Definicja. Niech pg, q będzie grupą. Wówczas ciąg podgrup grupy G zdefiniowany indukcyjnie wzorami G p0q G,

Podobne dokumenty
... [a n,b n ] kn [M 1,M 2 ], gdzie a i M 1, b i M 2, dla i {1,..., n}. Wówczas: [a 1,b 1 ] k [a n,b n ] kn =(a 1 b 1 a 1

Uwaga 1.2. Niech (G, ) będzie grupą, H 1, H 2 < G. Następujące warunki są równoważne:

Podciała, podciała generowane przez zbiór, rozszerzenia ciał.

Podstawowe pojęcia teorii podzielności.

14. Wykład 14: Grupa Galois wielomianu. Zasadnicze twierdzenia teorii Galois. Rozszerzenia rozwiązalne, cykliczne i abelowe

5. Wykład 5: Grupy proste. Definicja 5.1. Grupę (G, ) nazywamy grupą prostą, gdy G nie zawiera właściwych podgrup normalnych.

Rozszerzenie ciała o pierwiastek wielomianu. Ciało rozkładu wielomianu.

Pojęcie pierścienia.

= b i M i [x], gdy charf = p, to a i jest pierwiastkiem wielomianu x n i

Baza i stopień rozszerzenia.

Wielomiany wielu zmiennych.

i=0 a ib k i, k {0,..., n+m}. Przypuśćmy, że wielomian

Działanie grupy na zbiorze

Teoria ciała stałego Cz. I

12. Wykład 12: Algebraiczne domkniecie ciała. Wielokrotne pierwiastki wielomianów. Rózniczkowanie wielomianów. Elementy rozdzielcze.

1 Grupy. 1.1 Grupy. 1.2 Podgrupy. 1.3 Dzielniki normalne. 1.4 Homomorfizmy

Wyk lad 7 Baza i wymiar przestrzeni liniowej

Wyk lad 2 Podgrupa grupy

Indukcja matematyczna

B jest liniowo niezależny V = lin (B) 1. Układ pusty jest bazą przestrzeni trywialnej {θ}. a i v i = i I. b i v i, (a i b i ) v i = θ.

LXX Olimpiada Matematyczna

Ćwiczenia 1 - Pojęcie grupy i rzędu elementu

Działanie grupy na zbiorze

Indukcja. Materiały pomocnicze do wykładu. wykładowca: dr Magdalena Kacprzak

Jeśli lubisz matematykę

Wyk lad 4 Warstwy, dzielniki normalne

Matematyka dyskretna

Zadania z Algebry Studia Doktoranckie Instytutu Matematyki Uniwersytetu Śląskiego 1

Indukcja matematyczna. Zasada minimum. Zastosowania.

Zadanie 2. Obliczyć rangę dowolnego elementu zbioru uporządkowanego N 0 N 0, gdy porządek jest zdefiniowany następująco: (a, b) (c, d) (a c b d)

Algebrą nazywamy strukturę A = (A, {F i : i I }), gdzie A jest zbiorem zwanym uniwersum algebry, zaś F i : A F i

1 Określenie pierścienia

Wyk lad 9 Baza i wymiar przestrzeni liniowej

Wykład 4 Udowodnimy teraz, że jeśli U, W są podprzetrzeniami skończenie wymiarowej przestrzeni V to zachodzi wzór: dim(u + W ) = dim U + dim W dim(u

Przykładowe zadania z teorii liczb

(6) Homomorfizm φ : P R nazywamy epimorfizmem kategoryjnym, jeśli dla każdego pierścienia. jeśli φ ψ 1 = φ ψ 2, to ψ 1 = ψ 2 ;

. : a 1,..., a n F. . a n Wówczas (F n, F, +, ) jest przestrzenią liniową, gdzie + oraz są działaniami zdefiniowanymi wzorami:

System BCD z κ. Adam Slaski na podstawie wykładów, notatek i uwag Pawła Urzyczyna. Semestr letni 2009/10

Matematyka Dyskretna Zestaw 2

Algebry skończonego typu i formy kwadratowe

Twierdzenie 5.1 Definicja i uwaga 5.1. relacjami zadana za pomocą zbioru generatorów i zbioru relacji kodem genetycz- nym

Grupy, pierścienie i ciała

Zasada indukcji matematycznej

Łatwy dowód poniższej własności pozostawiamy czytelnikowi.

Działania Definicja: Działaniem wewnętrznym w niepustym zbiorze G nazywamy funkcję działającą ze zbioru GxG w zbiór G.

