Program wychowania do życia w rodzinie dla szkoły podstawowej

Krystyna Witkowska Program wychowania do życia w rodzinie dla szkoły podstawowej Program wychowania do życia w rodzinie w szkole podstawowej jest zgodny z podstawą programową kształcenia ogólnego zawartą w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 4, poz.17) oraz spełnia wymogi zawarte w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. Nr 89, poz.730) do programu dołączono proponowane materiały pomocnicze dla ucznia oraz konspekty lekcji dla nauczyciela. I. WSTĘP Onesimos to po grecku pożyteczny, pomocny, korzystny. Od tego słowa pochodzi imię męskie Onezym, które nosi postać występująca w liście świętego Pawła do Filemona. Ten krótki list jest wzruszającym przykładem osobistego zaangażowania apostoła Pawła w sprawy nawróconych przez siebie ludzi, a także przykładem wspaniałych metod wychowawczych, jakie apostoł stosował w swoim życiu i służbie. Tytuł niniejszego programu informuje, iż został on stworzony z osobistym zaangażowaniem w sprawy wychowania uczniów, z zastosowaniem jak najlepszych metod i form pracy, a wiadomości i umiejętności nabyte przez uczniów pomogą im w kroczeniu do dorosłego życia. Ponieważ środowisko rodzinne stanowi najważniejsze ogniwo w procesie wychowawczym program zakłada ścisłą współpracę z rodzicami poprzez zaangażowanie ich w jego realizację. Polegać to ma na uczestnictwie rodziców i innych członków rodziny w odrabianiu zadań domowych. Przykładem takiego zadania domowego jest przeprowadzenie mini wywiadu z rodzicami i dziadkami. Realizacja niektórych treści z podstawy programowej przewidziana jest zarówno w klasie piątej jak i w klasie szóstej, najpierw w zarysie potem w wersji poszerzonej dojrzalszej. Taka koncepcja pozwoli uczniom na utrwalenie zdobytych wiadomości i umiejętności, ale również umożliwi nauczycielowi w drugim roku pracy z tym samym zespołem uczniów ocenić skuteczność nauczania w roku ubiegłym. Na każdą lekcje potrzebne są różne pomoce dydaktyczne, w tym dużo materiałów papierniczych, mazaki, kredki, klej itp., dlatego wskazane jest, aby realizacja tych zajęć odbywała się w sali, gdzie można te materiały zgromadzić i bezpiecznie przechowywać w zamkniętej szafce. Na kilku lekcjach przewidziane jest wyświetlanie filmu z płyty CD lub bezpośrednio z Internetu, na innych korzystanie z prezentacji multimedialnych lub tablicy interaktywnej, a więc do pełnej realizacji programu potrzebny jest również komputer z powyższym wyposażeniem. Opracowując konspekty lekcji do niniejszego programu kierowałam się zasadami nauczania według Czesława Kupisiewicza. Zasadę systematyczności i trwałości wiedzy zrealizowałam poprzez układ każdej lekcji składającej się powtórzenia poprzedniej, opracowania nowego tematu i na koniec podsumowania lekcji. Dobór treści, metod i form pracy dokonywałam w oparciu o zasadę przystępności w nauczaniu oraz świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania, uczenia się. Celem realizacji zasady poglądowości i wiązania teorii z praktyką do każdej lekcji zaplanowałam szereg pomocy dydaktycznych, a część z nich samodzielnie wykonałam. Zasadę operatywności wiedzy uwzględniłam planując zadania domowe tak, aby uczeń mógł wykorzystać zdobytą na lekcjach wiedzę i umiejętności. II. PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół), II etap edukacyjny: klasy IV-VI. Cele kształcenia wymagania ogólne Ukazywanie wartości rodziny w życiu osobistym człowieka oraz pomoc w przygotowaniu się do zrozumienia i akceptacji przemian okresu dojrzewania. 1

