PIRAMIDA KOMPETENCJI

PIRAMIDA KOMPETENCJI Jednym z kluczowych elementów innowacji projektu jest badanie wśród osób w wieku 50+ kompetencji sprzyjających przedsiębiorczości, czyli takich kompetencji, których przejawianie jest ważne przy zakładaniu i prowadzeniu własnej działalności gospodarczej. Określenie mocnych stron oraz obszarów do rozwoju w zakresie wymaganych kompetencji przedsiębiorczych jest punktem wyjścia do preinkubowania przedsiębiorczości wśród osób w dojrzałym wieku. Rozwiązanie to jest zgodne z koncepcjami rozwoju zawodowego człowieka ujętymi w podejściach: uczenie się przez całe życie oraz zarządzanie kompetencjami. Koncepcja uczenia się przez całe życie nabiera szczególnego znaczenia w przypadku osób w wieku 50 +, które wielokrotnie doświadczają marginalizacji zawodowej właśnie z powodu braku bądź dezaktywujących się kompetencji zawodowych. Wyniki badań jednoznacznie wskazują na fakt, że wraz z wiekiem spada motywacja do kształcenia. Zgodnie z raportem PARP Bilansu Kapitału Ludzkiego z 2012 r. (Bilans Kapitału Ludzkiego, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, 2012) jedynie 20% Polaków w wieku 18-64 lata dokształcało się w jakiejkolwiek formie w roku poprzedzającym badanie. Najbardziej bierną grupą wśród tych osób byli ludzie starsi w grupie bezrobotnych 50-64 lata 88% nie dokształcało się w żaden sposób, natomiast wśród pracujących było to 78%. Optymistycznie nie nastraja fakt, że w dalszym ciągu chęć uczestnictwa w kursach i szkoleniach spada wraz z wiekiem w grupie 50-59/64 lata deklaruje ją jedynie 9%. Powyższe dane potwierdzają zasadność oparcia się na koncepcji uczenia się przez całe życie, stanowiąc również dodatkowy argument za opracowaniem odrębnej metodologii doradczej i szkoleniowej dedykowanej dla tej grupy osób. Na potrzeby metodologii stosowanej w modelu preinkubacji przedsiębiorczej osób 50+ przyjęto podejście behawioralne, zgodnie z którym kompetencje zawodowe są rozpatrywane w ramach kategorii zachowań determinowanych wiedzą (o tym, jak należy się zachować), umiejętnościami (zachowania się w określony sposób) oraz motywacją do zachowania się w określony sposób. Przejawianie kompetentnego zachowania w określonych warunkach sprzyja efektywnej realizacji zadań zgodnie z wymogami sytuacji, zadania (Filipkowska, Jurek, Molenda, 2004). Behawioralne podejście do kompetencji stawia w centrum zainteresowań zachowania sprzyjające efektywności (Horton, 2010). Prekursorem tego podejścia jest McClelland (1973), który podkreślał rolę konkretnych zachowań, uznawanych za pożądane na danym stanowisku pracy z powodu ich wpływu na osiąganie oczekiwanych rezultatów. Kontynuatorami tego podejścia są

