Wpływ integracji monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu gospodarczego

Transkrypt

1 No. 158 NBP Working Paper Maeriały i Sudia nr Wpływ inegracji monearnej na wymianę owarową w warunkach kryzysu gospodarczego Elżbiea Czarny, Paweł Folfas, Kaarzyna Śledziewska, Barosz Wikowski

2 Maeriały i Sudia nr 300 Wpływ inegracji monearnej na wymianę owarową w warunkach kryzysu gospodarczego Elżbiea Czarny, Paweł Folfas, Kaarzyna Śledziewska, Barosz Wikowski Insyu Ekonomiczny Warszawa, 2013 r.

3 Elżbiea Czarny, SGH, WSE-I Paweł Folfas, SGH Kaarzyna Śledziewska, WNE UW Barosz Wikowski, SGH Projek badawczy zosał zrealizowany w ramach konkursu Komieu Badań Ekonomicznych NBP na projeky badawcze przeznaczone do realizacji przez pracowników NBP i osoby spoza NBP oraz sfinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego. Druk: NBP Prinshop Wydał: Narodowy Bank Polski Deparamen Edukacji i Wydawnicw ul. Święokrzyska 11/ Warszawa el ISSN Copyrigh Narodowy Bank Polski, 2013

4 Spis reści Spis reści ROZDZIAŁ 1. Wprowadzenie... 5 ROZDZIAŁ 2. Teoreyczne podsawy badania wpływu inegracji waluowej na handel Wpływ unii monearnej na handel prowadzony przez pańswa członkowskie Znaczenie handlu w ocenie koszów i korzyści unii monearnej Podsumowanie ROZDZIAŁ 3. Inegracja waluowa w gospodarce świaowej Inegracja monearna pańsw członkowskich Unii Europejskiej Inegracja monearna poza Unią Europejską Podsumowanie 33 ROZDZIAŁ 4. Wymiana handlowa pańsw srefy euro w laach Srefa euro w świaowym PKB Ekspor wewnęrzny i zewnęrzny pańsw srefy euro Pańswa srefy euro w świaowym eksporcie Srukura rzeczowa eksporu ze srefy euro Podsumowanie 53 ROZDZIAŁ 5. Modele grawiacji jako narzędzie badania wpływu inegracji monearnej na handel Teoreyczne podsawy modeli grawiacji Empiryczne badania wpływu inegracji monearnej Podsumowanie ROZDZIAŁ 6. Empiryczne badanie wpływu inegracji monearnej na warość i dynamikę eksporu Czynniki decydujące o wielkości eksporu analiza empiryczna Czynniki decydujące o dynamice eksporu analiza empiryczna Podsumowanie ROZDZIAŁ 7. Wnioski Spis abel i rysunków Bibliografia Maeriały i Sudia nr 300 3

5 Sreszczenie Sreszczenie Temaem ego opracowania jes wpływ inegracji monearnej w Europie na handel prowadzony przez kraje worzące srefę euro. Koncenrujemy uwagę zwłaszcza na okresie bezpośrednio poprzedzającym powsanie srefy euro i nasępującym po nim, a akże na obecnym kryzysie waluowym, kóry po części przynajmniej zmienił oceny wielu zjawisk w gospodarce świaowej. Zgodnie z predykcjami eoreycznymi inegracja monearna pozyywnie wpływa na współpracę gospodarczą pomiędzy krajami worzącymi unię waluową m. in. dlaego, że powoduje spadek koszów ransakcyjnych i wzros przejrzysości cen. Celem naszej analizy jes sprawdzenie, czy również w badaniach empirycznych doyczących pańsw srefy euro widoczne są e pozyywne efeky. Srukura ego opracowania jes nasępująca. Po krókim wprowadzeniu, w rozdziale 2 przedsawiamy eoreyczne predykcje doyczące wpływu inegracji monearnej na handel. Rozdział 3 zawiera analizę inegracji monearnej w Europie. W rozdziale 4 przedsawiamy wyniki badań empirycznych doyczących zmian handlu prowadzonego przez członków srefy euro przed i po powsaniu unii monearnej, w ym zwłaszcza w czasie obecnego kryzysu gospodarczego. W rozdziale 5 przedsawiamy przegląd badań empirycznych, w kórych wykorzysano modele grawiacji do badania wpływu inegracji monearnej na handel międzynarodowy. Rozdział 6 sanowi prezenację auorskiego badania wpływu inegracji monearnej oraz dyskryminacyjnej liberalizacji handlu na dwusronną wymianę owarową wszyskich pańsw świaa. Całość zakończona jes wnioskami. grawiacji Słowa kluczowe: inegracja monearna, srefa euro, handel międzynarodowy, model JEL: F10, F15 4 Narodowy Bank Polski