Treści nauczania wymagania szczegółowe 1. Podstawowe funkcje rodziny z podkreśleniem miejsca dziecka w rodzinie. 2. Przekaz wartości i tradycji w rodzinie, wspólne świętowanie, spędzanie wolnego czasu. 3. Więź rodzinna, związki uczuciowe i inne relacje w rodzinie; konflikty i ich rozwiązywanie. 4. Macierzyństwo i ojcostwo; podstawowa wiedza dotycząca budowy i funkcjonowania układu rozrodczego człowieka. 5. Ciąża, rozwój płodu, poród, przyjęcie dziecka jako nowego członka rodziny. 6. Różnice i podobieństwa między chłopcami i dziewczętami; identyfikacja z własną płcią; akceptacja i szacunek dla ciała. 7. Zmiany fizyczne i psychiczne okresu dojrzewania; zróżnicowane, indywidualne tempo rozwoju. 8. Higiena okresu dojrzewania. 9. Prawo człowieka do intymności i ochrona tego prawa; postawy asertywne. 10. Istota koleżeństwa i przyjaźni, wzajemny szacunek, udzielanie sobie pomocy, współpraca, empatia. 11. Mass media zasady i kryteria wyboru czasopism, książek, filmów i programów telewizyjnych. 12. Instytucje działające na rzecz dziecka i rodziny. 13. Odpowiedzialność za własny rozwój; samowychowanie. III. CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA Celem ogólnym wychowania, realizowanym na wszystkich zajęciach, jest wszechstronny rozwój osobowy uczniów. Aby to osiągnąć potrzebne jest współdziałanie wychowawców, nauczycieli (w przypadku wychowania do życia w rodzinie szczególnie z nauczycielami przyrody i religii) oraz rodziców (prawnych opiekunów). Zakładane cele są, więc przedstawiane na zebraniach z rodzicami i uzgadniane z pozostałymi nauczycielami danego oddziału. Nadrzędnym celem niniejszego programu jest ukształtowanie u uczniów poczucia odpowiedzialności za swoją przyszłość. W wyniku realizacji programu uczeń powinien znać: 1. zasady funkcjonowania zdrowej rodziny, 2. rolę poszczególnych członków rodziny, 3. mechanizmy powstawania konfliktów, 4. sposoby rozwiązywania konfliktów, 5. istotę koleżeństwa i przyjaźni, 6. zagrożenia płynące z mass mediów, 7. instytucje działające na rzecz dziecka i rodziny, 8. budowę i czynności układu rozrodczego człowieka, 9. przebieg rozwoju ludzkiego zarodka, 10. zmiany zachodzące w okresie dojrzewania, 11. różnice między dziewczętami i chłopcami, 12. zasady higieny osobistej. W wyniku realizacji programu uczeń powinien nabyć umiejętność: 1. budowania właściwych relacji w rodzinie i w grupach rówieśniczych, 2. komunikowania się rozumianego, jako słuchanie i wypowiadanie się, 3. współpracy w grupie, 4. konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, 5. asertywnego zachowania, 6. właściwego organizowania czasu wolnego, 7. stosowania zasad higieny w życiu codziennym, 8. podejmowania odpowiednich dla siebie obowiązków domowych i wywiązywania się z nich, 9. dostrzegania i akceptowania zmian zachodzących w jego organizmie w okresie dojrzewania. Efektem wychowawczym udziału ucznia w realizacji programu powinny być prezentowane przez niego postawy: 1. aktywnego współuczestniczenia w życiu rodziny, 2. szacunku dla rodziców i innych członków rodziny, 3. właściwego stosunku do rodzeństwa, 4. przekonanie o wielkiej wartości rodziny, 5. odpowiedzialności za swoje postępowanie, w tym za własne zdrowie, 6. rozsądnego korzystania ze środków masowego przekazu, 7. godności własnej i poszanowania godności innych. 2

