DZIEJE NAJNOW SZE. ROCZNIK XVII PL ISSN

Transkrypt

1 DZIEJE NAJNOW SZE. ROCZNIK XVII PL ISSN P IO T R K O Ł T U N O W S K I PR O PA G A N D O W E PRZY G O TO W Y W A N IE A G R ESJI H IT L E R O W SK IE J Z LAT W K R A K A U E R Z E IT U N G O pracow anie to jest próbą zwięzłego ukazania problem u propagandow ego przygotow ania niemieckiej opinii publicznej w Generalnym G ubernatorstw ie do m ających nastąpić aktów agresji hitlerowskich sił zbrojnych w latach Bazą źródłow ą, w ykorzystaną pod kątem zasygnalizowanej p ro blem atyki, są w ybrane roczniki K rakauer Z eitung oraz analogiczne wytyczne M inisterstw a Propagandy Rzeszy (P R O M I) wysyłane do odpow iednich placów ek propagandow ych w Niem czech, a także w krajach o k u p o wanych. W ytyczne te w formie dyrektyw otrzymywały również redakcje gazet niemieckojęzycznych, w tym wychodzący w Krakowie od 13 listopada 1939 r. do 17 stycznia 1945 r. wymieniony dziennik K rakauer Zeitung, m ający swe m utacje nazwane W arschauer Zeitung i Lem berger Zeitung. W ym ienione gazety wplecione były w system propagandy hitlerowskiej. Ich analiza dać może zatem obiektywny sąd na tem at sposobów indoktrynacji społeczeństw a niemieckiego przez goebbelsowski ap arat propagandow y. Spośród wielkiej liczby aktów agresji, do których przygotow yw ano n aró d niemiecki, w ybrano tylko niektóre. Są to: agresja na Danię i Norwegię, najazd na Francję i kraje z nią sąsiadujące, tzw. bitwa o Anglię, agresja na B ałkany oraz napad na ZSR R. Przygotow ując niemiecką opinię publiczną w G G do mających nastąpić aktów agresji, propaganda hitlerow ska w ykorzystywała zaistniałe fakty i zdarzenia oraz starała się je na swój sposób interpretow ać. W ażne jest tu spostrzeżenie, że pewne zdarzenia, występujące przed agresją, funkcjonow ały w p ro pagandzie jak o specyficzne punkty zaczepienia, służące regulacji napięcia oraz niejednokrotnie m askow aniu agresji. P R O P A G A N D A P R Z E D A G R E S JĄ N A D A N IĘ I N O R W E G IĘ Pom ijając propagandę następczą, której tematem była wojna polsko- -niemiecka z września 1939 r., agresja na Danię i Norwegię jako pierwsza stała się przedm iotem propagandy uprzedniej K rak auer Z eitung. W p ro pagandow ym przygotow ywaniu agresji na te dwa kraje skandynaw skie om a wiana gazeta poświęciła najwięcej uwagi trzem głównym, zaistniałym ówcześnie, zdarzeniom. Były to: incydent ze statkiem niemieckim A ltm ark z lutego 1940 r., wystosowanie not dyplomatycznych przez brytyjskie M SZ do rządów Danii i Norwegii oraz zaminowanie wód terytorialnych tych k rajów przez

2 150 Piotr Ko!tunowski m arynarkę angielską. Dwa ostatnie fakty miały miejsce w przeddzień inwazji hitlerowskiej. Incydent z okrętem niemieckim A ltm ark, mający miejsce 16 lutego 1940 r. 1, spowodował, iż tem at skandynawski, omawiany dotychczas bardzo powściągliwie, wszedł na pierwsze strony prasy niemieckiej, w tym K rakauer Zeitung. Przechwycenie A ltm arku przez brytyjski okręt wojenny C ossac miało skutek polityczny i propagandow y. W pierwszym przypadku Hitler zażądał pilnie wyznaczenia dowódcy operacji W eserübung, którym został 1 marca 1940 r. gen. F alk en h o rst2, w drugim natom iast wyszły odpowiednie dyrektywy dla prasy, zalecające wyeksponowanie doniesień o incydencie z A ltm arkiem i napiętnow anie łam ania neutralności Skandynawii przez Anglię w najostrzejszym tonie (in schärfster Tonart) 3. Jednocześnie Goebbels w swej mowie w M ünster wyjaśnił własną wykładnię neutralności twierdząc, iż nie zgadza się z definicją, określającą ten fakt jedynie pod względem militarnym. Według niego pod pojęciem neutralności rozumieć należało nie tylko kwestie wojskowe, lecz również polityczne i propagandow e4. Dlatego zalecił on propagandzie, aby nie groziła państwu neutralnem u karabinem, lecz poddała go terrorowi pojęcia neutralności stworzonego przez Niem ców 5. Być może chodziło tu o stworzenie precedensu, iż każde słowo krytyki, wychodzące z tego państwa pod adresem Niemiec, mogło być uważane przez stronę hitlerowską jako nierespektowanie de facto przez samo państw o neutralne neutralności. Incydent z A ltm arkiem zapoczątkow ał kam panię propagandow ą, tym razem bardzo eksponowaną, której treścią był tem at łam ania neutralności wód Norwegii i Danii przez W ielką Brytanię. Jeden z czołowych publicystów K rakauer Z eitung H. Spannagel nazwał przypadek A ltm ark u w ypow iedzeniem wojny przez Anglię Europie. Pisał on: Die Schüsse, die wehrlosen deutschen M atrosen auf neutralem Bod en entgegenpeitschten bedeuten gleichzeitig eine K riegserklärung an E uropa 6. Owe wynurzenia wzmacniano emocjonalnie, co powodowało wzrost napięcia. Donoszono patetycznie: D as deutsche Volk steht em pörend und erschüttert vor der Bahre der sechs erm ordeten M atrosen der «Altm ark». In uns allen hebt der Z orn gegen die teuflischen M örder an der Them se 7. N astępnie przewidywano, iż zaistniały wypadek m iał być dopiero wstępem 1 A. B ullock, H itler. Studium tyranii. W arszaw a s. 55. P atrz ró w n ież: Schw erster britischer N eutralitätsbruch in den norw egischen H oheitsgew ässer,..k ra k a u e r Z e itu n g (dalej K r Z l) nr /19 II W eisung nr 10.1 III [w:] W. H u b atsch (w yd.). H itters W e isungen fü r die K riegsführung. D okum ente des O berkom m andos der W ehrm acht. F ra n k fu rt am M ain 1962, s V ertra u te In fo rm a tio n z d n. 17 II 1940 r.; H. S ü n d e rm a n n. Tagesparolen. D eutsche Presseanw eisungen aus den Jahren H itlers Propaganda und K riegsführung. V on G erd S udhold, Leoni am S tarn berg er See s W. B oelcke. W ollt ihr den totalen K rieg? Die geheim en G oebbelkonferenzen , S tu ttg art s. 49.? K ont. z dn. 17 II 1940 r., [w:] W. Boelcke. W ollt ihr den totalen K rieg?..., s Englands K riegserklärung an Europa. K r Z t nr II Nur ein A u fta kt, K r Z t nr 43, 21 II 1940.

