SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Brwinowie Na rok szkolny 2013/2014 1
SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP/ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE PROGRAMU 2. DIAGNOZA ZAGROŻEŃ 3. KIERUNKI DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH 4. CELE PROGRAMU 5. ZADANIA I SPOSOBY REALIZACJI 6. STRUKTURA PROGRAMU/ADRESACI SPP 7. MONITOROWANIE I EWALUACJA SPP 1. WSTĘP/ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE PROGRAMU Profilaktyka jest to proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także jest to ograniczenie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój i zaburzają zdrowy styl życia. Szkolny Program Profilaktyki to system działań profilaktycznych, skierowany do uczniów, rodziców i nauczycieli. Szkolny Program Profilaktyki ma służyć przeciwdziałaniu patologii w środowisku szkolnym takim zjawiskom jak alkoholizm, narkomania, nikotynizm, agresja i przemoc oraz ma zapobiegać niedostosowaniu społecznemu i przestępczości. Odpowiednio do stopnia ryzyka profilaktyka prowadzona jest na kilku poziomach. Tradycyjnie w literaturze są one przedstawiane następująco: (Z. B. Gaś, 1993, 2003; J. Szymańska, 2002; B. Kałdon, 2003). Profilaktyka pierwszorzędowa adresowana jest do grupy niskiego ryzyka. Są to działania kierowane do ludzi zdrowych, wspomagające prawidłowe procesy rozwoju fizycznego i psychicznego. Ma na celu promocję zdrowego stylu życia oraz opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych. Ważne jest więc rozwijanie rożnych umiejętności życiowych, prospołecznych, które pozwolą młodym ludziom radzić sobie z wymogami życia, emocjami. Dostarczane informacje powinny być rzetelne, dostosowane do specyfiki odbiorców. Profilaktyka drugorzędowa adresowana jest do grupy podwyższonego ryzyka, do osób przejawiających pierwsze objawy zaburzeń (choroby). Celem działań jest ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji, tworzenie warunków, które umożliwią wycofania się z zachowań ryzykownych. Profilaktyka trzeciorzędowa adresowana jest do grupy wysokiego ryzyka, do osób, u których występują już symptomy choroby (zaburzeń). Ma ona na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego i degradacji społecznej oraz umożliwienie powrotu do normalnego życia w społeczeństwie. Z jednej strony przeciwdziała nawrotowi zaburzeń, z drugiej umożliwia osobom uzależnionym prowadzenie społecznie akceptowanego stylu życia. Coraz częściej profilaktycy posługują się następującą klasyfikacją, aby uniknąć nieostrego podziału między profilaktyką i leczeniem (za: Mrazek i Haggerty, 1994): Profilaktyka uniwersalna (ang. universal prevention intervention) jest adresowana do wszystkich uczniów w określonym wieku, bez względu na stopień ryzyka wystąpienia zachowań problemowych lub zaburzeń psychicznych i dotyczy znanych, w znacznym stopniu rozpowszechnionych zagrożeń, np. przemocy, czy używania substancji psychoaktywnych. Na 2
tym poziomie wykorzystywana jest ogólna wiedza na temat zachowań ryzykownych, czynników ryzyka i chroniących, danych epidemiologicznych (są to głownie wyniki badań naukowych, dotyczące między innymi palenia papierosów, picia alkoholu, informacje o wieku inicjacji). Celem ma być opóźnianie inicjacji, przeciwdziałanie pierwszym próbom podejmowania zachowań ryzykownych. W dużej mierze działania profilaktyczne skupiają się na tworzeniu wspierającego, przyjaznego klimatu szkoły, który pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne i poczucie wartości, motywację do osiągnięć uczniów i nauczycieli. Pozwalają także na czynny udział rodziców w życiu szkoły. Profilaktyka ukierunkowana na grupy zwiększonego ryzyka - selektywna (ang. selective prevention intervention) wymaga dobrego rozpoznania w społeczności szkolnej grup uczniów zachowujących się ryzykownie lub znajdujących się w specyficznej sytuacji społecznej, rodzinnej. Informacje o uczniach szkoła gromadzi w toku codziennego procesu edukacji, szczególnie dotyczy to uczniów z deficytami poznawczymi, z rodzin dysfunkcyjnych itp. Dla dzieci i młodzieży znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka (np. z rodzin z problemem alkoholowym) organizowane są indywidualne lub grupowe działania profilaktyczne (terapia pedagogiczna, treningi umiejętności społecznych, socjoterapia). Profilaktyka na rzecz jednostki wysokiego ryzyka - wskazująca (ang. indicated preventive intervention) to działania polegające na interwencji, terapii dzieci i młodzieży, przejawiających symptomy zaburzeń i wymagających specjalistycznego przygotowania do ich udzielania. Na tym poziomie, w profilaktykę częściej angażują się rożne instytucje zewnętrzne, przygotowane do prowadzenia pomocy psychologicznej lub medycznej. (K. Ostaszewski, A. Borucka, 2005). Na wszystkich poziomach profilaktyki stosowane będą skuteczne i sprawdzone strategie profilaktyczne: Strategia przekazu informacji - polega na przekazaniu rzetelnych informacji na temat, m.in.: rozpowszechnienia problemu używania narkotyków, dopalaczy, zagrożeń związanych z używaniem tych substancji, skutków używania miejsc, w których można uzyskać pomoc. Strategia edukacji rówieśniczej - polega na włączeniu w działania profilaktyczne liderów młodzieżowych, czyli odpowiednio przygotowanych rówieśników, którzy prowadzą zajęcia, modelują pożądane postawy, prowadzą dyskusje. Strategia kształtowania umiejętności życiowych - to uczenie bądź wzmacnianie umiejętności życiowych, m.in. takich jak: nawiązywanie relacji z innymi, rozwiązywanie problemów, określanie celów, asertywność, komunikacja, budowanie pozytywnego obrazu siebie. Strategia alternatyw - polega na zaangażowaniu młodzieży w atrakcyjne, bezpieczne aktywności będące np. formą spędzania czasu wolnego - zajęcia teatralne, plastyczne, sportowe. Strategia rozwijania umiejętności wychowawczych - polega na uczeniu i wzmacnianiu umiejętności wychowawczych w grupie rodziców i opiekunów, a w konsekwencji wzmacnianiu więzi rodzinnych. Profilaktyka to: kompleksowa interwencja kompensująca niedostatki wychowania, obejmująca równolegle trzy nurty działania: wspomaganie dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, 3
ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia, inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu (za: Z.B. Gaś, 2003). 2. DIAGNOZA ZAGROŻEŃ Ocena zagrożeń oraz sytuacji ryzykownych, a także diagnoza problemów występujących w środowisku szkolnym została dokonana na podstawie: rozmów indywidualnych prowadzonych z rodzicami, uczniami i nauczycielami; obserwacji zachowań uczniów podczas przerw, lekcji oraz zajęć pozalekcyjnych; analizy niepowodzeń szkolnych; analizy dokumentacji szkolnej (dzienniki lekcyjne, klasowe zeszyty uwag); analizy ankiet Respektowanie norm społecznych, mających na celu ocenę poziomu bezpieczeństwa uczniów, czerwiec 2012 r. Badania dokonano w ramach wewnątrzszkolnego mierzenia jakości pracy szkoły; diagnozy problemów uzależnień i innych zagrożeń społecznych dla Gminy Brwinów przeprowadzonej w maju 2011 r. Przeprowadzona diagnoza pozwoliła na ustalenie najczęściej występujących sytuacji problemowych w szkole: agresja i przemoc rówieśnicza, w tym szczególnie agresja słowna; trudne sytuacje rodzinne uczniów, w tym agresja i przemoc domowa, problem uzależnienia; wagary, niska frekwencja uczniów, spóźnienia, ucieczki z lekcji; niska kultura języka (wulgaryzmy); podejmowanie zachowań ryzykownych, przejawy niedostosowania społecznego - palenie papierosów, picie alkoholu, zażywanie narkotyków; brak motywacji do nauki. 3. KIERUNKI DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH Mając na względzie diagnozę problemów środowiska, zagrożenia przyjmujemy do realizacji następujące kierunki działań profilaktycznych: Dbanie o bezpieczeństwo uczniów w szkole i poza nią. Zapobieganie przemocy i agresji. Profilaktyka uzależnień. Integracja zespołów klasowych. Zapobieganie niepowodzeniom szkolnym. Wspomaganie rozwoju psychospołecznego uczniów. Rozwój zdolności i zainteresowań. 4
