SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI Opracował zespół w składzie: Magdalena Uławska Ewa Rybicka Krzysztof Porębiak Roman Sobczyński
I. WPROWADZENIE Profilaktyka to proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także ograniczanie i likwidowanie czynników niekorzystnych dla życia i zdrowia jednostki (Z. B. Gaś, 2000). W ramach oddziaływań szkolnych w zakresie profilaktyki, możliwa jest realizacja działań profilaktycznych ze wszystkich trzech poziomów: a. profilaktyka pierwszorzędowa skierowana do grup niskiego ryzyka, umożliwia zapobieganie podejmowaniu zachowań ryzykownych lub opóźnianiu momentu podejmowania takich zachowań, elementem profilaktyki na tym poziomie jest promowanie zdrowego trybu życia, b. profilaktyka drugorzędowa skierowana do grup podwyższonego ryzyka (w których zachowania ryzykowne mogły już wystąpić, istnieje prawdopodobieństwo kontaktu członków grup z tymi zachowaniami lub osobami je podejmującymi), celem oddziaływań na tym poziomie jest ograniczanie lub zachęcanie do wycofywania się z zachowań ryzykownych, c. profilaktyka trzeciorzędowa skierowana do osób doświadczających negatywnych skutków podejmowanych zachowań ryzykownych (np. uzależnienie, demoralizacja, niedostosowanie społeczne), celem działań na tym etapie profilaktyki jest minimalizowanie skutków zachowań ryzykownych. 2
II. PODSTAWY ORAZ ZASADY KONSTRUOWANIA PROGRAMU PROFILAKTYCZNEGO A. Podstawa prawna - Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. wraz z późniejszymi zmianami. - Rozporządzenie MENiS z dnia 31stycznia 2002 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. - Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem. - Rozporządzenie MEN w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy icznopedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach z dnia 17 listopada 2010 r. B. Dokumenty wewnętrzne - Statut szkoły. - Szkolny program wychowawczy. C. Przepisy poza oświatowe - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz.483). - Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez ZONZ dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. nr 120, poz. 526). - Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. 1994 r. nr 111, poz. 535). - Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. 2002 r. nr 147, poz. 1231). - Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 1997 r. nr 75, poz.468). - Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U, z 1996 r. nr 10, poz. 55, tekst jednolity ze zmianami). Szkolny program profilaktyki opracowany został zgodnie ze Standardami jakości tworzenia programów profilaktycznych realizowanych w szkołach i placówkach oświatowych Krzysztofa Wojcieszke i Joanny Szymańskiej.
III. DIAGNOZA ŚRODOWISKA Diagnoza dotyczy rozpoznania problemów oraz zagrożeń w środowisku: - szkolnym, - uczniów, - rodziców, - lokalnym. Diagnozę przeprowadzono w oparciu o: - obserwacje, - rozmowy z rodzicami, nauczycielami i wychowawcami oraz uczniami, - analizę pojawiających się problemów w ostatnich latach, - analizę dostępnych dokumentów. W wyniku diagnozy wyróżnione zostały poszczególne czynniki wpływające na funkcjonowanie społeczności szkolnej. Zostały one podzielone na czynniki ryzyka ( cechy jednostki lub środowiska, które sprzyjają podejmowaniu zachowań ryzykownych ) 1 oraz czynniki chroniące ( cechy jednostki i środowiska zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka ) 2. Analiza czynników ryzyka i czynników chroniących załącznik nr 1. Główne obszary problemowe wynikające z analizy czynników: 1) agresja i przemoc oraz autoagresja, 2) uzależnienia i nadużywanie substancji, 3) niski poziom zaangażowania i aktywności uczniów i rodziców w ramach społeczności szkolnej, 4) osiągnięcia szkolne i motywacja do nauki. 1 Grochowska, G., Bidziński, K. (2003). Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego, Poradnik wychowawcy, s. I, 1.3, 2-3 2 j. w.