6 Rozdział 1 1 WPROWADZENIE TEORETYCZNE WPROWADZENIE PODSTAWY BADANIA W ym opracowaniu badamy, jak różne sysemy waluowe wpływają na wymianę WPŁYWU INTEGRACJI W ym opracowaniu WALUTOWEJ badamy, jak NA różne HANDEL sysemy waluowe wpływają na wymianę handlową pańsw Unii Europejskiej handlową pańsw przed oraz Unii w Europejskiej czasie osaniego przed kryzysu oraz w czasie gospodarczego osaniego kryzysu gospodarc (laa ). Pokazujemy (laa ). zarówno eoreyczne, Pokazujemy jak zarówno i empiryczne eoreyczne, zależności jak między i empiryczne zależności mię Celem ej cz ci opracowania jes zbadanie wpływu uczesnicwa w unii monearnej kursem waluowym a zmianami kursem w waluowym inensywności a zmianami i charakerze w inensywności wymiany owarowej, i charakerze wymiany owarowej, na handel prowadzony przez pa swa członkowskie. Analizie poddamy czynniki decyduj ce o zwłaszcza ej prowadzonej zwłaszcza przez pańswa ej prowadzonej srefy euro przez oraz całej pańswa UE srefy w obliczu euro negaywnego oraz całej UE w obliczu negay wzro cie wymiany handlowej po wprowadzeniu wspólnej waluy. Osobne badanie doyczy szoku gospodarczego, jakim szoku jes gospodarczego, kryzys ekonomiczny. jakim jes Badamy kryzys również ekonomiczny. kierunki Badamy zmian również kierunki zmia wielko ci poencjalnych korzy ci. Sprawdzimy równie, w jakich warunkach korzy ci s zby srukury geograficznej i rzeczowej srukury geograficznej handlu prowadzonego i rzeczowej przez handlu pańswa prowadzonego UE należące przez do pańswa UE należące małe, by zrównowa y koszy przys pienia do unii monearnej. Nie jes naomias naszym srefy euro i pozosające poza srefy nią. euro i pozosające poza nią. zamiarem analiza wpływu ró nych wysoko ci kursu przy przeliczaniu walu narodowych na Takie badanie pozwala określić Takie badanie zależność pozwala inensywności określić handlu zależność i sopnia inensywności inegracji handlu i sopnia inegrac wspóln na konkurencyjno i mo liwo ci rozwojowe poszczególnych pa sw unii monearnej. Chociaż wprowadzenie monearnej. euro Chociaż było decyzją wprowadzenie poliyczną euro i było rudno decyzją jes przedsawiać poliyczną i rudno jes przeds monearnej. rachunek ekonomiczny sanowiący rachunek ekonomiczny podsawę wejścia sanowiący poszczególnych podsawę krajów wejścia do poszczególnych srefy euro krajów do sref Zanim pojawi si wspólna walua, członkowie unii monearnej wprowadzaj pełn lub pozosaniu poza nią, jednak lub pozosaniu konsekwencje poza nią, uworzenia jednak konsekwencje srefy euro miały uworzenia duży wpływ srefy na euro miały duży wpł wzajemn wymienialno walu narodowych, szywne kursy w ransakcjach wewn rz gospodarki pańsw srefy, gospodarki pozosałych pańsw pańsw srefy, UE oraz pozosałych reszy świaa. pańsw Dlaego UE oraz należy reszy badać świaa. Dlaego należy b inegruj cego si obszaru oraz wspóln poliyk monearn. Dokonuje si ponado inegracja wpływ inegracji monearnej, wpływ będącej inegracji w przypadku monearnej, pańsw będącej srefy w euro przypadku dalszym pańsw pogłębieniem srefy euro dalszym pogłęb narodowych rynków finansowych. inegracji gospodarczej, na inegracji współpracę gospodarczej, gospodarczą na jej współpracę uczesników. gospodarczą W szczególności jej uczesników. waro W szczególnośc Skuki inegracji monearnej s liczne i doycz zarówno kwesii ekonomicznych, jak i sprawdzić, jakie korzyści sprawdzić, i sray mogą jakie wynikać korzyści z inegracji i sray mogą monearnej wynikać dla z inegracji przepływu monearnej dla przepływu pozaekonomicznych. Niekóre s pozyywne, inne za negaywne. Ujawniaj si albo czynników produkcji, w ym czynników zwłaszcza produkcji, kapiału, w a ym akże zwłaszcza usług i dóbr. kapiału, Właśnie a akże osani usług aspek i dóbr. Właśnie osani naychmias (mo na je wówczas uzna za bezpo rednie skuki unii monearnej), albo w jes przedmioem naszej analizy. jes przedmioem naszej analizy. dłu szym okresie (skuki po rednie). Te konsekwencje zale w du ej mierze od czynników Dyskusja o korzyściach z Dyskusja przysąpienia o korzyściach do srefy euro z przysąpienia była do niedawna do srefy zdominowana euro była do niedawna zdominow mikro- i makroekonomicznych. Zgodnie z eori opymalnych obszarów waluowych (zob. przez poglądy o pozyywnym przez wpływie poglądy wspólnej o pozyywnym waluy wpływie na handel wspólnej między waluy jej członkami na handel oraz między jej członka Mundell, 1961, McKinnon, 1963, DeGrauwe, 2000, Baldwin, Wypłosz, 2009) bilans koszów o negaywnym wpływie na o negaywnym handel z pańswami, wpływie kóre na handel do niej z nie pańswami, należą. Sama kóre srefa do niej euro nie jes należą. Sama srefa i korzy ci zwi zanych z przynale no ci do unii monearnej mo e by ró ny. Jednak wydaje dziś jednym z najważniejszych dziś jednym gospodarczo z najważniejszych obszarów świaa. gospodarczo Jej PKB obszarów sanowi 15% świaa. Jej PKB sanowi 15% si, e wi kszo koszów udziału w unii skupiona jes w sferze makroekonomicznej, świaowego PKB, zaś handel świaowego 30% świaowego PKB, zaś handlu. handel 30% Ponieważ świaowego inensyfikacja handlu. handlu Ponieważ jes inensyfikacja handl naomias korzy ci s skoncenrowane w sferze mikroekonomicznej. głównym argumenem za głównym wejściem argumenem do srefy, waro za wejściem wiedzieć, do na srefy, ile faky waro powierdzają wiedzieć, en na ile faky powierdza Poni ej koncenrujemy uwag na ych korzy ciach i koszach, kóre wpływaj na argumen. Tak jes zwłaszcza argumen. w przypadku Tak jes Polski, zwłaszcza kóra w rozważając przypadku przysąpienie Polski, kóra rozważając do przysąpienie do inensywno i srukur handlu prowadzonego przez pa swa członkowskie unii monearnej, europejskiej unii monearnej europejskiej powinna unii być świadoma monearnej związanych powinna być z nim świadoma szans (wynikających związanych z nim szans (wynika nie za na konsekwencjach samego braku poliyki pieni nej jako cz ci narodowej poliyki głównie z wysępowania efeku głównie kreacji z wysępowania handlu) i zagrożeń efeku kreacji (efek handlu) przesunięcia i zagrożeń handlu). (efek przesunięcia handlu) gospodarczej. Co do ego, e wprowadzenie wspólnej waluy wpływa na handel nie ma Należy eż zbadać, na ile Należy sprawdziły eż zbadać, się przewidywania na ile sprawdziły eoreyków się przewidywania na ema wysąpienia eoreyków na ema wysąpie w pliwo ci. O waluach narodowych jako barierze handlu pisał ju Mundell (1961), kóry endogenicznych korzyści endogenicznych z uworzenia unii korzyści monearnej. z uworzenia unii monearnej. podkre lał, e wła nie zwi kszenie inensywno ci wymiany jes najwa niejsz Prace Rose a z począku XXI Prace w. Rose a zapocząkowały z począku dyskusję XXI w. zapocząkowały o handlowych skukach dyskusję o handlowych skukach mikroekonomiczn korzy ci z uworzenia unii waluowej. W ym opracowaniu korzy ci i przyjęcia wspólnej waluy. przyjęcia Wynikało wspólnej z nich, waluy. że dzięki Wynikało uworzeniu z nich, unii że monearnej dzięki uworzeniu obroy unii monearnej ob koszy udziału w unii monearnej dzielimy na akie, kóre doycz handlu mi dzy członkami Maeriały i Sudia nr 300 5

7 handlowe jej członków wzrosną o ponad 200% (od nazwiska auora opracowań wpływ en określono mianem efeku Rose a). Późniejsze badania opare na coraz bardziej złożonych modelach i wyrafinowanych meodach weryfikacji empirycznej doprowadziły do rewizji poglądu Rose a i obniżenia skali oczekiwanej inensyfikacji handlu wewnąrz unii monearnej. Szczególne znaczenie miały eż badania efeków wprowadzenia euro przeprowadzone ex-pos. Wskazywały one na szacunkowy wzros handlu o około 10%. Zanim przejdziemy do analizy wpływu europejskiej unii waluowej na handel zdefiniujemy pojęcie inegracji monearnej, kóre jes kluczowe dla naszych rozważań oraz erminy z nim powiązane. Inegracja monearna (inaczej waluowa) jes o połączenie szywnego kursu waluowego i zinegrowanego rynku kapiałowego. Przybiera różne formy zależnie od sopnia realizacji akich celów jak: sabilność kursów waluowych, mobilność kapiału oraz auonomia monearna. Niekompaybilność ych rzech zasadniczych celów realizowanych przez rządy jes przedmioem zw. wierdzenia o niemożliwym rójkącie (impossible riniy). Sprzeczność ych celów polega na ym, że rząd nie zdoła urzymać sałego kursu waluowego nie mogąc dososować poliyki monearnej lub konroli przepływów kapiałowych. Podobnie jes przy powiązaniu waluy danego kraju z waluą innego kraju bądź grupy krajów 1. W eorii przedsawiane są różne formy współpracy waluowej. Są o: porozumienia o sałych kursach waluowych, pseudo-unie, inegracja monearna i unie monearne. Z porozumieniem o sałych kursach waluowych mamy do czynienia wedy, kiedy kursy waluowe krajów członkowskich są nieodwołalnie uszywnione, poliyka monearna nie jes koordynowana, a konrola przepływów kapiałowych jes narzędziem regulowania wewnęrznej płynności kraju. Pseudo-unia jes porozumieniem, w ramach kórego obowiązują szywne kursy waluowe, swobodny przepływ kapiału, zaś pańswa członkowskie koordynują poliykę monearną nie zawierając formalnej umowy o inegracji monearnej. W prakyce jes o forma rudna do realizacji, gdyż podsawowa niekompaybilność rzech celów poliyki kursowej uniemożliwia urzymanie szywnych kursów waluowych ze względu na prawdopodobieńswo spekulacyjnych przepływów kapiału. Inegracja monearna jes o współpraca monearna opara na sałych (szywnych) kursach waluowych, pełna i nieodwołalna wymienialność walu, zinegrowane rynki finansowe oraz wspólna poliyka monearna. Warunkiem inegracji monearnej jes inegracja finansowa rozumiana jako 1 Na podsawie: A. Czarczyńska, K. Śledziewska (2007) Teoria europejskiej inegracji gospodarczej, Wyd. C. H. Beck, Warszawa 2003, rozdział 6. 6 Narodowy Bank Polski