Organizowanie czasu wolnego. Organizowanie zajęć profilaktycznych dla uczniów. Minister Edukacji Narodowej corocznie ustala kierunki polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2013/2014. Zostały one uwzględnione w celach i zadaniach do realizacji Programu Profilaktyki w bieżącym roku szkolnym. Są to: Wspieranie rozwoju dziecka młodszego w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego. Działania szkoły na rzecz zdrowia i bezpieczeństwa uczniów. Kształcenie uczniów niepełnosprawnych w szkołach ogólnodostępnych. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii w Gminie Brwinów na 2013 rok wyznacza strategiczne kierunki realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki. Są to: ograniczenie skali występowania ryzykownych zachowań u dzieci i młodzieży poprzez realizację działań profilaktycznych; ograniczenie zjawiska przemocy w rodzinie poprzez realizację działań profilaktycznych; podniesienie poziomu wiedzy społeczności szkolnej na temat problemów związanych z używaniem substancji psychoaktywnych i zachowań ryzykownych oraz przeciwdziałaniem przemocy domowej poprzez prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów uzależnień oraz przeciwdziałania przemocy w rodzinie; propagowanie modelu trzeźwego i zdrowego stylu życia w społeczności szkolnej; zapewnienie dostępu do informacji na temat kompleksowej oferty pomocowej; poszerzanie kompetencji pracowników oświaty w zakresie oddziaływań profilaktycznych, znajomości prawa, podejmowania interwencji w sytuacjach problemowych oraz umiejętności psychospołecznych. 5
4. CELE PROGRAMU 4.1 Realizacja programów profilaktyki uniwersalnej skierowanej pośrednio i bezpośrednio do dzieci i młodzieży oraz rodziców i nauczycieli. Zadania i sposoby realizacji: 1. Realizacja programów profilaktycznych w tym programów edukacyjnych adresowanych do rodziców, ze szczególnym naciskiem na programy adresowane do rodziców uczniów najmłodszych. 2. Prowadzenie na rzecz dzieci i młodzieży zajęć i programów promujących zdrowy styl życia wolny od narkotyków i innych substancji psychoaktywnych oraz ograniczających występowanie zachowań ryzykownych, poprzez działania profilaktyczne w ramach: zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych rozwijających zainteresowania i umiejętności kluczowe uczniów, programów edukacyjnych nt. konsekwencji zdrowotnych, społecznych i prawnych podejmowania zachowań ryzykownych, 3. Organizacja konkursów, spektakli i widowisk artystycznych o charakterze profilaktycznym dla dzieci i młodzieży, mających na celu pokazanie problemów wynikających z alkoholizmu narkomanii. 4. Organizowanie imprez i inicjatyw promujących zdrowy styl życia wolny od uzależnień, w tym imprez kulturalnych i artystycznych. 5. Wspieranie programów i przedsięwzięć profilaktycznych opracowanych i realizowanych przez młodzież, skierowanych do grup rówieśniczych. 6. Realizacja szkoleń oraz umożliwianie uczestnictwa w szkoleniach, kursach specjalistycznych w zakresie pracy profilaktycznej z dziećmi i młodzieżą oraz rozwijania umiejętności prowadzenia zajęć profilaktycznych dla nauczycieli, psychologów, pedagogów. Podnoszenie umiejętności: nauczycieli, pedagogów szkolnych i dyrektorów szkół w kierunku budowania nowoczesnych systemów wspomagania ucznia i programów profilaktycznych, rodziców poprzez organizowanie warsztatów podnoszących kompetencje wychowawcze, spotkań i działań integracyjnych. 4.2 Utrzymanie na dotychczasowym poziomie dostępności do programów profilaktyki selektywnej i wskazującej, w szczególności adresowanych do dzieci i młodzieży przejawiających zachowania problemowe i mających problemy związane z używaniem substancji psychoaktywnych. Zadania i sposoby realizacji: 1. Realizowanie na terenie szkoły programów profilaktycznych dla dzieci, których adresatami są dzieci i młodzież zagrożone uzależnieniem oraz będące ofiarami i sprawcami przemocy oraz ich rodzice. 6