Strona 2 między innymi Boyatzis (1982) autor modelu efektywnego wykonywania pracy oraz Spencer i Spencer (1993). Skoncentrowanie się w modelu kompetencyjnym na zachowaniach wiąże się ponadto z następującymi charakterystykami kompetencji: koncentrowanie się na zachowaniach przejawianych w trakcie wykonywania zadań, podatność kompetencji na proces uczenia się w efekcie nabywania doświadczenia, obserwowalność zachowań oraz dyspozycji warunkujących te zachowania oraz możliwość analizowania potrzeb rozwojowych w tym obszarze, uniwersalność oznaczająca możliwość zastosowania tych samych kompetencji w wielu różnych zadaniach. W jednym, jak i drugim podejściu kładziony jest nacisk na rozwój nowych umiejętności (m.in. umiejętności interpersonalnych) w kierunku podejmowania się coraz to nowych ról i zadań. W przypadku opracowanego modelu kreuje się możliwość doskonalenia (rozwoju lub nabywania kompetencji) w kierunku przedsiębiorczości, opierając się na motywacji osób do uczenia się i działania w tym kierunku. Aby móc zrealizować ten cel konieczne było zidentyfikowanie kompetencji kluczowych z perspektywy zakładania i prowadzenia własnej firmy, a także stworzenie narzędzi do ich badania. W pracach tych niezbędne okazało się również uwzględnienie kontekstu dojrzałego wieku osób korzystających różnych form wsparcia dostępnych w ramach modelu. Przebieg prac nad Piramidą Kompetencji Przedsiębiorczych 1. Zogniskowany wywiad grupowy (grupa fokusowa) zorganizowany podczas pierwszego Panelu Ekspertów z udziałem doradców zawodowych, osób w wieku 50+ oraz ekspertów z zakresu przedsiębiorczości. Podczas warsztatu niezależnie w dwóch zespołach wypracowano kryteria/cechy, jakimi powinny się charakteryzować osoby w wieku powyżej 50 r.ż. zakładające własną działalność gospodarczą. Podczas warsztatu dyskutowano również najważniejsze bariery przedsiębiorczości. Następnie podczas wspólnej dyskusji wybrano te właściwości (cechy, umiejętności), które powtarzały się najczęściej w obu grupach, a także spełniały kryterium rozwijalności koncentrowano się wyłącznie na tych aspektach, które można zmienić/doskonalić. Na podstawie wyników grupy fokusowej opracowano zestaw kompetencji wraz z propozycją wskaźników

Strona 3 behawioralnych, czyli zachowań, po których można poznać, że dana kompetencja jest przejawiana. 2. Badanie trafności metodą sędziów kompetentnych. Zadaniem sędziów (ekspertów zaangażowanych w pracę przy projekcie) było ocenienie na pięciopunktowej skali na ile zaproponowane stwierdzenia opisywały dane kompetencje oraz na ile posiadanie poszczególnych kompetencji (przejawianie zachowań opisujących te kompetencje) jest ważne przy zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej. Dodatkowo sędziowie mogli wskazać inne kompetencje (nie ujęte w zestawie), które ich zdaniem są kluczowe z perspektywy zakładania i prowadzenia własnej firmy przez osoby 50+. W efekcie przyjęto wszystkie kompetencje i większość opisujących je zachowań oraz zaproponowane trzy nowe kryteria. 3. Dyskusja moderowana. Ostateczny zestaw kompetencji przedsiębiorczych opracowano podczas dyskusji moderowanej podczas Roboczego Spotkania Ekspertów. Podczas spotkania zweryfikowano nazwy, definicje oraz wskaźniki behawioralne opracowanych kompetencji (zobacz tabela 2). Piramida Kompetencji Przedsiębiorczych Model jest zestawem kompetencji potrzebnych przy zakładaniu i prowadzeniu własnej firmy. Zawiera 10 kryteriów pogrupowanych w 4 kategorie zaprezentowane na rysunku 1. Szczegółowy opis wskaźników behawioralnych przypisanych do każdej z kompetencji zamieszczono na końcu niniejszego opracowania (Tabela nr 2).

Strona 4 Rysunek 1. Piramida Kompetencji Przedsiębiorczych. Kompetencje biznesowe: Nastawienie biznesowe Umiejętności sprzedażowe Budowanie relacji biznesowych Kultura i etyka w biznesie Kompetencje społeczne: Asertywnośd Komunikatywnośd Kompetencje osobiste: Umiejętnośd podejmowania ryzyka Organizacja pracy Kompetencje techniczne i specjalistyczne: Prowadzenie działalności biznesowej Obsługa komputera i urządzeo biurowych W grupie kompetencji osobistych zdefiniowano Umiejętności podejmowania ryzyka oraz Organizację pracy. W grupie kompetencji technicznych wyróżniono Zakładanie działalności biznesowej oraz Obsługa komputera i urządzeń biurowych. Obie grupy kompetencji uznano za najbardziej podstawowe dla preinkubowania przedsiębiorczości. Kolejnym kluczowym obszarem są kompetencje społeczne, w zakresie których zdefiniowano Asertywność oraz Komunikatywność. Na ostatnim piętrze piramidy zidentyfikowano cztery kompetencje biznesowe: Nastawienie biznesowe, Umiejętności sprzedażowe, Budowanie relacji biznesowych oraz Kultura i etyka w biznesie. Kompetencje z tej grupy w sposób najbardziej bezpośredni wpływają na powodzenie w prowadzeniu własnego przedsięwzięcia przy założeniu, że bardziej podstawowe kompetencje (społeczne, osobiste i techniczne) są przejawiane na dobrym poziomie. Elementem pracy nad rozwojem kompetencji przedsiębiorczych są działania doradcze uwzględniające jeszcze bardziej podstawowe aspekty funkcjonowania zawodowego człowieka. Do aspektów tych zaliczono hierarchię wartości oraz inne uwarunkowania składające się na gotowość do założenia własnego biznesu (dojrzałość pomysłu, wiara z sukces oraz motywacja). Aspekty te również stawią przedmiot diagnozy w ramach preinkubacji przedsiębiorczości osób w wieku 50+.