IV. FORMY I STRATEGIE ODDZIAŁYWAŃ PROFILAKTYCZNYCH Na wszystkich poziomach profilaktyki stosuje się 4 podstawowe strategie profilaktyczne: - informacyjne, - edukacyjne, - alternatyw, - interwencyjne. DZIAŁANIA SKIEROWANE DO RODZICÓW 1. Spotkania z rodzicami (przekazywanie informacji na temat zagrożeń, edukacja rodziców, wspomaganie umiejętności i oddziaływań wychowawczych). 2. Indywidualne konsultacje i rozmowy z rodzicami. 3. Zaangażowanie rodziców w działalność szkoły. 4. Udział rodziców w procesie ewaluacji podjętych działań i kreowania nowych. 5. Wsparcie w sytuacjach trudnych. 6. Przekazywanie informacji dotyczących bieżącego funkcjonowania dziecka. DZIAŁANIA SKIEROWANE DO UCZNIÓW INFORMACYJNE 1. Zajęcia edukacyjne z obszarów wyróżnionych jako ryzykowne. 2. Przekazanie informacji na temat szkolnych procedur reagowania. 3. Zapoznanie uczniów z regulaminem szkoły, ze szkolnym systemem oceniania, obowiązkami i prawami ucznia, statutem szkoły. ALTERNATYWNE 1. Udział uczniów w konkursach i olimpiadach. 2. Udział uczniów w życiu szkoły. 3. Organizacja przedstawień i spotkań profilaktycznych. 4. Współpraca ze specjalistami spoza szkoły. 5. Współpraca z organizacjami i instytucjami. EDUKACYJNE 1. Zajęcia warsztatowe wyposażenie uczniów w niezbędne umiejętności i wiedzę. 2. Zajęcia integracyjne w zespołach klasowych. INTERWENCYJNE 1. Szkolne procedury reagowania. 2. Specjalistyczne zajęcia dla uczniów ze SPE. 3. Reagowanie nauczycieli i pracowników oświaty na sytuacje ryzykowne. 4. Działania diagnostyczne (rozpoznawanie czynników i grup ryzyka). 5. Współpraca w obrębie szkoły w zakresie rozwiązywania problemów (włączanie rodziców).
V. CELE ODDZIAŁYWAŃ PROFILAKTYCZNYCH Cele ogólne: 1. Przeciwdziałanie zachowaniom agresywnym i autoagresji. 2. Przeciwdziałanie rozwojowi uzależnień wśród dzieci i młodzieży szkolnej. 3. Zwiększenie poziomu zaangażowania i aktywności uczniów i rodziców w ramach społeczności szkolnej. 4. Wspomaganie i wspieranie uczniów w osiągnięciach szkolnych, wzmacnianie motywacji do nauki. Cele szczegółowe: 1. Kształtowanie poprawnych postaw wśród uczniów. 2. Eliminacja i minimalizowanie agresji wśród uczniów poprzez nawiązywanie i zacieśnianie współpracy z rodzicami. 3. Wdrażanie współpracy jako forma zapobiegania agresji. 4. Diagnozowanie i rozwiązywanie problemów związanych z przemocą i agresją w szkole. 5. Tworzenie atmosfery sprzyjającej osiąganiu sukcesów przez uczniów. 6. Stwarzanie możliwości i zachęcanie uczniów oraz rodziców do kulturalnego zaangażowania i udziału w imprezach masowych. 7. Przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym. 8. Zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeństwa w szkole. 9. Wzmacnianie pozytywnego obrazu siebie i innych. 10. Dostarczanie rzetelnej wiedzy i informacji na temat zachowań ryzykownych oraz przeciwdziałaniu im. 11. Rozwijanie możliwości podejmowania alternatywnych decyzji i działań poprzez angażowanie uczniów w działalność akceptowaną.