2. Realizowanie programów alternatywnych form spędzania czasu wolnego dla dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem ze szczególnym uwzględnieniem programów profilaktycznych oraz sportowo-wychowawczych. 3. Pozyskiwanie dofinansowania oraz realizacja zajęć pozalekcyjnych, wycieczek, obozów mających charakter profilaktyczno-edukacyjny, rozwijających zainteresowania turystyczne i sportowe i kulturalne dzieci i młodzieży. 5. ZADANIA I SPOSOBY REALIZACJI Kierunek działań 1. Dbanie o bezpieczeństwo uczniów w szkole i poza nią 2. Zapobieganie przemocy i agresji 3. Profilaktyka uzależnień. Cele i zadania Sposoby realizacji Osoby odpowiedzialne - Poznanie miejsca usytuowania szkoły. - Poznanie podstawowych zasad bezpieczeństwa na drodze i w środowisku. - Uczenie respektowania i przestrzegania wewnątrzszkolnych przepisów i regulaminów. - Przeprowadzanie szybkich i celowych interwencji w sytuacjach trudnych. - Wypracowanie umiejętności niesienia pierwszej pomocy przez uczniów. - Rozwijanie umiejętności radzenia sobie z własną i cudzą agresją. - Zwiększenie poczucia własnej wartości i poszanowanie tożsamości własnej i rówieśników. - Zwiększenie umiejętności radzenia sobie z emocjami, stresem i zagrożeniem. - Uświadomienie odpowiedzialności za własne czyny. - Zwiększenie wiedzy na temat negatywnych konsekwencji sięgania po - Zapoznanie uczniów z okolicą szkoły. - Zapoznanie uczniów z podstawowymi znakami drogowymi, bezpieczeństwem na drodze. - Prowadzenie rozmów z uczniami i modelowanie właściwych zachowań w sytuacjach trudnych. - Zajęcia z użyciem fantoma do pierwszej pomocy. - Realizacja Programów Profilaktyczno-Wychowawczych: Porozmawiajmy o agresji Saper - Przypomnienie opracowanych norm oceny zachowania, praw i obowiązków ucznia. - Wyciąganie konsekwencji w stosunku do uczniów przekraczających określone normy. - Monitorowanie zachowania uczniów podczas przerw. - Pełnienie dyżurów przez nauczycieli podczas przerw. - Organizowanie zajęć profilaktycznych z zakresu radzenia sobie ze stresem i agresją. - Prowadzenie rozmów i pogadanek na temat negatywnych zachowań w poszczególnych klasach. - Organizowanie zajęć i warsztatów z zakresu uzależnień, sięgania po środki odurzające (papierosy, - Funkcjonariusz policji i straży miejskiej - pielęgniarka szkolna oraz wychowawcy przeszkoleni w ramach akcji WOŚP B. Wójcicka, D. Sodel-Brzezinka. - Wszyscy nauczyciele - Pedagog - Dyrekcja wychowawcy. Rada Samorządu Uczniowskiego. Wszyscy nauczyciele. Wszyscy nauczyciele. Pedagog Wychowawcy, pedagog. - Pedagog - Psycholog 7
środki odurzające - Rozwijanie umiejętności konstruktywnego radzenia sobie z problemami - Zwiększanie poczucia własnej wartości - Budowanie poczucia akceptacji i bezpieczeństwa w grupie alkohol, narkotyki) - Prowadzenie rozmówi pogadanek na temat negatywnych skutków używania substancji psychoaktywnych - Koordynacja Projektu Gimnazjalnego na temat profilaktyki uzależnień 4. Integracja zespołów klasowych i uczniów całej szkoły. 5. Zapobieganie niepowodzeniom szkolnym. 6. Wspomaganie rozwoju psychospołecznego uczniów. 7. Rozwój zdolności i zainteresowań - Zintegrowanie uczniów należących do jednej klasy oraz integracja całego środowiska uczniowskiego - Rozpoznanie uczniów mających problemy w nauce a następnie kierowanie pomocy w celu wyrównania deficytów. - Indywidualne podejście i ocena uczniów mających trudności w nauce. - Przeciwdziałanie absencji uczniów. - Pomoc w rozwoju podstawowych sfer : biologicznej, społecznej i fizycznej. - Kształcenie umiejętności interpersonalnych. - Kształcenie właściwych postaw i zachowań wśród uczniów. - Praca wychowawcza nad przejawami zachowań negatywnych, agresywnych. - Motywowanie uczniów do nauki. - Tworzenie kółek zainteresowań zgodnych z oczekiwaniami potrzebami uczniów. - Organizowanie imprez klasowych, międzyklasowych i szkolnych. - Organizowanie wycieczek klasowych (kino, teatr, muzeum, zielona szkoła itp.) - Włączenie rodziców do zabaw i imprez klasowych, do pracy opiekuńczej i dydaktycznej. - Prowadzenie zajęć integracyjnych. - Wczesna diagnoza uczniów ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi kierowanie na badania do Poradni Psychologiczno Pedagogicznej, - organizowanie zajęć i ćwiczeń dla uczniów - Kierowanie na zajęcia wyrównawcze i terapię pedagogiczną, logopedyczną. - Organizowanie zajęć wyrównawczych dla uczniów. - Pomoc uczniom na świetlicy w odrabianiu lekcji. - Podejmowanie działań w związku z nieusprawiedliwioną absencją uczniów - Integracja zespołów klasowych. - Prowadzenie zajęć tematycznych na godzinach wychowawczych. - Zapoznawanie uczniów z regulaminami i zasadami właściwego zachowania się. - Aktywizowanie uczniów poprzez system nagród. - Organizowanie kółek zainteresowań dla uczniów. - Organizowanie zawodów i konkursów. klas, - Pedagog, - Psycholog - Wszyscy nauczyciele, - Predagog - Psycholog - Specjaliści z PPP - Nauczyciele świetlicy szkolnej - Dyrektor - SU klas - Wszyscy - Nauczyciele - Pedagog - Psycholog Wszyscy nauczyciele. 8