Struktury formalne, czyli elementy Teorii Modeli

A i. i=1. i=1. i=1. i=1. W dalszej części skryptu będziemy mieli najczęściej do czynienia z miarami określonymi na rodzinach, które są σ - algebrami.

Algebrę L = (L, Neg, Alt, Kon, Imp) nazywamy algebrą języka logiki zdań. Jest to algebra o typie

Rzędy Elementów Grupy Abelowej Andrzej Nowicki 16 września 2015, wersja rz-15

LX Olimpiada Matematyczna

1. Określenie pierścienia

Uniwersytet w Białymstoku. Wykład monograficzny

1. Wykład NWD, NWW i algorytm Euklidesa.

Kongruencje twierdzenie Wilsona

9 Przekształcenia liniowe

Matematyka dyskretna. Andrzej Łachwa, UJ, /10

Matematyka dyskretna

5. Algebra działania, grupy, grupy permutacji, pierścienie, ciała, pierścień wielomianów.

Algebra konspekt wykladu 2009/10 1. du na dzialanie na zbioze G, jeśli dla dowolnych elementów x, y S, x y S. S jest zamkniety ze wzgle

Rodzinę F złożoną z podzbiorów zbioru X będziemy nazywali ciałem zbiorów, gdy spełnione są dwa następujące warunki.

Rozdział 4. Ciągi nieskończone. 4.1 Ciągi nieskończone

Wyk lad 5 Grupa ilorazowa, iloczyn prosty, homomorfizm

Ciała i wielomiany 1. przez 1, i nazywamy jedynką, zaś element odwrotny do a 0 względem działania oznaczamy przez a 1, i nazywamy odwrotnością a);

n=0 (n + r)a n x n+r 1 (n + r)(n + r 1)a n x n+r 2. Wykorzystując te obliczenia otrzymujemy, że lewa strona równania (1) jest równa

Wniosek Niech R będzie pierścieniem, niech I R. WówczasI R wtedy i tylko wtedy, gdy I jest jądrem pewnego homomorfizmu.

Twierdzenie Li-Yorke a Twierdzenie Szarkowskiego

1. Elementy (abstrakcyjnej) teorii grup

Ciała skończone. 1. Ciała: podstawy

Przestrzenie liniowe

Wyk lad 14 Cia la i ich w lasności

Matematyka dyskretna. 1. Relacje

vf(c) =, vf(ft 1... t n )=vf(t 1 )... vf(t n ).

1 Działania na zbiorach

Analiza funkcjonalna 1.

Wyk lad 9 Podpierścienie, elementy odwracalne, dzielniki zera

Poprawność semantyczna

n=0 Dla zbioru Cantora prawdziwe są wersje lematu 3.6 oraz lematu 3.8 przy założeniu α = :

Wykład 16. P 2 (x 2, y 2 ) P 1 (x 1, y 1 ) OX. Odległość tych punktów wyraża się wzorem: P 1 P 2 = (x 1 x 2 ) 2 + (y 1 y 2 ) 2

Teoria miary i całki

Definicja odwzorowania ciągłego i niektóre przykłady

Ciągi komplementarne. Autor: Krzysztof Zamarski. Opiekun pracy: dr Jacek Dymel

Zadania z algebry liniowej - sem. I Struktury algebraiczne

Układy równań i nierówności liniowych

Sumy kolejnych bikwadratów

LXIX Olimpiada Matematyczna Rozwiązania zadań konkursowych zawodów stopnia trzeciego 18 kwietnia 2018 r. (pierwszy dzień zawodów)

1. R jest grupą abelową względem działania + (tzn. działanie jest łączne, przemienne, istnieje element neutralny oraz element odwrotny)

Grupy generowane przez mep-pary

Treść wykładu. Pierścienie wielomianów. Dzielenie wielomianów i algorytm Euklidesa Pierścienie ilorazowe wielomianów

Aproksymacja diofantyczna

im = (P )={b 2 R : 9a 2 P [b = (a)]} nazywamy obrazem homomorfizmu.

Przykładami ciągów, które Czytelnik dobrze zna (a jeśli nie, to niniejszym poznaje), jest ciąg arytmetyczny:

Zbiory, relacje i funkcje

Indukcja matematyczna, zasada minimum i maksimum. 17 lutego 2017

Podstawowe struktury algebraiczne

Kombinacje liniowe wektorów.

KONGRUENCJE. 1. a a (mod m) a b (mod m) b a (mod m) a b (mod m) b c (mod m) a c (mod m) Zatem relacja kongruencji jest relacją równoważności.

Wykład 5. Ker(f) = {v V ; f(v) = 0}

F t+ := s>t. F s = F t.