Strona 5 W oparciu o zestaw zdefiniowanych kompetencji przedsiębiorczych leżących u podstaw skutecznego procesu preinkubacji przedsiębiorczej osób w wieku 50+ opracowano m.in.: Onlinowe narzędzie (dostępne w ramach aplikacji Life Design 50+, moduł II) - Test Samooceny Kompetencji wykorzystywane w procesie doradczym, służące do szacowania luk kompetencyjnych oraz tworzenia wskazówek rozwojowych. Katalog narzędzi rozwojowych zawiera przykłady działań dla każdej z dziesięciu kompetencji. Działania są pogrupowane w czterech kategoriach: 1) Co mogę zrobić we własnym zakresie? a) Zachowania, na które powinieneś zwrócić uwagę b) Wskazówki na temat najczęściej popełnianych błędów c) Techniki i ćwiczenia, które możesz wykonać 2) Książki i opracowania, które możesz przeczytać 3) Co mogę zrobić we współpracy z innymi? 4) Rekomendowane tematy kursów i szkoleń Tabela 1. Przykład wskazówek rekomendacyjnych, które są umieszczane w sposób automatyczny w raporcie, generowanym w module II aplikacji Life Design 50+. NAZWA KOMPETENCJI: KOMUNIKATYWNOŚĆ DEFINICJA: Przekazywanie innym informacji w sposób jasny i zrozumiały a także słuchanie i doprecyzowanie tego co mówią inni. Co mogę zrobić we własnym zakresie? Zachowania, na które powinieneś zwrócić uwagę: o Czy dbasz o to, aby wypowiadać się precyzyjnie i jasno? Czy zdarza Ci się coś powiedzie, a później to poprawić, aby mieć pewność, że Twoje wypowiedzi jasno przedstawiają Twoje intencje? o Czy używasz innych sformułowań, argumentów i sposobów wyrażania swoich myśl w zależności od tego, z kim rozmawiasz? Czy robisz to świadomie? o Czy dbasz o to, aby atrakcyjnie przedstawić to, co chcesz powiedzieć. Czy zastanawiasz się jak urozmaicić sowie wypowiedzi oraz jak trafić z nimi do odbiorców? o Czy zawsze kiedy jest to wskazane upewniasz się, czy zostałeś dobrze zrozumiany przez odbiorców? Jakich technik w tym celu używasz? o Czy często sprawdzasz, czy dobrze rozumiesz to, co chcą przekazać inne osoby? W jaki