- Organizowanie zajęć i imprez szkolnych. - Aktywizowanie uczniów. - Organizowanie kółek zainteresowań dla uczniów. - Organizowanie zawodów i konkursów tematycznych. - Promowanie uczniów zdolnych. - Udział w konkursach i olimpiadach międzyszkolnych. - Nagradzanie uczniów za rzeczywiste osiągnięcia i umiejętności. - Promowanie uczniów zdolnych. - Udział w konkursach i olimpiadach międzyszkolnych. - Nagradzanie uczniów osiągnięcia i umiejętności. 8. Organizowanie czasu wolnego - Tworzenie kółek zainteresowań dla uczniów. - Wypełnianie czasu wolnego z grupy ryzyka. - Rozszerzanie zainteresowań i pasji wśród uczniów. - Promowanie zdrowego i aktywnego spędzania czasu wolnego - Organizowanie zajęć tematycznych (kółek) po lekcjach. - Organizowanie sobotnich rajdów turystycznych. - Nauczyciele 9. Organizowanie zajęć profilaktycznych dla uczniów 10. Wspieranie rozwoju dziecka młodszego w związku z obniżeniem wieku realizacji obowiązku szkolnego 11. Kształcenie uczniów niepełnosprawnych w szkołach ogólnodostępnych Rozpoznawanie potrzeb i organizowanie zajęć z zakresu profilaktyki. - Działania psychoedukacyjne skierowane do rodziców dzieci młodszych - Wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa, akceptacji uczniów niepełnosprawnych, - Kształtowanie postawy tolerancji i zrozumienia dla różnych stanowisk zajmowanych wobec tych samych problemów. - Doskonalenie umiej ętności przedstawiania i obrony własnych argumentów na forum Organizowanie zajęć, pogadanek i warsztatów profilaktycznych poprzez wybrane, specjalistyczne instytucje. - Warsztaty, treningi psychoedukacyjne dla rodziców Zajęcia dla uczniów, treningi umiejętności społecznych, - realizacja programów wczesnej profilaktyki uzależnień i przemocy, przeznaczony dla klas I-III szkół podstawowych oraz starszych grup przedszkolnych. - Organizacja zajęć wspierających dla dzieci - Pedagog szkolny - Psycholog - Pedagodzy szkolni - Psycholog szkolny - Specjaliści - Zajęcia wychowawcze - Pedagodzy szkolni - Psycholog szkolny - Specjaliści 9
12. Kształtowanie umiejętności rozpoznawania swoich uczuć i emocji oraz umiejętne ich nazywanie i wyrażanie. grupy rówieśniczej. - Uświadomienie podobieństw i różnic między ludźmi. - Zajęcia psychoedukacyjne rozwijające umiejętność nazywania emocji i uczuć. Uczeń wie, jakie są społecznie akceptowane formy wyrażania emocji. - Lekcje wychowawcze, zajęcia z psychologiem i pedagogiem szkolnym, zajęcia z terapeutą z Poradni Psych. Ped. I innymi spcjalistami - Pedagodzy szkolni - Psycholog szkolny - Specjaliści 6. STRUKTURA PROGRAMU/ADRESACI SPP Program jest kierowany do całej społeczności szkolnej. Szkolny program profilaktyki jest spójny z programem wychowawczym i programem szkoły. Realizacja obu programów jest częściowo zbieżna. Aby program był skuteczny należy działania prowadzić w sposób systematyczny i wielopoziomowy. Adresatami SPP są zarówno uczniowie, rodzice jak i nauczyciele. Skutecznej realizacji założeń Programu sprzyjać będzie współpraca z instytucjami wspierającymi szkołę (Policja, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Świetlica Socjoterapeutyczna w Brwinowie. SPP swoimi założeniami wpisuje się w realizację Gminnego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii w Gminie Brwinów na 2013 rok. 7. MONITOROWANIE I EWALUACJA SPP Po roku realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki SPP zostanie poddany ewaluacji. Ocenie będą poddawane poszczególne elementy realizacji programu we wszystkich kierunkach jego działań. Podstawą do formułowania ocen będą narzędzia badawcze stosowane w ramach wewnątrzszkolnego mierzenia jakości pracy szkoły, czyli analizy, sprawozdania, obserwacje, badania ankietowe, hospitacje, zapisy w dokumentacji, zgłaszane opinie i wnioski. 10