3 Propagandowe przygotowanie agresji hitlerowskiej 151 do prób wciągnięcia Norwegii (przez Anglię) do wojny, donosząc o mowie podżegującej Cham berlaina przeciwko Norwegii (Hetzrede Chamberlains gegen N orw egen)8. W celu uwiarygodnienia powyższej tezy wykorzystano tuż przed najazdem fakt wręczenia 5 kwietnia 1940 r. not dyplomatycznych brytyjskiego MSZ rządom D anii i Norwegii. Dokum enty te stwierdzały, że nautralna postawa państw skandynawskich jest korzystna dla Niemiec. Sprzymierzeni zastrzegli sobie praw o do podjęcia kroków uniemożliwiających wykorzystanie przez Niemcy bogactw naturalnych tych państw 9. R eakcja propagandy hitlerowskiej była piorunująca. W ręczenie not zinterpretow ano jako początek gwałtu na neutralnej północy 10. Pisano: Dieses Bekenntnis ist für uns sehr wertvoll, ebenso wie das Eingeständnis M onets, dass es den Allierten gar nicht interessiere wenn Frauen und Kinder auch der neutralen Staaten unter der englischen Blockade zu leiden hätten 11. Uderzenie w nutę em ocjonalną (pisano o ewentualnym głodzie kobiet i dzieci państw skandynawskich, mającym wyniknąć z blokady angielskiej) m iało w zm acniać napięcie, a jednocześnie być doskonałą podbudow ą do późniejszej tezy o wzięciu krąjów skandynawskich pod opiekę niemiecką. Tw ierdzeniu temu dano dużą dozę praw dopodobieństw a przez w yeksponowanie i odpowiednią interpretację faktu założenia min przez Brytyjczyków u wybrzeży Norwegii, co było już zasugerowane w doręczonych notach. Propaganda określiła założenie min jako brutalne pogwałcenie neutralności Skandynawii przez Londyn 12, a przede wszystkim wypowiedzenie wojny przez Anglię krajom neutralnym 13. Jednocześnie wyeksponow ano protest rządu norw eskieg o14 jak o potwierdzenie własnych ustaleń. F akty te, odpow iednio w yeksponow ane i em ocjonalnie opracow ane, usprawiedliwić m iały najazd. P R O P A G A N D A P R Z E D A G R E S JĄ N A F R A N C JĘ W czasie, gdy uwaga społeczeństwa zwrócona była ku problematyce skandynawskiej, we Francji nastąpiła przy końcu marca 1940 r. zm iana na stanowisku premiera. Eduard Daladier ustąpił na rzecz Paula Reynauda, reprezentującego bardziej zdecydowaną postawę wobec Niemiec. Ponieważ w odróżnieniu od krajów skandynawskich propaganda przedstawiała Francję jako agresora, fakt zm iany prem iera zalecono w yeksponow ać jak o sym ptom 8 H etzre d e C ham berlains gegen N orw egen. K r Z t nr 43, 21 II P atrz też dalsze nagłów ki. 9 E ncyklopedia II wojny św iatowej. W arszaw a s D ie Vergew altigung des neutralen N ordens beginnt. K r Z t nr 81, 7/9 IV C h o d z iło o zasu g ero w an ie w cześniej tw ierd zen ia, ja k o b y A nglia sto so w ała zasadę cel uśw ięca śro d k i, ibidem. 12 B rutaler N eutralitätsbruch Londons. M inensperren vor N orw egens H äfen, K r Z t n r 82, 9 IV Ibidem. 14 Ibidem.

4 152 Piotr Koltunowski zaostrzenia kursu wojennego wobec Niemiec. P. Reynaud przedstawiany miał być jako eksponent polityki ekspansjonistycznej A nglii15. Odbiciem tego w K rakauer Zeitung był sąd, iż kontynuuje on kurs niewolniczy wobec polityki brytyjskiej: dass Frankreichs neuer M inisterpräsident die völlige Unterwerfung des Landes unter die britische Oberhoheit zustande bringen wird 16. W celu unaocznienia kursu wojennego nowego prem iera opublikowano na początku kwietnia dokum ent pochodzący, jak twierdzono, z francuskiego pism a L Illustration. Sfałszowany później, przez propagandystów hitlerowsk ich 17, przedstawiał on nowe granice w Europie proponow ane rzekomo przez Reynauda. Dołączona m apka wskazywała m.in. podzielone Niemcy na Bawarię i Prusy, granicę z Francją na Renie, a z Polską na Odrze i N ysie18. Opublikowanie tego dokum entu, nakazane dyrektywą z 3 i 4 kw ietnia19, poprzedzone było charakterystyką osobistości rządzących we Francji, przedstawianych jednocześnie jako wrogów N iem iec20. Bezpośrednio przed najazdem na Francję, już 1 m aja 1940 r., propaganda starała się sugerować, że konflikt w Skandynawii zakończył się. W yeksponow ano zatem na pierwszej stronie podziękowanie Führera dla oddziałów W ehrm achtu, które brały udział w walkach na północy21. Starano się przez to uspokoić nastroje społeczne i odrócić uwagę od wydarzeń w Skandynawii w celu uniknięcia wrażenia, zgodnego zresztą z praw dą, iż Niemcy walczą z wieloma przeciwnikami. Następnie starano się skierować uwagę społeczeństwa w innym kierunku niż planowany atak na Francję. Użyto w tym celu m anew ru odciągającego, polegającego na tygodniowej kam panii prasowej, dotyczącej tem atyki przygotow ań Anglii do wojny na... B ałkanach. W ykorzystano do tego dwa fakty: koncentrację floty brytyjskiej w Aleksandrii, jako wynik przemówienia Cham berlaina z 3 maja 1940 r. w Izbie Gmin, oraz jego rozmowę z P. R eynaudem. W pierwszym przypadku stwierdzono, iż Londyn przygotowuje wojnę w rejonie M orza Śródziem nego22. Padały nawet nazwy krajów : Jugosławia, R um unia, Grecja. Rozmowę Reynauda z Cham berlainem wyeksponowano natom iast 7 maja 1940 r. 23. W ynikać z niej m iały plany nowej akcji aliantów, przewidzianej 15 V ertra u te In fo rm a tio n 23 III [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s. 9 6 ; konf. z dn. 29 III 1940, [w:] B oelcke, op. cit., s R eynaud setzt Frankreichs Versklawung fo rt. K r Z t nr /26 III P atrz Boelcke, op. cit., s Das W ahnsinnsdokum ent der französichen Kriegshetzer. K r Z t nr 80, 6 IV V e rtra u te In fo rm a tio n 3,4 IV 1940, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s. 96; konf. z dn. 3 IV 1940, [w:] B oelcke, op. cit., s D rei M änner, die heute F rankreich regieren. K r Z t n r 79, 5 IV P atrz też: V e rtra u te In fo rm a tio n 3 IV 1940, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s D er Führer d a n kt seinen siegreichen Truppen in N orw egen fü r ihren entscheidenden E in sa tz K r Z t nr 101, 1/2 V London bereitet den Krieg im M ittelm eer vor. K r Z t nr 103, 4 V Sensationelles Ferngespräch C ham berlains m it R eynaud. K r Z t n r 105, 7 V O tej ro zm o w ie p a trz S ü n d erm an n. op. cit.. s. 102.

