podmioy niezależne. Lieraura empiryczna doycząca ewaluacji funduszy i ich wpływu koncenruje się na zagadnieniach wzrosu gospodarczego i konwergencji pomiędzy regionami i pańswami, a więc redukowaniu różnic w poziomach rozwoju gospodarczego mierzonego głównie poziomem PKB per capia, pomijając najczęściej rudniej mierzalne kwesie spójności społecznej i poziomu dobrobyu. Ederveen e al.(2002) wskazują, że PKB per capia nie jes najlepszym sposobem mierzenia dobrobyu w danym miejscu. Po pierwsze lepsze wydają się być indeksy uwzględniające edukację, ochronę zdrowia, zróżnicowanie w dochodach i mająku oraz jakość środowiska. Po drugie sam produk na mieszkańca nie bierze pod uwagę zróżnicowania poziomów cen pomiędzy pańswami. Po rzecie może on być obciążony błędem wynikającym z liczby osób pracujących poza regionem zamieszkania np. dojeżdżających do pracy lub czasowych emigranów. Niesey isniejące dane saysyczne nie dają możliwości skonsruowania i wykorzysania alernaywnych wskaźników, z ego powodu PKB per capia wydaje się być najlepszą z dosępnych miar. W ym konekście należy zadać pyanie czy wsparcie orzymywane przez najbiedniejsze regiony UE w posaci środków srukuralnych może zwiększać empo konwergencji, a przez o redukować różnice w poziomach PKB per capia pomiędzy regionami? Na pyanie o saramy się odpowiedzieć w dalszej części opracowania Wpływ funduszy według lieraury przedmiou Zgodnie z eorią ekonomii inerwencja z funduszy srukuralnych może mieć pozyywny wpływ na empo konwergencji najbiedniejszych regionów (porównaj sekcja 1.4). Długi okres inerwencji daje podsawy również do empirycznej ewaluacji. Wpływ funduszy analizowany był zarówno na podsawie regresji ekonomerycznych, modeli symulacyjnych, jak i badano sudia przypadku. Mimo, że nie porzucono celu harmonijnego wzrosu i środki przeznaczane na e cele są oraz większe, dowody o rzeczywisym wpływie ego rodzaju wsparcia na gospodarki beneficjenów są niejednoznaczne. Poważne wąpliwości co do skueczności poliyki srukuralnej UE zgłaszają m.in. Rodriguez-Pose, Fraesi (2003) zwracając uwagę na: brak widocznego szybszego wzrosu regionów objęych Celem 1. Porównując laa 1989 i 2005 jedynie włoski region Abuzzo (na 44 objęe programem w 1989 roku) sracił saus Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

21 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku obszaru objęego Celem 1(w 1997 roku), finansowanie 4 inne regionów miało zosać zakończone pod koniec 2005 lub 2006 roku. Pozosałe regiony mimo kilkunasu la finansowania nadal kwalifikują się do orzymywania pomocy, brak konwergencji pomiędzy regionami UE konrasuje z zauważalną konwergencją pomiędzy krajami wspólnoy w ciągu 25 la. Prowadzi o do urwalenia sałych różnic w poziomie dochodów pomiędzy regionami. Również Cappelen e al. (2002) (jaki i Sapir (2005)) wskazują na brak silnej konwergencji pomiędzy regionami w laach 90 (zauważalna jes między pańswami). O ile bowiem po II Wojnie Świaowej zmniejszały się różnice w poziomie dochodów per capia między regionami, o konwergencja zwolniła lub nawe zarzymała się w laach 80 w krajach, kóre były członkami wspólnoy w okresie wcześniejszym. Brak konwergencji międzyregionalnej oraz wolny wzros wielu obszarów objęych Celem 1 mogą wskazywać, że podsawowe zadania posawione przez Komisję Europejska przed funduszami srukuralnymi nie są realizowane. Znaczenie funduszy w ocenie Komisji Europejskiej Powyższych opinii nie podziela jednak sama Komisja Europejska. Second Repor on Economic and Social Cohesion (2001) wychwala efeky poliyk spójności. Podkreślana jes wielkość pomocy z funduszy. Ich udział wzrósł z 0,27 proc. PKB UE-15 w 1989 roku do 0,46 proc. w Podczas ych dziesięciu la ransfery sanowiły 1,5 proc. PKB Hiszpanii, 3,3 proc. w Porugalii i 3,5 proc. w Grecji (w dwóch osanich pańswach sanowiły również ponad 10 proc. inwesycji). Poliyki srukuralne skierowane były na zapewnienie finansowej sabilności (głównie środki z Funduszu Spójności), co uławiło wprowadzenie wspólnej waluy, kóra w opinii Komisji Europejskiej zredukowała koszy ransakcyjne i różnice w poziomie sóp procenowych, a przez o zwiększyła możliwości inwesycji kapiałowych w biedniejszych regionach. Cyowany rapor wskazuje również na szybszy wzros PKB (niż średnia UE-15) w pańswach objęych największą skalą pomocy, szczególnie w Irlandii, w mniejszym sopniu naomias w Hiszpanii, Porugalii i Grecji. Szczególnie duży wpływ Komisja przypisuje inerwencji w Grecji i Porugalii. Według jej szacunków dzięki podjęym działaniom PKB w pierwszym z wymienionych pańsw było wyższe o 9,9 proc., a w drugim o 8,5 proc. w sosunku do syuacji, gdyby aka pomoc nie miała miejsca. Inerwencja miała mniejsze efeky w Irlandii (3,7 proc.) i Hiszpanii (3,1 proc.). Obok znaczącego wpływu na wzros wskazuje się na mniej widoczny, ale pozyywny wpływ na poziom bezrobocia w Irlandii oraz Hiszpanii. Rapor podkreśla również zmniejszające się różnice w dochodach per capia pomiędzy regionami objęymi Celem 1 a średnią UE (PKB wyrażone w paryecie siły nabywczej wzrosło w ym obszarze z 63 proc. do 70 proc. średniej UE), szczególnie regiony Irlandii, nowych landów Niemieckich (jak pokazuje Ramka 4 doyczy o jednak ylko la ) i Lizbony. Pomoc regionom doknięym srukuralnymi problemami przyczyniła się, zdaniem Komisji, 16 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

22 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku również do większego zinegrowania gospodarek, kóre przejawia się w konwergencji cen (głównie dóbr przemysłowych) w ramach Unii, zwiększającego się handlu i wzrosu bezpośrednich inwesycji pomiędzy pańswami. W opinii Komisji Europejskiej z roku 2001 fundusze srukuralne i Fundusz Spójności nie ylko zwiększają dochód, ale również konkurencyjność i produkywność w badanych regionach, a więc będą miały długookresowy wpływ na gospodarki beneficjenów. Czery laa później ewaluacja poliyk srukuralnych zosała ponownie dokonana w Fourh repor on economic and social cohesion (2006). W opracowaniu również podkreśla się konwergencję największych beneficjenów poliyk srukuralnych w laach , czyli Grecji (PKB per capia skoczyło z 74 proc. do 88 proc. średniej EU-27), Hiszpanii (91 proc. do 102 proc.) i Irlandii (102 proc. do 145 proc.). Jedynie Porugalia zanoowała okres niskiego wzrosu, przez co jej PKB per capia wynosi zaledwie 74 proc. średniej UE-27. Rapor podkreśla również konwergencję międzyregionalną. W laach liczba regionów z PKB per capia poniżej 75 proc. EU-27zmalałaz78do70,aponiżej 50proc.średniejz39do32,aeregionysągłównymibeneficjenami poliyk spójności. W przeciwieńswie jednak do wcześniej cyowanego Second repor on social and economic cohesion, podkreśla się ciągle wysępujące duże różnice w poziomie PKB per capia między regionami i duże wyzwania, kóre nadal soją przed funduszami. Wskazuje się przy ym na duży wpływ poliyk spójności na poziom wydaków na B+R. W regionach objęych Celem 1 wsparcie z funduszy srukuralnych sanowiło od 5 proc. (w Hiszpanii) do 18 proc. (na Liwie) wydaków na B+R w laach (współfinansowania ze środków publicznych i prywanych sanowiło dużo większą część). Podkreśla się również rolę inwesycji w infrasrukurę i kapiał ludzki, kóre wspierają podażową sronę gospodarek, a przez o poencjał wzrosu. W opinii Komisji, wsparcie z funduszy powinno uławić gospodarce urzymanie wysokich sóp wzrosu, przy relaywnie niskiej inflacji i bez zby dużych deficyów budżeowych. O ile bowiem Second Repor on Economic and Social Cohesion bezkryycznie przedsawiał efeky inerwencji z funduszy, kóre zgodnie z nim miały znaczący pozyywny wpływ na empo rozwoju gospodarczego beneficjenów, o Fourh Repor on Economic and Social Cohesion sara się przede wszyskim podkreślić wyzwania sojące przed poliyką spójności. Znaczenie funduszy w ocenie auorów zewnęrznych Ocena skueczności poliyki srukuralnej w realizacji posawionych przed nią celów może, w pewnym sopniu, zależeć od narzędzi użyych do jej mierzenia. Do ewaluacji wpływu inerwencji z funduszy wykorzysywane są narzędzia ekonomeryczne, modele symulacyjne oraz sudia przypadków. W niniejszej podsekcji skupiamy się na omówieniu wyników badań sosujących dwie pierwsze echniki analiyczne. Badania opare o echniki ekonomeryczne można przy ym podzielić na dwa ypy: e, kóre szukają bezpośrednich dowodów doyczących wpływu poliyki spójności na konwergencję i e, kórych mierzą jaka część wzrosu w danym regionie może zosać przypisana funduszom. Zaleą ych analiz jes częse uwzględnianie efeku wypierania i poszukiwania Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