VI. ODDZIAŁYWANIA PROFILAKTYCZNE OBSZAR 1: AGRESJA/AUTOAGRESJA I PRZEMOC Lp. ZADANIA SPOSÓB REALIZACJI OSOBY ODPOWIEDZIALNE TERMIN 1. Rozpoznawanie i - obserwacja uczniów i - wszyscy pracownicy reagowanie na agresję niezwłoczna reakcja na przejawy agresji szkoły, rodzice - ankiety wśród uczniów i - wychowawca, rodziców - spotkania uczniów, rodziców i - wychowawca, nauczycieli/ wychowawców 2. Nauka - pogadanki i ćwiczenia na - wychowawcy, konstruktywnych sposobów lekcjach wychowawczych - konsultacje indywidualne - rozwiązywania - zajęcia w grupach konfliktów - odgrywanie ról - wskazywanie pozytywnych przykładów z życia, literatury, historii - wychowawcy, nauczyciele 3. Ochrona praw dziecka w sytuacji przemocy i zaniedbania 4. Eliminowanie wulgaryzmów i promowanie kultury osobistej wśród uczniów 5. Podnoszenie poziomu wiedzy Rady Pedagogicznej z zakresu agresji i przemocy oraz - podkreślanie istoty przestrzegania zasad współżycia społecznego oraz regulaminu szkolnego - postawa nauczycieli relacja między nauczycielem a uczniem jako wzór relacji - opracowywanie klasowych umów i kontraktów - przekazywanie informacji na temat praw dziecka edukowanie rodziców (Konwencja Praw Dziecka) - współpraca z instytucjami interwencyjnymi (Policja, PCPR, GOPS, sąd rodzinny) - dyrektor, wychowawcy, nauczyciele - wychowawcy, nauczyciele - wychowawcy, -, wychowawcy, nauczyciele, dyrektor -, wychowawcy, nauczyciele, dyrektor - współpraca z PPP -, wychowawcy, nauczyciele, dyrektor - kierowanie do instytucji pomocowych -, wychowawcy, nauczyciele, dyrektor - zajęcia integrujące zespół - wychowawcy - wrzesień klasowy, wypracowanie wewnątrz klasowych zasad funkcjonowania - rozmowy, zajęcia na temat - wychowawcy poszanowania innych oraz siebie - warsztaty z komunikacji - interpersonalnej - organizowanie szkoleń dla - dyrektor, Rady Pedagogicznej - udostępnianie materiałów informacyjnych oraz scenariuszy zajęć z zakresu profilaktyki -
sposobów reagowania 6. Współpraca z rodzicami w celu eliminowania przejawów agresji i autoagresji poza szkołą 7. Niszczenie i demolowanie cudzej własności, kradzieże agresji i przemocy - niezwłoczne informowanie rodziców o pojawiających się problemach - spotkania z rodzicami mające na celu stworzenie strategii działania - konsultacje indywidualne i poradnictwo dla rodziców - organizowanie spotkań/szkoleń/warsztatów edukacyjnych dla rodziców (z przedstawicielami instytucji specjalistycznych) - przekazywanie informacji na temat autoagresji oraz roli rodziców w kształtowaniu poprawnego obrazu siebie - zapoznanie uczniów z dokumentami szkolnymi oraz przepisami - postępowanie wg procedur szkolnych - wybór spośród uczniów ekspertów prawa szkolnego - informowanie rodziców oraz konieczność pokrycia kosztów spowodowanej szkody dyrektor, dyrektor, - wychowawca, -, dyrektor - wychowawcy - wrzesień - wychowawcy, dyrektor, nauczyciele - uczniowie, nauczyciele, - październik wychowawcy, dyrektor - dyrektor, wychowawcy OBSZAR 2: UZALEŻNIENIA (alkohol, narkotyki, tytoń, Internet) Lp. ZADANIA SPOSÓB REALIZACJI OSOBY ODPOWIEDZIALNE TERMIN Przeciwdziałanie - uaktualnianie wiedzy na temat zachowaniom prowadzącym do używania środków psychoaktywnych oraz uzależnienia uzależnień i zachowań ryzykownych - zorganizowanie szkolenia dla Rady Pedagogicznej, dyrektor - dyrektor - prowadzenie diagnozy środowiska pod kątem dostępności środków - prowadzenie programów profilaktycznych lub ich elementów - prowadzenie zajęć z tematyki uzależnień wśród uczniów - wzmożenie monitoringu szkolnego w miejscach, w których uczniowie podejmują zachowania ryzykowne - indywidualne konsultacje i rozmowy z uczniami zagrożonymi uzależnieniem - dyrektor, wychowawcy, nauczyciele,, osoby z zewnątrz - wychowawcy, - wszyscy pracownicy szkoły - wychowawcy, 8