5 Propagandowe przygotowanie agresji hitlerowskiej 153 jakoby n a 20 maja. Nagłów ki K rakauer Z eitung, związane z tymi info r macjami brzmiały: England fordert D urchm arschrecht von Bulgarien ; D er Plan: Vorstoss von Griechenland gegen D onau und rum änisches Erdölgebiet ; Britische Kriegsschiffe an der Ostküste gesichtet ; Truppenzusam m enziehung der Türken an der bulgarischen G renze 24. N astępnego dnia (8 m aja 1940) twierdzono wręcz, pisząc o przyczynach siania niepokoju na Bałkanach przez aliantów, iż plany m ocarstw zachodnich są jasne jak słońce 25. W myśl K rak au er Z eitung chodziło o zablokowanie W łoch, wyjście na Bałkany i uderzenie na Niemcy, które spiesząc z pom ocą W łochom zm uszone byłyby do odsłonięcia swej granicy na zachodzie. Podkreślono równocześnie, że Francja będzie ponosić główny ciężar w ojny26, natom iast głosy prasy zachodniej o ruchach wojsk niemieckich w kierunku granic Belgii i Holandii określono jako brednie propagandy brytyjskiej 27. K rakauer Zeitung donosił: Diese Erfindung vom Aufm arsch zweier deutscher Armeen gegen Holland soll die W elt von den Kriegsplänen der W estm ächte ablenken. Reuter muss eigene M eldungen als gefälscht zurückziehen [...] H olland betont festen W illen zu N eu tralität und U n abhängigkeit 28. Jak bardzo propagandzie zależało na odwróceniu uwagi od kierunku planowanego najazdu, świadczą dyrektywy, zalecające eksponowanie tem atu planów Anglii na M orzu Śródziem nym 29, nakazujące eksponowanie tzw. głosów paniki, pochodzących rzekom o z Europy Południowo-W schodniej i Bliskiego W schodu 30. O pisany wyżej m anew r odciągający spełniał dwa zasadnicze cele: w stosunku do zagranicy starał się maskować rzeczywisty kierunek ataku Niemiec, natom iast wobec swojego społeczeństwa starano się spacyfikować nastroje euforii wojennej, wynikłe z wojny w Skandynawii. Zapewne obaw iano się, iż wskutek zbyt podgrzanej atm osfery wojennej, w której społeczeństwo weszłoby w nowy konflikt, nie byłoby możliwości manewru w sterow aniu napięciem, np. w postaci jego stopniowania w czasie dalszej agresji. Liczono poza tym na efekt zaskoczenia, podnoszący rangę dowództwa W ehrm achtu i samego wojska. Służyły temu wymienione wyżej dementi o ruchach wojska niemieckiego w kierunku zachodnim i podaw anie daty 20 maja jako term inu tzw. akcji alianckiej. Ten ostatni fakt mógł doskonale uwiarygodnić tezę, iż i tym razem Niemcy uprzedzili atak, nie dając się zwieść przeciwnikowi, co świadczyć m iało o niezwykłym darze przewidywania, m ądrości i elastyczności w dowodzeniu generalicji hitlerowskiej. 24 Ibidem. 25 Die Pläne der W estm ächte liegen offen zu Tâge, K r Z t nr 106, 8 V Frankreich soll die H auptlast tragen K r Z t n r 106, 8 V P lum per Schw indel der britischen L ügenzentrale K r Z t nr V V e rtra u te In fo rm a tio n 5 V [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit.. s. 102; d y rek ty w a z dn. 6 V 1940, [w :] Boelcke, op. cit.. s Ibidem. 30 V e rtra u te In fo rm a tio n 3 V [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s. 102.

6 154 P iotr K ołtunow ski P R O P A G A N D A P R Z E D B IT W Ą P O W IE T R Z N Ą O A N G L IĘ N atychm iast po kapitulacji Francji 22 czerwca 1940 r. uderzono silniej w nutę antyangielską. Propaganda hitlerowska chcąc podgrzać nastroje wojenne unikała wszelkich informacji, sugerujących jakiekolwiek propozycje pokojowe Niemców wobec Anglików. Świadczy o tym chociażby urzędowe dementi informacji pochodzącej z agencji U nited Press, jakoby Rzesza przedkładała Brytyjczykom pewne propozycje pokojow e: D em gegenüber wird festgestellt, dass diese N achrichten von A bis Z erfunden und ihren U rsprung offenbar in den W ünschen gewisser Londoner Kreise hat, das englische Volk über die hoffnungslose Lage hinwegzutäuschen 31. Jednocześnie wykorzystywano każde wydarzenie, aby utrzym ać w mocy tezę o brutalności i ekspansywności poczynań kierownictwa Wielkiej Brytanii. Jednym z nich było zatopienie przez flotę brytyjską pewnej ilości francuskich okrętów wojennych w O ranie, w pierwszej połowie lipca 1940 r. Z interpretow ano to jednoznacznie jak o brutalny akt gwałtu C hurchilla 32. W k o n sekwencji tego wypadku Francja zerwała stosunki dyplom atyczne z Anglią, co sensacyjnie wyeksponowano jako dow ód osam otnienia politycznego Wielkiej B rytanii33. W ydarzeniem centralnym przed bitwą pow ietrzną o W ielką Brytanię było przemówienie Hitlera w Reichstagu 19 lipca 1940 r., w którym Führer m ówiąc o beznadziejności położenia Anglii, zwrócił się do niej z tzw. p ro pozycjami pokojow ym i 34. Nie bacząc na wcześniejsze dem entow anie inform acji o propozycjach p o kojowych Niemiec, K rakauer Z eitung już następnego dnia (20 lipca 1940 r.), eksponując przemówienie Hitlera, butnie apelował do Churchilla: Churchill wähle: richtigen Krieg oder schnellen Frieden, Stolzer Bericht letzter Appell 35. Jednocześnie propaganda z właściwą sobie ostentacją prognozowała, iż wielkoduszne propozycje Führera zostaną w Anglii odrzucone 36, co zostało od razu skom entowane jako prowadzenie katastrofalnej polityki : D ann wird H err Churchill in die G eschichte eingehen als der M ann, der leichtsinnig das englische W eltreich aufs Spiel gesetzt und dam it zerstört h at 37. W reszcie num er K rak auer Z eitung z 24 lipca 1940 r. 38 doniósł o ne- 31 K eine Friedensvorschläge an E ngland K r Z t nr VII B rutaler G ew altakt Churchills : Feiger britischer Ü berfall a u f die fra n zö sisch e F lotte F lotte vor O ran K r Z t nr 157, 5 VII 1940 oraz W. von Lojew ski, C hurchill wütet ibidem. 33 F rankreich bricht die Beziehungen zu E n gland ab. K r Z t n r 158, 6 VII 1940 oraz W. von Lojew ski, D as E rgebnis von O ran. ibidem. 34 H itler postaw ił w arunki zatrzy m an ia w szystkich zdobyczy. D yplom acja niem iecka u siło w ała d o trzeć w S zto k h o lm ie. W aszy n g to n ie i W a ty k a n ie d o B rytyjczyków w celu p e rtra k ta c ji. C h u rch ill kazał te zabiegi zig n o ro w ać. W. C h u rc h ill, The second w orki war, t. II. L o n d o n, T o ro n to, Sydney 1956, s. 229 i n., w yd. V. 35 K r Z t nr VII P a trz też: W. Z arsk e. S ta a tsm a n n, Feldherr und P rophet, K r Z t nr 170, 20 VII Jest to k o m en tarz do przem ów ienia H itlera z dn. 19 VII 1940 r. 36 H. Spannagel, Die G ehörlosen, K r Z t nr 171, 21/22 VII Ibidem. 38 K r Z t nr 173, 24 VII 1940.