23 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku reny (choć czasami z powodu braku odpowiednich danych są o warości egzogeniczne). Wadą jes ograniczony zakres sosowalności, ze względu na ograniczenia w dosępie do odpowiednich danych do badań. Zarówno panele doyczące wsparcia z funduszy dla regionów jak i np. inwesycji na poziomie regionalnym są niekomplene. Z ego powodu wysępuje porzeba użycia np. warości przybliżonych co obniża jakość badania. Generalnie rzecz biorąc można powiedzieć, że lieraura przedmiou nie podziela jednosronnej oceny poliyk srukuralnych prezenowanej przez Komisję Europejską (szczególnie w Second Repor on Economic and Social Cohesion (2001)), przypisując im raczej niewielki wpływ na konwergencję realną i wzros gospodarczy w wymiarze regionalnym. I ak np. Dall erba, le Gallo (2003) znajdują dowody konwergencji w ramach grup regionów, bez isonego wpływu poliyk spójności. Do podobnych wniosków dochodzą Rodriguez-Pose i Fraesi (2003), łumacząc o błędną alokacją środków pomiędzy czynnikami produkcji w ramach regionów objęych Celem 1. Zauważają oni również, że mimo koncenracji funduszy na celach infrasrukuralnych i wspieraniu przedsiębiorczości, zwroy w ych dziedzinach są niewielkie. Wspieranie rolnicwa ma krókorwałe pozyywne efeky wzrosowe, kóre szybko przemijają. Jedynie inwesycje w edukację i kapiał ludzki - kóre sanowią zaledwie jedną ósmą całości wydaków - mają średnioerminowe pozyywne i zauważalne efeky. Z ego powodu auorzy akcenują, że sposób wydawania środków z funduszy mija się z czynnikami wpływającymi na długoerminowy wzros. Z kolei Boldrin, Canova(2001) wskazują na niespójną poliykę Komisji Europejskiej. Inegracja europejska promuje konkurencyjność i efekywność, a o przez efek aglomeracji prowadzi do dywergencji w poziomach PKB per capia. Nie byłoby o problemem gdyby nasępował swobodny przepływ siły roboczej 3 z biednych do bogaych regionów. Ale poprzez alokowanie pomocy w biednych regionach (częso w formie ransferów dochodowych) Komisja albo akcepuje, że siła robocza jes niemobilna, albo wierzy, że powinna aka być. Najlepsza poliyka powinna dopuścić swobodny przepływ siły roboczej, bez zachęcania lub zniechęcania. Auorzy podkreślają ponado, że półwieczne doświadczenia południowych Włoch (region Mezzogiorno (parz RAMKA 3) ) oraz dwudziesolenie południowej Hiszpanii jednoznacznie pokazują, że duże i sałe ransfery (głównie wspierające dochód) czy subsydia dla firm mają negaywny wpływ na ekonomiczną efekywność i długoerminowy wzros gospodarczy. 3 Sapir (2005) wskazuje nie ylko na małą mobilność pomiędzy krajami i regionami, ale akże na małą mobilność pomiędzy firmami, co powoduje mniejszą zdolność adapacji rynku do zmieniającej się syuacji ekonomicznej. W Europie mobilność częso posrzegana jes jako czynnik powodujący brak sabilności i niepewność, zamias jako możliwość poszukiwania bardziej rozwijającej i lepiej płanej pracy. 18 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

24 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku RAMKA 3. Sudium przypadku: Mezzogiorno Obszar południowych Włoszech, do kórego zalicza się Basilicaa, Campania, Calabria, Apulia, Abruzzo, Molise, a akże Sycylię i Sardynię, częso podawany jako przykład nieefekywnego wykorzysania funduszy srukuralnych oraz ransferów z bogaszych części kraju. Duża skala pomocy nie przyczyniła się do nadgonienia przez en region zapóźnienia wobec bogaszej północy Włoch. Sinn (2000) wskazuje na problem zbiorowych negocjacji płacowych - ekonomiczna dominacja związków zawodowych i organizacji pracowniczych z północnych Włoch powodowała, że o one miały decydujące znaczenie dla poziomu płac w całym kraju. Były one jednak zby duże dla regionów południowych ze względu na niższą produkywność. Sapir (2005) podkreśla, że region Mezzogiorno z powodu m.in. niskiej jakości adminisracji i usług publicznych (akich jak np. zaoparzenie w energię) nie przyciągał inwesorów. Lokalne władze nie były również w sanie skierować środków na cele akie jak polepszanie jakości kapiału ludzkiego czy worzenie dobrego środowiska dla biznesu. Dużym problemem jes również obecność zorganizowanej przesępczości, częso uznawane za główny problem w rozwoju. Źródło: Opracowanie własne IBS na podsawie Sinn (2000), Sapir (2005) Ciekawym przykładem w zakresie wpływu dużych ransferów z regionów bogaszych do biedniejszych na rozwój gospodarki ych osanich może być również casus dawnego NRD(Ramka 4). Zakres całych ransferów, kóre zosały skierowane do wschodnich landów, był nieporównywalnie większy od zakresu funduszy srukuralnych kierowanych obecnie do pańsw Europy Środkowo- Wschodniej (jak i większy od środków kierowanych do Europy południowej). W laach sam rząd Niemiec wsparł wschodnie landy kwoą 571 miliardów euro, co odpowiada około 50 proc. PKB ego obszaru w opisywanym okresie. Waro zwrócić uwagę, że firmy ze wschodnich Niemiec miały naychmiasowy dosęp do rynku całej wspólnoy, w przeciwieńswie do 12 pańsw przyjęych w osanim okresie. Mimo ak wielkich środków zainwesowanych w dawne NRD konkluzje są idenyczne jak w wypadku Hiszpanii i Włoch: programy publiczne nakierowane na zwiększenie dochodu,subsydia dla przedsiębiorsw i inne formy ransferów dochodowych mają negaywy wpływ na wzros gospodarczy, spowalniając konwergencję, zamias ją przyśpieszać. Dodakowo wyrównywanie poziomów dochodów ludności poprzez ransfery (a nie zwiększanie produkywności) prowadzi do zmniejszania podaży pracy i mobilności siły roboczej, kóra jes uznawana za jedną z głównych sił wspierających konwergencje. Basile e al.(2001) argumenuje, że obserwowany pod koniec la 80 oraz w laach 90 brak konwergencji dochodów per capia na poziomie regionalnym, spowodowany był głównie rosnącymi różnicami w poziomie wskaźnika zarudnienia, gdyż w wypadku produkywności pracy można zauważyć słabą konwergencję. Różnice pogłębia pozyywny związek pomiędzy produkywnością a współczynnikiem zarudnienia, regiony z wolniejszym empem wzrosu produkywności doświadczały również niższych przyrosów zarudnienia. Auorzy badają również wpływ inwesycji infrasrukuralnych, na kórych głównie koncenrowały się fundusze. Mają one, jak argumenują, Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