Budowa i czynności układu rozrodczego człowieka. 10) Konflikty i ich rozwiązywani e 9 i klasa VI lekcja 9) Atmosfera życia rodzinnego - uczucia (klasa V lekcja 8) Więzi rodzinne. ( klasa V lekcja 7) Tradycje rodzinne. 6) Podstawowe funkcje rodziny. (klasa V lekcje 2-5, klasa VI lekcja 6) IV. TREŚCI NAUCZANIA, PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW, PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW. Pierwsza lekcja w klasie piątej poświęcona jest w całości na zapoznanie się, omówienie zasad pracy na lekcjach wychowania do życia w rodzinie, przedstawienie tematów przewidzianych do realizacji oraz wysondowanie, jakie zagadnienia interesują uczniów i ustalenie czy będą one omawiane w tej klasie czy w następnej i ewentualnie wytłumaczenie, dlaczego nie będą realizowane w szkole podstawowej. W kolumnie Treści nauczania podana jest informacja, w której klasie i na której lekcji realizowane będą tematy zawierające dane treści z podstawy programowej. W procedurach osiągania celów w pierwszym wierszu podana jest informacja czy dane treści realizowane będą z całą klasą czy w podziale na grupy osobno dziewcząt i osobno chłopców. W przypadku realizacji zajęć w grupie dziewcząt lub chłopców opis formy nauczania praca z całą klasą oznacza pracę z całą grupą. Lp. Treści nauczania Przewidywane osiągnięcia uczniów Procedury osiągania celów 1 1. Uczeń potrafi określić funkcje poszczególnych członków rodziny; 2. uświadamia sobie potrzebę rozmawiania z członkami swojej rodziny, jako sposobu na budowanie właściwych relacji w rodzinie; 3. dostrzega wspierającą rolę rodziny; 4. wie, jaką może pełnić rolę w rodzinie, jakie obowiązki może wypełniać; 5. dokonuje refleksji nad swoją wiedzą dotyczącą najbliższych; 6. uświadamia sobie wielość zadań, jakie mają do spełnienia członkowie rodziny; 7. docenia rolę rodziców w prawidłowym funkcjonowaniu rodziny; 8. postrzega rodzinę jako bezpieczną przystań ; 9. nabywa nowych umiejętności przydatnych w pracach domowych. Lekcje z całą klasą. Burza mózgów, odgrywanie ról, ćwiczenia praktyczne, dyskusja, praca indywidualna i grupowa. 2 3 4 5 6 1. Uczeń rozumie, czym jest tradycja rodzinna; 2. uświadamia sobie wpływ rodzinnych tradycji i wspólnego świętowania na umacnianie więzi w rodzinie; 3. dostrzega i analizuje istniejące w jego rodzinie tradycje; 4. nabiera przekonania, że istnienie tradycji jest wielką wartością rodziny i należy je pielęgnować. 1. Uczeń zdaje sobie sprawę z istnienia więzi rodzinnych; 2. wie, w jakich szczególnych sytuacjach więzi rodzinne pomagają człowiekowi prawidłowo funkcjonować; 3. wie jak podtrzymywać więzi rodzinne (np. wzajemne okazywanie miłości); 4. docenia nieprzemijającą wartość więzi rodzinnych. 1. Uczeń potrafi nazwać różne uczucia przyjemne i nieprzyjemne; 2. określić, w jakich sytuacjach powstają uczucia przyjemne a w jakich nieprzyjemne; 3. rozpoznać zachowania mające pozytywny i negatywny wpływ na atmosferę panującą w domu; 4. dostrzega i docenia zachowania członków rodziny wpływające pozytywnie na atmosferę w rodzinie; 5. własnym zachowaniem współtworzy atmosferę miłości i zrozumienia. 