Mieczysław Kowerski METODOLOGIA BADAŃ NASTROJÓW GOSPODARCZYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM. PROPOZYZJA TERŚCI ANKIET

Transkrypt

1 Mieczysła Koerski METODOLOGIA BADAŃ NASTROJÓW GOSPODARCZYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM. PROPOZYZJA TERŚCI ANKIET

2 . METODOLOGIA.. Wproadzenie Badanie nasrojó gospodarczych (business endency surveys), nazyane rónież badaniem opinii gospodarczej (biznesoej) lub badaniem klimau gospodarczego (biznesoego), polega na nioskoaniu o akyności gospodarczej na podsaie ynikó ankieyzacji kieronikó przedsiębiors na ema bieżącej syuacji ich firm oraz planó i oczekiań na najbliższą przyszłość. W porónaniu z radycyjnym podejściem, kóre zazyczaj doyczy ylko jednego rodzaju zmiennych, czy jednego aspeku działalności gospodarczej przedsiębiorsa lub gospodarsa domoego, badanie nasrojó umożliia zebranie szerokiego spekrum informacji zapeniających kompleksoą analizę całej gospodarki lub jej ybranego sekora. Dośiadczenia krajó OECD pokazują, że badania ego ypu zapeniają informacje, kóre mogą być bardzo przydane zaróno dla samych respondenó, jak i decydenó oraz analiykó gospodarczych. Chociaż badania e nie dosarczają precyzyjnej informacji doyczącej ielkości produkcji, sprzedaży, inesycji oraz zarudnienia, mogą być narzędziem prognozoania zmian ych agregaó, dlaego eż są szczególnie użyeczne do analizy cykli koniunkuralnych. Badania nasrojó gospodarczych proadzone są celu uzyskania jakościoych informacji ykorzysyanych do monioroania bieżącej syuacji gospodarczej i prognozoania krókookresoego. Doychczasoe dośiadczenia pokazują, że informacje pochodzące z ych badań są bardzo ażnym uzupełnieniem z. ardych danych saysycznych i są szczególnie użyeczne do prognozoania punkó zronych cykli koniunkuralnych. Informacje zbierane podczas badań nasrojó gospodarczych nazyane są jakościoymi, ponieaż respondenci proszeni są o podanie raczej oceny jakościoej niż arości danej zmiennej. Respondenoi jes zazyczaj łaiej podać informację jakościoą niż ilościoą, ponieaż a piersza nie ymaga od niego (kieronik jednoski) dokładnego spradzenia spraozdań i bilansó firmy. W konsekencji ankiey mogą być bardzo spranie przeproadzone a ich yniki publikoane znacznie szybciej niż yniki radycyjnych badań saysycznych. I o jes jedną z głónych zale badań jakościoych. Głónym odbiorcą badań nasrojó gospodarczych są sami respondenci. Zagregoane i pogrupoane dane dają im informacje o kondycji łasnego sekora idzianej przez konkurenó, jak rónież informacje o bieżącej i przeidyanej syuacji dosacó i odbiorcó. Rónież analiycy ekonomiczni chęnie korzysają z ynikó badań, ponieaż informacje są uzyskiane bardzo szybko i mogą sanoić zmienne yprzedzające (osrzegacze) zmiany zagregoanych skaźnikó

3 akyności gospodarczej. Wydaje się, że dane o nasrojach gospodarczych mogą być rónież bardzo przydane zarządzaniu regionem. Orzymane baromery, oprócz informoania o obecnej i prognozoanej koniunkurze gospodarczej ojeódzie, służyć mogą jako zmienne objaśniające modeli prognozoania podsaoych kaegorii makroekonomicznych, ym złaszcza syuacji na rynku pracy... Hisoria badań nasrojó gospodarczych Badania nasrojó gospodarczych mają sosunkoo długą radycję. Już drugiej połoie XIX ieku oficjalnych saysykach niemieckich można znaleźć yniki analiz gospodarczych proadzonych oparciu o ankiey. Regularne badania ankieoe producenó rozpoczęo USA laach dudziesych XX ieku, naomias Republice Federalnej Niemiec, e Francji i Włoszech jako począek proadzenia sysemaycznych analiz ego rodzaju przyjmuje się koniec la czerdziesych i począek pięćdziesiąych. W laach czerdziesych XX ieku George Kaona, urodzony na Węgrzech psycholog i ekonomisa z Ośrodka Badań Ankieoych Uniersyeu Michigan, zaczął pyać konsumenó o ich plany. Od 946 roku Uniersye Michigan proadzi regularne (począkoo roczne, później karalne i końcu miesięczne) badania ankieoe konsumenó, kóre poalają obliczyć jedną z najbardziej znanych oraz najyżej cenionych na śiecie subiekynych miar oceny syuacji gospodarczej Indeks Nasrojó Konsumenó Uniersyeu Michigan (The Universiy of Michigan s Index of Consumer Senimen) 3. Do rozposzechnienia meody oceny koniunkury gospodarczej yniku bezpośrednich badań ankieoych przyczyniły się Europie Zachodniej insyuy badacze, śród kórych najażniejszą rolę odegrały IFO Insiu fűr Wirschufsforschung Monachium, Insiu Naional de la Saisique e des Eudes Economiques (INSEE) Paryżu oraz Insiuo Naionale per lo Sudio della Congiunara (ISCO) Rzymie. W 95 roku insyuy e uorzyły międzynarodoą organizację do proadzenia i pogłębiania badań ankieoych nad koniunkurą o nazie Comié Inernaional pour l Eude des mahodes Conjoncurelles (CIMCO). W roku 960 CIMCO przemianoano na Cenre for Inernaional Research on Economic Tendency Su- M. Koerski, Baromer nasrojó gospodarczych jako narzędzie diagnozoania i prognozoania syuacji gospodarczej regionie. Przykład ojeódza lubelskiego, *:+ B. Jóźik, H. Ponikoski (red.), Międzynarodoe uarunkoania rozoju regionalnego, Wydanico KUL, Lublin 008, s R. Barczyk, Z. Koalczyk, Meody badania koniunkury gospodarczej, PWN, Warszaa Poznań 993, s R. Yamarone, Wskaźniki ekonomiczne. Przeodnik inesora, HELION, Gliice 006, s. 90.