7 Propagandowe przygotow anie agresji hitlerow skiej 155 gatywnej odpowiedzi rządu angielskiego na ofertę Hitlera. N agłów ki brzm iały: Englands letztes Wort: Halifax lehnt ab; Der Appell des Führers an die Vernunft war umsonst; Die Hetzer in London wollen nicht; Wüste Beschimpfungen gegen Deutschland und den Führer ; Ein Ubermass an widerlicher Heuchelei; Bibelsprüche sollen die leichtsinnige Frivolität verdecken. O dpow iedź angielska została obszernie skom entow ana w artykule wstępnym H. Spannagela pod znamiennym tytułem Die Würfel sind gefallen. A utor widział w dalszym rozwoju wypadków tylko jedną drogę wojnę: D as deutsche Volk und W eltöffentlichkeit kennt jetzt die Fronten. M it gutem Gewissen zieht nur der Führer und sein Volk gegen den letzten Feind, der au f dem europäischen K ontinent noch übrig geglieben ist. D as deutsche Volk ist bereit zu diesem letzten W affengang. M it eiserner Ruhe und gläubiger Siegeszuversicht warten seine Soldaten auf den Befehl des Führers. D ann w ird die Endabrechnung beginnen und ein neues Europa als K rönung des K am pfes erstehen 39. Z cytowanego tekstu wynika sugestia propagandy, iż Anglia jest ostatnim wrogiem Niemiec przeznaczonym do zwyciężenia. M iała to być zachęta dla społeczeństw a niemieckiego do większego wysiłku. Jednocześnie jednak sprawiało to wrażenie, iż w ojna się niebawem skończy. W ynikłej sytuacji, zm u szającej Rzeszę do tego ostatniego posunięcia zbrojnego (zu diesem letzten Waffengang), miał być winien obłędnie głupi C hurchill 40. Tym samym dano narodowi niemieckiemu tylko jedną szansę: walkę z Anglią. Propaganda już zwyczajowo zrzuciła winę za wybuch konfliktu na stronę przeciw ną, rozgrzeszając Niem ców z agresji. P R Z E D A G R E S JĄ N A B A Ł K A N A C H W propagandzie przed najazdem na Jugosławię pojawiła się pewnego rodzaju trudność, bowiem dwa dni po podpisaniu (25 m arca 1941 r.) przez Jugosławię przystąpienia do paktu trzech doszło do puczu antyniemieckiego gen. Simowica. co diam etralnie zmieniło sytuację polityczną w tym kraju. Chociaż Tagesparole, czyli tzw. hasło dnia zalecane przez PRO M I na dzień 26 m arca 1941 r.41 rozkazywało odpowiednie wyeksponowanie przystąpienia Jugosławii do paktu oraz odnotow anie nawet głosów prasy św iatowej, dotyczących tego wydarzenia, już dyrektyw a z dnia n astępnego42 zabraniała podaw ania jakichkolwiek informacji o zajściach w Jugosławii. Tagesparole z 28 marca 1941 r., donoszące o antyniemieckich ekscesach w tym kraju, wskazywało, że w Berlinie zaczęto się liczyć już wtedy 39 H. S pannagel, Die W ürfel sind gefallen. K r Z t nr 173, 24 VII D er wahnsinnige C hurchill. K r Z t nr 171, 21/22 VII S ü n d e rm a n n, op. cit., s. 135; B oelcke. op. cit.. s. 176; Jugoslaw ien dem D reipakt beigetreten. K r Z t nr III 1941; W. von L ojew ski. Jugoslaw iens S ch ritt, K r Z t n r 69, 26 III T agesp aro le 27 III [w:] B oelcke, op. c it., s S ü n d e rm a n n. op. cit., s. 135.

8 156 Piotr Kołtunowski ze zbrojną interwencją na Bałkanach. Dyrektywa ta wyszła w dzień po podjęciu przez H itlera decyzji o zaatakow aniu Jugoław ii43. Od tego m om entu staran o się przygotow ać grunt pod agresję, w ykorzystując kwestię puczu. N ajpierw więc, wskutek niepewnej sytuacji politycznej starano się zatuszow ać ten niekorzystny dla Rzeszy fakt sensacyjnie w yeksponow aną propagandą wokół wizyty japońskiego m inistra spraw zagranicznych M atsuoki w Berlinie. Owa kam pania prasowa trwała w K rakauer Zeitung kilka d n i44. N astępnie rzeczowo doniesiono o puczu45, najpierw bez kom entarzy, aby potem, w myśl odpow iedniego T agesparole, zalecającego wzmocnienie propagandy przeciw Jugosławii i jej proangielskiem u rządow i46, snuć refleksje na tem at dem onstracji antyniemieckich w Belgradzie, uderzać już tradycyjnie w ton em ocjonalny, pisząc o zabezpieczeniu niemieckich kobiet i dzieci : D ie D em onstranten unternahm en Angriffe auf deutsche Personen, zerstörten die Auslagen des deutschen Verkehrsbüros und verwüsteten die R äum e des Schwäbisch Deutschen K ulturbundes. Die wichtigsten Zentren der Stadt wurden von M ilitär besetzt, die deutsche G esandschaft abgeriegelt. In ihr sind die deutschen Frauen in Sicherheit gebracht 47. W tym samym czasie podano, iż lud Chorwacji poddaw any był aktom terroru z powodu swych sympatii do N iem ców 48, co znów sugerowało chęć N iem ców do obrony ciemiężonych. N a początku kwietnia K rakauer Z eitung doniósł już o wystąpieniach przeciwko volksdeutschom i reichsdeutschom 49, następnie w zm ocniono tę propagandę, pisząc o b ru taln y m prześladow aniu volksdeutschów w Jugosławii: V or dem G ebäude des englischen K onsilats kam es zu O vationen. Es wurden Rufe wie nieder m it den D eutschen laut. In den Häusern deutscher Fam ilien in Leibach wurden unter Rufen wie Tod und Verderben den D eutschen mit Steinen und Fernsterscheiben eingeschlagen und Hochrufe au f England ausgebracht 50. W reszcie 7 kw ietnia 1941 r. K rak auer Z eitung zapewniał na pierwszej 43 W eisu n g nr 25 (27 III 1941), [w :] W. H u b atsch (w yd.), H itlers W eisungen f ü r die K riegsführung..., s. 124; W eisu n g N r 26 (3 IV 1941), ibidem, s. 127; W eisu n g n r 26a (5 IV 1941), ibidem, s. 130; W eisung nr 27 (13 IV 1941), ibidem, s M a tsu o ka in Berlin begeistert em p fangen K r Z t n r 70, 27 III 1941 ; M a tsu o k a beim F ührer K r Z t n r 71, 28 III 1941; L ange U nterredung M a tsu o ka s m it R eichsm arschall G öring in K arinhall K r Z t nr 73, 30/31 III M ilitärischer S ta a tsa k t in Jugoslaw ien. K r Z t n r 71, 28 III T a g e sp a ro le 29 III 1941, S ü n d e rm a n n, op. c it., s Z a leco n o w ty m czasie, aby w ydarzenia w Jugosław ii więcej ek sp o n o w ać (etw as stä rker in den Vordergrund treten). 47 D eutschfeindliche D em onstrations in Belgrad. K r Z t n r 72, 29 III P a trz też P anzerw agen beherrschen das Belgrader Strassenbild. K r Z t n r 73, 30/31 III D ie reichsdeutsche K olonie verlässt Belgrad, K r Z t n r 74, 1 IV D y rek ty w y z a b ra n ia ły jeszcze w tedy w ielkiej ekspozycji te m a tu (grosse A u fm ach u n g ). P a trz T a g e sp a ro le 31 III 1941, 1 IV 1941, 3 IV 1941, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s P atrz też B oelcke, op. cit., s N ur v. H. der K roaten der E inberufung gefolgt. K r Z t n r 75, 2 IV 1941.