25 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku pozyywny wpływ na produkywność w danym regionie, ale nie wpływają bezpośrednio na sopę zarudnienia (pośrednio poprzez wzros produkywności). Wskazują oni akże, że poliyki związane z funduszami srukuralnymi mają najczęściej na celu średnio- lub długoerminowe cele, być może jes zby wcześnie aby ocenić ich skuki. Poza ym mimo zwiększających się środków przeznaczanych na pomoc w ramach funduszy srukuralnych być może ich wielkość jes nadal zby mała aby mieć zauważalny wpływ na wzros całej gospodarki. Podsumowując ocena wpływu funduszy jes w najlepszym wypadku niejednoznaczna. Główny cel posawiony przed nimi, a więc konwergencja poziomów PKB per capia najbiedniejszych regionów do poziomu regionów relaywnie bogaszych w osanich laach raczej nie ma miejsca. Z drugiej srony być może fundusze zapobiegają procesowi dywergencji. Przykłady pomocy w dawnym NRD i regionie Mezzogiorno wskazują, że przeznaczanie środków na wyrównanie poziomów dochodu ludności zamieszkującej najbiedniejsze regiony przy wolnym wzroście produkywności może spowodować wręcz odwrone efeky od zamierzonych. Brak będzie podsaw długookresowego wzrosu, a poziom PKB per capia i jego wzros będzie ściśle uzależniony od wielkości ransferów z bogaszych regionów. 20 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

26 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku RAMKA 4. Sudium przypadku: Niemcy Wschodnie Po zjednoczeniu wschodnie Niemcy doświadczyły krókiego okresu bardzo szybkiego wzrosu, ale już podczas la średnia dynamika PKB była niższa niż 2,0 proc., a więc dużo wolniejsza, niż pańswach Europy Środkowo-Wschodniej. Także produkywność pracy, kóre w laach wzrosła z około 33 proc. do 65 proc. produkywności pracy na obszarze dawnego RFN, urzymała się na poziomie z 1995 roku przez kolejne 5 la. Wzros produkywności w ym okresie wyniósł zaledwie 1,5 proc. rocznie, co było najgorszym wynikiem w całej Europie. Długi okres obserwacji pozwala swierdzić, że wschodnie Niemcy nie konwergują ani w kierunku poziomu UE, ani w kierunku średniej dla całych Niemiec. Powierdzają o zarówno obserwacje Boldrina i Canovy(2002), jak i Sinna(2000). Brak konwergencji jes ym bardziej zaskakujący, że wysępuje swoboda migracji czynników produkcji i echnologii. Boldrin, Canova (2002) sugerują, że gdyby wziąć pod uwagę o, że duża część PKB jes finansowana poprzez ransfery z zachodnich Niemiec o rzeczywisy PKB per capia sanowi raczej proc. średniej UE15, czyli jes poniżej PKB Słowenii, Czech i Węgier, a nie na poziomie Porugalii (76 proc. UE-15). Powyższe dane saysyczne wskazują, że ransfery z dawnego RFN były jedynie czynnikiem zwiększającym dochody obywaeli, naomias nie dały prawdziwych podsaw do długoerminowego wzrosu. Przyczyn niepowodzeń NRD można, zdaniem Boldrina i Canovy (2002), uparywać w nadmiernym rozroście nisko produkywnego sekora budowlanego, małej liczbie rejesrowanych przedsiębiorsw, niższym niż w pańswach EŚW napływie FDI (spowodowany m.in. wyższymi koszami pracy przy podobnej produkywności), błędnie prowadzonych akywnych i pasywnych poliykach rynku pracy (zasiłkowy charaker pomocy). Z kolei Sinn (2000) uważa, że do zasoju mógł przyczynić się koniec hojnych subsydiów inwesycyjnych w 1996 roku, co wyjaśniać by mogło gwałowny spadek szucznie pobudzanych inwesycji. Auor zwraca również uwagę na negocjacje płacowe w 1991 roku we wschodnich Niemczech, na kóre znaczący wpływ wywarły związki zawodowe z Niemiec Zachodnich, przez co płace rosły znacząco szybciej niż produkywność (analogicznym przykładem może być region Mezzogiorno we Włoszech). Sinn, Wesermann(2001) podkreślają, że ponad 60 proc. środków ransferowanych do wschodnich regionów posłużyło do sfinansowania wydaków na emeryury, służbę zdrowia i pomoc bezrobonym, a więc zosało wykorzysane w celach konsumpcyjnych, poprawiających bezpośrednio jakość życia, a nie na inwesycje. Źródło: Opracowanie własne IBS Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

27 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku Modele używane do szacowania wpływu inerwencji z funduszy - ich wady i zaley Modele symulacyjne umożliwiają ławiejszą ocenę poencjalnego wpływu poliyki spójności na produkywność i zarudnienie w regionach. Pozwalają one akże na porównanie syuacji braku wsparcia z funduszy z syuacją przeciwną (jes o o yle ważne, że nawe jeśli w regionie objęym pomocą wysępuje niskie empo wzrosu rzeba sprawdzić, czy w syuacji braku pomocy o empo nie byłoby jeszcze niższe). Modeli symulacyjnych do ewaluacji poliyk używa Komisja Europejska. Są o modele Hermin, Ques i EcoMod. Hermin (nasępca HERMESa) jes makroekonomicznym modelem wielorównaniowym, kóry łączy neoklasyczne i keynesowskie elemeny w celu analizy zarówno krókoerminowych (popyowych) jak i długoerminowych (podażowych) efeków. Zosał on specjalnie przygoowany aby mierzyć wpływ poliyki spójności. Model en oceniał efeky poliyk spójności w Irlandii, Porugalii, Hiszpanii i Grecji, czyli głównych doychczasowych beneficjenach pomocy. We wszyskich przypadkach uzasadniał pozyywny wpływ inerwencji na wzros i konwergencję, w szczególności szacując, że jednoska pomocy spójności (rozumiana jako 1 pk proc. PKB) podnosi empo wzrosu gospodarczego o dodakową jedną dziesiąą. W lieraurze przedmiou wskazuje się jednak na dość poważne wady modelu HERMIN, kóre powodują przeszacowywanie wpływu inerwencji z funduszy na wzros (Ederveen (2002), Capellen e al. (2002)). Bradley (2003) wierdzi jednak, że analiza wrażliwości wskazuje na dość duży realizm wyników, z czym nie zgadzają się kryycy, wskazując, że szacunki modelu są nieprawidłowe, bo nie sarają się oceniać wpływu samych poliyk, a osiągnięe wyniki zależą od hipoez przyjęych przy ich konsruowaniu. Dla przykładu ewaluacje są zależne od przyjęych elasyczności efeków zewnęrznych. Zwiększenie ego czynnika spowoduje wzros znaczenia programów srukuralnych. Dokładne warości elasyczności nie są znane, dlaego podczas rozważania efeków poliyk spójności powinno brać się pod uwagę szeroki ich zakres. Podsawową wadą modelu jes jednak o, że jes on modelem wielorównaniowym, a nie modelem srukuralnym, w kórym zachowanie agregaów bezpośrednio wynika z opymalizacji zachowań gospodarsw domowych i przedsiębiorsw na poziomie mikro. W konsekwencji, jak każdy model ekonomeryczny, jes on silnie nieodporny na kryykę Lucasa. Innymi słowy, jego wiarygodność w zakresie oceny wpływu inerwencji publicznej na gospodarkę jes ograniczona, gdyż z samej swojej konsrukcji przeszacowuje on jej skueczność. Pewną wadą modelu może być sosunkowo wysoki poziom agregacji sekorów, kóry powoduje nie zawsze dobre esymacje wpływu (poszczególne branże mogą mniej lub bardziej korzysać z efeków inerwencji). Dezagregacja jes niemożliwa z powodu braku odpowiednich danych. HERMIN zakłada akże, że gospodarki wykorzysają całe swoje moce produkcyjne, a przez o działa mnożnik, kóry powoduje, że wzros inwesycji prowadzi do wzrosu produku i zarudnienia. Po sronie podażowej model wykorzysuje krzywą Philipsa. Spadek bezrobocia spowoduje wzros płac. Wskaźniki e w modelu różnią się pomiędzy pańswami. Kryycy wskazują, że model daje ylko częściową informację na 22 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