8 Wprowadzenie liberalizacja ransakcji kapiałowych oraz koordynacja rynków finansowych i srukur insyucjonalnych. Naomias unia monearna jes o inegracja monearna plus wspólna walua i wspólny bank cenralny. Poliyka monearna jes w ym przypadku prowadzona wyłącznie przez wspólne insyucje monearne, zaś członkowie unii są pozbawieni auonomii monearnej. Również za prowadzenie poliyki kursowej, konrolę rezerw waluowych oraz równoważenie bilansu płaniczego całej unii odpowiadają wspólne insyucje. Inegracja monearna zosała urzeczywisniona w posaci srefy euro, w kórej wprowadzono unię monearną i przyjęo wspólną waluę. Naomias unia gospodarcza i waluowa (UGW) jes eapem inegracji pańsw Unii Europejskiej sanowiącym dopełnienie rynku wewnęrznego. UGW zrealizowano w 1999 roku przez wprowadzenie szywnych kursów, pełnej wymienialności walu i wspólnej poliyki pieniężnej. W ym opracowaniu weryfikujemy hipoezę o ym, że w warunkach negaywnego szoku gospodarczego, jakim jes obecny kryzys, inegracja monearna względnie słabiej wpływa na handel pańsw, kóre w niej uczesniczą, niż w warunkach wzrosu gospodarczego. W konsekwencji, w warunkach kryzysowych rudniej jes osiągnąć duże korzyści handlowe z inegracji monearnej. Dodakowo sprawdzamy, czy kraje należące do srefy euro bardziej odczuły skuki kryzysu gospodarczego niż pańswa nieuczesniczące w inegracji monearnej. To nam pozwala swierdzić, na ile brak narodowej poliyki monearnej przeszkadza w pokonywaniu negaywnych szoków popyowych. Naszym zdaniem, wnioski z empirycznego badania wpływu unii monearnej na wymianę owarową w laach, w kórych wysąpił kryzys gospodarczy, mogą okazać się drasycznie różne od ych, kóre uzyskano przed 2008 rokiem. W ym opracowaniu przedsawiamy wyniki badań empirycznych, kóre pozwalają swierdzić, czy w warunkach kryzysu gospodarczego zaley z posiadania wspólnej waluy (m. in. bliskie zeru koszy ransakcyjne) rzeczywiście przewyższają wady z jej posiadania (brak możliwości wykorzysania płynnego kursu waluowego jako sabilizaora). Doyczy o zwłaszcza srefy euro, w przypadku kórej obserwowana jes niewysarczająca konwergencja gospodarek powiązanych wspólną waluą. Aby zweryfikować sawiane przez nas hipoezy przeprowadzamy badanie danych saysycznych (m. in. zmian inensywności handlu prowadzonego przez pańswa UE mające różne sysemy waluowe oraz jego srukury geograficznej i rzeczowej). Badanie empiryczne poprzedza eoreyczna analiza wpływu unii waluowej na wymianę handlową. Maeriały i Sudia nr 300 7

9 Najważniejszym sposobem weryfikacji hipoez jes auorskie badanie ekonomeryczne opare na danych panelowych, w kórym sosujemy zmodyfikowaną wersję modelu grawiacji. W modelu umieszczamy nie ylko sandardowe zmienne decydujące o inensywności dwusronnego handlu w rodzaju PKB, czy PKB per capia, lecz również zmienność kursów waluowych, konwergencję gospodarek oraz sysemy waluowe parnerów handlowych (w ym przynależność do srefy euro). Ponado, podejmujemy próbę uwzględnienia dynamiki (auoregresji). Sosujemy meody opare na insrumenalizacji. Robimy ak zarówno dlaego, że wśród zmiennych objaśniających należy oczekiwać wysępowania zmiennych endogenicznych, jak i w związku z wprowadzeniem elemenów dynamicznych. Problem endogeniczności w równaniach saycznych rozwiązujemy przez zasosowanie insrumenalizowanych esymaorów FE, RE i HT (a akże, jeśli wysąpi spodziewany efek niesferyczności, odpowiednich meod korygujących, np. meody Praisa- Winsena). W równaniu dynamicznym sosujemy esymaory opare na GMM (w szczególności esymaor sysemowy), poencjalnie przy wykorzysaniu w insrumenalizacji meody orhogonal deviaions. 8 Narodowy Bank Polski

10 Rozdział 2 ROZDZIAŁ 2. TEORETYCZNE PODSTAWY BADANIA WPŁYWU INTEGRACJI WALUTOWEJ NA HANDEL Celem ej części opracowania jes zbadanie wpływu uczesnicwa w unii monearnej na handel prowadzony przez pańswa członkowskie. Analizie poddamy czynniki decydujące o wzroście wymiany handlowej po wprowadzeniu wspólnej waluy. Osobne badanie doyczy wielkości poencjalnych korzyści. Sprawdzimy również, w jakich warunkach korzyści są zby małe, by zrównoważyć koszy przysąpienia do unii monearnej. Nie jes naomias naszym zamiarem analiza wpływu różnych wysokości kursu przy przeliczaniu walu narodowych na wspólną na konkurencyjność i możliwości rozwojowe poszczególnych pańsw unii monearnej. Zanim pojawi się wspólna walua, członkowie unii monearnej wprowadzają pełną wzajemną wymienialność walu narodowych, szywne kursy w ransakcjach wewnąrz inegrującego się obszaru oraz wspólną poliykę monearną. Dokonuje się ponado inegracja narodowych rynków finansowych. Skuki inegracji monearnej są liczne i doyczą zarówno kwesii ekonomicznych, jak i pozaekonomicznych. Niekóre są pozyywne, inne zaś negaywne. Ujawniają się albo naychmias (można je wówczas uznać za bezpośrednie skuki unii monearnej), albo w dłuższym okresie (skuki pośrednie). Te konsekwencje zależą w dużej mierze od czynników mikro- i makroekonomicznych. Zgodnie z eorią opymalnych obszarów waluowych (zob. Mundell, 1961, McKinnon, 1963, DeGrauwe, 2000, Baldwin, Wypłosz, 2009) bilans koszów i korzyści związanych z przynależnością do unii monearnej może być różny. Jednak wydaje się, że większość koszów udziału w unii skupiona jes w sferze makroekonomicznej, naomias korzyści są skoncenrowane w sferze mikroekonomicznej. Poniżej koncenrujemy uwagę na ych korzyściach i koszach, kóre wpływają na inensywność i srukurę handlu prowadzonego przez pańswa członkowskie unii monearnej, nie zaś na konsekwencjach samego braku poliyki pieniężnej jako części narodowej poliyki gospodarczej. Co do ego, że wprowadzenie wspólnej waluy wpływa na handel nie ma wąpliwości. O waluach narodowych jako barierze handlu pisał już Mundell (1961), kóry podkreślał, że właśnie zwiększenie inensywności wymiany jes najważniejszą mikroekonomiczną korzyścią z uworzenia unii waluowej. W ym opracowaniu korzyści i koszy udziału w unii monearnej dzielimy na akie, kóre doyczą handlu między członkami Maeriały i Sudia nr 300 9