4 rveys (CIRET), kórego sekrearia znajduje się Siss Insiue for Business Cycle Research Zurychu. Ważne miejsce uposzechnianiu badań nasrojó gospodarczych zajmuje akże Dyrekcja Generalna Gospodarki i Finansó Komisji Europejskiej propagująca drażanie zharmonizoanego sysemu badań (Direcorae General for Economic and Financial Affairs) 4. Wproadzenie zharmonizoanego sysemu badań umożliiło porónyanie ynikó badań różnych krajach. Kolejnym eapem było przejście od badania szyskich przedsiębiors do badań branżoych, kórych pyania uzględniają specyfikę branży. Rozpoczęo rónież badania regionalne. Obecnie badania nasrojó gospodarczych proadzone są sysemaycznie ponad 50 krajach śiaa, ym e szyskich krajach członkoskich OECD oraz Unii Europejskiej. Ponado coraz iększego znaczenia nabierają badania regionalne 5. W Polsce piersze badania koniunkury gospodarczej z ykorzysaniem ankie pierszej połoie la osiemdziesiąych proadziła grupa praconikó Insyuu Ekonomii Poliycznej Akademii Ekonomicznej Poznaniu 6. Jednak najszersze i mające obecnie najdłuższą hisorię badania akyności gospodarczej meodą esu koniunkury proadzi Głóny Urząd Saysyczny. Od czerca 99 roku GUS dóch posługuje się doma ankieami: miesięczną i karalną, kórymi obejmuje około ysięcy ybranych losoo, orzących sały panel respondenó, jednosek 7. Badania Głónego Urzędu Saysycznego nie posiadają jednak modułu regionalnego. Piersze sysemayczne badania regionalne końcu la dzieięćdziesiąych drożył dla ojeódza pomorskiego Insyu Badań nad Gospodarką Rynkoą Gdańsku. Od pierszego karału 00 roku, korzysając z meodologii IBnGR, podobne badania rozpoczął Insyu Gospodarki Wyższej Szkoły Informayki i Zarządzania Rzeszoie dla ojeódza podkarpackiego. Naomias drugim karale 00 roku Insyu Gospodarki raz z Wyższą Szkołą Zarządzania i Adminisracji Zamościu drożył i doychczas realizuje projek p. Baromer koniunkury gospodarczej ojeódza lubelskiego. 4 hp://europa.e.in/comm/dgs/economy_finance/index_en.hm. 5 Specjalnym emaem 8. Kongresu CIRET organizacji zajmującej się badaniami koniunkury gospodarczej, kóry odbył się dniach 0 3 rześnia 006 roku Rzymie były łaśnie badania regionalne i lokalne. 6 R. Barczyk, Z. Koalczyk, dz. cy., s Wyniki badań GUS publikuje karalnych zeszyach zayułoanych Badania koniunkury.