9 Propagandowe przygotowanie agresji hitlerowskiej 157 stronie, iż w nowej Europie nie może mieć miejsca sytuacja, panująca w Belgradzie. Przypom inając tezę o ciemiężeniu C horwatów przez Jugosłowian, m ieszaniu się Anglii w wewnętrzne sprawy Jugosławii oraz stare twierdzenie o W ersalu, gdzie, jak w spom niano, strano się z tego kraju zrobić p ań stwo w ielonarodow ościow e51, tym samym przygotow ano grunt pod najazd. Tagesparole z 6/7 kwietnia 1941 r. zaleciło ponadto wyeksponować na pierwszych stronach gazet gotow ość Jugosławii do wojny (äusserste Kriegsbereitschaft Jugoslawiens) 52. N a kilka dni przed agresją rząd radziecki podpisał 5 kwietnia 1941 r. z Jugosławią pakt o przyjaźni. Nie było to korzystne dla Niemiec. Tagesparole z 6 kwietnia 1941 r. zalecało, aby w związku z tym wydarzeniem czekać na odpowiedni m eldunek Deutsches N achrichten-büro. M eldunek taki nigdy nie nadszedł53. Stało się to być może dlatego, iż nie chciano ukazywać rozbieżności w polityce Rzeszy i Z SR R w celu zam askow ania późniejszej agresji na ten kraj. Przygotowania propagandow e do napadu na Jugosławię noszą znam iona działań pospiesznych, wynikłych z nieoczekiwanych wydarzeń (pucz Simowica). Sięgnięto więc do wypróbowanej przy agresji na Polskę tezy o cierpieniach i krzywdzie Niemców w Jugosławii w celu podgrzania nastrojów i po części uzasadnienia poczynionych kroków. Doszła do tego uniwersalna teza o englische Kriegsausweitung potwierdzona autorytetem Hitlera w jego apelu do n aro d u niem ieckiego54. P R O B L E M P R O P A G A N D Y P R Z E D N A JA Z D E M N A Z S R R G łów ną tendencją propagandy, poprzedzającej agresję na ZSRR, była skrajna powściągliwość w interpretacji pewnych faktów i zdarzeń. Agresji nie przygotowywano propagandow o, lecz wręcz przeciwnie. Bezpośrednio przed atakiem starano się sprawiać wrażenie, iż w stosunkach radziecko- -niemieckich nic nadzwyczajnego nie zaszło. Z drugiej jednak strony mimo paktu R ibbentrop-m ołotow, zawartego w sierpniu 1939 r., zalecano pewną oszczędność propagandy w interpretow aniu i przedstawianiu kwestii Z S R R 55. Praw dopodobnie zam ierzano ustrzec się przed wyrobieniem w społeczeństwie pozytyw nych sądów o tym kraju, co w dużej mierze pom ogło późniejszej 51 Für Verhältnisse wie in B elgrad ist im neuen Europa kein P latz m eh r K r Z t n r 79, 6/7 IV S ü n d e rm a n n, op. cit., s P a trz też: Die jugoslaw ische W ehrm acht m obilisiert K r Z t n r 79, 6/7 IV T a k tw ierdził S ü n d e rm a n n, S ü n d e rm a n n, op. cit., s A n r u f des Führers an das deutsche V o lk K r Z t n r 80, 8 IV P ow ściągliw ość ta doty czy ć m iała kw estii ideo lo g iczn y ch, zw iązanych np. z doniesieniam i o św iętach p ań stw o w y ch Z S R R (np. rocznice rew olucji p aźd ziern ik o w ej), V e rtra u te In fo rm a tio n 8 X I 1939, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s. 150, lub in fo rm acjam i o życiu w ew n ątrz tego k raju, V e rtra u te In fo rm a tio n 20 X II 1939 o raz 1 II ib id em, s P a trz też konf. z dn. 22 V III 1940, [w:] Boelcke, op. cit., s. 220.

10 158 Piotr Koltunowski propagandzie już w czasie agresji w przeprow adzeniu zaciekłej nagonki antyradzieckiej. W pierwszą rocznicę podpisania sierpniowego paktu odpowiednia tzw. V ertraute In form ation, czyli inform acja pou fn a jedna z tysięcy w ydawanych przez m inisterstwo propagandy, zalecała trzym anie się ściśle instrukcji DNB w interpretacji tego fa k tu 56. K rakauer Zeitung podkreślał 23 sierpnia 1940 r. polityczne znaczenie tego wydarzenia w postaci uniknięcia wojny z ZSR R, co mogło być, jak pisano, dogodne dla Anglii: Sie ging vor allem von der Überlegung aus, dass es ausschliesslich im englischen Interesse war, wenn Russland und D eutschland sich bekriegten 57. Jednocześnie zablokow ano informacje, dotyczące zbliżenia radziecko-amerykańskiego58, co zresztą skwapliwie wykorzystano później w czasie najazdu. Z abroniono w związku z tym publikacji na tem at rozm ów gospodarczych USA z Z S R R 59. W izyta M ołotowa w Berlinie 12 listopada 1940 r. m iała być wprawdzie wyeksponow ana, lecz bez własnych kom entarzy60. Nie było to bez powodu, bowiem rozmowy z Hitlerem odbyły się bez sukcesu61. Nie dziwi więc ton następnych T agesparolen, zalecających skom entow anie wizyty powściągliwie i ogólnie, bez eksponowania kom entarza, iż Rosji i Niemcom wtedy działo się dobrze, gdy posiadali wspólne interesy i wspólną politykę : wenn sie gemeinsam ihre Interessen verfolgten und gemeinsame Politik m achen 62. Przystąpienie do paktu trzech W ęgier i Rum unii spotkało się z krytyką ZSRR. Tagesparole z 23 listopada 1940 r. zaleciło nie podnosić tego tem atu w p ra sie63. D nia 18 grudnia 1940 r. Hitler wydał dyrektywę przygotow ania planu B arbarossa 64, lecz na początku stycznia 1941 r. podpisano ostatni układ między Rzeszą a Związkiem Radzieckim. Prasie zalecono ekspozycję tego faktu na pierwszych stronach, jednakże znow u według ściśle wyznaczonych kom entarzy. Nie m ożna było np. podaw ać ilości im portow anego zb o ża65, zabroniono 56..V e rtra u te In fo rm a tio n 20 V III [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s W. v o n L ojew ski, Berlin und M o ska u zu m ersten Jahrestag des deutsch-russischen V ertrages K r Z t 199, 23 V III V e rtra u te In fo rm a tio n 9 X 1940, [w:] S ü n d e rm a n n. op. cit., s V e rtra u te In fo rm a tio n 13 X 1940, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s T a g e sp a ro le 12 X I 1940, [w:] S ü n d e rm a n n, op. c it., s P a trz też: M olotow k o m m t nach B erlin K r Z t n r 266, 10/11 XI 1940; S ch recken und R ätselraten in London über M o lo to w s B erliner R eise K r Z t n r 267, 12 X I P o r. też k o n f. z dn. 11 X I O hne Kom binationen über die B erliner Gespräche einzustellen [w:] B oelcke, op. cit., s A. B ullo ck, H itler. Stu d iu m tyranii, s. 547 i n. P or. też T a g e sp a ro le 13 XI [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s T a g e sp a ro le 15 X I 1940, ibidem. 63 S ü n d e rm a n n, op. cit., s W eisung n r 21, 18 X II 1940, [w:] W. H u b a ts c h (w yd.), H itlers W eisungen f ü r die K riegsführung..., s T a g e sp a ro le 10 I 1940, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s. 161.