11 unii monearnej (handel wewnęrzny) oraz akie, kóre są związane z wymianą owarową z pańswami nienależącymi do unii (handel zewnęrzny) WPŁYW UNII MONETARNEJ NA HANDEL PROWADZONY PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE Unia monearna wpływa na handel między pańswami członkowskimi w sposób bezpośredni i pośredni. Poniżej przedsawiamy bezpośrednie i pośrednie korzyści oraz koszy udziału w unii monearnej. Korzyści z uworzenia unii monearnej mają dwa podsawowe źródła bezpośrednie. Pierwszym jes eliminacja koszów ransakcyjnych związanych z wymianą walu narodowych, drugim zaś eliminacja ryzyka kursowego wynikającego z niepewności co do przyszłych kursów waluowych. Główną (i najczęściej przywoływaną) bezpośrednią korzyścią z inegracji monearnej jes eliminacja koszów ransakcyjnych sanowiących część koszów prowadzenia handlu. Z raporu Komisji Europejskiej 2 wynika, że e koszy w pańswach srefy euro szacowano na mld ECU rocznie. Koszy ransakcyjne doyczą m.in. wymiany walu oraz koszów adminisracyjnych i księgowych związanych z przewaluowywaniem ransakcji. Koszy ransakcyjne związane z przewaluowywaniem ransakcji są ponoszone główne przez przedsiębiorswa współpracujące z zagranicznymi podmioami oraz przez konsumenów kupujących zagraniczne dobra i usługi. Ich znaczenie rośnie wraz z upowszechnieniem fragmenacji produkcji i i rozwojem handlu półprodukami 3. Obecnie dobra pośrednie w oku akich procesów, jak np. ousourcing, czy offshoring wielokronie przekraczają granice pańsw. Dlaego, zdaniem Flama i Nordsroma (2006), niewielka redukcja koszów ransakcyjnych może spowodować znaczny wzros handlu. Konsekwencją eliminacji koszów ransakcyjnych związanych z wymianą walu jes wzros korzyści odnoszonych przez przedsiębiorswa z unii monearnej. Równocześnie jednak e firmy są narażone na bardziej inensywną konkurencję na połączonym rynku pańsw unii monearnej, co sanowi kosz ich udziału w inegracji monearnej. Ponieważ większość ransakcji waluowych przeprowadzają banki, w wyniku wprowadzenia wspólnej waluy racą one część dochodów. Dodakowo ucierpią wskuek zaosrzenia konkurencji na zinegrowanym rynku. Równocześnie jednak mogą zyskać dzięki 2 Zob. EC Commission 1990 One Marke, One Money, European Economy, 44, sr Szerzej zob. Flam, Nordsrom 2004 oraz Yi Narodowy Bank Polski

12 Teoreyczne podsawy badania wpływu inegracji waluowej na handel większej liczbie ransakcji obsługiwanych przez wspólną waluę niż wcześniej przez waluy narodowe pańsw worzących unię monearną (może chodzić nie ylko o większą inensywność współpracy pańsw członkowskich, lecz akże o lepszą pozycję międzynarodową wspólnej waluy w porównaniu z waluami narodowymi). Pozyywne efeky spadku koszów ransakcyjnych noują akże gospodarswa domowe, kóre mniej płacą za nabywane produky. W efekcie osrzejszej konkurencji i niższych koszów produkcji na obszarze zinegrowanym pod względem monearnym nasępuje spadek cen, kóry pobudza popy. Ten popy jes w większej części niż przed unią pokrywany imporem (pojawia się efek kreacji handlu). Dodakową korzyścią gospodarsw domowych jes brak koszów związanych z wymienianiem walu na całym obszarze unii monearnej (co ożywia nie ylko wymianę owarową, lecz również handel usługami np. urysykę). Wyeliminowanie zmienności kursu waluowego wpływa również na srukurę rzeczową i geograficzną handlu. Spadek koszów ransakcyjnych, a w konsekwencji spadek cen i wzros wielkości popyu prowadzą do zwiększenia zaporzebowania zwłaszcza na dobra zróżnicowane 4, częściowo pochodzące z imporu. Tak jes zwykle dlaego, że wykorzysując rosnące korzyści skali produkcji wywórcy krajowi dosarczają na rynek niewielką liczbę odmian 5. Z kolei nabywcy dóbr zróżnicowanych czerpią użyeczność z rosnącej liczby odmian, gdyż cechuje ich dwojako rozumiane zamiłowanie do różnorodności. Ponieważ na krajowym rynku oczekiwania sprzedawców (niewielka liczba odmian) i nabywców (jak największa liczba odmian) są sprzeczne, popy częściowo jes zaspokajany przez firmy krajowe, a częściowo przez zagraniczne. W konsekwencji, w handlu dwusronnym dochodzi do równoczesnego eksporu i imporu różnych odmian ych samych produków, czyli do wymiany wewnąrzgałęziowej. Uworzenie przez podobne do siebie kraje unii monearnej i związana z ym obniżka koszów ransakcyjnych przyczynia się do inensyfikacji handlu wewnąrzgałęziowego między pańswami członkowskimi 6. 4 Produky mogą być zróżnicowane poziomo albo pionowo. Poziome różnicowanie produków polega na obecności odmian produków o podobnej jakości, lecz różnych cechach pozajakościowych ważnych z punku widzenia konsumenów (zwykle chodzi o preferencje, w kórych ujawnia się zamiłowanie do różnorodności zob. np. Czarny, 2002, 66 i nas.). Z kolei różnicowanie pionowe oznacza wysępowanie odmian produków mających różną jakość. Produky zróżnicowane są przedmioem nie ylko radycyjnego (oparego na korzyściach komparaywnych poszczególnych pańsw) handlu międzygałęziowego, lecz akże wymiany wewnąrzgałęziowej definiowanej jako równoczesny ekspor i impor podobnych do siebie owarów pochodzących z ych samych branż. 5 Szerzej zob. Czarny, Wymiana wewnarzgałęziowa jes domeną krajów podobnych do siebie, zwłaszcza pochodzących z grupy pańsw wysoko rozwinięych (uprzemysłowionych), gdyż one właśnie specjalizują się w produkcji i eksporcie dóbr zróżnicowanych wywarzanych przez branże przewórcze. Także popy na akie produky jes zgłaszany głównie przez pańswa wysoko rozwinięe. Ich mieszkańcy są bowiem względnie bogaci, a w ich konsumpcji dominują dobra normalne i luksusowe, kóre zwykle produkuje się w wielu odmianach (inaczej niż jednorodne arykuły podsawowe). Obywaele ych pańsw kupują zaem dużo produków będących subsyuami, a one właśnie są przedmioem handlu wewnąrzgałęziowego. Maeriały i Sudia nr