5 .3. Podsaoe problemy badań nasrojó gospodarczych Formularz ankiey Podsaoym narzędziem badania nasrojó gospodarczych jes ankiea. Ankiey są ypełniane przez kieronikó firm, kórzy nie mają czasu na zgadyanie, co auor miał na myśli, czyli odpoiedzi na pyania niejasne lub zby ambine. Dlaego eż:. Liczba pyań poinna być sproadzona do minimum, aby zredukoać ziązane z ym uciążliości. Dlaego należy skoncenroać się na kilku kluczoych zmiennych.. Badanie można rozszerzyć o pyania sysemayczne oraz ażne danym momencie (np. ceny energii, dealuacja aluy, klęska żyiołoa, ażne decyzje poliyczno-gospodarcze) poprzez dodanie ich do isniejącej ankiey lub sorzyć oddzielną ankieę. 3. Prosoa jes jednym z podsaoych założeń kesionariusza, kóry musi być króki i ak zaprojekoany, aby zachęcać respondena do odpoiedzi. Najlepiej, by zajmoał jedną sronę formau A4; dusronicoy należy uznać za maksymalny. 4. W iększości kesionariuszy użya się pyań z rzema możliymi odpoiedziami. 5. Pyania doyczące obecnej syuacji mogą mieć nasępujące rzy formy odpoiedzi: (i) ( ) ponad normę ( ) norma ( ) poniżej normy (ii) ( ) za duży ( ) normalny ( ) niski (iii) ( ) bardziej niż odpoiedni ( ) odpoiedni ( ) mniej niż odpoiedni Naomias odpoiedzi na pyania doyczące przeszłych lub przyszłych zmian mogą ysąpić nasępującej formie: (i) ( ) poyżej ( ) aki ( ) poniżej (ii) ( ) popraa ( ) bez zmian ( ) pogorszenie (iii) ( ) zros ( ) bez zmian ( ) spadek 6. Ankiey inny mieć informację o poufności zbieranych danych. 7. Kesionariusze poinny być ypełniane przez kieronikó badanych przedsiębiors. 8. Duże znaczenie dla sukcesu badań jes pozosaanie ciągłym konakcie badaczym z badanymi (konak osobisy, elefoniczny, oy). 8 Opracoano na podsaie: Business Tendency Surveys, A Handbook, Source OECD, Transiion Economies, March 003, vol. 003, no. 8 oraz The Join Harmonised EU Programme of Business and Consumer Surveys User Guide, European Commission, Direcorae General Economic and Financial Affairs, Brussels 004.

6 9. Wysoki odseek odpoiedzi na ankiey zależy dużej mierze od ich prosoy i nieuciążliości. Dlaego zaleca się, co jes oczyise, dobre przygooanie kesionariusza oraz rooanie respondenó..3.. Problem braku iedzy respondena Jak podano poprzednim punkcie, najczęściej oczekuje się od respondena jednej z rzech odpoiedzi, ale może zdarzyć się, że responden po prosu nie zna odpoiedzi na dane pyanie, co może być częse przypadku pyań o przyszłość. Dając rzy możliości, nie dajemy respondenoi pełnego yboru. Czy zrezygnoać z akiego respondena? A może niemożliość odpoiedzi na dane pyanie o informacja o niepeności? A przecież niepeność, złaszcza co do przyszłości, o rónież ażna informacja ekonomiczna. Jeżeli responden nie będzie miał yboru, o najpradopodobniej odpoie bez zmian. Zreszą niekiedy zaleca się inerpreoanie ej odpoiedzi, chociaż jako miary niepeności może ona rónież oznaczać, że nie nasąpiła żadna zmiana. Problem braku iedzy respondena może ysąpić przede szyskim przypadku badania gospodars domoych. Dlaego eż przypadku ankieyzoania gospodars domoych proponuje się dodać jeszcze jedną odpoiedź nie iem lub łaściiej rudno poiedzieć 9. Wproadzenie odpoiedzi rudno poiedzieć może być przydane zaróno analizie niepeności konsumenó, a akże analizie ich percepcji procesó społeczno-gospodarczych regionie. Można oczekiać iż niepeność może się zmieniać raz z fazami cyklu koniunkuralnego..4. Procedury przearzania zebranych podczas ankieyzacji informacji Podczas badań ankieoych zazyczaj orzymujemy na każde pyanie rzy możlie odpoiedzi (x, y, z) 0. Jednakże jednoczesna analiza zmian szyskich rzech (a jeszcze bardziej czerech) odpoiedzi jes nieygodna. Dlaego eż rudność ę omija się poprzez ransformację rzech (lub czerech) odpoiedzi jedną liczbę. Die najbardziej znane meody ransformacji o meoda sald (sald neo) lub meoda indeksu dyfuzji. W przypadku meody sald, jeżeli respondenci mają do yboru czery odpoiedzi na każde pyanie (np. popraa, bez zmian, pogorszenie, rudno poiedzieć ), o pierszy krok polega na przekszałceniu liczby skazań poszczegól- 9 Przeproadzone 008 roku przez Insyu Badań i Analiz Olszyńskiej Szkoły Biznesu badania ankieoe ojeódzie lubelskim pokazały, że na niekóre pyania prognosyczne aż jedna rzecia respondenó odpoiada rudno odpoiedzieć. W przypadku pyań diagnosycznych odseek en zazyczaj oscyluje przedziale od 5 do 0%. D. Śledź, D. Waldziński (red.), Analiza akualnej syuacji, rendó rozojoych i prognoza zmian społeczno-gospodarczych ojeódzie lubelskim, Urząd Marszałkoski Wojeódza Lubelskiego, Lublin Poniższego yodu nie zmienia zasadniczo fak dodania czarej możliej odpoiedzi.