Strona 6 sposób to robisz? Czy są to sposoby skuteczne, tzn. pozwalają uniknąć nieporozumień? Wskazówki na temat najczęściej popełnianych błędów: o Zakładanie, że to co jest jasne dla ciebie musi być jasne dla innych. Każda osoba nieco inaczej patrzy na świat. Posiadamy różne opinie na ten sam temat, a także inaczej rozumiemy to, co nam się zdarza. Dlatego nie zakładaj, że inni myślą tak jak Ty i wiedzą dokładnie to samo. W ważnych sprawach mów tak, jakbyś chciał wytłumaczyć komuś swój punkt widzenia. o Za szybkie mówienie. Pośpiech jest jedną z najczęstszych przyczyn nieporozumienia. Mów płynnie, ale powoli. Koncentruj się na tym, co mówisz i jak na to reagują inni. Jak trzeba, to powtarzaj najważniejsze kwestie. Unikaj skrótów myślowych. o Brak okazywania zainteresowania wypowiedzią rozmówcy. Jednym ze sposobów okazywania zainteresowania dla wypowiedzi Twojego rozmówcy jest zadawanie mu pytań. W ten sposób pokazujesz, że słuchasz tego co on mówi oraz że jest dla Ciebie istotnym, by dowiedzieć się czegoś więcej. o Nie upewnianie się czy dobrze zrozumiano rozmówcę. Podczas dyskusji staraj się jak najlepiej zrozumieć swojego rozmówcę. Doskonałym sposobem, aby upewnić się czy rozmówca i Ty macie to samo na myśli jest zadawanie pytań doprecyzowujących jego wypowiedź. Szczególnym rodzajem zadawania pytań może być parafrazowanie. Polega ono na tym, aby w trakcie rozmowy swoimi słowami podsumowywać to, co się usłyszało. o Nie dostosowywanie komunikatu do odbiorcy w trakcie trudnej rozmowy. Nie do wszystkich trafiają argumenty, które nas przekonują, a także nie wszystkich interesuje to co, nas. W relacji z innymi warto skoncentrować się na rozmówcy jaka to jest osoba? Jaki jest jej poziom wiedzy? Jakich informacji oczekuje? Od odpowiedzi na powyższe pytania zależy to, w jaki sposób powinieneś formułować swoją wypowiedź, aby była najskuteczniejsza. Techniki i ćwiczenia, które możesz wykonać: Parafraza. Bardzo przydatne w rozmowach ze współpracownikami jest korzystanie z technik komunikacyjnych świadczących o umiejętności aktywnego słuchania. Jest to m.in. parafraza, czyli powtarzanie za Twoim rozmówcą jak zrozumiałeś to, co on powiedział. Przećwicz parafrazowanie wypowiedzi rozmówców. Parafrazę rozpocząć możesz na jeden z poniższych sposobów: Innymi słowy... Brzmi to jakby... Czy dobrze przypuszczam...

Strona 7 Jeśli dobrze Pana rozumiem... Zakończyć zaś mógłbyś tak: Czy to jest to, co ma Pan na myśli? Tak Pan powiedział? To jest to, co chciałby Pan otrzymać? Zamiana oceny na opinię, czyli przećwicz stosowanie komunikatu Ja. W efektywnej komunikacji zawsze należy pamiętać, aby nie formułować oceniających zdać. Przećwicz zamianę ocen na opinię zamiast komunikatu Ty użyj komunikatu Ja. OCENA komunikat z TY Ty jesteś... Jesteś... OPINIA komunikat z Ja Ja myślę, uważam... Moim zdaniem... Książki i opracowania, które możesz przeczytać: o McKay M., Davis M., Fanning P. (2001), Sztuka skutecznego porozumiewania się, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. o Stewart J., (2002). Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi, Warszawa Polskie Wydawnictwo Naukowe. o Belbin M.,R (2003), Twoja rola w zespole, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. o Hamlin S. (2002). Jak mówić, żeby nas słuchali?, Petit. Co mogę zrobić we współpracy z innymi? Bierz udział w dyskusjach zespołowych. Jeżeli to możliwe zgłoś się do udziału w pracach dowolnego zespołu. Podczas każdego spotkania staraj się dzielić z innymi swoimi pomysłami i opiniami. Zabieraj jak najczęściej głos, wspieraj też dobre pomysły innych nawiązuj do nich podczas własnych wypowiedzi. Po kilku spotkaniach możesz zapytać swoich współpracowników o to, jak postrzegają Twój udział w zespole. Czy zawsze rozumieją co chcesz przekazać? Czy cenią sobie Twoją aktywność? Czy uważają, że masz duży wkład w efekty pracy grupy? Zapytaj szczerze i bądź gotowy na szczere odpowiedzi. Obserwuj osoby, które uznajesz za doskonałych słuchaczy. Co robią? Jakie są ich zachowania werbalne i niewerbalne? Porozmawiaj z nimi, dowiedz się, w jaki sposób nauczyli się aktywnego słuchania. Jak oceniają Ciebie jako partnera