13 Dodakowo, ze względu na urzymanie koszów ransakcyjnych wobec pańsw rzecich, unia monearna może się przyczynić do zmiany kierunków geograficznych handlu pańsw członkowskich. Po wprowadzeniu wspólnej waluy dochodzi bowiem do zróżnicowania cen dóbr pochodzących z obszaru unii (sają się one ańsze głównie ze względu na zerowe koszy ransakcyjne wymiany walu oraz inensyfikację konkurencji na rynku wewnęrznym) i spoza niej (sają się względnie droższe). Konsumenci zmniejszają popy na droższe produky z pańsw rzecich zasępując je imporem z krajów unii monearnej (wysępuje efek przesunięcia handlu). Waro zauważyć, że opisane właśnie koszy ransakcyjne są eliminowane wyłącznie wedy, kiedy wprowadzana jes wspólna walua. Uworzenie unii waluowej bez wprowadzenia wspólnej waluy nie likwiduje bowiem porzeby wymieniania walu i związanych z ym koszów ransakcyjnych. W dodaku, żeby podmioy gospodarcze skorzysały na wprowadzeniu wspólnej waluy, porzebna jes inegracja sysemów finansowych oraz międzynarodowa współpraca banków, prowadząca do akiego obniżenia koszów dokonywania ransakcji/przelewów zagranicznych, żeby były one zbliżone do koszów ransakcji krajowych. Kolejną bezpośrednią korzyścią z wprowadzenia unii monearnej jes wyeliminowanie wahań nominalnych kursów waluowych i uszywnienie kursów w ransakcjach między krajami worzącymi unię (w ym w wymianie owarowej). Powszechnie wiadomo, że posługiwanie się przez pańswa prowadzące handel międzynarodowy różnymi waluami i zmienność kursów waluowych ograniczają wymianę. Teoreyczne analizy związków między zmiennością kursów waluowych i inensywnością handlu międzynarodowego były prowadzone przez Hoopera i Kohlhagena (1978). Powierdzają one cyowane wcześniej opinie. Przyczyną isnienia negaywnej korelacji zmienności kursu waluowego i inensywności dwusronnego handlu jes wysoka zmienność kursów waluowych. Prowadzi ona do ryzyka kursowego, kóre podnosi kosz prowadzenia handlu z zagranicą, co zmniejsza skłonność przedsiębiorsw do udziału w nim. Wysokość kursu wymiany sanowi fragmen umowy handlowej, jednak rzeczywisa płaność nasępuje zwykle później niż w momencie zawarcia umowy (np. w momencie dosawy owaru/usługi). Jeśli zmian kursu wymiany nie da się przewidzieć, zyski przedsiębiorcy obarczone są niepewnością, co zmniejsza jego korzyści z handlu międzynarodowego. Oczywiście, firmy mogą zabezpieczać ransakcje handlowe przed ryzykiem kursowym, jednak o koszuje. Co więcej, na rynkach erminowych, na 12 Narodowy Bank Polski

14 Teoreyczne podsawy badania wpływu inegracji waluowej na handel kórych można się przed akim ryzykiem zabezpieczyć, nie są obecne wszyskie podmioy gospodarcze (na przykład, rzadko się am pojawiają małe firmy). W dodaku, nawe jeśli zabezpieczenie jes możliwe, bywa ono ograniczone. Trudno jes bowiem ak zaplanować wielkości i erminy wszyskich międzynarodowych ransakcji, żeby wykorzysać możliwości swarzane przez waluowe rynki erminowe. Inaczej jes wówczas, gdy eksporer rakuje ryzyko kursowe jako źródło poencjalnego zysku. De Grauwe (1988) sugeruje, że ocena niepewności kursowej eksporu powinna zależeć od sosunku uczesników handlu do ryzyka. Tradycyjne modele rakują bowiem wpływ zmienności kursów waluowych na handel bazując na eorii posępowania producena w warunkach niepewności. W konsekwencji uzależniają zysk firmy od zmian kursów waluowych. Niekóre modele eoreyczne wskazują naomias na dodanie zależności ych zmiennych. Cyowany De Grauwe (1988) oraz Frankel (1988) pokazują wręcz, że zmienność kursów bywa korzysna dla rozwoju handlu, np. wedy, kiedy producenów cechuje zamiłowanie do ryzyka. De Grauwe pokazuje jednak, że nawe jeśli producenci są niechęni ryzyku, aka zależność eż może wysępować. Firmy bardzo niechęne wobec ryzyka zawsze obawiają się scenariusza najgorszego. Dlaego przy wzroście poziomu ryzyka, dużego spadku dochodów z eksporu można uniknąć zwiększając wolumenu eksporu. Do bezpośrednich koszów isnienia unii monearnej należą również jednorazowe (konieczne) koszy wejścia do niej. Należą do nich m. in. koszy: przygoowania sysemów informaycznych przewarzających dane finansowe, przygoowania nowych cenników (w okresie przejściowym w dwóch waluach), zabezpieczenia przed fałszerswem ip. Dososowania wymagają akie urządzenia jak auomay wrzuowe, w ym parkomery i wózki sklepowe. Takie koszy ponoszą przedsiębiorswa prowadzące ransakcje z zagranicą oraz handel dealiczny. Jednorazowy kosz sanowią akże zaokrąglenia cen dokonywane po przyjęciu wspólnej waluy. Ten kosz ponoszą z kolei wszyscy nabywcy dóbr i usług w pańswach unii monearnej. Ponieważ jednak kosz wejścia jes ponoszony ylko raz, o chociaż jego skuki dobrobyowe mogą być odczuwane przez długi czas, eoreycy go zwykle pomijają. Generalnie w badaniach empirycznych oczekiwana jes dodania korelacja między spadkiem wahań kursów waluowych a zwiększeniem poziomu handlu dwusronnego wewnąrz unii waluowej. Dowodem jes według Bordo (2002) duży wzros inensywności handlu w okresie isnienia złoego sandardu w laach Nie wszyskie badania empiryczne powierdzają jednak, że zmienność kursów wywiera negaywny wpływ na Maeriały i Sudia nr

15 wolumen handlu, o czym przekonuje Ozurk (2006) w przeglądzie lieraury przedmiou. Z jego analizy wynika również, że rudno jes porównywać wyniki badań empirycznych różnych auorów, gdyż obejmują one odmienne okresy i grupy pańsw, a akże zawierają odmienne specyfikacje modelu. Jednak akże Ozurk kończy rozważania swierdzeniem, że większość badań wskazuje na negaywny wpływ wahań kursowych na inensywność handlu. Poza bezpośrednimi isnieją akże pośrednie korzyści i koszy związane z uworzeniem unii monearnej. Jedną z akich korzyści jes eliminacja dyskryminacji cenowej 7 w pańswach worzących unię monearną. Wspólna walua zwiększa przejrzysość rynku. Producenci, eksporerzy, imporerzy i konsumenci uzyskują więcej informacji o cenach, kóre sają się bezpośrednio porównywalne na całym obszarze unii, co pozwala lepiej przewidywać zmiany charakerysyki oraz wielkości popyu. Nasępuje zaosrzenie konkurencji, wzros wymiany wewnąrzgałęziowej oraz zwiększenie różnorodności dóbr dosępnych na rynku. Ze względu na mniejszą niepewność i większą przejrzysość rynku podmioy gospodarcze mogą podejmować rafniejsze decyzje długookresowe. Jes o jednoznacznie korzysne dla nabywców. Może jednak sanowić dodakowe urudnienie dla firm, zwłaszcza ych mniej konkurencyjnych, kóre mają kłopoy z urzymaniem się na rynku. Konsekwencją jes w akim przypadku ogólny wzros efekywności działania firm, kóre pozosały na rynku. Kolejny skuek pośredni związany jes ze zmianą charakerysyki konkurencji w poszczególnych branżach. Baldwin (2006, 63) nazywa go wpływem na marżę, przy czym owa marża sanowi miarę inensywności konkurencji (im więcej firm jes na rynku, ym marża jes mniejsza, co najlepiej widać przy obliczaniu indeksu Lernera). Dzięki wprowadzeniu wspólnej waluy nasępuje zniesienie koszów ransakcyjnych, co prowadzi do zwiększenia liczby firm uczesniczących w rynku kraju należącego do unii monearnej. Obok firm rodzimych pojawia się bowiem więcej firm pochodzących z innych pańsw unii monearnej. Taki san prowadzi do spadku marży, a nasępnie do resrukuryzacji branży, czyli do wórnego spadku liczby firm wskuek fuzji, przejęć czy bankrucw. Osaecznie liczba firm wzrasa, zaosrza się konkurencja, spadają marże, a wraz z nimi ceny, co dodakowo pobudza handel. Siła oddziaływania ego efeku zależy, oczywiście od specyfiki narodowej pańsw unii oraz charakerysyki sekorów, w kórych akie procesy zachodzą. Kolejny skuek pośredni wprowadzenia unii monearnej doyczy pozycji wspólnej waluy na rynku międzynarodowym. Wspólna walua najpewniej uzyska większe znaczenie 7 Mianem dyskryminacji cenowej określa się usalanie odmiennych cen płaconych przez różne grupy nabywców bez ich uzasadnienia odmiennymi koszami dosaw. Zwykle przyczyną akiego cenowórswa jes chęć maksymalizacji zysku przez przedsiębiorswa mające silną pozycję rynkową szerzej zob. Czarny, 2006, rozdz Narodowy Bank Polski