11 Propagandowe przygotowanie agresji hitlerowskiej 159 cytowania głosów pracy zagranicznej66. K rakauer Zeitung skom entował zawarcie układu gospodarczego następująco: D as neue Abkom m en mit der Sowjetunion, dass eine Fortsetzung und einen A usbau der am 11. Februar 1940 getroffenen Vereinbarungen bringt, ist ein weiterer Beweis für die Zusam m enarbeit beider Länder, die auf gesunder realer G rundlage aufgebaut ist 67. Jak wynika z cytowanego fragm entu, propaganda sugerowała na kilka miesięcy przed atakiem, gdy prace nad jego planam i były w toku, całkowite unorm ow anie stosunków radziecko-niemieckich. N atom iast zakaz podaw ania informacji o ilości im portowanego zboża miał w obliczu przygotowywanej agresji swój sens, a mianowicie po agresji na ZSRR i przerw aniu im portu świadomość utraty konkretnej ilości żywności, pochodzącej z ZSR R, mogła wzbudzić uzasadniony niepokój społeczny. Dlatego też niefortunne wydaje się w tym kontekście stwierdzenie K rakauer Zeitung o kilkakrotnym zwiększeniu dostaw radzieckiego zboża do Niemiec : So soll zum Beispiel die Getreidelieferung ein M ehrfaches der bisherigen M engen ausm achen 68. M im o owej tendencji propagandy do wskazywania, że między Rzeszą a ZSR R nic konkretnego nie zaszło, chociaż z Tagesparolen wyczytać m ożna było pogorszenie się stosunków między tymi krajam i, 22 stycznia 1941 r., a więc dokładnie sześć miesięcy przed uderzeniem, nakazano poinform ow ać społeczeństwo o zniesieniu przez USA em barga na dostawy broni i surowców do ZSRR, zalecając jednak umieszczenie tej informacji wewnątrz g az et69. K rakauer Z eitung umieścił tę notatkę na pierwszej stro n ie m arca 1941 r. wyszła uzupełniająca dyrektywa wojskowa Hitlera do dyrektywy nr 21 w związku z planem B arbarossa 71, jednakże niebawem podpisano radziecko-japoński pakt o nieagresji, co nie było na rękę Hitlerowi. M im o to prasa skom entowała ten krok, oczywiście w myśl wytycznych, jako pozytywny w ujęciu rządu niemieckiego, norm ujący stosunki polityczne we wschodniej Azji: Offizielle Kreise und das Volk von M antschuko begrüssen den Abschlusdes japanisch-sowjetrussischen N eutralitätspaktes durch welchen der Frieden an der sowjetrussisch-mantschurischen G renze gefestigt und die Lösung der verschiedenen Problem e hinsichtlich der sowjetrussischm antschurischen G renze beschleunigt w ird 72. N a początku maja 1941 r. dokonano w ZSR R politycznego manewru czynionego w chwilach kryzysu. Stalin przejął funkcję szefa rządu. Tages- 66 T a g e sp ra o le 11 X 1941, ibid em. 6 H. K rafft, R usslandsgeschäft w ird grösser, K r Z t n r 7, 11 I 1941; Z u sam m enarbeit m it wird weiter vertieft, ibidem. 68 H. K rafft, Russlandgeschäft T a g e sp a ro le 22 I 1941, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s U SA E m bargo gegen M o ska u aufgehoben, K r Z t n r 17, 23 I R ich tlin ien (...) zur W eisung n r 21, 13 III 1941, [w:] W. H u b a tsch (w yd.), H itlers W eisungen fü r die Kriegsführung..., s T a g e sp a ro le 14 IV 1941, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s P a trz też W. von L ojew ski, Japan und Russland, K r Zt nr IV 1941; N eutralitätspakt Japan-Russland, ibidem.

12 160 Piotr Koltunow ski parole zalecał donieść o tym wewnątrz gazet bez kom entarzy73, zabraniając podejm ow ania głosów prasy o bcej74. W ostatnich tygodniach przed napadem na ZSRR w prasie panow ała cisza. Tem atu radzieckiego nie podejm ow ano. A tak był więc m askow any. Kończąc omawianie problem u propagandowego przygotowywania agresji, zasygnalizujem y dalsze jej przejawy, a m ianowicie kwestię Afryki. W p ro p a gandzie nie było przygotow ań do wynikłych zdarzeń, bowiem niepowodzenia włoskie w Afryce Północnej z 1940 r. nie dawały na razie propagandzie odpowiedniego m ateriału, który wykorzystano o wiele później, gdy W łochy odpadły od sojuszników Rzeszy. D esant niemiecki w Afryce 31 m arca 1941 r. wypadł w czasie, gdy przygotowywano się do zajęcia Jugoławii i Grecji. Obaw iano się zatem ukazyw ania społeczeństwu zbyt wielu wrogów, bowiem mogły odżyć w spom nienia z I wojny światowej i walki Niemiec z wieloma przeciwnikam i. O walkach w Afryce z tego okresu donoszono wtedy, gdy Niem cy odnosili ew identne sukcesy. Również wejście W ehrm achtu do nie okupowanej części Francji było dokonane bez zbytnich przygotowań, chociaż z propagandy przed inwazją aliancką z 6 kwietnia 1944 r. jasno wynikała konieczność poczynionych później kroków. Reasum ując poczynione w tym opracowaniu spostrzeżenia m ożna dojść do następujących w niosków: 1) poczynania propagandy hitlerowskiej zsynchronizowane były z polityką kierownictwa nazistowskiego, 2) starano się zatem dyrygować opinią społeczną przez stopniowanie, niwelowanie i wzmacnianie napięcia. Biorąc pod uwagę specyfikę państwa hitlerowskiego, nie było to trudne. П Р О П А Г А Н Д И С Т С К А Я П О Д Г О Т О В К А Г И Т Л Е Р О В С К О Й А Г Р Е С С И И Г Г. В К Р А К А У Э Р Ц А Й Т У Н Г В н асто я щ е м и ссл ед о в ан и и д ан о п ы т к р а т к о г о р а зб о р а п р о б л е м ы п р о п а га н д и с т с к о й п о д го то в к и н ем ец кого о б щ еств ен н о го м нения в Г ен ер а л -гу б е р н а то р с тв е к п р е д с т о я щ и м а к т а м агресси и ги т леровски х вооруж ен н ы х си л в гг. В к ач естве и сто ч н и к о в, и сп о л ь зо в ан н ы х п о д у г л о м зр ен и я д ан н о й п р о б л е м а т и к и, в зя ты го д о в ы е сш и в к и га зеты К р а к а у э р ц ай ту н г и ан ал о ги ч н ы е д и р екти в ы М и н и стер ств а п р о п а га н д ы Г е р м а н и и (P R O M I), н а п р а в л я е м ы е в с о о тв е тств у ю щ и е п р о п ага н д и стски е учреж д ен и я в Г е р м а н и и и о к к у п и р о ван н ы х стр ан а х. И з б о л ь ш о го числа а к т о в агресси и, к к о т о р ы м п о д г о т а в л и в а л и н ем ец к и й н а р о д, в ы б р а н ы л и ш ь н екото р ы е. Э т о : н ап ад ен и е н а Д а н и ю и Н о р в е г и ю, в то р ж ен и е во Ф р ан ц и ю и со сед ствую щ и е с ней с т р а н ы, т а к н а зы в а е м а я в о з д у ш н а я б и тва за А н г л и ю, агр есси я н а Б а л к а н а х и н ап ад ен и е н а С о ветски й С о ю з. 73 T a g e sp a ro le 7 V 1941, [w:] S ü n d e rm a n n, op. cit., s T a g e sp a ro le 8 V ibidem.