28 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku ema długookresowych efeków wzrosowych, ponieważ nie bierze pod uwagę zmienności kursów waluowych czy zmienności poziomu ransferów. Zarzu en nie jes jednak bardzo isony, powsałe błędy w ym obszarze nie powinny być bardzo duże. HERMIN pomija(lub uwzględnia w niewielkim sopniu) wiele komplikacji, kóre mogą ograniczyć efeky poliyk spójności, akich jak efek wypierania, poszukiwanie reny czy nieefekywną alokację. Z ego powodu pokazuje raczej poencjalny efek poliyk spójności (kóry jes niewąpliwie pozyywny), a nie rzeczywisy. Kolejnym modelem używanym przez Komisję Europejską jes Ques II. W obecnej formie opiera się on na synezie neoklasyczno-keynsowskiej (Roeger, in Veld (1997)). Równania behawioralne gospodarsw domowych i firm opare są na mikroekonomicznych zasadach międzyokresowej opymalizacji gospodarsw domowych i firm, a srona podażowa gospodarki jes modelowana zgodnie z neoklasyczną funkcją produkcji. Dzięki akiej charakerysyce w długim okresie gospodarka osiąga san usalony a sopa wzrosu deerminowana jes przez egzogeniczną sopę posępu echnologicznego i sopę wzrosu populacji. Te założenia powodują, że poliyka gospodarcza nie będzie w sanie zmienić długoerminowej sopy wzrosu gospodarczego (chyba, że jes w sanie zmienić sopę wzrosu echnologicznego, wzrosu populacji lub preferencji czasowych jednosek). Może jednak wpłynąć na długookresowy poziom produku, a przez o krókookresowo na empo wzrosu. W modelu wprowadzono jednak dwa odsępswa od modelu neoklasycznego: rynek firm nie jes w pełni konkurencyjny, przez co akywność ekonomiczna podmioów jes mniejsza. Poza ym, nie zosanie osiągnięy san równowagi z pełnym zarudnieniem, bo do opisu relacji między pracownikami i firmami służy model negocjacji. Powoduje o akże szywności na rynku pracy. W modelu zakłada się wysępowanie dość silnego efeku wypierania. QUEST kryykowany jes m.in. za o, że przywiązuje małą uwagę do zmian zachowań jednosek. Zarzuy e są jednak znacznie mniej silne, niż w przypadku modelu HERMIN. Dzięki swej konsrukcji efeky wpływu poliyki spójności, przewidywane przez QUEST, są mniejsze (a przez o bardziej realne), niż w modelu HERMIN, głównie z ego powodu, że HERMIN przypisuje większe efeky zewnęrzne inwesycjom w infrasrukurę i poprawę jakości kapiału ludzkiego. Innym powodem umiarkowanie opymisycznych wyników modelu QUEST jes branie pod uwagę spadku wielkości inwesycji firm, po ym jak szok popyowy spowoduje presję inflacyjną i w konsekwencji doprowadzi do wzrosu sóp procenowych. Te efeky nie są uwzględnianie w projekcjach oparych na modelu HERMIN, gdyż nie bierze on pod uwagę reakcji monearnych. Modele symulacyjne wskazują, że pomoc srukuralna ma zauważalny wpływ na wzros gospodarczy i zarudnienia w regionach beneficjenów. Kryycy uważają jednak, że szacunki e są nieprawidłowe, bo nie sarają się oceniać wpływu samych poliyk, a osiągnięe wyniki zależą od hipoez przyjęych przy ich konsruowaniu. Z ego powodu HERMIN i QUEST raczej wskazują na poencjalny efek poliyk (kóry jes niewąpliwie pozyywny), ale nie biorą (lub biorą niedosaecznie) pod uwagę wielu komplikacji, kóre mogę ograniczyć efekywność poliyk spójności, akich jak efek wypierania, poszukiwanie reny czy nieefekywną alokację. Waro pamięać, że Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

29 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku konsrukcja modeli powoduje również pozyywne przewidywania co do przyszłego wpływu inerwencji na gospodarki beneficjenów. Analizowane modele wykorzysane zosały również do oceny wpływu funduszy w nowych pańswach członkowskich w kolejnych laach. Zgodnie z Herminem II poliyka spójności w laach przyczyni się pod wzrosu poziomu PKB o od 5 do 10 proc. większego niż w syuacji braku inerwencji. Przewidywany jes również kreacja dwóch milionów nowych miejsc pracy dzięki poliyce spójności (Fourh rapor on economic and social cohesion (2006). Także EcoMod III (mimo innej konsrukcji niż HERMIN) przewiduje znaczące pozyywne efeky we wszyskich 15 pańswach objęych pomocą, szczególnie w nowych pańswach członkowskich. Na Słowacji, Liwie, Łowie i Bułgarii PKB ma być o 15 proc. wyższe do 2020 roku w efekcie inerwencji. Szczególnie wysokie efeky inerwencji mają być zauważalne 2015 roku, ze względu na wyższą produkywność i lepiej wyedukowaną siłę roboczą w pańswach beneficjenów. Ques III przewiduje niewielki negaywny efek poliyki spójności dla krajów będących płanikami neo (szczególnie w relacji do PKB w ych pańswach). Przewidywany jes również negaywny (relaywnie mały) efek inerwencji z funduszy na gospodarkę całej EU-27 w większość la rwania programu, ale pozyywny w późniejszym okresie, co sugeruje, że poliyka srukuralna przyczynia się do długorwałego wzrosu produkywności. Różnice pomiędzy narzędziami ekonomerycznymi a modelami symulacyjnymi użyymi do ewaluacji wpływu powierdzają badania Ederveena e al. (2002). Biedne regiony konwergowały do bogaszych pod względem poziom PKB per capia, a szczególnie pod względem poziomu dobrobyu pomiędzy większością regionów i pańsw członkowskich. Wpływ funduszy srukuralnych i Funduszu Spójności na en proces zgodnie z badaniami z użyciem narzędzi ekonomerycznych jes w najlepszym wypadku niejednoznaczny. Analiza auorów wykazała elasyczność pomocy w ramach poliyk spójności(mierzona w proc. PKB) na poziomie pomiędzy -0,35 proc. a 0,7 proc., w zależności od specyfikacji modelu. Wskazywane są również różnice w wynikach pomiędzy modelami symulacyjnymi a analizami ekonomerycznymi. Elasyczność wzrosu w modelach ekonomerycznych najczęściej nie różni się isonie od zera, podczas gdy w modelach symulacyjnych jes znacząco wyższa, najczęściej na poziomie 0,14 proc., co wskazywałoby na duży poencjał pomocy srukuralnej. Podsumowanie wpływu funduszy na gospodarkę z zaznaczeniem użyych narzędzi prezenuje abela Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

30 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku Tablica 1.5: Wpływ funduszy na gospodarkę wg lieraury przedmiou Auor(Rok wydania) Ederveen al.(2002) e Dall erba, Le Gallo (2003) Rodriguez-Pose, Fraesi (2003) Cappelen al.(2001) e Badany region Meoda badania Wyniki 13 pańsw UE Neoklasyczne modele wzrosu 145 regionów w Europie w laach Regiony objęe Celem 1 de la Fuene (2003) obszary Hiszpanii objęe Celem 1 ekonomeria przesrzenna (spaial economerics) regresja 105 regionów model ekonomeryczny bazujący na eorii wzrosu model podażowy z rynkiem pracy FS wpływają na wzros ylko w pańswach z dobrymi insyucjami, w pozosałych nie miały wpływu na empo i poziom rozwoju gospodarczego grupa obszarów konwergujących z niezauważalnym lub nawe nieisonym wpływem FS nieefekywność pomocy z powodu błędnej alokacji środków pomiędzy czynnikami produkcji. Małe zwroy z inwesycji w infrasrukurę i wspieranie biznesu. Pozyywne efeky inwesycji w kapiał ludzki Pomoc z FS zwiększawzros, ale w coraz mniejszym sopniu wraz ze wzrosem jej wielkości Duży wpływ funduszy, odpowiadały za punk procenowy wzrosu i 0,4 punku wzrosu zarudnienia Źródło: Opracowanie własne IBS Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