Udział rodziców w działaniach profilaktycznych Kształtowanie pozytywnych umiejętności radzenia sobie - kierowanie do specjalistycznych poradni i placówek pomocowych - organizowanie szkoleń tematycznych ze specjalistami z zewnętrznych placówek - stworzenie ciekawej oferty zajęć alternatywnych dla uczniów - zorganizowanie konkursu o tematyce profilaktyki uzależnień - wywieszanie materiałów informacyjnych na temat szkodliwości używania różnych substancji i niebezpieczeństw z nimi związanych - organizowanie szkoleń lub spotkań edukacyjnych z zakresu profilaktyki uzależnień - prowadzenie indywidualnych konsultacji dla rodziców - prowadzenie zajęć z zakresu asertywności - wspieranie uczniów w poszukiwaniu swoich mocnych stron, talentów, umiejętności - prowadzenie zajęć ze sposobów radzenia sobie z niepowodzeniem, napięciem, stresem - podkreślanie zasad korzystania z komputera, Internetu budowanie kultury informatycznej - wychowawcy, - dyrektor,, wychowawcy - wychowawcy, pracownicy świetlicy, GOKiS - SU, wychowawcy - kwiecień -, wychowawcy, nauczyciele, SU - wychowawcy, - wychowawcy, - wychowawcy, - wychowawcy,, specjaliści zewnętrzni - nauczyciel pracowni komputerowej, wychowawcy OBSZAR 3: NISKI POZIOM AKTYWNOŚCI W RAMACH SPOŁECZNOŚCI SZKOLNEJ Lp. ZADANIA SPOSÓB REALIZACJI OSOBY ODPOWIEDZIALNE TERMIN 1. Stworzenie - stosowanie spójnych dla - nauczyciele, wychowawcy pozytywnych i atrakcyjnych wzorców etycznych i wszystkich metod pracy wychowawczej z uczniami - tworzenie życzliwej i przyjaznej - wszyscy pracownicy szkoły postaw społecznych atmosfery - eliminowanie przejawów - wszyscy pracownicy szkoły agresji słownej - budowanie zaufania poprzez - wychowawcy, nauczyciele dialog i współpracę - udzielanie uczniom pomocy i wsparcia - przestrzeganie zasad tolerancji - wszyscy pracownicy szkoły - nieagresywne egzekwowanie - wszyscy pracownicy szkoły swoich praw i poszanowanie praw innych - wymiana materiałów edukacyjnych, pomocy - nauczyciele 9
2. Reagowanie na sytuacje łamania regulaminu szkoły (makijaż, ubiór, ozdoby ciała itp.) 3. Wdrażanie uczniów do udziału w różnorodnych uroczystościach i wydarzeniach 4. Zachęcanie do otwartego wyrażania własnej opinii 5. Poznanie środowiska szkolnego, lokalnego oraz stworzenie możliwości do identyfikowania się z nim 6. Integrowanie działań wychowawczych szkoły i rodziny naukowych, scenariuszy zajęć, wiedzy między nauczycielami - zapoznanie rodziców i uczniów ze statutem szkoły, szkolnym systemem oceniania, regulaminem szkoły - umożliwienie uczniom udziału w procesie ustalania niektórych zasad obowiązujących w szkole - monitorowanie przestrzegania przez uczniów szkolnego regulaminu - udział oraz organizacja apeli, przedstawień - wrzesień i styczeń - SU, nauczyciele, wychowawcy - wg kalendarza imprez szkolnych - udział w projektach - nauczyciele, wychowawcy - udział w akcjach związanych z działalnością na rzecz szkoły lub innych - angażowanie rodziców do udziału i organizacji szkolnych wydarzeń - praca wychowawcza nauczycieli - modelowanie - prezentowanie informacji na temat szkoły oraz środowiska lokalnego w gablotach, na stronie internetowej, gazetce szkolnej - wycieczki do instytucji lokalnych oraz zwiedzanie lokalnego obszaru - spotkania z rodzicami (drzwi otarte, godziny dla rodziców, zebrania z rodzicami) - angażowanie rodziców do sprawowania opieki nad uczniami w trakcie wycieczek, uroczystości, zabaw - angażowanie rodziców w