13 Propagandowe przygotow anie agresji hitlerow skiej 161 П о д г о т а в л и в а я о б щ еств ен н о е м нение в Г ен ер ал -гу б е р н а то р ств е к п р ед стоящ и м воен н ы м д е й с т в и я м вер м ах та, ги т л е р о в ская п р о п а га н д а и с п о л ь зо в а л а им евш ие м есто ф акты и с о б ы т и я и п ы тал ась п о-своем у о б ъ ясн ять их, причем н екото р ы е со б ы т и я, п р ед ш ествовавш и е агресси и, вы ступали как специф ические о тп р а в н ы е то ч ки, служ ащ и е р е гу л и р о в а н и ю н ап р яж ен н о сти и зач асту ю м аски р о вке агрессии. И так, в проп аганди стской подготовке н ападения на Д ан и ю и Н орвеги ю бы ли и сп ользо в а н ы, в частн о сти, инциден т с н ем ец ки м су д н о м А л ь г м а р к, п р о и зо ш ед ш и й 16 II 1940 г., о тп р а в л е н и е в связи с эти м б р и тан с к и м М И Д д и п л о м ати ч ески х нот п р а в и т е л ь с т в а м Д ан и и и Н о р веги и, а такж е зам и н и р о в ан и е іер р и т о р и а л ь н ы х вод этих стр ан ан гл и й ски м в о ен н о -м о р ск и м ф л о т о м, что б ы л о и сп о л ь зо в а н о п р о п ага н д о й как к у л ьм и н ац и о н н ы й пункт перед со б ы т и ям и в П о р веги и, о б о с н о в ы в а ю щ и й в связи с,,гр у б ы м н ар у ш ен и ем н е й т р а л и т е т а С кандинави и Л о н д о н о м р асп р о стран ен и е н ем ец кого п а т р о н а т а н а д этой тер р и то р и ей. П е р е д н ап ад ен и ем на Ф р ан ц и ю б ы л о и с п о л ь зо в ан о п р о и зо ш ед ш ее изм ен ен и е на посту п р ем ь ер -м и н и стр а п р ав и тел ь ств а Ф ран ц и и (в м ар те 1940 г.) д л я усиления ан ти ф р ан ц у зск о й п р о п ага н д ы. Н о в о го п р ем ь ер -м и н и стр а, а им ен но П. Рейно, п р едставлял и как сто р о н н и к а ап i hi е р м ан сҝ о й поли ти ки. В д о к а з а т е л ь с т в о этог о бы л о п у б л и к о ван д о к у м ен т (вп р о ч ем, ф ал ьси ф и ц и р о в ан н ы й ги т л е р о в ц а м и ), взяты й из ф р ан ц у зск о го ж у р н ал а L 'Illu s tra tio n, п р ед ставляю щ и й П. Рейно на ф оне карты с н о вы м дел ен и ем Г ер м ан и и. Э той п р о п аганде п р ед ш ество в ал а х ар ак тери сти к а п р авящ и х л и чностей во Ф р ан ц и и, п р ед ставлен н ы х как яр о с тн ы х в р аго в Г ер м ан и и. Н еп о ср ед ствен н о перед н ап ад ен и ем д ел ал и сь п опы тки вн уш и ть, что А н гл и я н ам ер еваетс я разж ечь н овы й к о н ф л и к т н а Б а лканах. Э т и м о т в л е к а ю щ и м м а н е в р о м п ы тал и сь за м а с к и р о в а т ь д ей стви тел ьн о е н ап р ав л ен и е атак и в е р м а х т а (п рием бы л р ассч и тан на загр ан и ц у ), п овы си ть р ан г ги т л е р о в с к о го к о м а н д о в а н и я (ген ер ал ы не п о зв о л и л и ан гл и ч ан ам о б вести себя вокруг п а л ь ц а ). О д н о в р ем ен н о с эти м о п р о в ер гал и сь вы ступ лен и я п р о ти вн и к а, в к о то р ы х со о б щ а л о с ь о п еп родви ж ен и и нем ецких вой ск по н а п р авлен и ю к ф р ан ц узской границе. Н ап ад ен и е на Ф р ан ц и ю якобы о п ер еж ал о н ап ад ен и е А н гл и и, п о скольку после со в ер ш ен н о го н ап ад ен и я ги т л е р о в ск ая п р о п ага н д а у тв е р ж д а л а, что А н гл и я п р ед н ам ер ен н о д а в а л а п о н ять о воен н ы х дей стви ях на Б а л к а н а х, чтобы о б м а н у т ь Г ер м ан и ю в связи с п л ан и р у ем ы м н ап ад ен и ем с тер р и то р и и Ф ран ц и и. П е р е д возд у ш н о й б и твой за А ш л и ю, н ем ед л ен н о после к ап и ту л яц и и Ф р ан ц и и, п р о п а га н д а и зб е гал а к ак о й -л и б о и н ф о р м ац и и, н аводящ ей на м ы сл ь о к аких-либо м и рны х п р ед л о ж ен и ях Г ерм ан и и по о тн о ш ен и ю к А н гл и и, о п р о в е р г а я со о б щ ен и я и н о стр ан н ы х и н ф о р м ац и о н н ы х аген тств, у тв ер ж д а в ш и х, что Г ер м ан и я хочет м и р а с В ели кобритан и ей. О д н ак о после вы ступлен и я Г и тл ер а в р ей хстаге 19 VII 1940 г., в к о т о р о м ф ю р ер, го в о р я о б езн ад еж н о сти п о лож ен ия А н глии, о б р а т и л с я к ней с так н азы в а е м ы м и м и р н ы м и п р ед л о ж ен и ям и, тон п р о п ага н д ы и зм ен и лся. К о г д а эти п р е д л о ж е н и я бы ли о тв ер гн у ты б р и тан с к и м п р а в и тел ь с тв о м, п р о п а га н д а п о к а зы в а л а вы ход: п р о д о л ж ен и е б о р ьбы. н ем ец ком у н ар о д у т о л ь к о один П е р е д н ап ад ен и ем на Ю го сл ав и ю п р о п а га н д а сто л к н у л ась с н ек о то р о го р о д а тр у д н о стью. П осле п рисоединен и я это й стр ан ы к п а к ту т р е х п р о и зо ш ел ан ти гер м ан с к и й путч ге н е р ал а С и м о в и ч а, что д и а м е т р а л ь н о и зм ен и л о п о л и ти ч еск у ю си ту ац и ю в Ю го с л а вии. Ч т о б ы с т а б и л и з о в а т ь ее в со о тв е тств и и с п о ж ел ан и я м и Г ер м ан и и, Г и тл ер вы б р а л агрессию. В конце м ар та 1941 г. начали со о б щ ать об антинем ецкпх эксцессах в Ю госл ави и, п р еследован и и п рож и вавш и х іа м нем цев и і.п. С л е д о в а т е л ь н о, н о б ы л а посп еш н о п р и д у м ан н ая у л о в к а, п о д о б н а я то й, к о то р у ю в ы д в и гал и п еред н ап ад ен и ем н а П о л ьш у. О тн о с и те л ь н о н ап ад ен и я н а С С С Р гл ав н о й тен д ен ц и ей п р ед ш ество вавш ей э т о м у п р о п аган д ы б ы л а к р ай н яя с д е р ж ан н о сть в т о л к о в а н и и н ек о то р ы х ф ак то в и со б ы ти й. П еред с а м ы м же н ап ад ен и ем в К р а к а у э р ц ай ту н г тем у С С С Р за м а л ч и в а л и. О бщ и й тон п р о п а га н д ы, касаю щ ей ся С С С Р в п ер и о д д о 22 VI 1941 г. д а в а л п о н ять, что в гер-