31 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku Przyczyny ograniczenia pozyywnego wpływu funduszy względem prezenowanej eorii Modele symulacyjne (akie jak Hermin czy Ques) wskazują na poencjalny wpływ inerwencji na gospodarki beneficjenów, kóry różni się od oceny dosarczanej przez ewaluacje dokonywane za pomocą narzędzi ekonomerycznych. Ederveen e al.(2002) wskazują na kilka faków, kóre mogą wyjaśniać różnicę między poencjalnym a obserwowalnym wpływem FS: duża część pomocy srukuralnej rafiała do relaywnie bogaych regionów. Wszyskie pańswa UE-15 dosały wsparcie w ramach kóregoś z celów, wszyskie (prócz Danii i Luksemburga) w ramach Celu 1, mógł wysępować efek wypierania funduszy krajowych pomocą europejska, z regionów kóre orzymały pomoc w ramach funduszy wycofywano pomoc krajową. Według auorów, mimo wymaganego przez Komisję Europejską współfinansowania przy inwesycjach, był on zauważalny i znaczący. 4 Najczęściej regiony objęe Celem 1 raciły 50 proc. pańswowej pomocy regionalnej, co powodowało efek wypierania na poziomie 17 proc. (każde euro pomocy srukuralnej powodowało wyparcie 17 cenów, kóre zainwesowane byłoby z innego źródła gdyby ej pomocy nie było), mógł wysępować efek poszukiwania reny. Poliyki spójności powodują powsanie bodźca do proponowania projeków, kóre mają dużą szansę orzymania wsparcia w ramach funduszy i spełniają ich kryeria, częso koszem ich efekywności, mogła wysępować pokusa nadużycia. Dla przykładu rządy mogły rezygnować z pomocy regionom najsłabiej rozwinięym lub celowo inwesować środki uzyskane z funduszy w niskoprodukywne projeky, aby w kolejnych laach również mogły kwalifikować się do orzymania ransferu, pomoc z funduszy mogła zasępować nauralny mechanizm konwergencji. Np. pomoc spójnościowa do najbiedniejszych regionów może ograniczać mobilność siły roboczej, poprzez wyrównywanie dochodów. Poza ym może wypierać niekóre inwesycje prywane, jeśli finansuje projeky będące ich subsyuami. Rodriguez-Pose, Fraesi (2003) uważają, że powyższe przyczyny powodujące niższą efekywność wykorzysania środków z funduszy, w porównaniu do przewidywań eorii, mogą być wzmacniane procesami nie mającymi bezpośredniego związku z poliykami Komisji Europejskiej: posęp w inegracji europejskiej może prowadzić do koncenracji akywności ekonomicznych w większych ośrodkach, wspierając powsawanie aglomeracji i koncenrując wysokoprodukywne sekory w kilku rejonach. Wedy pozosałe, niżej rozwinięe regiony zaczynają 4 Auorzy wskazują, że dla bardzo biednych obszarów obowiązek współfinansowania inwesycji może być bardzo wymagający. W bardzo biednych regionach częso brakuje środków, aby sfinansować nawe 25 proc. inwesycji. Z drugiej srony redukcja efeku wypierania w pańswach bogaszych wymagałaby większej skali współfinansowania. Posulowane jes wprowadzenie zróżnicowania w poziomie wymaganego współfinansowania względem PKB per capia 26 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

32 1.5. Ewaluacja wpływu środków UE na gospodarki beneficjenów do 2006 roku specjalizować się np. w niskoprodukywnych usługach czy gałęziach przemysłu. Auorzy zadają wręcz pyanie czy, w dobie koncenracji akywności ekonomicznej (w szczególności wydaków na B+R), urzymanie nierówności pomiędzy regionami na niemal niezmienionym poziomie nie powinno uchodzić za sukces poliyk spójności. mała mobilność siły roboczej pomiędzy regionami i powolne przejście zarudnionych z sekora rolniczego do pozarolniczych może również przyczyniać się do wolniejszej konwergencji proces spowalniają niedobre poliyki prowadzone na szczeblu narodowym, jak np. dążenie do urzymania firm i sekorów sraegicznych czy koncenracja na orzymywaniu ransferów z UE, np. w ramach Wspólnej Poliyki Rolnej Z powyższych powodów proces konwergencji najbiedniejszych regionów Wspólnoy jes urudniony, a fundusze mogę mieć daleko mniejsze znaczenie dla spójności i konwergencji międzyregionalnej, niż oczekiwała by ego Komisja Europejska Wnioski, płynące z dosępnych badań symulacyjnych i ekonomerycznych - podsumowanie Badania wpływu funduszy prowadzone były zarówno przez Komisję Europejską, jak i niezwiązanych z insyucjami wspólnoowymi ekonomisów. Przy analizie wyników, waro pamięać o meodologii przyjęej w badaniach. Niesrukuralne modele makroekonomiczne, używane przez Komisję Europejską, ze względu na swoją konsrukcję, badają raczej poencjalny wpływ inerwencji. Nie uwzględniają one, lub uwzględniają w bardzo ograniczonym sopniu, zjawisk na poziomie mikro, zmniejszających pozyywne efeky finansowania wspólnoowego. Z kolei wyniki ewaluacji, podejmowanych przy użyciu narzędzi ekonomerycznych, nie są jednoznaczne. Co do zasady jednak, wskazują one jednak na nieefekywność dochodowych form wsparcia (co obrazują również sudia przypadku zaprezenowane w ym rozdziale), a zalecane są przede wszyskim inwesycje w czynniki zwiększające produkywność i dające długookresowe podsawy wzrosu, za kóre zgodnie uważa się kapiał ludzki i powiązane z nim wydaki na badania i rozwój. W ym przypadku, problemem jes akże kwesia kryyki Lucasa, oraz kierunek zależności przyczynowo-skukowych. Biorąc akże pod uwagą niejednoznaczność analiz o charakerze jakościowym, dla uzyskania bardziej rzeelnej oceny poencjalnego wpływu środków na polską gospodarkę, konieczne jes skonsruowanie srukuralnego modelu makroekonomicznego. Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