7 nych opcji na proceny. Saldo neo jes obliczane jako różnica procenó odpoiedzi pozyynych i negaynych. Salda są kalkuloane edług formuły: S = 00(P N) S saldo neo, P frakcja odpoiedzi pozyynych, N frakcja odpoiedzi negaynych. Oznacza o, że nie bierze się pod uagę odpoiedzi bez zmian oraz rudno poiedzieć. Salda mogą przyjmoać arości z przedziału od 00 do 00. Tak obliczone salda neo są podsaą do budoy szeregó czasoych oraz baromeró syneycznych. 00: W meodzie indeksó dyfuzji indeksy są kalkuloane edług formuły: DI = 00(P + E/) DI indeks dyfuzji, P frakcja odpoiedzi pozyynych, E suma frakcji odpoiedzi bez zmian oraz rudno poiedzieć. Salda przyjmują arość od 00 do 00, naomias indeksy dyfuzji od 0 do jeżeli szyskie odpoiedzi byłyby negayne, o indeks dyfuzji przyjąłby arość 0, jeżeli szyskie odpoiedzi byłyby bez zmian, o indeks dyfuzji przyjąłby arość 50, jeżeli 50% odpoiedzi byłaby pozyyna i 50% bez zmian, o indeks dyfuzji przyjąłby arość 75, jeżeli szyskie odpoiedzi byłyby pozyyne, o indeks dyfuzji przyjąłby arość 00. Oba indeksy zmieniają się ym samym kierunku, ale ze zględu na rozsęp indeksy dyfuzji są iększe niż salda. Indeksy dyfuzji na ykresach są naomias bardziej spłaszczone niż salda. Waro rónież prześledzić poniższe przekszałcenia: Ponieaż E = P N, a ięc P = N E o:

8 DI P N E N E N E N 00 E E N B 00 N E 00 N E 00 P N 00 E oraz jeśli: S 00 DI o : DI = S + 00 S = DI 00 S = (DI 50) Tak ięc pomiędzy S, a DI jes zależność funkcyjna. I dlaego nie ma porzeby analizoania odpoiedzi bez zmian oraz rudno poiedzieć, gdyż są one rónież saldach. Z ych zoró ynika, że zaróno salda, jak i indeksy dyfuzji niosą ę samą informację. Indeks dyfuzji jes ylko innym sposobem prezenoania ej samej informacji, kórą niosą salda i ylko skala (rozsęp) jes inna. W prakyce salda są o iele częściej sosoane do prezenacji badań nasrojó gospodarczych, ale należy pamięać, że salda bardzo łao przekszałcić indeksy dyfuzji..5. Analiza czynnikó deerminujących nasroje gospodarcze przedsiębiorcó i konsumenó ojeódza podlaskiego Orzymane yniku ankieyzacji dane mogą posłużyć do analizy zależności pomiędzy odpoiedziami na poszczególne pyania. Można uaj sformułoać bardzo iele ciekaych problemó badaczych. W zależności od problemu inne pyanie będzie zmienną objaśnianą. Takie problemy będą się nasuać nieąpliie podczas realizacji projeku i będą ynikać z bieżących porzeb ziązanych z zarządzaniem regionem. Dlaego uaj można sformułoać przykładoo jeden: Czynniki deerminujące ocenę podlaskiego rynku pracy. Mając yniki odpoiedzi na o pyanie, możemy badać czynniki deerminujące odpoiedź rudno poiedzieć lub czynniki deerminujące czery różne odpoiedzi. W pierszym przypadku można

9 ykorzysać meody modeloania logioego, a drugim modele uporządkoanej zmiennej objaśnianej..6. Desezonalizacja danych Czynniki sezonoe mogą mieć pły na sposób odpoiadania respondenó. Można rozażać rozbudoanie pyań ak, aby respondenci soich odpoiedziach niejako desezonoali zjaisko, o kóre są pyani. Dla przykładu zamias pyania: Czy syuacja finansoa przedsiębiorsa obecnym karale porónaniu z poprzednim karałem uległa: A popraie B nie zmieniła się C pogorszeniu można zadać pyanie: Uzględniając czynniki sezonoe, proszę odpoiedzieć na pyanie, czy syuacja finansoa przedsiębiorsa obecnym karale porónaniu z poprzednim karałem uległa: A popraie B nie zmieniła się C pogorszeniu Ale isnieje duża obaa, że ielu respondenó będzie miało problem z udzieleniem odpoiedzi i ybierze opcję rudno poiedzieć lub zignoruje problem sezonoości. Dlaego eż desezonalizację sald należy przeproadzać już po zebraniu odpoiedzi. W przypadku odpoiedniej długości szeregó czasoych (minimum rzy laa) można zasosoać jedną ze sandardoych procedur. Co prada, OECD rekomenduje przeproadzenie desezonalizacji procedury X ARIMA lub Tramo/Seas ( programie DEMETRA), ale rzeba pamięać, że mogą one być sosoane ylko óczas, gdy szeregi mają co najmniej 0 la. Sąd eż rzeba skorzysać z mniej zaaansoanych maemaycznie procedur desezonalizacji, jak chociażby rónież dość efekyna meoda Cenzus. Jednak przypadku rozpoczynania badania nie możemy zasosoać żadnego z poyższych algorymó. Dlaego eż proponujemy inne przybliżone, ale ej syuacji jedyne roziązanie, kóre będzie można spradzić po przeproadzeniu pierszych dóch ankieyzacji. Oóż skaźniki sezonoości należy yliczyć z innych szeregó opisujących gospodarkę ojeódza, na przykład karalnych informacji o kszałoaniu się podsaoych kaegorii makroekonomicznych ujęciu karalnym ojeódzie podlaskim począszy od 999 roku (zarudnienie, M. Koerski, Influence of Idiosyncraic and Macroeconomic Facors on Consumer Economic Senimen of Lubelskie Region (Poland), Prace i Maeriały Insyuu Rozoju Gospodarczego SGH nr 79, Oficyna Wydanicza Szkoły Głónej Handloej, Warszaa 008, s J. Bielak, M. Koerski, Próba określenia czynnikó deerminujących oceny regionalnego rynku pracy przez mieszkańcó ojeódza lubelskiego, Prace i Maeriały Insyuu Rozoju Gospodarczego SGH nr 80, Oficyna Wydanicza Szkoły Głónej Handloej, Warszaa 008, s