16 Teoreyczne podsawy badania wpływu inegracji waluowej na handel na rynkach międzynarodowych niż miały wcześniej waluy narodowe pańsw członkowskich. Wspólna walua obowiązuje na obszarze odpowiadającym większemu poencjałowi gospodarczemu, co urudnia aak spekulacyjny. Zwiększa się eż jej wiarygodność w międzynarodowym sysemie waluowym. Wspólna walua może eż być w endencji sabilniejsza niż były względnie zróżnicowane waluy narodowe (zależnie od wspólnej poliyki pieniężnej). Co więcej, przynosi ona eż korzyści z uzyskania sausu waluy międzynarodowej (m. in. uzyskuje się renę emisyjną ym większą, im większy obszar wspólna walua obsługuje). W konsekwencji parnerzy handlowi z unii monearnej mogą być uważani za bardziej wiarygodnych, niż ci, kórzy pozosają poza nią. Na większej wiarygodności szczególnie skorzysają kraje, kórych waluy narodowe były uznawane za względnie słabe. Jednocześnie jednak ich pozycja konkurencyjna może się pogorszyć (podobnie, jak przy aprecjacji waluy), co może spowodować spadek ich eksporu. Również w handlu zewnęrznym czyli wymianie owarowej z krajami nienależącymi do unii monearnej można się spodziewać zmian wolumenu handlu. Wspomniany wcześniej wzros konkurencyjności i spadek cen wewnąrz unii korzysnie wpływa na pozycję konkurencyjną oraz wiarygodność eksporerów z pańsw członkowskich w relacjach zewnęrznych. Równocześnie jednak przynależność do unii, kórej walua się wzmacnia może pogorszyć pozycję konkurencyjną eksporerów z unii wobec pańsw rzecich ZNACZENIE HANDLU W OCENIE KOSZTÓW I KORZYŚCI UNII MONETARNEJ Na ile kraje skorzysają na wprowadzeniu wspólnej waluy zależy od owarości ich gospodarek. Opisane wcześniej korzyści z wprowadzenia wspólnej waluy odnoszą się do krajów, kórych rodzimi konsumenci i producenci handlują z zagranicą. Eliminacja ryzyka kursowego oraz koszów ransakcyjnych ma bowiem duże znaczenie wedy, kiedy kraje są oware. Ich wpływ byłby naomias niewielki, gdyby kraje były względnie zamknięe. Dlaego eż można uznać, że isnieje bezpośrednia zależność między korzyściami z uworzenia unii monearnej i owarością jej rynku wewnęrznego. Jednak korzysnym zmianom handlu po uworzeniu unii monearnej przeciwsawiane są koszy związane z udziałem w unii. Odmienne podejścia do porównania koszów i korzyści handlowych związanych z inegracją monearną przedsawiają reprezenanci dwóch nurów ekonomii: keynesowskiego i monearysycznego (zob. rysunki 2.1 i 2.2). Wzdłuż osi pionowej każdego ze wspomnianych rysunków mierzone są koszy oraz korzyści z Maeriały i Sudia nr

17 przysąpienia do unii monearnej rakowane jako odseek PKB. Z kolei na osi poziomej pokazano sopień inegracji członków unii monearnej (albo owarości rynku) definiowany jako proporcja dwusronnego handlu pańsw członkowskich z parnerami z unii monearnej do PKB (czyli udział ich wzajemnego handlu w PKB). Wraz ze wzrosem owarości pańsw członkowskich na współpracę z parnerami z unii korzyści rosną. Oś pozioma ilusruje eż w pewnym sensie czas, gdyż inegracja posępuje wraz z jego upływem. Ruch w prawo po ujemnie nachylonej krzywej koszów ilusruje pogłębiającą się inegrację handlową oraz związane z nią malejące koszy wprowadzenia wspólnej waluy. Krzywa korzyści jes z kolei nachylona dodanio, co pokazuje, że w miarę inensyfikacji handlu wewnąrz unii rosną zyski z jej uworzenia (korzyści z handlu ujawniają się wraz z upływem czasu). W punkcie T* korzyści handlowe z uworzenia unii monearnej są równe związanym z nią koszom (san równowagi). Przy wyższym niż T* udziale handlu wewnęrznego w PKB pańsw członkowskich korzyści handlowe przeważają nad koszami, naomias przy niższym dominują koszy. RYSUNEK 2.1. HANDLOWE KOSZTY I KORZYŚCI Z INTEGRACJI MONETARNEJ W UJĘCIU KEYNESOWSKIM (WSZYSTKIE WIELKOŚCI JAKO % PKB) Korzyści Koszy i korzyści Koszy T* Handel wewnąrzunijny Źródło: P. De Grauwe, Economics of Moneary Union, 2007, s. 82 Zgodnie z poglądami keynesisów (zob. rysunek 2.1) poliyka pieniężna jes właściwym narzędziem walki z szokami asymerycznymi. Poglądy keynesisów są zgodne z założeniami Mundella (1961), sanowiącymi podsawę opymalnych obszarów waluowych 8. 8 Zdolność do przeciwdziałania szokom asymerycznym jes podsawą worzenia opymalnych obszarów waluowych. Na wspólnym obszarze waluowym, dewaluacja musiałaby być przeprowadzona we wszyskich pańswach członkowskich i mogłaby wywrzeć 16 Narodowy Bank Polski