33 1.6. Fundusze srukuralne w laach Fundusze srukuralne w laach Przed kolejnym okresem działania funduszy srukuralnych, daowanym na laa , przeszły one kolejną reformę. Jej celem było z jednej srony zwiększenie efekywności ich wykorzysania, kóre możliwe było na podsawie oceny skueczności ich działania w laach 90. Z drugiej srony fundusze musiały zosać dososowane do wymagań największego poszerzenia Unii Europejskiej. Większość regionów z 10 nowoprzyjęych pańsw od razu kwalifikowała się do orzymywania pomocy, podobnie jak wszyskie regiony Rumunii i Bułgarii Rekomendacje lieraury przedmiou odnośnie reformy funduszy srukuralnych na okres Lieraura przedmiou doycząca ewaluacji wpływu funduszy na gospodarkę zawierała oprócz samej ich oceny również rekomendacje w zakresie ich reformy w omawianym okresie. Celem poniższego podrozdziału jes przedsawienie ych zaleceń, a w dalszej części opracowania sprawdzenie, czy poniższe rekomendacje zosały spełnione w reformie funduszy na okres Marin (2003) akcenuje duże możliwości poprawy skueczności funduszy. Zwraca uwagę na konieczność dalszej koncenracji geograficznej pomocy (podkreśla o również Sierle (2004), Sapir(2005)). Zaleca również uczynienie prioryeem wydaków na wspieranie jakości kapiału ludzkiego, koszem np. ograniczenia bezpośrednich form wspierania biznesu, kóre wydają się być narażone na pokusę poszukiwania reny. Sierle(2004) sugeruje, aby w kwesii wspierania przedsiębiorsw skoncenrować się raczej na projekach worzących zw. odpowiednie środowisko do prowadzenia biznesu i uławiać worzenie małych i średnich przedsiębiorsw. Rozszerzeniu UE w opinii auora spowoduje, że pomocą będą objęe najczęściej całe pańswa, a nie jak w UE-15 głównie pojedyncze regiony, z ego eż powodu alokacja funduszy powinna w większym sopniu być opara na społeczno-ekonomicznej charakerysyce całego pańswa, a nie poszczególnych regionów - ak jak jes o w wypadku funduszu Spójności. Z powyższymi konkluzjami zgadzają się również Ederveen e al.(2002). Podejście do konwergencji na poziomie kraju ma nasępujące auy w porównaniu do podejścia na poziomie regionu: podejście krajowe jes bardziej efekywne w redukowaniu różnic w poziomie rozwoju gospodarczego, bo dzięki emu środki są bardziej skoncenrowane i nie rafiają do biedniejszych regionów bogaych pańsw, podejście krajowe może być uważane za bardziej sprawiedliwe w porównaniu do regionalnego. Np. pańswa, kóre kierują swoją poliykę narodową ak, aby zmniejszyć różnice w poziomach rozwoju pomiędzy regionami mogą orzymać mniej wsparcia niż pańswa o ym samym poziomie dobrobyu, ale większych różnicach pomiędzy regionami, poza ym podejście krajowe zmniejsza efek wypierania, kóry jes dużym problemem w wypadku podejścia regionalnego i kóre zmniejsza efekywność funduszy. 28 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

34 1.6. Fundusze srukuralne w laach Boldrin, Canova (2002) wskazują, że aby osiągnąć długoerminowy wzros na poziomie wyższym niż średnia porzebna jes kombinacja poliyk europejskich i narodowych. Do ego zaliczyć można dalsze wspieranie inegracji handlu wewnąrz Unii Europejskiej, resrukuryzacje wydaków publicznych, pobudzanie srony podażowej przez właściwe reformy fiskalne i społeczne, wolny przepływ dóbr i kapiału razem z konkurencyjnymi sawkami opodakowania pracowników. Szczególnie podkreślana jes rola swobodnego przepływu siły roboczej, auorzy zauważają, że nie powinno się do niej zachęcać ani zniechęcać. Brak zauważalnego wpływu funduszy na podsawie badań auorów prowadzi ich do (dość radykalnych) wniosków, że fundusze srukuralne powinny być sopniowo likwidowane podczas okresu Fundusz Spójności, kórego główny cel zosał zrealizowany (sprawne wprowadzenie wspólnej waluy) powinien zosać ich zdaniem zlikwidowany pod koniec okresu rozliczeniowego Podsumowując, fundusze powinny skoncenrować się przede wszyskim na budowaniu odpowiedniego kapiału ludzkiego, co jes procesem długofalowym (i skuków nie da się ocenić po kilku laach), ale ylko o prowadzi do wzrosu produkywności, a przez o daje rwałe perspekywy wzrosu. Podkreślana jes również konieczność koncenracji wydaków ylko na biedniejszych pańswach, ak aby środki rafiały do obszarów, kóre rzeczywiście ich porzebują Kierunki zmian W kolejnym 6 lenim okresie wykorzysania funduszy srukuralnych sanęły przed nimi nowe wyzwania. Z jednej srony przysąpienie do Unii Europejskiej, w laach łącznie 12 nowych krajów spowodowało spadek średniego poziomu PKB per capia we Wspólnocie, a przez o zmianę regionów objęych Celem 1. Z drugiej srony regiony, kóre uraciły saus obszarów objęych pomocą domagały się jakiejś formy rekompensay za zgodę na rozszerzenie Wspólnoy. Dodakowo cele posawione przed pańswami Wspólnoy w ramach Sraegii Lizbońskiej musiały spowodować przesunięcie akcenów w ramach samej poliyki spójności w sronę zwiększenia wydaków na badania i rozwój oraz inwesycji podnoszących jakość kapiału ludzkiego. W konsekwencji doszło do kolejnej reformy kszału poliyki srukuralnej, kórej głównymi elemenami są: wyyczono rzy nowe cele (konwergencja, konkurencyjność regionalna i zarudnienie, kooperacja), Fundusz Spójności zosał zinegrowany z pozosałymi funduszami, finansowanie zosało skoncenrowane na najbiedniejszych pańswach i regionach członkowskich - ponad 80 proc. budżeu Funduszu Spójności będzie przeznaczona na cel związany z konwergencją, przyjęo nowe podejście sraegiczne aby zapewnić, że fundusze współgrają i wspierają Sraegię Lizbońską, Europejski Fundusz Społeczny zosał mocniej przypisany Europejskiej Sraegii Zarudnienia i Narodowym Programom Reform, Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

35 1.6. Fundusze srukuralne w laach programy będą finansowane przez jeden fundusz, nie będzie łącznego finansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, wysępować będzie naomias współfinansowanie Funduszu Spójności i funduszu srukuralnego uproszczono procedury, wprowadzając zamias rzech eapów jeden. Cel pierwszy: Konwergencja Zasępuje doychczasowy Cel 1. Ma za zadanie wspierać konwergencję najbiedniejszych regionów i pańsw członkowskich. Pańswa lub regiony, kóry mogą ubiegać się o finansowanie, muszą spełniać nasępujące kryeria: pańswa członkowskie, kórych Produk Narodowy Bruo per capia jes mniejszy niż 90 proc. średniej unijnej, będą mogły ubiegać się o wsparcie z Funduszu Spójności regiony, kórych Produk Krajowy Bruo per capia jes mniejszy niż 75 proc. średniej unijnej będą mogły ubiegać się o pełne finansowanie z EFS i EFRR Regiony z PKB per capia powyżej 75 proc. średniej UE ale mniejszym od 75 proc. średniej EU-15będą mogły ubiegać się o fundusze przejściowe z EFS i EFRR.Jes o zw. efek saysyczny funduszy, bo zapewnia wsparcie regionom, kóre kwalifikowałyby się do pełnego finansowania w ramach omawianego celu gdyby Unia Europejska nie zosała poszerzona. Cel drugi: Konkurencyjność regionalna i zarudnienie Zasępuje on doychczasowe Cele 2 i 3. Będzie wspierał projeky zwiększające konkurencyjność, zarudnienie i umiejęności w ych regionach, kórych nie doyczy Cel Konwergencji. Finansowanie będzie pochodziło zarówno z EFS jak i EFRR. Cel rzeci: Kooperacja Zasępuje on Inerreg i będzie wpierał ponadgraniczne ransnarodowe programy kooperacji. Główne cele EFS: zwiększenie zarudnienia poprzez szkolenia większej liczby osób poprawa umiejęności pracowników i przedsiębiorców zwiększenie inwesycji w kapiał ludzki Waro podkreślić(por. Sierle(2004)) coraz większą geograficzną koncenrację środków z funduszy w regionach objęych Celem 1. Pozyywnym aspekem jes również sopniowe zmniejszanie wsparcia w regionach objęych zw. efekem saysycznym, kóre nie zosanie przedłużone po roku 2013, analiza lieraury przedmiou zalecałaby jednak jeszcze szybsze (naychmiasowe) zakończenie wspierania ych obszarów. Pozyywnie oceniane jes dalsze uproszczenie procedur i 30 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

36 1.6. Fundusze srukuralne w laach redukowanie koszów adminisracyjnych, co jes szczególnie ważne dla nowych pańsw członkowskich, kóre częso nie mają odpowiednio wykszałconych srukur adminisracyjnych. Sensownym rozwiązaniem wydaje się być również zwiększenie wagi inwesycji w podnoszenie jakości kapiału ludzkiego oraz wspieranie akywnych (a nie pasywnych) poliyk rynku pracy. Wydaje się więc, że przy nowej perspekywie finansowej Komisja Europejska uwzględniła wiele uwag kryycznych, formułowanych w lieraurze pod adresem Poliyki Srukuralnej w przeszłości. Jedynie w zakresie WPR nadal zakres zmian jes ograniczony, mimo że en insrumen jes najpowszechniej kryykowanym elemenem poliyki wspólnoowej. Niewąpliwie, aspeky poliycznospołeczne przeważają w ym wypadku nad czysym rachunkiem ekonomiczny, reprezenowanym na ogół w prawach z zakresu ekonomii rozwoju. Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