Przestrzeń unitarna. Jacek Kłopotowski. 23 października Katedra Matematyki i Ekonomii Matematycznej SGH

2 Rodziny zbiorów. 2.1 Algebry i σ - algebry zbiorów. M. Beśka, Wstęp do teorii miary, rozdz. 2 11

Transkrypt:

Grupy rozwiązalne.

Definicja Niech pg, q będzie grupą. Wówczas ciąg podgrup grupy G zdefiniowany indukcyjnie wzorami G p0q G, G piq rg pi 1q, G pi 1q s, dla i P N nazywamy górnym ciągiem centralnym grupy G, a jego elementy hipercentrałami;

Uwaga Niech pg, q będzie grupą, pg piq q ipn jej górnym ciągiem centralnym. Wówczas 1. G pi`1q Ă G piq, G piq Ÿ G, dla i P N; 2. G piq {G pi`1q są abelowe dla i P N.

Dowód: (1) Pokażemy, że jeśli M 1 Ÿ G oraz M 2 Ÿ G, to rm 1, M 2 s Ÿ G i rm 1, M 2 s Ă M 1 X M 2. Ustalmy w tym celu M 1 Ÿ G i M 2 Ÿ G. Pierwsza teza wynika z udowodnionego wcześniej twierdzenia. Dla dowodu drugiej tezy ustalmy ra 1, b 1 s k 1... ra n, b n s kn P rm 1, M 2 s, gdzie a i P M 1, b i P M 2, dla i P t1,..., nu. Wówczas: ra 1, b 1 s k 1... ra n, b n s kn pa 1 b a 1 1 k looomooon 1 1 lomon b1 q 1... pa n b a 1 1 k looomooon n n lomon bn q n P M 2. PM 2 PM 2 Podobnie ra 1, b 1 s k 1... ra n, b n s kn P M 1. PM 2 PM 2

Pokażemy, że G piq Ÿ G, dla i P N. Dla i 0 jest to oczywiste, załóżmy więc, że G piq Ÿ G. Wobec tego G pi`1q rg piq, G piq s Ÿ G, co dowodzi tezy na mocy indukcji względem i P N.

Pokażemy, że G pi`1q Ă G piq, dla i P N. Ustalmy i P N. Ponieważ G piq Ÿ G, mamy G pi`1q rg piq, G piq s Ă G piq X G piq G piq.

(2) Pokażemy, że G piq {G pi`1q są abelowe, dla i P N. Ustalmy i P N. Ponieważ G pi`1q Ÿ G, więc G pi`1q Ÿ G piq. Ponadto rg piq, G piq s ă G pi`1q, więc wobec udowodnionego wcześniej wniosku G piq {G pi`1q jest abelowa.

Definicja Niech pg, q będzie grupą. Wówczas jeżeli pg piq q ipn jest jej górnym ciągiem centralnym oraz G piq t1u dla pewnego i P N, to G nazywamy grupą rozwiązalną, a najmniejszą liczbę i P N, dla której G piq t1u stopniem rozwiązalności.

Przykłady: 1. Rozważmy grupę Dp3q. Ciąg Dp3q ą ti, O 120, O 240 u ą tiu jest górnym ciągiem centralnym i tym samym Dp3q jest rozwiązalna.

Definicja Niech pg, q będzie grupą. Wówczas skończony ciąg podgrup grupy G, pg G 0, G 1,..., G n t1uq, taki, że G i`1 Ÿ G i, dla i P t0,..., n 1u, nazywamy ciągiem podnormalnym (lub subnormalnym) grupy G. Liczbę n nazywamy długością ciągu, a grupy faktorami ciągu. G i {G i`1, dla i P t0,..., n 1u

Twierdzenie Niech pg, q będzie grupą skończoną. Następujące warunki są równoważne: 1. G jest rozwiązalna, 2. istnieje ciąg pg G 0, G 1,..., G n t1uq podnormalny o faktorach abelowych, 3. istnieje ciąg pg G 0, G 1,..., G m t1uq podnormalny o faktorach cyklicznych.

Dowód: p1q ñ p2q: oczywiste wobec wcześniejszych uwag i przykładów.

p2q ñ p3q: Pokażemy, że skończona grupa abelowa ma ciąg podnormalny o faktorach cyklicznych. Jest to oczywiste, gdy G 1, zaś w przypadku G m załóżmy, że dla grup rzędu G ă m twierdzenie jest prawdziwe. Pokażemy, że w G istnieje ciąg podnormalny o faktorach cyklicznych. Ustalmy a P Gzt1u. Niech H xay. Wówczas H jest cykliczna oraz G{H ă m i oczywiście G{H jest abelowa. Wobec założenia indukcyjnego pg{h G 1 0, G 1 1,..., G 1 n t1uq jest ciągiem podnormalnym o faktorach cyklicznych.