1. Uczeń wie, na czym polega konflikt; 2. potrafi przeanalizować sytuację konfliktową i znaleźć optymalne rozwiązanie; 3. rozpoznaje 3 główne postawy osób będących w konflikcie; 4. zna 3 główne efekty zakończenia konfliktu; 5. potrafi wskazać przyczyny konfliktów i dokonać ich podziału. 1. Uczeń rozpoznaje na schemacie narządy budujące układ rozrodczy męski i żeński i prawidłowo je nazywa; 2. zna funkcje poszczególnych narządów; 3. dostrzega podobieństwa i różnice w budowie i czynnościach układu żeńskiego i męskiego. Pogadanka wstępna, film, burza mózgów, dyskusja, praca w grupach. Pogadanka, odgrywanie ról, metoda sytuacyjna, praca w grupach.. Łańcuch skojarzeń, odgrywanie ról, metoda sytuacyjna, praca indywidualna i grupowa. Lekcje z całą klasą. Łańcuch skojarzeń, analiza danych, burza mózgów, tworzenie prezentacji multimedialnej, ćwiczenia, praca indywidualna i w grupach. Kula śniegowa, praktyczne działanie, pogadanka. 3

Sposoby spędzania wolnego czasu (klasa VI lekcja 8) Gdy pojawia się nowy członek rodziny. (klasa VI lekcja 7) Prawo człowieka do intymności i ochrona tego prawa. (klasa VI lekcja 5) Macierzyństwo i ojcostwo (klasa VI lekcja 3 i 4) Identyfikacja z własną płcią; akceptacja i szacunek dla ciała. (klasa VI lekcja 2) Higiena okresu dojrzewania 14) Zmiany fizyczne i psychiczne w okresie dojrzewania 13 i klasa VI lekcja 1) Dziewczęta i chłopcy różnice i podobieństwa 12) Od poczęcia do narodzin. 11) 7 1. Uczeń posługując się osią czasu potrafi omówić przebieg rozwoju ludzkiego zarodka; 2. zna podstawowe pojęcia dotyczące ciąży i porodu; 3. rozumie, dlaczego życie ludzkie zaczyna się od poczęcia. oś czasu, obserwacja, krzyżówka, praca indywidualna i grupowa. 8 1. uczeń zna podobieństwa oraz różnice fizyczne i psychiczne między dziewczynkami i chłopcami; 2. rozumie, że znajomość tych podobieństw i różnic umożliwia kształtowanie właściwych relacji międzyludzkich; 3. potrafi pracować w zespole; 4. stosuje zasady zdrowej rywalizacji. Burza mózgów, dyskusja. 9 10 1. Uczeń zna podstawowe zmiany fizyczne i psychiczne zachodzące podczas okresu dojrzewania; 2. wie, że każdy człowiek rozwija się w swoim indywidualnym tempie zależnym od wielu czynników; 3. rozumie i akceptuje przejawy okresu dojrzewania; 4. zna różne, poprawne nazwy dotyczące zjawisk związanych z dojrzewaniem i potrafi je właściwie używać; 5. wie, że zainteresowanie płcią przeciwną pojawia się jako naturalny etap rozwoju psychicznego; 6. wie, że każdy inaczej przeżywa pierwsze fascynacje płcią przeciwną. 1. Uczeń zna sposoby zachowania higieny intymnej; 2. uczennica potrafi zastosować odpowiednie środki higieniczne w czasie miesiączki; 3. rozumie potrzebę zachowania szczególnej dbałości o higienę w okresie dojrzewania; 4. zna i stosuje zasady higienicznego trybu życia. Pogadanka, obserwacja, metoda ćwiczeniowa, pogadanka, odgrywanie ról, krzyżówki, praca z całą klasą, grupowa i indywidualna. Pogadanka, odgrywanie ról, obserwacja, dyskusja, praca w grupach 11 1. Uczeń uświadamia sobie swoje mocne i słabe strony; 2. potrafi określić, jakie cechy wiążą się byciem dziewczynką czy chłopcem; 3. wie, że zdarzają się zaburzenia w identyfikacji z własną płcią; 4. zna przyczyny tych zaburzeń i wie gdzie można szukać pomocy. Pogadanka, metoda ćwiczeniowa, Odgrywanie scenek, praca 12 1. Uczeń rozumie potrzebę przygotowania się do macierzyństwa i ojcostwa; 2. wie, jakie czynniki wpływają niekorzystnie na rozwój płodu; 3. jest przekonany o konieczności wsparcia dla kobiety ciężarnej; 4. potrafi zademonstrować na lalce jak przewinąć niemowlę i jak je trzymać w kąpieli. Ćwiczenia praktyczne, odgrywanie scenek, dyskusja, praca indywidualna i w grupach. 