37 1.7. Podsumowanie 1.7 Podsumowanie Jednym z powodów inegracji europejskiej była chęć podniesienia dynamiki gospodarczej krajów członkowskich poprzez wykorzysanie zale płynących ze swobodnego przepływu owarów, kapiału i pracowników. Inegracja miała również na celu wyrównywanie poziomów dobrobyu, a więc wspomożenie najbiedniejszych regionów w procesie nadganiania dysansu dzielącego je od ych najbogaszych. Ewaluacja insrumenów, za pomocą kórych sarano się realizować powyższe cele, wskazuje co nasępuje: Przez osanie 50 la wzrasało znaczenie funduszy srukuralnych. Środki kórymi mogły one dysponować było począkowo sosunkowo małe, sopniowe reformy spowodowały jednak, że w laach 90 i na począku XXI wieku sały się one drugim najważniejszym insrumenem finansowym sosowanym przez Komisję Europejską, a u niekórych beneficjenów sanowiły nawe 4 proc. PKB. Badania ewaluacyjne prezenowane w lieraurze przedmiou nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pyania o wpływ pomocy unijnej na proces konwergencji realnej. Z jednej srony, na począku isnienia srukur wspólnoowych pańswa biedniejsze miały, średnio rzecz biorąc, wyższą dynamikę wzrosu niż pańswa bogasze. Z drugiej srony większość lieraury przedmiou podkreśla, że od końca la 80 konwergencja pomiędzy regionami wyhamowała. Zwraca się jednak uwagę, że być może fundusze srukuralne zapobiegają procesowi przeciwnemu do konwergencji, a więc dywergencji. Najbardziej opymisycznie skuki inerwencji widzi sama Komisja Europejska, w kórej opinii fundusze przyczyniły się do szybszej konwergencji gospodarek Irlandii, Hiszpanii i Grecji. Modele używane przez Komisję do ewaluacji wpływu, akie jak Hermin czy Ques, wskazują na jej wysoki poziom i isoność. Jednakże lieraura przedmiou akcenuje wady ych modeli, argumenując, że pokazują one raczej poencjalny (możliwy do osiągnięcia) wpływ, a nie rzeczywisy. Do oceny wpływu środków z funduszy na gospodarkę używa się akże modeli ekonomerycznych, kóre, za cenę niezgodności z kryyką Lucasa, sarają się poprawić błędy modeli Hermin i Ques. Badania wskazują na pozyywny wpływ funduszy w wypadku inwesycji w kapiał ludzki oraz umiarkowanie pozyywny w wypadku inwesycji w infrasrukurę. Kryykowane są za o jednoznacznie jakiekolwiek formy subsydiowania gospodarsw domowych czy przedsiębiorsw, kóre ograniczają mobilność siły roboczej (czyli jeden z procesów przyczyniających się do konwergencji), a jednocześnie nie wpływają na wzros produkywności. Lieraura przedmiou wskazuje na duże możliwości poprawy efekywności alokacji środków z funduszy i waro zauważyć, że posulay są sopniowo, choć nie bez przeszkód, realizowane w ramach kolejnych reform. Doyczy o zwłaszcza koncenracji na rzeczywiście 32 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

38 1.7. Podsumowanie najbiedniejszych regionach, a akże inwesycji w czynniki powodujące wzros produkywności, a więc mających długorwały pozyywny wpływ na gospodarkę (akie jak poprawa jakości kapiału ludzkiego). Podsumowując, nie należy przeceniać wpływu funduszy na gospodarkę. Nie jes o czynnik, kóry spowoduje bardzo szybkie nadrobienie dysansu w poziomie rozwoju gospodarczego, jaki ma Polska w sosunku do pańsw UE-15. Środki z funduszy mogą en proces przyśpieszyć, ale ylko pod warunkiem skierowania ich na czynniki zwiększające produkywność i wspierające długoerminowy wzros. Poważnym niebezpieczeńswem jes za o powsanie inensywnych negaywnych efeków wypierania, zjawiska szukania reny oraz dopuszczenie do nieefekywnej alokacji zasobów. Brak odpowiednich danych uniemożliwia rygorysyczne zbadanie wpływu funduszy srukuralnych w laach na gospodarkę Polski, będzie o możliwe dopiero za kilka la. Dlaego w nasępnych rozdziałach skupiamy się na analizie jakościowej oraz modelu symulacyjnym, przy pomocy kórego saramy się oszacować maksymalny, realisyczny poencjał ego oddziaływania. Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

39 Rozdział 2 Jakościowa analiza poencjalnego wpływu funduszy srukuralnych na polską gospodarkę 2.1 Wprowadzenie Środki wspólnoowe, kórych Polska jes beneficjenem, przesyłane są poprzez programy operacyjne, inicjaywy wspólnoowe, a akże w ramach Wspólnej Poliyki Rolnej. Na obecnym eapie, porównanie doświadczeń innych beneficjenów i obecnej syuacji ogólnogospodarczej kraju może być podsawą dla niesformalizowanych przewidywań, odnośnie możliwego efeku pomocy. Z uwagi na nieliczne informacje o charakerze ilościowym, wykonanie konkluzywnych badań ekonomerycznych jes raczej niemożliwe. Z ej przyczyny, w rozdziale ym zaprezenowane zosaną elemeny analizy jakościowej, popare dosępnymi danymi saysycznymi, naomias w rozdziale rzecim zaprezenowane zosaną wyniki symulacji srukuralnego modelu makroekonomicznego. Z uwagi na deklarowane prioryey działań wspólnoowych, realizowanych poprzez fundusze srukuralne i Fundusz Spójności, poniższy rozdział rozpoczyna się od analizy nierówności regionalnych w Polsce w okresie Nasępnie, zaprezenowane zosały organizacyjny podział i ekonomiczna kaegoryzacja środków w laach , a akże planowanych przepływów na laa W celu oceny poencjalnego wpływu na polską gospodarkę, omówione zosały akże ryzyka wysąpienia efeków wypierania, subsyucji i jałowej sray. Rozdział zakończony jes analizą wybranych przykładów działania środków unijnych, co ma na celu wyciągnięcie wniosków relewannych dla obecnej syuacji Polski. 2.2 Zróżnicowanie regionalne i fundusze UE w Polsce Analiza konwergencji regionalnej w Polsce Jednym z prioryeów poliyki srukuralnej Wspólno Europejskich jes symulowanie procesu konwergencji najsłabiej rozwinięych regionów. Aby ocenić możliwość realizacji celu przy wykorzysaniu środków unijnych, niezbędna jes wiedza o zróżnicowaniu poziomów rozwoju gospodarczego na poziomie regionalnym w laach poprzedzającym uzyskanie pomocy. Przydane jes akże porównanie przypadku Polski z pozosałymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej. Dane Eurosau wskazują na sopniowy wzros nierówności w poziomie produku per capia w Polsce w podziale regionalnym (NUTS 1), wojewódzkim (NUTS 2) i podregionalnym (NUTS 3) w okresie 34 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

40 2.2. Zróżnicowanie regionalne i fundusze UE w Polsce Jednocześnie, zróżnicowanieod roku2000pozosawałonawmiarę sabilnympoziomie, co oznacza, że dyspersja (mierzona odchyleniem sandardowym) rosła w zbliżonym empie, co gospodarka całego kraju. Rysunek 2.1: Odchylenia sandardowe w laach PKB per capia, odniesione do poziomu ogólnokrajowego Źródło: Opracowanie własne IBS na podsawie danych Eurosa 1 z uwagi na niepełne dane dla podregionów w laach , wykres 2.1 opary jes na oszacowanej ludności dla sześciu spośród czerdziesu sześciu podregionów Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