10 bezrobocie, produkcja sprzedana sekora przedsiębiors id.). Do obliczenia skaźnikó sezonoości należy zasosoać np. Cenzus, a nasępnie dokonać analizy zmienności ych skaźnikó i podjąć decyzję, kóre ybrać (lub uorzyć miary syneyczne) do desezonalizacji sald odpoiedzi na pyania..7. Ważenie danych W procesie opracoyania danych jakościoych sosoane są da rodzaje ag: próby oraz rozmiaru. Badane jednoski dobierane są meodami reprezenacyjnymi, sąd eż pradopodobieńso yboru jes akie same dla szyskich jednosek. Wagi próby (sample eighs) zosały usalone en sposób, iż są one udziałami zarudnienia danej grupy zarudnienioej ogólnym zarudnieniu branży. Wyodrębniono rzy grupy zarudnienioe: do 9 osób, od 0 do 49 osób oraz poyżej 50 osób. Ważenie odbya się na eapie yliczania sald odpoiedzi na każde pyanie. Wagi rozmiaru są ykorzysyane przy opracoyaniu jakościoych odpoiedzi, jeżeli zakładamy, że odpoiedzi e zależą od ielkości firmy respondena. Odpoiedzi uzyskane z dużych firm mają iększą agę niż odpoiedzi uzyskane z małych firm. Móiąc dokładniej, zmienne użye jako agi rozmiaru poinny zależeć od rodzaju zmiennej poddaanej badaniu. Na przykład odpoiedzi doyczące produkcji poinny być ażone odpoiednim udziałem produkcji badanej jednoski produkcji branej jako całość. Pyania doyczące zarudnienia poinny być ażone udziałem zarudnienia danej jednoski zarudnieniu całej branży. Jednak uzyskanie akich informacji dla każdej badanej jednoski jes bardzo koszone i rudne od srony organizacyjnej a akże pranej (ochrona danych handloych). Dodakoo prakyczne badania pokazały, że salda nie są zby czułe na ybór zmiennych ażących. W prakyce ygodne jes użycie pojedynczej zmiennej odzierciedlającej znaczenie ekonomiczne przedsiębiorsa ażeniu szyskich pyań będących podmioem badania. Bardzo częso prakyce jako akie agi sosuje się zarudnienie. Udoadnia się, że liczba zarudnionych jes skoreloana z arością dodaną. Dodakoą zaleą zarudnienia jako agi jes fak, iż informacje o nich są zazyczaj pozyskiane ramach ankie. TABELA. LICZBY ZATRUDNIONYCH W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH ZATRUDNIENIA W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Wyszczególnienie Ogółem Podmioy o liczbie pracujących do 9 osób 0 49 osób 50 osób i ięcej Ogółem Przemysł

11 Przeórso przemysłoe Wyarzanie i zaoparyanie energię elekryczną, gaz, odę Budonico Handel i napray Usługi Hoele i resauracje Transpor, gospodarka magazynoa i łącznośd Pośrednico finansoe Obsługa nieruchomości i firm Edukacja Ochrona zdroia i pomoc społeczna Działalnośd usługoa komunalna, społeczna i indyidualna, pozosała Uaga: W przypadku sekcji Edukacja, Ochrona zdroia i pomoc społeczna oraz Działalność usługoa komunalna przyjęo mniejsze liczby zarudnienia niż ysępują ych sekcjach ze zględu na dominację sekora usług niekomercyjnych. Z ego eż zględu nie uzględniono sekcji Adminisracja. WAGI PRÓBY DLA WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO TABELA. Wyszczególnienie Ogółem Podmioy o liczbie pracujących do 9 osób 0 49 osób 50 osób i ięcej Ogółem 00,0 45, 0, 34,6 Przemysł 00,0 0,3 8, 6,6 Budonico 00,0 6,4 7,6, Handel i napray 00,0 6, 7,8,0 Usługi 00,0 47,0 5, 7,9 Źródło: opracoanie łasne. Dopuszcza się nie, ażenie odpoiedzi przypadku obliczania skaźnikó (sald) na poziomie branży, ale bezzględnie należy sosoać agi przypadku yższych poziomó agregacji. Dla przykładu Komisja Europejska zaleca badaniach nasrojó gospodarczych (Economic Senimen Indicaor) nasępujący sysem ag: przemysł 40%, usługi 30%, konsumpcja (gospodarsa domoe) 0%, budonico 5%, handel 5%.