Niech G i κ 1 pg 1 iq, dla i P t1,..., ku oraz G k`1 t1u, gdzie κ : G Ñ G{H jest epimorfizmem kanonicznym. Wówczas G i 1 {G i G 1 i 1{G 1 i, dla i P t1,..., ku oraz G k {G k`1 H. Zatem pg G 0, G 1,..., G k`1 t1uq jest ciągiem podnormalnym o faktorach cyklicznych i na mocy zasady indukcji matematycznej teza została udowodniona.

Niech pg G 0, G 1,..., G k t1uq będzie ustalonym ciągiem podnormalnym o faktorach abelowych. Grupy G i 1 {G i, i P t1,..., ku, są skończonymi grupami abelowymi. Niech G i 1 {G i G 1 i,0, G 1 i,1,..., G 1 i,k i t1u, dla i P t1,..., ku, będą ciągami podnormalnymi o faktorach cyklicznych. Niech G i,j κ 1 i pg 1 i,jq, dla j P t0,..., k i u, i P t1,..., ku, gdzie κ i : G i 1 Ñ G i 1 {G i są epimorfizmami kanonicznymi.

Zatem: G i,0 G i 1, i P t1,..., ku, G i,ki G i, i P t1,..., ku, G i,j Ÿ G i,j 1, dla j P t0,..., k i u, i P t1,..., ku, G i,j 1 {G i,j G 1 i,j 1 {G1 i,j, dla j P t0,..., k iu, i P t1,..., ku. Zatem pg G 1,0, G 1,1,..., G 1,k1 G 2 G 2,0, G 2,1,..., G 2,k2,..., G k,0,..., G k t1uq jest ciągiem podnormalnym o faktorach cyklicznych.

p3q ñ p1q: Niech pg G 0, G 1,..., G k t1uq będzie ciągiem podnormalnym o faktorach cyklicznych. Pokażemy, że G piq Ă G i, dla i P t0,..., ku. Jest to oczywiste dla i 0, załóżmy więc, że dla ustalonego i ą 0 zachodzi G piq Ă G i. Pokażemy, że G pi`1q Ă G i`1. Istotnie: G pi`1q rg piq, G piq s Ă rg i, G i s. Ponieważ G i`1 Ÿ G i oraz G i {G i`1 jest cykliczna, a więc abelowa, więc wobec odpowiedniego wniosku: rg i, G i s Ă G i`1.

Definicja Niech pg, q będzie grupą. Grupę G nazywamy p-grupą, jeżeli G p k dla pewnej liczby pierwszej p oraz k P N.

Twierdzenie Niech pg, q będzie p-grupą. Wówczas G jest rozwiązalna.

Twierdzenie Niech pg, q będzie grupą, niech G pq, gdzie p i q są liczbami pierwszymi. Wówczas G jest grupą rozwiązalną.

Przykłady: 2. Rozważmy grupę Dp4q. Mamy Dp4q 8 2 3, a więc Dp4q jest rozwiązalna jako p-grupa. 3. Rozważmy grupę Sp3q. Mamy Sp3q 6 2 3, a więc Sp3q jest rozwiązalna jako grupa rzędu pq.

Twierdzenie (Burnside a) 1 Niech pg, q będzie grupą, niech G p a q b, gdzie p i q są liczbami pierwszymi oraz a, b P N. Wówczas G jest grupą rozwiązalną. 1 Twierdzenie pochodzi z 1911 roku, zwiemy je też p a q b -theorem.

Twierdzenie (Feit a-thompsona) 2 Niech pg, q będzie grupą, niech G 2k ` 1, gdzie k P N. Wówczas G jest grupą rozwiązalną. 2 Twierdzenie pochodzi z 1963 roku, jego oryginalny dowód zajmuje 254 strony: W. Feit, J. Thompson, Solvability of groups of odd order, Pacific J. of Math. 13 (1963), 775-1029.

Iliczyny (sumy) proste wewnętrzne i zewnętrzne.

Uwaga Niech pg, q będzie grupą, H 1, H 2 ă G. Następujące warunki są równoważne: 1. G H 1 H 2 oraz H 1 X H 2 t1u, 2. każdy element g P G ma jednoznaczne przedstawienie w postaci g h 1 h 2, gdzie h 1 P H 1 oraz h 2 P H 2.