41 2.2. Zróżnicowanie regionalne i fundusze UE w Polsce RAMKA 5. Hipoezy konwergencji realnej W eorii ekonomii wyróżnia się dwa podsawowe ypy konwergencji realnej: Koncepcja β-konwergencji wywodzi się z klasycznej eorii wzrosu i jes powiązana ze sylizowanym fakem o sałej proporcji między kapiałem rzeczowym, a produkem w sanie równowagi. Warunkiem zachodzenia ego związku są nierosnące korzyści skali. W przypadku modeli, w kórych spełnione jes o założenie, β-konwergencja jes procesem nieuniknionym. Kwesią sporną pozosaje jednak, na ile dwie gospodarki różnią się od siebie preferencjami konsumenów (a w efekcie poziomem produku w sanie usalonym). Jeśli są one znaczne, o możliwa jes syuacja, w kórej gospodarki bogae rozwijać się będą szybciej od biedniejszych, czyli zachodzić będzie proces ak zwanej konwergencji warunkowej. W przypadku, kiedy sopa wzrosu jes wyższa dla krajów biedniejszy, niż dla krajów bogaszych (powzięe jes założenie o idenycznym sanie usalonym), mówimy o konwergencji absolunej. σ-konwergencja oznacza zmniejszanie się w czasie dyspersji produku per capia (mierzonej odchyleniem sandardowym) w wybranej grupie gospodarek. Oznacza o, że z czasem różnice w rozwoju pomiędzy poszczególnymi obszarami będą się zmniejszać. Powyższe dwie koncepcje nie są równoznaczne. W isocie, β-konwergencja jes warunkiem koniecznym σ-konwergencji, lecz nie jes warunkiem wysarczającym, nawe w przypadku konwergencji absolunej. W szczególności, jeżeli w okresie bazowym dyspersja gospodarek była niższa od odchylenia sandardowego losowych szoków, jakie mogą doykać gospodarki, zbliżanie się gospodarek w sensie β będzie równoznaczne z oddalaniem się gospodarek w sensie σ. Możliwe jes akże naprzemienne wyprzedzanie się gospodarek (zw. leapfrogging). 36 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

42 2.2. Zróżnicowanie regionalne i fundusze UE w Polsce RAMKA 6. Empiryczna weryfikacja hipoez o konwergencji realnej - problemy i rezulay Empiryczne badania konwergencji na poziomie regionów, wykonane przez Barro i Sala-i-Marina (1992), wskazują na zachodzenie procesu β-konwergencji. Z uwagi na brak isonych zmiennych objaśniających, innych niż począkowy poziom produku per capia, auorzy wnioskują o absolunym charakerze procesu zbiegania gospodarek. W badanym okresie,(dla Sanów Zjednoczonych dane doyczyły la , dla Japonii ) zmniejszyła się akże dyspersja, jednak odpowiedź na pyanie o zachodzenie σ-konwergencji nie jes jednoznaczna. Inne badania, jak na przykład na poziomie hrabsw w USA(Young, Higgins, Levy 2007), wskazują wręcz na dywergencję w ym sensie. Empiryczne weryfikacje hipoezy o β-konwergencji na poziomie międzynarodowym (np. dla krajów europejskich) dają zróżnicowane rezulay. Przykładowo, do negaywnych wniosków doszli Buon i Penecos (1995), do pozyywnych naomias Brasili i Guierrez (2004). Drugi z przyoczonych przykładów obejmuje laa dziewięćdziesiąe, charakeryzujące się inensyfikacją procesów inegracyjnych. Ewenualny brak konwergencji łumaczy się m.in. odmienną srukurą insyucjonalną, czego skukiem są różne poziomy produku per capia w sanie usalonym. Ponado, przyoczone usalenia, powierdzające zachodzenie procesu β-konwergencji, zosały poddane pod wąpliwość przez Quaha (1995). Auor en, powarzający się wynik zbiegania w empie 2 proc. produku rocznie, przypisał zależnościom saysycznym, nieodłącznie powiązanych z wykorzysywaną meodologią. Sam Quah, posulował(sprawdzaną nasępnie empirycznie) hipoezę klubów konwergencji, o jes gospodarek konwergujących w ramach poszczególnych grup (najczęściej dwóch), przy zwiększających się różnicach międzygrupowych. Na poziomie eoreycznym, łumaczone o może być sysemem o dwóch równowagach, w kórym o zachowaniu w długim okresie decyduje san począkowy. Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

43 2.2. Zróżnicowanie regionalne i fundusze UE w Polsce Dane regionalne wskazują na brak konwergencji PKB per capia między poszczególnymi regionami, wojewódzwami i podregionami Polski. Zróżnicowanie w warości dodanej przypadającej na jednego mieszkańca, mierzone odchyleniem sandardowym, 2 średniorocznie wzrasało w okresie w empie 4,9 proc. w ujęciu regionalnym (NUTS 1), 3,3 proc. w ujęciu wojewódzkim(nuts2)oraz3,1proc.wujęciupodregionalnym(nuts3). 3 Jednocześnie,zwiększanie zróżnicowania wysępowało głównie w laach , kiedy o średnioroczne empo wzrosu znormalizowanego odchylenia sandardowego(na poziomie NUTS 3) wyniosło 7,9 proc. Za wzros mierzonego odchyleniem sandardowym zróżnicowania odpowiadają w dużej mierze najbardziej rozwinięy, a jednocześnie najszybciej rozwijający się obszar Polski cenralnej oraz najsłabiej rozwinięy i względnie wolniej rozwijające się obszary Polski wschodniej i północnej. Region południowy zmniejszył swoją przewagę nad poziomem ogólnokrajowym, południowo-zachodni ją uracił, naomias północno-zachodni uzyskał. Były o jednak zmiany o mniejszej skali, niż w przypadku silnie dychoomicznego rozwoju Polski cenralnej i wschodniej. Zmiany na poziomie NUTS 3 Rysunek 2.2: Kierunek zmian w okresie produku per capia w relacji do ogólnopolskiego (podział NUTS 3) Źródło: Opracowanie własne IBS na podsawie danych Eurosa oraz Banku Danych Regionalnych GUS 2 znormalizowane do poziomu ogólnopolskiego 3 formalnie, różnice pomiędzy odchyleniami sandardowymi są saysycznie isone 38 Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach

44 2.2. Zróżnicowanie regionalne i fundusze UE w Polsce Tablica 2.1: Liczebności poszczególnych grup w procesie konwergencji na poziomie NUTS 3 Numer grupy Opis Liczba podregionów I Oscylujące wokół poziomu ogólnokrajowego 4 II Tracące przewagę 6 III Odrabiające dysans 9 IV Tracące dysans 23 V Zwiększające przewagę 4 Źródło: Opracowanie własne IBS na podsawie danych Eurosa oraz Banku Danych Regionalnych GUS Rysunek 2.3: Tempo zmian w okresie produku per capia w relacji do ogólnopolskiego (podział NUTS 3) Źródło: Opracowanie własne IBS na podsawie danych Eurosa oraz Banku Danych Regionalnych GUS Na poziomie podregionów, za dywergencję w największym sopniu odpowiadały uciekające miasa: Warszawa i Poznań, a w mniejszym sopniu Kraków i Łódź. 4 oraz słabo rozwinięe podregiony nowosądecki, bialskopodlaski, krośnieńsko-przemyski i chełmsko-zamojski. 5 Za konwergencję w największym sopniu odpowiadały podregiony bielsko-bialski, kóry z poziomu mniej niż 50 proc. średniej sał się podregionem ponad przecięnie rozwinięym, doganiający częsochowski i zmniejszający przewagę podregion cenralny śląski. Jednocześnie jednak, skala zmian produku na mieszkańca w ich przypadku była znacznie mniejsza od empa zwiększania przewagi nad reszą kraju przez najlepiej rozwinięe obszary meropolialne. 4 wspomniane 5 regionów odpowiadało za 78 proc. wzrosu bruo zróżnicowania w badanym okresie, przy czym 50 proc. doyczyło Warszawy, a 17 proc. Poznania 5 odpowiadało o 8 proc. wzrosu bruo zróżnicowania Reakcja gospodarki polskiej na fundusze srukuralne w laach