12 .8. Procedury liczenia sald na podsaie danych pochodzących z ankie.8.. Szeregi sald odpoiedzi przedsiębiorcó i konsumenó Korzysając z danych zamieszczonych ankieach dla każdego okresu badaczego, począszy od I karału 009 roku, dla ojeódza podlaskiego liczone będą salda odpoiedzi na pyania diagnosyczne i prognosyczne dla każdej grupy zarudnienioej każdej branży: SDPij saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne j-ej grupie zarudnienioej przemyśle karale, SPPij saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne j-ej grupie zarudnienioej przemyśle karale, SDBij saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne j-ej grupie zarudnienioej budonicie karale, SPBij saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne j-ej grupie zarudnienioej budonicie karale, SDHij saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne j-ej grupie zarudnienioej handlu karale, SPH ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne j-ej grupie zarudnienioej handlu karale, SDUij saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne j-ej grupie zarudnienioej usługach karale, SPU ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne j-ej grupie zarudnienioej usługach karale. Salda odpoiedzi na pyanie branży o średnie ażone agami próby salda odpoiedzi każdej grupie zarudnienioej: SDP i 3 j Pj SDP ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne przemyśle karale SPP i 3 j Pj SPP ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne przemyśle karale SDB i 3 j Bj SDB ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne budonicie karale

13 SPB i 3 j Bj SPB ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne budonicie karale SDH i 3 j Hj SDH ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne handlu karale SPH i 3 j Hj SPH ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne handlu karale SDU i 3 j Uj SDU ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne usługach karale SPU i 3 j Uj SPU ij saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne usługach karale SDK i saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne konsumena karale SPK i saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne konsumena karale W en sposób z czasem zbudoane zosaną szeregi czasoe sald odpoiedzi na szyskie pyania dla czerech branż. W yniku zasosoania procedury desezonalizacji orzymujemy arości szeregó yczyszczonych z czynnikó sezonoych. Orzymane arości zaierają ięc ylko rend oraz czynniki przypadkoe: ZSDPi zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i-e pyanie diagnosyczne przemyśle karale, ZSPP i zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne przemyśle karale, ZSDBi zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i- e pyanie diagnosyczne budonicie karale, ZSPB i zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i- e pyanie prognosyczne budonicie karale, ZSDH i zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i- e pyanie diagnosyczne handlu karale, ZSPH i zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i- e pyanie prognosyczne handlu karale,

14 ZSDU i zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i- e pyanie diagnosyczne usługach karale, ZSPU i zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i- e pyanie prognosyczne usługach karale, ZSDK i zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i- e pyanie diagnosyczne konsumena karale, ZSPKi zdesezonalizoane saldo odpoiedzi na i-e pyanie prognosyczne konsumena karale..8.. Branżoe diagnosyczne i prognosyczne baromery nasrojó gospodarczych Aby orzymać baromery nasrojó gospodarczych czerech yróżnionych branżach (przemysł, budonico, handel, usługi) oraz dla gospodars domoych obliczamy dla każdej branży (j) średnie arymeyczne ybranych zdesezonalizoanych sald. Baromery diagnosyczne obliczamy edług formuł: BDP przy czym: n BDP ZSDP i n i baromer diagnosyczny przemysłu karale i = : syuacja finansoa przedsiębiorsa bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = : ielkość produkcji sprzedanej bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = 3: poziom zamóień bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = 4: poziom zapasó yrobó gooych bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = 5: ielkość zarudnienia bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem. BDB n BDB ZSDB i n i baromer diagnosyczny budonica karale

15 przy czym: i = : syuacja finansoa przedsiębiorsa obecnym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = : ielkość produkcji budolano-monażoej bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = 3: ielkość zamóień obecnym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = 4: ielkość zarudnienia bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem. BDH przy czym: n BDH ZSDH i n i baromer diagnosyczny handlu karale i = : syuacja finansoa przedsiębiorsa obecnym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = : ielkość obroó bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = 3: ielkość zapasó oaró handloych bieżącym karale, i = 4: ielkość zarudnienia obecnym karale porónaniu z poprzednim karałem. BDU przy czym: n BDU ZSDU i n i baromer diagnosyczny usług karale i = : syuacja finansoa przedsiębiorsa obecnym karale porónaniu z poprzednim karałem, i = : obecny popy na śiadczone usługi porónaniu z poprzednim karałem, i = 3: ielkość zarudnienia przedsiębiorsie bieżącym karale porónaniu z poprzednim karałem. BDU n BDK ZSDK i n i baromer diagnosyczny konsumenó karale