Strona 8 w rozmowie? Może mają jakieś sugestie co do Twojej pracy nad umiejętnościami słuchania. o Efektywna komunikacja w zespole o Sztuka aktywnego słuchania o Trening interpersonalny o Techniki wywierania wpływu o Sztuka perswazji o Zarządzanie informacją Rekomendowane tematy kursów i szkoleń Model szkoleń miękkich i twardych (programy szkoleń, wskazówki metodyczne dla trenerów, materiały szkoleniowe, testy wiedzy). Kwestionariusze dostępne online do określania hierarchii wartości zawodowych oraz poziomu gotowości do założenia własnej firmy. Innowacyjność zaproponowanego podejścia związanego z opracowanym modelem kompetencyjnym (Piramida Kompetencji) 1. Założenie, że przedsiębiorczość można preinkubować poprzez rozwój kompetencji potrzebnych przy zakładaniu i prowadzeniu własnej firmy. 2. Uwzględnienie w rozwoju kompetencji przedsiębiorczych innych uwarunkowań zakładania własnej firmy (wartości oraz gotowość do prowadzenia biznesu). 3. Uwzględnienie w tworzonym modelu kompetencji specyfiki grupy wiekowej przy jednoczesnym uwzględnieniu uwarunkowań przedsiębiorczości. 4. Opracowanie przyjaznego dla użytkowników/osób badanych narzędzia do określenia mocnych stron i obszarów do rozwoju w zakresie kompetencji przedsiębiorczych głównych nacisk w konstrukcji metody położony jest na jej rozwojowy i motywujący charakter. Bibliografia: Boyatzis R. E., The Competent Manager. A Model for Effective Performance, John Wiley & Sons, New York 1982.

Strona 9 Filipkowska A., Jurek P., Molenda N., Pakiet Kompetencyjny. Metodologia i narzędzia, Wydawnictwo ProFirma, Sopot 2004. Horton S., Competencies In People Resourcing, [w:] People Resourcing and Talent Planning. HRM in Practice, ed. S. Pilbeam, M. Corbridge, 4th Edition, Pearson Education Ltd., Essex 2010, s. 61 89. McClelland D. C., Testing for Competence Rather Than for Intelligence", American Psychologist, Jan 1973. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Bilans Kapitału Ludzkiego, 2012. Spencer L. M., Spencer S. M., Competence at Work. Models for Superior Performance, John Wiley & Sons Inc., New York 1993.

Strona10 Tabela 2. Definicje oraz wskaźniki behawioralne kompetencji wchodzących w skład Piramidy Kompetencji Przedsiębiorczych Kategoria Nazwa Definicja Wskaźniki behawioralne Kompetencje biznesowe Nastawienie biznesowe Poszukiwani i wykorzystywanie szans osiągnięcia sukcesu biznesowego. dąży do optymalizowania kosztów w celu podnoszenia zysku poszukuje okazji do usprawnienia działania/podnoszenia atrakcyjności oferowanych produktów, czy usług dokonuje bilansu potencjalnych kosztów i zysków podejmowanych działań na bieżąco analizuje rynek oraz działania konkurencji podejmuje opłacalne działania, czyli takie, które przynoszą korzyści Umiejętności sprzedażowe Atrakcyjne prezentowanie produktów/usług w odniesieniu do potrzeb i oczekiwań klienta. wychodzi z inicjatywą zaprezentowania potencjalnym klientom produktu/usługi dopytuje klienta o jego potrzeby, zainteresowania oraz oczekiwania wobec konkretnej gamy produktów/usług przekonuje klienta do korzyści wynikające ze skorzystania z prezentowanego produktu/usługi proponuje klientom produkty/usługi doskonale