Dowód. p1q ñ p2q: Załóżmy, że G H 1 H 2 oraz H 1 X H 2 t1u. Załóżmy, że dla pewnych h 1, h 1 1 P H 1 oraz h 2, h 1 2 P H 2 zachodzi h 1 h 2 h 1 1 h1 2. Wówczas ph 1 1 q 1 h 1 h 1 2 h 1 2 P H 1 X H 2 t1u, więc h 1 h 1 1 oraz h 2 h 1 2. p2q ñ p1q: Załóżmy, że każdy element g P G ma jednoznaczne przedstawienie postaci g h 1 h 2, gdzie h 1 P H 1, h 2 P H 2. Wówczas oczywiście G H 1 H 2. Załóżmy, że g P H 1 X H 2. Wówczas g g 1 1 g. Zatem g 1.

Oznaczenie: Gdy pg, `q zapisana jest w notacji addytywnej, piszemy H 1 ` H 2 zamiast H 1 H 2.

Definicja Niech pg, q będzie grupą, H 1, H 2 ă G. 1. G jest słabym iloczynem (sumą) wewnętrznym podgrup H 1 i H 2, gdy spełnia jeden (a więc wszystkie) warunki Uwagi 0.2. 2. G jest słabym iloczynem (sumą) półprostym wewnętrznym podgrup H 1 i H 2, gdy jest słabym iloczynem (sumą) wewnętrznym oraz H 1 Ÿ G lub H 2 Ÿ G. 3. G jest słabym iloczynem (sumą) prostym wewnętrznym podgrup H 1 i H 2, gdy jest słabym iloczynem (sumą) wewnętrznym oraz H 1 Ÿ G i H 2 Ÿ G.

Przykłady: 1. Rozważmy grupę Dpnq. Niech Obrpnq oznacza grupę obrotów, a Odbpnq dowolną dwuelementową grupę generowaną przez odbicie. Wówczas Dpnq Obrpnq Odbpnq jest słabym iloczynem półprostym wewnętrznym, ale nie jest słabym iloczynem prostym wewnętrznym. 2. Rozważny grupę abelową pa, q. Każda podgrupa grupy abelowej jest normalna, a więc A jest słabym iloczynem wewnętrznym ô A jest słabym iloczynem półprostym wewnętrznym ô A jest słabym iloczynem prostym wewnętrznym.

Uwaga Niech pg, q będzie grupą, H 1, H 2 ă G. Następujące warunki są równoważne: 1. odwzorowanie φ : H 1 ˆ H 2 Ñ G dane wzorem φph 1, h 2 q h 1 h 2 jest izomorfizmem; 2. G H 1 H 2, H 1 X H 2 t1u oraz @h 1 P H 1 @h 2 P H 2 ph 1 h 2 h 2 h 1 q; 3. G jest słabym iloczynem prostym wewnętrznym podgrup H 1 i H 2.

Dowód: p1q ñ p2q : Ponieważ φ jest izomorfizmem, więc jest surjekcją, a zatem G H 1 H 2. Ustalmy h 1 P H 1, h 2 P H 2. Wówczas: h 1 h 2 φph 1, h 2 q ppφph 1, h 2 qq 1 q 1 pφph 1 1, h 1 2 qq 1 ph 1 1 h 1 2 q 1 Przypuśćmy, że istnieje 1 g P H 1 X H 2. Wówczas φp1, gq g φpg, 1q, wbrew założeniu, że φ jest izomorfizmem, a więc injekcją.

p2q ñ p3q : Wystarczy udowodnić, że H 1 Ÿ G i H 2 Ÿ G. Ustalmy g P G i niech g h 1 h 2 dla h 1 P H 1, h 2 P H 2. Ustalmy h P H 1. Wówczas: ghg 1 h 1 h 2 hph 1 h q 1 2 h 1 h hh 1 2 2 h 1 1 h 1 h h 1 2 2 hh 1 1 h hh 1 1 1 P H 1, a zatem gh 1 g 1 Ă H 1. Podobnie pokazujemy, że H 2 Ÿ G.

p3q ñ p1q : Ponieważ G jest słabym iloczynem prostym wewnętrznym, a więc w szczególności słabym iloczynem wewnętrznym, więc odwzorowanie φ jest dobrze określoną bijekcją. Ustalmy ph 1, h 2 q, ph 1 1, h1 2 q P H 1 ˆ H 2. Wówczas: φpph 1, h 2 q ph 1 1, h 1 2qq φph 1 h 1 1, h 2 h 1 2q h 1 h 1 1h 2 h 1 2 h 1 h 2 h 1 1h 1 2 φph 1, h 2 qφph 1 1, h 1 2q, a więc φ jest homomorfizmem.