13 1. uczeń zna i rozumie pojęcie intymności; 2. wie, że każdy człowiek ma prawo do intymności; 3. potrafi odróżnić informacje prywatne/poufne od ogólnodostępnych; 4. wie jak zachować się w sytuacjach gdzie sfera intymna jest naruszona. Pogadanka, burza mózgów, ćwiczenie, praca indywidualna i grupowa. 14 15 1. Uczeń zna podstawowe potrzeby niemowlęcia; 2. wie, że pojawienie się dziecka w rodzinie nakłada na wszystkich jej członków nowe zobowiązania; 3. zna i docenia rolę obojga rodziców w opiece nad niemowlęciem; 4. potrafi określić swój udział w opiece nad nowym członkiem rodziny; 5. dostrzega pozytywne aspekty posiadania rodzeństwa. 1. Uczeń zna różne sposoby spędzania wolnego czasu; 2. wie, które sposoby są odpowiednie dla ucznia klasy szóstej; 3. potrafi właściwie zaplanować swój wypoczynek; 4. potrafi znaleźć dla siebie odpowiednie hobby; 5. zna skutki zdrowotne właściwego i niewłaściwego wypoczynku; 6. zna rolę samowychowania w rozwoju własnym; Lekcja z całą klasą Analiza opowiadania, konkurs, burza mózgów, praca z całą klasą, grupowa i indywidualna. Ankieta, praca indywidualna analiza tekstów z Internetu, ćwiczenia z wykorzystaniem programu komputerowego Psychologia. 4

Odpowiedzial ność za własny rozwój, samowychow anie. (klasa VI lekcja 14) Instytucje działające na rzecz dziecka i rodziny. (klasa VI lekcja 13) Mass media zasady korzystania. (klasa VI lekcja 12) Koleżeństwo i przyjaźń empatia (klasa VI lekcja 11) Zachowania asertywne. (klasa VI lekcja 10) 16 1. Uczeń zna i rozumie pojęcie asertywności; 2. wie w jakich sytuacjach należy być asertywnym; 3. potrafi przekształcić komunikat TY w komunikat JA ; 4. odróżnia postawę asertywną od egoistycznej. Lekcja z całą klasą Metoda sytuacyjna, odgrywanie ról, praca z cała klasą i w grupach. 17 1. uczeń wie jakimi cechami charakteryzuje się idealny kolega/ idealna koleżanka; 2. rozumie, że sam aby być dobrym kolegą musi również posiadać takie cechy; 3. potrafi dokonać samooceny; 4. uświadamia sobie, że koleżeństwo i przyjaźń są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie; 5. zna i rozumie pojęcie empatii. Pogadanka, ćwiczenie, dyskusja, praca z całą klasą i indywidualna. 18 1. Uczeń wie co rozumiemy pod pojęciem mass media; 2. dostrzega pozytywną i negatywną rolę mediów w życiu człowieka; 3. potrafi rozpoznać niebezpieczeństwa związane z mediami; 4. zna zasady i kryteria wyboru mass mediów; 5. rozumie co jest dla niego dobre i dlaczego, a co złe i dlaczego. Pogadanka, burza mózgów, kula śniegowa, ćwiczenie, praca z całą klasą i w grupach. 19 1. Uczeń zna instytucje działające na rzecz dziecka i rodziny działające w rejonie jego zamieszkania; 2. wie jakiej pomocy udzielają; 3. rozumie, że trudna sytuacja w rodzinie może spotkać każdego; 4. potrafi napisać list lub przeprowadzić rozmowę z prośbą o pomoc. Lekcja z całą klasą Praktycznego działania, odgrywanie ról, mapa mentalna, praca z całą klasą i w grupach. 