18 Teoreyczne podsawy badania wpływu inegracji waluowej na handel Aby osiągnąć równowagę między handlowymi korzyściami a koszami uworzenia unii monearnej gospodarki jej pańsw członkowskich muszą być oware. W szczególności konieczny jes duży udział handlu wewnąrzunijnego w PKB. Właśnie dlaego punk przecięcia krzywych koszów i korzyści jes położony daleko od począku układu współrzędnych. Zdaniem keynesisów, pańswa o niewielkiej owarości gospodarek powinny raczej urzymać waluy narodowe niż wchodzić do unii monearnej. Innym wnioskiem doyczącym położenia punku T* na rysunku 2.1 jes swierdzenie, że zdaniem keynesisów dososowanie gospodarki narodowej do udziału w unii monearnej rwa względnie długo, a zaem wymaga poniesienia dużych (bo długorwałych) koszów. RYSUNEK 2.2. HANDLOWE KOSZTY I KORZYŚCI Z INTEGRACJI MONETARNEJ W UJĘCIU MONETARYSTÓW (WSZYSTKIE WIELKOŚCI JAKO % PKB) Korzyści Koszy i korzyści Koszy T* Handel wewnąrzunijny Źródło: P. De Grauwe, Economics of Moneary Union, 2007, s. 82 Handlowe korzyści i koszy inegracji monearnej odmiennie przedsawiają monearyści (zob. rysunek 2.2). Ich zdaniem, punk przecięcia linii handlowych koszów i korzyści z unii monearnej jes położony bardzo blisko począku układu współrzędnych. Tak odmienny wpływ na gospodarkę każdego z nich. Dlaego koszy wysępowania szoków asymerycznych są względnie niskie w obliczu doskonałej mobilności w ramach unii monearnej czynników produkcji, w ym zwłaszcza kapiału i siły roboczej. Gdy zmniejsza się popy na dobra wywarzane w jednym pańswie członkowskim, wówczas pojawia się am bezrobocie. W akiej syuacji mobilność siły roboczej na erenie całej unii zapewnia wyrównywanie się płac w całej unii oraz zrównanie się popyu na pracę z jej podażą w poszczególnych pańswach członkowskich. W ogóle, przepływy czynników produkcji są kanałem dososowania do szoku asymerycznego. Płynne kursy przesają być konieczne, żeby wrócić do równowagi. O ile jednak bez ryzyka popełnienia błędu można założyć, że kapiał jes mobilny (co więcej, obecnie ak jes nie ylko na obszarze unii monearnej, lecz akże w dużej części gospodarki świaowej), o yle przyjęcie akiego założenia w odniesieniu do siły roboczej wcale nie musi być poprawne. Nawe wedy, kiedy przepływ siły roboczej jes uławiony przez prawodawswo obszaru waluowego, ograniczeniem pozosają bariery insyucjonalne, kulurowe i językowe, a akże sandardy i charakerysyki procesu oraz organizacji produkcji w nowym kraju zarudnienia (szerzej zob. Baldwin, Wyplosz, 2004, 7). W unii przewagę uzyskują e pańswa członkowskie, kóre porafią szybko dososować gospodarki. Maeriały i Sudia nr

19 jes, gdyż poliyka monearna nie pozwala zapobiec skukom szoków asymerycznych. Nie ma zaem znaczenia, czy pańswo uczesniczące w unii monearnej jes oware, czy nie. To oznacza, że kraje zyskują na inegracji monearnej, nawe jeżeli nie są od począku jej isnienia gospodarkami owarymi prowadzącymi inensywny handel wzajemny. Poglądom monearysów odpowiada zaem idea endogeniczności kryeriów opymalnych obszarów waluowych. Pionierami w badaniach doyczących ej kwesii są Frankel i Rose (1997). Ich zdaniem liberalizacja handlu i uworzenie wspólnego rynku, czyli mało zaawansowane formy inegracji gospodarczej sprzyjają uworzeniu unii monearnej. Równocześnie kraje nie muszą spełniać kryerium owarości rynku ex ane, by korzysać na inegracji monearnej. Tak jes, gdyż sama inegracja monearna przyczynia się do zwiększenia ich owarości po wprowadzeniu wspólnej waluy PODSUMOWANIE Podsumowując należy swierdzić, że wiele czynników wskazuje na o, że po uworzeniu unii monearnej powinna się nasilać współpraca handlowa wewnąrz obszaru zinegrowanego. Jej inensyfikacja jes wręcz główną korzyścią z wprowadzenia wspólnej waluy. Czy kraje skorzysają na przynależności do unii, zależy od ich owarości. Owarość gospodarek jes bowiem kluczowa w analizie handlowych koszów i korzyści z udziału w unii monearnej. W ej części opracowania pokazaliśmy bezpośrednie i pośrednie korzyści z uworzenia unii monearnej. Przedsawiliśmy eż dwa podejścia eoreyczne do handlowych koszów i korzyści z unii. Pierwsze, keynesisowskie pokazuje, że handlowe korzyści przynajmniej zrównują się z koszami inegracji monearnej wówczas, gdy kraj przyjmujący wspólną waluę jes względnie owary, gdyż ylko wedy osiąga zyski równoważące koszy dososowań. Zgodnie z drugim, monearysycznym podejściem, nie ma znaczenia, czy kraj jes owary, czy nie w momencie przysąpienia do unii monearnej. Członkoswo w unii powoduje bowiem owieranie się jego gospodarki. Oczywiście, poglądy eoreyków odnosi się do najbardziej znaczącej w gospodarce świaowej unii monearnej, jaką jes srefa euro. Zdaniem Baldwina (2006) srefa euro może się sać w przyszłości opymalnym obszarem waluowym właśnie w zależności od ego, czy spełnienie kryeriów akcesji jes endogeniczne, czy nie. Chodzi o o, czy samo przysąpienie poszczególnych pańsw do UGW zbliży Unię do sanu opymalnego. Zależy o również od dalszych handlowych skuków inegracji monearnej, a w szczególności od ego, czy nasąpi 18 Narodowy Bank Polski

20 Teoreyczne podsawy badania wpływu inegracji waluowej na handel dalsza inensyfikacja wymiany handlowej między członkami UGW. Przeprowadzone doychczas badania wskazują, że ak się dzieje, a zaem oczekiwany jes znaczny pozyywny handlowy efek inegracji. Korzyści z unii monearnej są odnoszone w dominującej mierze przez przedsiębiorswa i gospodarswa domowe inensywnie uczesniczące w handlu z parnerami z unii. Korzysają eż uczesnicy lokalnego i międzynarodowego rynku finansowego. Z kolei koszy udziału w unii monearnej są rozproszone w całych społeczeńswach pańsw członkowskich. W konsekwencji, dużo zyskuje grupa względnie mała, raci naomias (lub nie raci i nie zyskuje) liczna zbiorowość, w kórej poencjalne sray pojedynczych członków są względnie niewielkie. Taki san może prowadzić do powsania silnej grupy nacisku zaineresowanej udziałem w unii monearnej i niemającej przeciwwagi w równie zdecydowanych oponenach. To może przesądzić o udziale kraju w unii nawe wedy, kiedy z rachunku ekonomicznego wynika, że społeczeńswo jako całość na ym nie zyskuje. Osobną kwesią są jednak pozaekonomiczne korzyści z udziału w unii monearnej, kórymi w ym opracowaniu się nie zajmujemy. Chodzi m. in. o ściślejszą inegrację z ważnymi parnerami poliycznymi i gospodarczymi, co uławia sworzenie sysemu wspólnego bezpieczeńswa oraz przyczynia się do poliycznej sabilizacji. Maeriały i Sudia nr