Definicja Niech H 1, H 2 będą grupami. Grupę H 1 ˆ H 2 nazywamy iloczynem (sumą) prostym zewnętrznym grup H 1 i H 2.

Oznaczenie: Gdy H 1 i H 2 zapisane są w notacji addytywnej, piszemy H 1 H 2 zamiast H 1 ˆ H 2. Ze względu na izomorfizm z Uwagi 0.3, będziemy na ogół mówić po prostu o iloczynach (sumach) prostych, bez rozróżniania między słabymi iloczynami (sumami) prostymi wewnętrznymi a iloczynami (sumami) prostymi zewnętrznymi. Opisane konstrukcje w naturalny sposób przenoszą się na dowolną skończoną liczbę grup. W ten sposób mówimy o iloczynach (sumach) prostych grup H 1,..., H n, które oznaczać będziemy przez H 1 ˆ... ˆ H n, lub H 1... H n w notacji addytywnej. Konstrukcje te przenoszą się także na nieskończoną liczbę grup, nie będziemy się jednak nimi zajmować

Torsyjne grupy abelowe; grupy abelowe skończone.

Definicja Grupę nazywamy torsyjną, jeżeli każdy element ma rząd skończony. Jeżeli rzędy elementów są wspólnie ograniczone, to ograniczenie to nazywamy wykładnikiem grupy. Grupę nazywamy beztorsyjną, gdy każdy element ma rząd nieskończony.

Definicja Niech pa, `q będzie grupą abelową. Zbiór wszystkich elementów grupy A o skończonym rzędzie nazywamy częścią torsyjną grupy i oznaczamy T paq.

Uwaga Niech pa, `q będzie grupą abelową. Wówczas: 1. T paq ă A, 2. T pt paqq T paq, 3. jeżeli B ă A, to T pbq B X T paq, 4. jeżeli A B, to T paq T pbq, 5. T pa Bq T paq T pbq.

Definicja Niech pa, `q będzie grupą abelową, niech p będzie liczbą pierwszą. Zbiór wszystkich elementów grupy A, których rząd jest potęgą liczby p nazywamy p-komponentą (lub p-składową) grupy A i oznaczamy T p paq.

Uwaga Niech pa, `q będzie grupą abelową. Wówczas: 1. T p paq ă T paq ă A, 2. T p pt p paqq T p paq T p pt paqq, 3. jeżeli B ă A, to T p pbq B X T p paq, 4. jeżeli A B, to T p paq T p pbq, 5. T p pa Bq T p paq T p pbq, 6. jeżeli A jest skończenie generowaną torsyjną grupą abelową, to T p paq t0u dla prawie wszystkich liczb pierwszych p, 7. T p pa{t p paqq t0u

Twierdzenie Niech pa, `q będzie grupą abelową torsyjną, niech p 1,..., p n będą wszystkimi liczbami pierwszymi, dla których T pi paq t0u, i P t1,..., nu. Wówczas: 1. A jest sumą prostą wszystkich swoich p-komponent: A T p1 paq... T pn paq, 2. jeżeli A jest sumą prostą pewnych p-grup Bppq, p P tq 1,..., q m u, A Bpq 1 q... Bpq m q, to tp 1,..., p n u tq 1,..., q m u oraz: T pi paq Bpp i q, dla i P t1,..., nu.

Dowód: 1. Pokażemy, że A T p1 `... ` T pn paq. Ustalmy a P A. Niech rpaq n p s 1 1... ps k k, dla pewnych liczb pierwszych p 1,..., p k, k ě n. Niech n i n, i P t1,..., ku. p s i i Wówczas NW Dpn 1,..., n k q 1, więc istnieją x 1,..., x k P Z takie, że Zatem: n 1 x 1 `... ` n k x k 1. n 1 x 1 a `... ` n k x k a a. Ponadto dla i P t1,..., ku, p s i i n ix i a p s i i a więc rpn i x i aq p k i i, więc n ix i a P T pi paq. n p s i i x i a x i na 0,

Pokażemy, że A T p1... T pn paq. Przypuśćmy, że dla pewnego a P A, po ewentualnej zmianie numeracji: a a 1 `... ` a n b 1 `... ` b n, a i, b i P T pi paq, i P t1,..., nu, przy czym a 1 b 1. Wówczas: oraz a 1 b 1 P T p1 paq. Z drugiej strony a 1 b 1 pb 2 a 2 q `... ` pb n a n q rppb 2 a 2 q `... ` pb n a n qq NW W prpb 2 a 2 q, rpb n a n qq dla pewnych l 2,..., l n P N. NW W pp l 2 2,..., p ln n q, Zatem rpa 1 b 1 q 1, czyli a 1 b 1 0, a więc a 1 b 1, co doprowadza nas do sprzeczności.