16 przy czym: i = : ocena obecnej syuacji finansoej sojego gospodarsa domoego porónaniu z syuacją sprzed 3 miesięcy, i = : ydaki na dobra konsumpcyjne porónaniu do syuacji sprzed 3 miesięcy, i = 3: san oszczędności gospodarsie domoym porónaniu do syuacji sprzed 3 miesięcy, i = 4: obecna syuacja gospodarcza ojeódzie lubelskim porónaniu z syuacją sprzed 3 miesięcy, i = 5: syuacja na rynku pracy porónaniu z syuacją sprzed 3 miesięcy. Baromery prognosyczne obliczamy edług formuł: BPP przy czym: n BPP ZSPP i n i baromer prognosyczny przemysłu karale i = : przeidyana syuacja finansoa przedsiębiorsa przyszłym karale porónaniu z bieżącym karałem, i = : przeidyana ielkość produkcji sprzedanej przyszłym karale porónaniu z bieżącym karałem, i = 3: przeidyany poziom zamóień przyszłym karale porónaniu z bieżącym karałem, i = 4: poziom zapasó yrobó gooych przyszłym karale porónaniu z bieżącym karałem, i = 5: przeidyana ielkość zarudnienia przyszłym karale porónaniu z bieżącym karałem. BPB przy czym: n BPB ZSPB i n i baromer prognosyczny budonica karale i = : przeidyana syuacja finansoa przedsiębiorsa nadchodzącym karale porónaniu z bieżącym karałem,

17 i = : przeidyana ielkość produkcji budolano-monażoej nadchodzącym karale porónaniu z obecnym karałem, i = 3: przeidyana ielkość zamóień nadchodzącym karale porónaniu z obecnym karałem, i = 4: planoana ielkość zarudnienia nadchodzącym karale porónaniu z bieżącym karałem. BPH przy czym: n BPH ZSPH i n i baromer prognosyczny handlu karale i = : przeidyana syuacja finansoa przedsiębiorsa nadchodzącym karale porónaniu z bieżącym karałem, i = : oczekiana ielkość obroó przyszłym karale porónaniu z obecnym karałem, i = 3: oczekiana ielkość zapasó oaró handloych przyszłym karale, i = 4: ielkość zarudnienia przyszłym karale porónaniu z bieżącym karałem. BPU przy czym: n BPU ZSPU i n i baromer prognosyczny usług karale i = : przeidyana syuacja finansoa przedsiębiorsa nadchodzącym karale porónaniu z bieżącym karałem, i = : przeidyany popy przyszłym karale z porónaniu z obecnym karałem, i = 3: planoana ielkość zarudnienia przyszłym karale porónaniu z bieżącym karałem. BPK przy czym: n BPK ZSPK i n i baromer prognosyczny usług karale i = : przeidyana ocena syuacji finansoej sojego gospodarsa domoego ciągu najbliższych 3 miesięcy porónaniu z bieżącym karałem,

18 i = : przeidyane zmiany ydakó na dobra konsumpcyjne ciągu nadchodzących 3 miesięcy porónaniu z ydakami bieżącym karale, i = 3: przeidyane zmiany sanu oszczędności gospodarsie domoym ciągu najbliższych 3 miesięcy porónaniu z bieżącym karałem, i = 4: przeidyane zmiany syuacji gospodarczej ojeódzie lubelskim ciągu najbliższych 3 miesięcy, i = 5: przeidyane zmiany poziomu bezrobocia ojeódzie lubelskim ciągu najbliższych 3 miesięcy Ogólny diagnosyczny i prognosyczny baromer nasrojó gospodarczych Ogólne baromery nasrojó gospodarczych sanoią średnią ażoną baromeró branżoych. Do ażenia udziału poszczególnych branż ogólnej arości baromeru proponuje się ykorzysać agi rozmiaru będące udziałami poszczególnych branż łącznej yorzonej przez nie danym ojeódzie arości dodanej bruo. Penym urudnieniem może być duże (3-lenie) opóźnienie, z jakim Głóny Urząd Saysyczny oblicza regionalne arości dodanej bruo (i produku krajoego bruo). Ale są o jednocześnie najbardziej akualne dane doyczące PKB układzie regionalnym. Z badań nad ojeódzem lubelskim ynika, że zmiany srukur są sosunkoo poolne. TABELA.3 WARTOŚĆ DODANA BRUTTO WEDŁUG RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM (MLN ZŁ) Rok Przemysł Budonico Usługi rynkoe Ogółem ,0 7,0 9689,0 470,0 Źródło: Produk krajoy bruo. Rachunki regionalne 006, GUS Warszaa, US Kaoicach, Kaoice 008, ablica 3, s. 49. W ziązku z ym, że publikacjach saysycznych przekrojach ojeódzkich z usług rynkoych nie yodrębnia się handlu, zasosoano skaźnik dla całej Polski 40% usług rynkoych sanoi handel. TABLICA.4 PRZYJĘTE STRUKTURY (WAGI ROZMIARÓW) DLA OBLICZEŃ BAROMETRÓW NASTROJÓW GOSPODARCZYCH PRZEDSIĘBIORCÓW W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM (%) Rok Przemysł Budonico Handel Usługi 009 5,9 8,3 6,3 39,5 Źródło: Obliczenia łasne na podsaie: Produk krajoy bruo, dz. cy., ablica 3, s. 49.