organizowanie zbiórek na rzecz, kiermaszów - nauczyciele, wychowawcy - dyrektor, nauczyciele, wychowawcy, rodzice - wychowawcy, nauczyciele - SU, wychowawcy, nauczyciele, dyrektor, administrator strony internetowej szkoły OBSZAR 4: OSIĄGNIĘCIA SZKOLNE I NISKA MOTYWACJA DO NAUKI - wychowawcy, nauczyciele Lp. ZADANIA SPOSÓB REALIZACJI OSOBY ODPOWIEDZIALNE TERMIN 1. Stwarzanie - stosowanie aktywnych metod - nauczyciele warunków do zwiększenia pracy - prowadzenie zajęć z obszaru - wychowawcy, zainteresowania nauką wzmacniania własnej oceny - rozwijanie zainteresowań - nauczyciele uczniów poprzez poszerzenie oferty zajęć dodatkowych, pozalekcyjnych - urozmaicanie oferty zajęć w - pracownicy świetlicy 10
Rozwijanie indywidualnych zdolności uczniów Podniesienie frekwencji uczniów na zajęciach szkolnych Stwarzanie okazji do doświadczenia sukcesu Zapobieganie niepowodzeniom szkolnym świetlicy szkolnej - dostosowanie form i metod pracy do indywidualnych możliwości uczniów - stosowanie metod motywujących - wyposażenie rodziców w wiedzę dotyczącą przyczyn niepowodzeń szkolnych oraz niechęci uczniów do nauki - przeprowadzenie zajęć z metod efektywnej nauki - wsparcie w poszukiwaniach swoich mocnych stron - nauczyciele - wychowawcy, nauczyciele - wychowawcy, - praca z uczniem zdolnym - wychowawcy, nauczyciele - organizowanie zajęć - wychowawcy, nauczyciele pozalekcyjnych - szkolenie umiejętności planowania i organizacji czasu - wychowawcy, - stały kontakt nauczycieli z - wychowawcy, nauczyciele rodzicami (dziennik elektroniczny) - przepływ informacji w zespole nauczycieli uczących w danym zespole specjaliści - pomoc uczniom w nauce specjaliści - stosowanie pochwał - wychowawcy, nauczyciele - stosowanie szkolnego systemu motywacyjnego specjaliści - monitorowanie absencji - wychowawcy, nauczyciele uczniów - przekładanie wyników frekwencji na ocenę zachowania itd. - wychowawcy, nauczyciele - organizowanie konkursów, olimpiad, zawodów na różnych dyrektor szczeblach -wsparcie uczniów w - wychowawcy, nauczyciele przygotowaniach do udziału w konkursach i zawodach - wczesne rozpoznawanie trudności w nauce - kierowanie rodziców do PPP - prowadzenie zajęć - nauczyciele, specjaliści dodatkowych i specjalistycznych z uczniami ze SPE - dostosowanie wymagań i form - wychowawcy, nauczyciele pracy do indywidualnych potrzeb ucznia - edukacja i wsparcie rodziców w zakresie udzielania pomocy dzieciom - organizowanie szkoleń dla Rady Pedagogicznej w celu - dyrektor, 11
Tworzenie atmosfery sprzyjającej podejmowaniu działań i przejawianiu inicjatywy własnej uczniów wzbogacenia wiedzy na temat przyczyn niepowodzeń szkolnych - organizowanie indywidualnej i grupowej koleżeńskiej pomocy w nauce - włączanie uczniów odrzuconych lub nieakceptowanych w alternatywne działania, gdzie mogą wykazać się inicjatywą - wychowawcy, uczniowie - wychowawcy, nauczyciele 12
VII. EWALUACJA PROGRAMU PROFILAKTYKI SZKOŁY Ewaluacja będzie odbywać się pod koniec roku szkolnego, na podstawie sprawozdań nauczycieli z realizacji zadań szkolnego programu profilaktyki oraz na podstawie ankiet przeprowadzonych wśród uczniów i rodziców. Na ewaluację złożą się również wnioski z realizacji szkolnego programu profilaktyki oraz analiza dokumentów. VIII. LITERATURA 1. Grochowska, G., Bidziński, K. Pięć etapów budowania szkolnego programu profilaktycznego 2. Szymańska, J., Wojcieszek, K. Standardy jakości pierwszorzędowych programów profilaktycznych realizowanych w szkołach i placówkach oświatowych 3. Rudnicka, M. Jak realizować program profilaktyczny 4. Wojcieszek, K., A. Jak uruchomić program profilaktyczny?