2. Ustalmy i P t1,..., nu. Zauważmy, że Wobec tego: T pi pbpqqq # Bpp i q, jeżeli p i q, t0u, jeżeli p i q. T pi paq T pi pbpq 1 q... Bpq m qq T pi pbpq 1 qq... T pi pbpq m qq Bpp i q.

Wniosek (II twierdzenie strukturalne) Niech pa, `q będzie grupą abelową skończoną, niech A p k 1 1... pkn n, gdzie p 1,..., p n są parami różnymi liczbami pierwszymi. Wówczas grupa A ma jednoznaczne przedstawienie w postaci sumy prostej p-grup: A T p1 paq... T pn paq.

Oznaczenie: Niech pa, `q będzie grupą abelową, niech p P P będzie liczbą pierwszą. Oznaczamy: pa tpa : a P Au.

Uwaga Niech pa, `q będzie grupą abelową, niech p P P będzie liczbą pierwszą. Wówczas: 1. pa ă A, 2. jeżeli A jest skończoną grupą cykliczną oraz A p k, to pa jest grupą cykliczną i pa p k 1, 3. jeżeli B ă A, to pb B X pa, 4. jeżeli A B, to pa pb, 5. ppa ˆ Bq pa ˆ pb, 6. odwzorowanie φ : A Ñ pa dane wzorem φpaq pa jest surjektywnym homomorfizmem, 7. jeżeli A jest grupą abelową skończoną, to: gdy p A, to pa ă A, gdy p A, to pa A.

Twierdzenie Niech pa, `q będzie skończoną p-grupą abelową. Wówczas grupa A jest sumą prostą p-grup cyklicznych.

Dowód: Niech A p n. Dowód prowadzimy indukcyjnie względem n. Jeżeli n 1, to A p, a zatem A Z p i A nie ma właściwych podgrup, a sama jest grupą cykliczną. Jeżeli n ą 1, to załóżmy, że twierdzenie jest prawdziwe dla wszystkich liczb l P N, l ă n. Wobec ostatniej części Uwagi 0.6, pa ă A, niech więc pa p l, dla l ă n. Wobec założenia indukcyjnego pa xa 1 y... xa r y, dla pewnych elementów a 1,..., a r P pa o rzędach będących potęgami liczby p. Niech x 1,..., x r P A będą takimi elementami, że a 1 px 1,..., a r px r.

Pokażemy, że xx 1 y `... ` xx r y jest grupą, która jest sumą prostą grup xx 1 y,..., xx r y. Sprawdzenie, że jest to istotnie grupa, pozostawiamy jako ćwiczenie, a dla udowodnienia, że jest to suma prosta, przypuśćmy, że dla pewnych k 1,..., k r P N. Wówczas k 1 x 1 k 2 x 2 `... ` k r x r, k 1 px 1 k 2 px 2 `... ` k r px r, i ponieważ xa 1 y... xa r y jest sumą prostą, więc k 1 k 2... k r 0 i tym samym xx 1 y X pxx 2 y `... ` xx r yq t0u. Podobnie sprawdzamy, że xx i y X pxx 1 y `... ` xx i 1 y ` xx i`1 y `... ` xx r yq t0u, dla i P t2,..., ru.

Niech zatem H xx 1 y... xx r y. Rozważmy rodzinę B tb ă A : B X H t0uu. Jako rodzina podgrup grupy skończonej B jest skończona, w szczególności zawiera element maksymalny. Oznaczmy go przez B. Zauważmy, że B ` H jest grupą oraz wobec określenia B jest to suma prosta grup B i H.

Pokażemy, że A B H. Inkluzja pąq jest oczywista, pozostaje wykazać inkluzję păq. Przypuśćmy, że istnieje a P A taki, że a R B ` H. Wówczas pa ph dla pewnego h P H. Ponadto c a h R B ` H oraz pc pa pb 0. Wobec maksymalności B, xtcu Y By X H t0u, a więc istnieją h 1 P H oraz b 1 P B takie, że 0 h 1 kc ` b 1, oraz 0 ă k ă p. Ponieważ NW Dpk, pq 1, więc dla pewnych s, t P Z: sk ` tp 1, a więc c psk ` tpqc skc sh 1 sb 1 P H ` B, co daje sprzeczność.