20 1. uczeń wie jakie zachowania są niewłaściwe; 2. wie i potrafi zachować się właściwie w różnych sytuacjach; 3. rozumie co oznacza pojęcie samowychowanie. Burza mózgów, dyskusja, odgrywanie ról, praca z całą klasą i w parach. VI. METODY i FORMY PRACY W realizacja niniejszego programu przewidziano zastosowanie szereg różnorodnych metod i form pracy. 1. Kula śniegowa uczniowie w parach przygotowują odpowiedź na zadane pytanie, następnie 2 pary porównują swoje odpowiedzi i ewentualnie uzupełniają lub weryfikują, następnie 2 czwórki, 2 ósemki itd. robią to samo aż powstaje jedna wspólna odpowiedź. Ta metoda może być zastosowana do znalezienia odpowiedzi na pytanie jak to się dzieje, że powstaje rodzina. 2. Metoda praktycznego działania np.: kolorowanie schematów rysunkowych, zrobienie albumu rodzinnego, obieranie ziemniaków, nakrywanie do stołu, napisanie listu. 3. Obserwacja polega na uważnym obejrzeniu filmu, prezentacji multimedialnej, doświadczenia i wykorzystaniu tej obserwacji do wykonania poleceń nauczyciela. 4. Pogadanka - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel zadaje pytania, na które zna odpowiedzi i tak kieruje rozmową, aby uczniowie również znaleźli odpowiedź na zadane pytanie. 5. Dyskusja nauczyciel formułuje problem lub stawia pytanie, a uczniowie w uporządkowanej kolejności przedstawiają swoje koncepcje rozwiązania problemu lub swoją wersje odpowiedzi na pytanie. Wynikiem dyskusji powinno być (ale nie musi) przyjęcie wspólnego stanowiska. 6. Burza mózgów to metoda, która umożliwia szybkie zgromadzenie różnych pomysłów na rozwiązanie problemu lub znalezienia odpowiedzi na pytanie. Sprzyja kompleksowemu spojrzeniu na dany problem (temat), pozwala na wybór i opracowanie najlepszego rozwiązania i znalezienia pełnej odpowiedzi na pytanie np. jakie czynniki niekorzystnie wpływają na przebieg ciąży. 7. Łańcuch skojarzeń polega na stworzeniu listy pojęć, rozwiązań, pomysłów kojarzących się z hasłem podanym przez nauczyciela np. stworzenie listy uczuć przyjemnych i nieprzyjemnych. 8. Odgrywanie ról to metoda polegająca na przedstawieniu w formie mini spektaklu teatralnego pewnych sytuacji będących później przedmiotem analizy. Scenariusze scenek mogą przygotowywać uczniowie bądź nauczyciel. 9. Mapa mentalna jest metodą wizualnego przedstawienia problemu, rodzajem schematu pojęciowego ilustrującego nasz sposób myślenia za pomocą słów, obrazów, zdjęć, rysunków itp. aby stworzyć mapę pojęciową, należy wyjść od interesującego nas pojęcia, problemu, a następnie stworzyć wokół niego sieć logicznych połączeń. 10. Gry dydaktyczne to metoda polegająca na wykorzystaniu edukacyjnych gier planszowych, ale także rozwiązywanie rebusów, zagadek, krzyżówek, szarad. 5

Formy pracy stosowane przy realizacji niniejszego programu to praca z całą klasą, praca w grupach (w tym praca w parach) oraz praca indywidualna. Zarówno praca z całą klasą, w grupach jak i praca indywidualna może być jednolita lub zróżnicowana. Praca jednolita polega na rozwiązywaniu przez wszystkich uczniów tego samego zadania, a praca zróżnicowana na równoczesnym rozwiązywaniu różnych zadań. Literatura: Czesław Kupisiewicz Podstawy dydaktyki ogólnej PWN, Warszawa 1974. Wincenty Okoń Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej PWN Warszawa 1987 6