Budowanie relacji biznesowych Kultura i etyka w biznesie Nawiązywanie i rozwijanie kontaktów z osobami i organizacjami, z którymi współpraca pomaga w osiągnięciu celów biznesowych. Postępowanie wobec współpracowników, klientów i kontrahentów zgodnie z zasadami i normami społecznymi przyjętymi w biznesie. odpowiadające ich potrzebom i oczekiwaniom podejmuje opłacalne działania, dąży do sfinalizowania sprzedaży, skutecznie zachęcając klienta do podjęcia decyzji o zakupie nawiązuje kontakty z osobami opiniotwórczymi i decyzyjnymi dopytuje o sytuacje oraz potrzeby partnerów biznesowych buduje sieć kontaktów (networking) poleca produkty/usługi partnerów biznesowych innym podmiotom atrakcyjnie prezentuje własną działalność biznesową w trakcie spotkań biznesowych i nieformalnych przestrzega zasad etyki biznesowej, choć okoliczności sprzyjają ich łamaniu lub omijaniu sprawiedliwie traktuje współpracowników utrzymuje trwałe relacje z kooperantami/dostawcami wprost prezentuje swoje stanowisko/intencje proponuje rozwiązania korzystne dla obu stron interesów

Kompetencje społeczne Asertywność Odważne i bezpośrednie wyrażanie własnych opinii, emocji, postaw oraz oczekiwań w sposób nie naruszający praw innych osób. wprost wyraża swoje opinie, nawet jeżeli nie zgadza się z innymi stanowczo odmawia, gdy nie chce czegoś wykonać wprost dzieli się swoją krytyczną oceną efektów działań innych skutecznie opiera się manipulacjom i naciskom emocjonalnym ze strony innych osób śmiało wyraża swoje cele, potrzeby i oczekiwana wobec sytuacji i innych osób Komunikatywność Przekazywanie innym informacji w sposób jasny i zrozumiały a także słuchanie i doprecyzowanie tego co mówią inni. precyzyjnie i jasno formułuje swoje wypowiedzi trafnie dostosowuje sposób i treść przekazu do odbiorców wzbudza zainteresowanie tym, co chce powiedzieć upewnia się, czy został/a dobrze zrozumiany/a przez odbiorców zadaje w tym celu konkretne pytania sprawdza, czy dobrze rozumie to, co chcą przekazać inne osoby Kompetencje osobiste Umiejętność podejmowania ryzyka Podejmowanie działań obarczonych ryzykiem, ale potencjalnie przynoszących kalkuluje ryzyko działa zdecydowanie i bez zwłoki podejmuje decyzje

opłacalne korzyści. i działania we właściwym czasie, nawet nie dysponując kompletnymi danymi podejmuje działania pomimo obaw i niepewności inwestuje zasoby w działania obarczone ryzykiem, ale dające szansę na zysk podejmuje ryzykowne działania ukierunkowane na konkretny cel Organizacja pracy Planowanie przebiegu i organizacja działań ukierunkowanych na wykonanie powierzonych zadań. dokładnie wykonuje zadania dotrzymuje terminów podejmuje działania ukierunkowane na rozwiązanie trudności finalizuje działania działa w sposób systematyczny Kompetencje techniczne i specjalistyczne Zakładanie działalności biznesowej Sporządzanie i prowadzenie dokumentacji oraz dopełnianie formalności niezbędnych do poprawnego funkcjonowania działalności biznesowej. poprawnie wypełnia dokumentację związaną z funkcjonowaniem firmy prawidłowo naliczania opłaty i podatki z tytułu prowadzenia działalności wskazuje na korzystne rozwiązania prawne związane

z zatrudnieniem oraz świadczeniem usług Obsługa komputera i urządzeń biurowych Wykorzystywanie w pracy podstawowego oprogramowania (np. przeglądarka internetowa, edytor tekstów, arkusz kalkulacyjny) i urządzeń biurowych (np. drukarka, faks). obsługuje urządzenia biurowe takie jak: drukarka, skaner, ksero obsługuje przeglądarki internetowe korzysta z programów do obsługi poczty elektronicznej komunikuje się za pomocą komunikatorów internetowych, np. skype zapisuje dokumenty do formatu pdf posługuje się edytorem tekstu posługuje się programem do tworzenia prezentacji multimedialnych posługuje się arkuszem kalkulacyjnym korzysta z programów do kompresji przy wysyłaniu dokumentów elektronicznych