Dla zakończenia dowodu zauważmy, że B ă A, więc B jest sumą prostą p-grup cyklicznych. Wobec tego B i H są sumami prostymi grup cyklicznych oraz A B H.

Przykłady: 3. Rozważmy skończoną p-grupę abelową Z 2 ˆ Z 2. Wówczas: Z 2 ˆ Z 2 xp1, 1qy xp1, 0qy xp1, 0qy xp0, 1qy.

Twierdzenie Niech pa, `q będzie skończoną p-grupą abelową. Niech A A 1... A r oraz A B 1... B s będą dwoma różnymi rozkładami na sumy proste grup cyklicznych. Przyjmijmy, że A 1 ď A 2 ď... ď A r oraz B 1 ď B 2 ď... ď B s. Wówczas r s oraz A i B i dla i P t1,..., ru.

Dowód: Niech A i p α i, B j p β j, i P t1,..., ru, j P t1,..., su. Wówczas A p α1... p αr p β1... p βs, więc w szczególności α 1 `... ` α r β 1 `... ` β s. Dowód prowadzimy indukcyjnie względem α 1 `... ` α r. Jeżeli α 1 `... ` α r 1, to za bardzo nie ma czego dowodzić. Załóżmy więc, źe α 1 `... ` α r ą 1 i że twierdzenie jest prawdziwe dla p-grup A rzędów mniejszych od p α 1`...`α r. Niech 0 ď k ď r oraz 0 ď l ď s będą takimi liczbami, że A 1... A k p oraz B 1... B l p.

Wówczas A p k`α k`1`...`α r p l`β l`1`...`β s. Ponadto: pa pa 1... pa r pa k`1... pa r oraz pa pb 1... pb s pb l`1... pb s, a zatem pa k`1... pa r pb l`1... pb s, przy czym pa i i pb j, i P tk ` 1,..., ru, j P tl ` 1,..., su są grupami cyklicznymi, których rzędy spełniają zalżności: pa i p α i 1, i P tk`1,..., ru oraz pb j p β j 1, j P tl`1,..., su. Ponadto pa ă A i zachodzi pa k`1 ď... ď pa r oraz pb l`1 ď... ď pb s.

Wobec założenia indukcyjnego r k s l oraz pa k`1 pb l`1,..., pa r pb s, skąd p α k`1 1 p β l`1 1,..., p αr 1 p βs 1, więc i p α k`1 p β l`1,..., p αr p βs, skąd α k`1 β l`1,..., α r β s. Tym samym z równości k ` α k`1 `... ` α r l ` β l`1 `... ` β s wynika k l, czyli A i B i dla i P t1,..., ru.

Wniosek (I twierdzenie strukturalne) Niech pa, `q będzie grupą abelową skończoną. Wówczas istnieje przedstawienie A w postaci sumy prostej p-grup cyklicznych A A 11... A 1k1 A 21... A 2k2... A s1... A sks, przy czym A 11 p t 11 1,..., A 1k 1 p t 1k 1 1, A 21 p t 21 2,..., A 2k 2 p t 2k 2 2,..., A s1 p t s1 s,..., A sks p t sks s, gdzie p 1,..., p s są parami różnymi liczbami pierwszymi, wykładniki dobrane są tak, aby t 11 ď... ď t 1k1, t 21 ď... ď t 2k2,..., t s1 ď... ď t sks oraz ciąg liczb t 11,..., t 1k1, t 21,..., t 2k2,..., t s1,..., t sks jest jednoznacznie wyznaczony przez grupę A. W szczególności: A p t 11`...`t 1k1 1 p t 21`...`t 2k2 2... p t s1`...`t sks s.

Ciąg pp t 11 1,..., pt 1k 1 1, p t 21 2,..., pt 2k 2 2,..., p t s1 s,..., p t sks s q występujący w I twierdzeniu strukturalnym nazywamy typem skończonej grupy abelowej A, a jego elementy niezmiennikami.

Przykłady: 4. Rozważmy skończoną grupę abelową Z 60. Wówczas, skoro 60 2 2 3 5, to Z 60 T 2 pz 60 q T 3 pz 60 q T 5 pz 60 q. T 2 pz 60 q, T 3 pz 60 q, T 5 pz 60 q, jako podgrupy grupy cyklicznej o rzędach, odpowiednio, 4, 3 i 5 są cykliczne, a więc T 2 pz 60 q Z 4, T 3 pz 60 q Z 3, T 5 pz 60 q Z 5. Tym samym i Z 60 ma typ p4, 3, 5q. Z 60 Z 4 Z 3 Z 5