21 Rozdział 3 ROZDZIAŁ 3. INTEGRACJA WALUTOWA W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ W ym rozdziale 9 analizujemy przejawy inegracji monearnej obserwowane we współczesnej gospodarce świaowej. Zaczynamy od analizy największej unii monearnej, czyli srefy euro. Nasępnie przedsawiamy inne unie monearne isniejące w Europie i poza nią. Mianem unii monearnych określamy przy ym nie ylko przypadki worzenia wspólnej waluy, lecz również syuacje, w kórych pańswo lub grupa pańsw przyjmuje (przyjmują) waluę innego pańswa INTEGRACJA MONETARNA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ Choć Traka Rzymski z 1957 r., nie określał explicie warunków unii waluowej, zakładał jednak, że każde pańswo członkowskie Wspólnoy Europejskiej powinno dążyć do sabilizacji poziomu cen (ar. 104), równowagi bilansu płaniczego oraz koordynacji poliyki waluowej (ar. 105) i poliyki kursów waluowych we Wspólnocie (ar. 107). Współpraca monearna była zaem już w laach pięćdziesiąych XX w. elemenem współpracy gospodarczej pańsw worzących Wspólnoę. Później koordynacja poliyki monearnej sała się konieczna ze względu na wzajemne rozliczenia pańsw członkowskich. Jednak w laach sześćdziesiąych XX w. współpraca waluowa miała drugorzędne znaczenie wobec inegracji gospodarczej polegającej na liberalizacji handlu oraz przepływu czynników produkcji. Dopiero w końcu la sześćdziesiąych, kiedy w wyniku pogarszania się międzynarodowej syuacji waluowej doszło do desabilizacji kursów niekórych walu pańsw członkowskich Wspólnoy, powrócono do idei inegracji monearnej. Pierwszą formą inegracji monearnej był zw. 'wąż waluowy' powsały we wczesnych laach siedemdziesiąych XX w. Należały doń małe kraje Wspólnoy Europejskiej skupione wokół marki niemieckiej. Dzięki ówczesnej współpracy waluowej powsały: Europejski Sysem Waluowy (ESW; porozumienie między bankami cenralnymi pańsw członkowskich doyczące dopuszczalnego pasma wahań kursów waluowych) oraz ECU (pierwsza wspólna 9 Ten rozdział powsał na podsawie: A. Czarczyńska, K. Śledziewska, Teoria inegracji europejskiej, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2003 oraz P. Folfas, M. Słok-Wódkowska, Ekonomiczne i prawne aspeky wprowadzenia wspólnej waluy europejskiej poza srefą euro oraz uszywniania kursów walu względem euro, mimeo Narodowy Bank Polski

22 Inegracja waluowa w gospodarce świaowej walua w posaci koszyka walu). Jej efekem był również plan Wernera, zgodnie z kórym miała powsać unia gospodarcza i waluowa. Jednak en plan nie zosał zrealizowany 10. Od marca 1979 r. działał Europejski Sysem Waluowy (ESW od European Moneary Sysem EMS). Względnie małym krajom Wspólnoy, kóre nie miały własnej silnej waluy, członkoswo w ESW pozwalało urzeczywisniać opcję silnej waluy. Mogły one bowiem wykorzysywać zdolności kredyowe Sysemu do osiągania narodowych celów anyinflacyjnych dzięki powiązaniu z resrykcyjną poliyką monearną zachodnioniemieckiego Bundesbanku. Z kolei kraje członkowskie mające nadwyżki bilansu płaniczego uważały, że udział w ESW pomaga zwolnić empo aprecjacji ich walu i przywrócić międzynarodową konkurencyjność ich eksporu. Zadaniem ESW była sabilizacja kursów walu pańsw członkowskich, co miało im umożliwiać wzros gospodarczy, a co za ym idzie osiągnięcie pełnego zarudnienia, zbliżenie poziomu życia do sanu noowanego u wspólnoowych liderów oraz zmniejszenie nierówności regionalnych. Równocześnie, poprzez wspomaganie konwergencji poliyki gospodarczej, ESW sworzył podsawy przyszłej unii waluowej. Funkcjonowanie Europejskiego Sysemu Waluowego opare było na rzech filarach: Europejskiej Jednosce Waluowej (European Currency Uni ECU), mechanizmie kursowym (Exchange Rae Mechanizm ERM) oraz mechanizmie inerwencyjnym. Poniżej króko analizujemy wyłącznie ERM, kóry jes najbardziej isony z punku widzenia badanej przez nas problemayki. Mechanizm kursów waluowych ERM (Exchange Rae Mechanism) umożliwiał ograniczenie wahań kursów walu narodowych należących doń pańsw. Każda walua miała kurs cenralny wyrażony w ECU oraz kurs dwusronny określony w waluach narodowych pańsw członkowskich. Dopuszczalny margines wahań kursów walu określono w granicach +/-2,25%, a w przypadku wyjąkowych rudności gospodarczych pojedynczych pańsw +/- 6%. Przekroczenie dopuszczalnej granicy wahań miało uruchamiać sysem symerycznych inerwencji waluowych. Od 13 marca 1979 r. do europejskiego sysemu waluowego należały: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, RFN, Wielka Bryania i Włochy. Grecja weszła do sysemu 1 lipca 1985 r., Hiszpania 12 maja 1987 r., zaś Porugalia 10 lisopada 1987 r. Nie wszyskie pańswa, kórych waluy worzyły koszyk ECU, od począku uczesniczyły w 10 J. Barcz, E. Kawecka Wyrzykowska, K. Michałowska Gorywoda, Inegracja Europejska, Oficyna Wolers Kluwers Business, Warszawa, 2007, s Maeriały i Sudia nr

23 mechanizmie kursowym. Na przykład, ze względu na dużą niesabilność funa Wielka Bryania przysąpiła doń dopiero 8 października 1990 r., czyli po rozpoczęciu I eapu worzenia unii monearnej. Od 1987 do 1992 r. kursy waluowe sały się bardziej sabilne. Kryzys doknął ESW dopiero jesienią 1992 r. oraz laem 1993 r. Przyczyną było zjednoczenie Niemiec i wprowadzenie wysokich sóp procenowych w pańswach członkowskich, a w konsekwencji problemy z rayfikacją Trakau z Maasrich. Ponieważ nie zdołano urzymać doychczasowych zasad uszywniania kursów, 2 sierpnia 1993 rozszerzono margines wahań kursów w ramach sysemu do ±15%. Taki zakres wahań urzymano do 1999 r., czyli do czasu uworzenia unii waluowej. Obecnie sysem EMS obowiązuje nadal. Opiera się na ak zwanym Europejskim Mechanizmie Kursowym II (ERM II). ERM II określa kursy walu pańsw członkowskich UE nienależących do srefy euro względem euro z zachowaniem przedziału wahań z la , czyli ±15%. W rakcie obowiązywania ERM, w drugiej połowie la 80. XX wieku nasąpił powró do koncepcji unii gospodarczej i waluowej. Tym razem nadano jej kszał planu Delorsa. Ten plan zakładał wprowadzenie wspólnej waluy rakując je jako konynuację procesu worzenia rynku wewnęrznego. Posanowienia doyczące unii gospodarczej i waluowej (UGW) miały być częścią kolejnego rakau, j. Trakau o Unii Europejskiej z 1992 r. (Trakau z Maasrich). Zgodnie z jego ar. 3 us. 4 uworzenie unii gospodarczej i waluowej, kórej waluą jes euro jes jednym z celów UE 11. Obecnie podsawę prawną unii gospodarczej i waluowej sanowi przede wszyskim Traka o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) z 2009 r. Plan Delorsa przewidywał rzy eapy zmian Europejskiego Sysemu Waluowego w ramach inegracji monearnej. Pierwszy obejmował laa i sanowił przygoowanie do uworzenia jednoliego rynku wewnęrznego. Pańswa członkowskie zwiększyły wówczas zakres koordynacji narodowych poliyk gospodarczych, zliberalizowały przepływy kapiału i usług finansowych oraz usabilizowały ceny i finanse publiczne. Pogłębiła się konwergencja gospodarcza. Do ESW włączono waluy wszyskich pańsw członkowskich. W rakcie drugiego eapu (laa ) pańswa Unii Europejskiej dokonywały reform insyucjonalnych, łącznie ze sworzeniem Europejskiego Sysemu Banków Cenralnych, kóry sopniowo miał przejmować kompeencje narodowych banków cenralnych. Wedy eż uworzono sysem wspólnego podejmowania decyzji z zakresu 11 J. Barcz i in., op. ci., s Narodowy Bank Polski