14 162 Piotr Koltunowski м ан ско-советских о т н о ш ен и ях не п р о и зо ш л о ничего, д о с т о й н о го в н и м ан и я. С л е д о в а тел ь н о, н ап аден и е то ж е м а с к и р о в а л о с ь п р о п ага н д о й. О б о б щ а я п р о п ага н д и стск и е д ей стви я, п о д г о т а в л и в а ю щ и е ак ты ги т л е р о в ской агрессии, м о ж н о сд е л а ть вы вод, что р а б о т а п р о п а га н д и с тского ц ен тр а си н х р о н и зи р о в ал ась с п о л и ти кой н ац и стского р у к о в о д ства. Т а к и м о б р а з о м п ы тал и сь д и р и ж и р о в а т ь о б щ еств ен н ы м м н ен ием на пути п о степ ен н о го и зм ен ен и я, н и в ел и р о в ан и я и уси лен и я н ап р яж ен н о сти. Е сли п ринять во вним ание специф ику ги тлер о вского госу дар ства, это не бы ло тр у дн ы м делом. P R E P A R A T IO N S BY T H E P R O P A G A N D A O F H IT L E R IT E A G R E S S IO N S IN T H E K R A K A U E R Z E I T U N G T he article gives a concise d e scrip tio n o f h o w th e G e rm a n p u b lic o p in io n in the G e n e ra l G o u v e rn m e n t w as p re p a re d by the p ro p a g a n d a m ach in ery for p la n n e d acts o f aggression by H itlerite a rm ed forces in th e y ears T h e m ain sources o f in fo rm a tio n w ere th e issues o f th e K ra k a u e r Z e itu n g a n d a d e q u a te directiv es o f the T h ird R e ic h s P ro p a g a n d a M in istry (P R O M I), sent to in stitu tio n s resp o n sib le fo r p ro p a g a n d a in G e rm a n y an d in the o ccupied co u n tries. T he G e rm a n n a tio n w as p re p a re d only fo r som e o f th e m an y acts o f aggression. T hey w ere: aggression ag ain st D e n m a rk a n d N o rw a y, in v asio n o f F ra n c e an d th e n eig h b o u rin g co u n tries, th e B attle o f E n g la n d, ag g ressio n a g ain st th e B alk an c o u n trie s, an d invasion o f the U S S R. P re p a rin g th e G e rm a n p u b lic o p in io n in th e G G fo r th e com in g m ilita ry m oves by W e h rm a c h t, th e H itlerite p ro p a g a n d a ex p lo ited c e rta in facts an d d ev elo p m en ts, try in g to in te rp re te th em to its ow n ends an d m an ip u la tin g so m e events in o rd e r to c o n tro l ten sio n s an d q u ite o ften to disguise aggression. F o r in stan ce, b efo re th e a tta c k o n D e n m a rk a n d N o rw a y the H itlerite p ro p a g a n d a h ad used th e incid en t w ith th e G e rm a n sh ip A ltm a rk th a t to o k place o n F e b ru a ry 16, D ip lo m atic n o tes sent in th is co n n e c tio n by th e B ritish F o re ig n O ffice to th e g o v ern m en ts o f D e n m ark an d N o rw ay, a n d the fact th a t te rrito ria l w aters o f th o se c o u n trie s h ad been m ined by th e B ritish N av y, served th e p ro p a g a n d a to claim th a t G e rm a n y h a d to tak e th e are a u n d er its p ro te c tio n, fo llo w in g a b ru ta l v io la tio n o f th e n e u tra lity o f S cn ad in av ian c o u n trie s. A ch an g e on th e p o st o f th e F re n c h p rim e m in ister in M a rch 1940 w as used b efore th e invasion o f F ra n c e to step up a n ti-f re n c h p ro p a g a n d a. P. R e y n a u d, th e new p rim e m in ister w as p resen ted as an a d v o c a te o f a n to -G e rm a n p o licy. T o p ro v e it a forged d o c u m e n t w as publicized, a p h o to g ra p h ta k e n allegedly ro m th e F re n c h m agazine L llu s tra tio n, p resen tin g M r R e y n a u d ag ain st a m a p on w hich G e rm a n y w as ag ain divided. T his p u b lic a tio n w as p reced ed b y p ro v o c a tiv e d e scrip tio n s o f F re n ch ru lin g p erso n a lite d, in w hich th ey w ere p resen ted as fierce enem ies o f G e rm a n y. Im m e d ia te ly b efo re th e a tta c k, th e p ro p a g a n d a suggested B ritain w as in ten d in g to flare u p a new conflict in th e B alkans. T h e trick served to disguise th e tru e d ire c tio n o f th e W e h rm a c h ť s a tta c k (th is w as in ten d ed fo r foreigners) an d raise th e im age o f th e H itlerite c o m m a n d ( th e generals w o u ld n t be d u p e d by th e B ritish ). R e p o rts o f th e enem y a b o u t th e G e rm a n tro o p s m o v em en ts to w a rd s th e F re n ch b o rd e r w ere d en ied a t th e sam e tim e. T h e a tta c k on F ra n c e w as p resen ted as a fo restallin g o f a B ritish assau lt. A fte r th e ag g ressio n th e H itlerites claim ed B ritain w as d elib erately suggesting hostilities in th e B a lk a n s to deceive th e G e rm a n s a n d tu rn th e ir a tte n tio n aw ay from a p lanned attack from the F ren ch territo ry. A fter th e F re n ch su rre n d e r a n d b e fo re th e B a ttle o f E n g la n d, th e H itlerite p ro p a g a n d a

15 Propagandowe przygotowywanie agresji hitlerowskiej 163 avided any m en tio n o f peace p ro p o sa ls suggested by G e rm a n y to w a rd s B ritain an d denied re p o rts by fo reig n press agencies saying th a t the T h ird R eich w ishes p eace w ith G re a t B ritain. H ow ever, the p ro p a g a n d a chan g ed its tu n e after H itle r s speech in th e R e ic h stag o f F e b ru a ry 19, 1940, in w hich th e F ü h re r sp o k e o f the hopless s itu a tio n o f G re a t B ritian a n d offered her peace p ro p o sa ls. W h en th e p ro p o sa ls w ere rejected by th e B ritish g o v ern m en t, th e p ro p a g a n d a show ed only o n e w ay o u t to th e n a tio n : c o n tin u e d w ar. B efore the aggresssion again st Y u g o slavia th e p ro p a g a n d a w as faced w ith certain difficulty. T h e c o u n try jo in e d th e A xis b u t later th ere w as a m ilita ry coup d eta t u n d er general Sim ovic, aim ed ag ain st G e rm a n y, d iam etrically ch a n g in g th e p o litical situ a tio n in Y ugoslavia. T o b rin g her to sta b ility o n G e rm a n lines the R eich d ecid ed to launch aggression. N u m e ro u s re p o rts w ere a p p e a rin g to w a rd s th e end of M a rc h 1941 on a n ti-g e rm a n p ro v o c a tio n s, p ro c e su tio n s o f G e rm a n s living in Y u g o slavia a n d th e like. In sin u a tio n s w ere fab ricate d hastily a n d w ere sim ilar to th o se sp read a ro u n d b efore th e in v asio n o f P o lan d. T he assau lt on th e U S S R w as preceded by extrem ely reticen t in te rp re ta tio n in the p ro p a g a n d a o f certain facts and events. Im m e d ia te ly b efo re th e a tta c h th e subject o f the U S S R d isa p p e a re d fro m th e co lu m n s o f th e K ra k a u e r Z e itu n g. T h e general tendency o f the p ro p a g a n d a b efo re th e 22nd o f Ju n e 1941 w as m e a n t to suggest th a t n o th in g w o rth y o f a tte n tio n w as h a p p e n in g in G erm an -S o v iet re la tio n s. So, p ro p a g a n d w as also disguising th e a tta c k. S u m m in g up p ro p a g a n d a effo rts to p rep are peo p le fo r H itlerite acts o f aggression, we m ay com e to a co n clu sio n th a t th e w o rk o f the p ro p a g a n d a cen tre w as closely synchro n ized w ith th e policy o f th e N azi leadersh ip. T hey tried to c o n tro l p u b lic o p in io n by g rad atin g, q u ash in g o r steppin g u p tensions. C o n sid erin g th e specific n a tu re o f th e N azi sta te it w as n o t a difficult task.