19 Ogólny baromer diagnosyczny przedsiębiors obliczany jes na podsaie formuły: BD P BDP B BDB H BDH U BDU BD ogólny baromer diagnosyczny przedsiębiors karale, P udział arości dodanej przemysłu łącznej arości dodanej czerech branż, B udział arości dodanej budonica łącznej arości dodanej czerech branż, H udział arości dodanej handlu łącznej arości dodanej czerech branż, udział arości dodanej usług łącznej arości dodanej czerech branż. U Ogólny baromer prognosyczny obliczany jes na podsaie formuły: BP P BPP B BPB H BPH U BPU BP ogólny baromer prognosyczny małych i średnich przedsiębiors karale. Rok STRUKTURA WARTOŚCI DODANEJ BRUTTO WEDŁUG SEKTORÓW INSTYTUCJONALNYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Sekor Przedsiębiors Insyucji Gospodars Pozosałe ,5 9,9 40,7 3,9 TABLICA.5 Źródło: Obliczenia łasne na podsaie: Produk krajoy bruo, dz. cy., ablica 5, s. 63. TABLICA.6 PRZYJĘTE STRUKTURY (WAGI ROZMIARÓW) DLA OBLICZANIA SYNTETYCZNYCH BAROMETRÓW NASTROJÓW GOSPODARCZYCH W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM (%) Rok Gospodarsa Przemysł Budonico Handel Usługi Ogółem ,7 5,4 4,9 5,6 3,4 00,0 Źródło: opracoanie łasne. Ogólny baromer diagnosyczny dla ojeódza podlaskiego obliczany jes na podsaie formuły: BD P BDP B BDB H BDH U BDU K BDK Naomias ogólny baromer prognosyczny dla ojeódza podlaskiego obliczany jes na podsaie formuły: BP P BPP B BPB H BPH U BPU K BPK

20 Proponuje się przyjąć nasępujące posępoanie: dla 009 roku przyjąć srukury 006 roku, a 00 roku, mając dane za 007 rok, przyjąć srukury z ego roku dla la BIBLIOGRAFIA. Barczyk R., Koalczyk Z., Meody badania koniunkury gospodarczej, PWN, Warszaa Poznań Bielak J., Koerski M., Próba określenia czynnikó deerminujących oceny regionalnego rynku pracy przez mieszkańcó ojeódza lubelskiego, Prace i Maeriały Insyuu Rozoju Gospodarczego SGH nr 80, Oficyna Wydanicza Szkoły Głónej Handloej, Warszaa Box G. E. P., Jenkins G. M., Analiza szeregó czasoych. Prognozoanie i seroanie, PWN, Warszaa Bracha Cz., Meoda reprezenacyjna badaniu opinii publicznej i markeingu, Efek, Warszaa Business Tendency Surveys: A Handbook, Source OECD, Transiion Economies 003, no Hodrick R., Presco E. C., Posar U.S. Business Cycles: An Empirical Invesigaion, Journal of Money, Credi and Banking, 997, vol. 9 no. 7. Jankieicz J., Kalinoski S., Kruszka M., Meodologia idenyfikacji i prognozoania ahań koniunkuralnych, [:] Rekoski M. (red.), Wskaźniki yprzedzające jako meoda prognozoania koniunkury Polsce, AE, Poznań Koerski M., Badanie nasrojó gospodarczych ojeódzie lubelskim, Wiadomości Saysyczne 005, nr Koerski M., Baromer nasrojó gospodarczych jako narzędzie diagnozoania i prognozoania syuacji gospodarczej regionie. Przykład ojeódza lubelskiego, *:+ Jóźik B., Ponikoski H.(red.), Międzynarodoe uarunkoania rozoju regionalnego, Wydanico KUL, Lublin Koerski M., Influence of Idiosyncraic and Macroeconomic Facors on Consumer Economic Senimen of Lubelskie Region (Poland), Prace i Maeriały Insyuu Rozoju Gospodarczego SGH nr 79, Oficyna Wydanicza Szkoły Głónej Handloej, Warszaa Koerski M., Warość informacyjna odpoiedzi bez zmian badaniach nasrojó gospodarczych, Baromer Regionalny 008, nr 4 (4).. Koerski M., Bielak J., Długosz D., Syuacja gospodarcza ojeódza lubelskiego ocenie mieszkańcó mias i si, Roczniki Naukoe Soarzyszenia Ekonomisó Rolnica i Agrobiznesu 008,. 0, z Produk krajoy bruo. Rachunki regionalne 006, GUS Warszaa, US Kaoicach, Kaoice Śledź D., Waldziński D. (red.), Analiza akualnej syuacji, rendó rozojoych i prognoza zmian społeczno-gospodarczych ojeódzie lubelskim, Urząd Marszałkoski Wojeódza Lubelskiego, Lublin The Join Harmonised EU Programme of Business and Consumer Surveys. User Guide, European Commission, Direcorae General Economic and Financial Affairs, Brussels Yamarone R., Wskaźniki ekonomiczne. Przeodnik inesora, HELION, Gliice 006.