POZIOM ROZWOJU SPO ECZNO-GOSPODARCZEGO OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA WARMI SKO-MAZURSKIEGO

Transkrypt

1 Oecoomia 9 (3) 2010, POZIOM ROZWOJU SPOECZNO-GOSPODARCZEGO OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA WARMISKO-MAZURSKIEGO Iwoa Pomiaek Szkoa Gówa Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Streszczeie. W opracowaiu przedstawioo zastosowaie mierika rozwoju Hellwiga jako metody okrelaia poziomu rozwoju spoeczo-gospodarczego jedostek terytorialych a przykadzie gmi miejsko-wiejskich i wiejskich województwa warmisko-mazurskiego. Badae województwo charakteryzuje si wyraym zróicowaiem wewtrzym w zakresie sytuacji spoeczo-gospodarczej zwaszcza jego podregio olsztyski. Wyiki bada wskazuj a istot rol przestrzeych czyików lokalizacyjych, takich jak pooeie w stree bezporediego oddziaywaia wikszych miast czy blisko szlaków komuikacyjych (w tym take sieci dróg lokalych), w rozwoju spoeczo-gospodarczym gmi. Sowa kluczowe: mierik rozwoju Hellwiga, rozwój lokaly, gmiy wiejskie, gmiy miejsko-wiejskie, województwo warmisko-mazurskie WSTP Rozwój lokaly jest pojciem wielowymiarowym i staowi podstawowy cel kadej jedostki terytorialej. Wedug D. Nowackiej [1998], proces lokalego rozwoju, rozumiay jako acuch astpujcych po sobie zmia, obejmujcy swoim zakresem potrzeby, hierarchie wartoci i celów, charakterystycze dla daego obszaru, kreuje waruki dla bardziej efektywego zagospodarowaia lokalych zasobów oraz przeksztaceia ich w czyiki rozwoju lokalego, udziau miejscowych spoeczoci w tworzeiu i kotroli realizacji procesów rozwoju, jak rówie pobudzaia ekoomiczej efektywoci mieszkaców, m.i. poprzez tworzeie sprzyjajcego klimatu dla rozwoju spoeczo-gospodarczego. Adres do korespodecji Correspodig author: Iwoa Pomiaek, Szkoa Gówa Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Wydzia Nauk Ekoomiczych, Katedra Polityki Europejskiej, Fiasów Publiczych i Marketigu, ul. Nowoursyowska 166, Warszawa, iwoa_pomiaek@sggw.pl

2 228 I. Pomiaek Pobudzaie i dyamizowaie procesów rozwojowych gospodarki lokalej staowi jed z waych fukcji wadz gmiych [Sikorska-Wolak 2006]. Samorzd lokaly podejmuje decyzje w sprawach swoich mieszkaców, pamitajc jedak, e sukces podejmowaych dziaa zaley od tego, czy spoeczo lokala uczesticzy bezporedio w sprawowaiu wadzy [Woiak 2003]. Radi gmi dyspouj waymi istrumetami oddziaywaia a gospodark lokal. Mog wspiera lub odmawia wsparcia iicjatywom gospodarczym mieszkaców gmiy, mog zachowa lub przeksztaci struktur gospodarki gmiy. Samorzdy lokale s uprawioe do tworzeia strategiczych plaów rozwoju spoeczo-gospodarczego gmiy, maj moliwo promowaia jej zasobów i osigi, a take wystpowaia o dodatkowe rodki z fuduszy strukturalych wspierajce lokale projekty. Faktycza dziaalo samorzdów lokalych wyzaczaa jest z jedej stroy przez istiejce waruki oraz skal iezaspokojoych potrzeb mieszkaców, z drugiej atomiast przez pogldy kokretych osób wchodzcych w skad rady gmiy, stopie ich kreatywoci i aktywoci, a take kryteria, jakimi si kieruj przy podejmowaiu decyzji [Krzyaowska 2006]. Jak wskazuj badaia A. Kozowskiego oraz I. Czaplickiej-Kozowskiej [2004], osoby peice fukcj orgau wykoawczego w gmiach wiejskich województwa warmisko-mazurskiego wywodziy si zazwyczaj sporód pracowików gmiych jedostek orgaizacyjych sektora publiczego, a wic byli to ajczciej auczyciele, urzdicy admiistracji samorzdowej lub rzdowej, pracowicy jedostek i zakadów budetowych podlegajcych gmiie, rolicy oraz lekarze. Fukcje radych gmi peili atomiast przede wszystkim rolicy, auczyciele oraz urzdicy. K. Heffer i A. Roser [2002] badajc stopie aktywoci spoeczoci lokalych poddali aalizie cechy zwizae z wyksztaceiem i kwalikacjami zawodowymi radych gmi oraz frekwecj wyborcz lokalej spoeczoci podczas wyborów powszechych (prezydeckich). Czyiki rozwoju lokalego moa podzieli a trzy grupy [Bagdziski 1994; Grzebyk 2003]: polityczo-ustrojowe, do których zalicza si charakter wadzy (ustrój), zakres kompetecji i uprawie wadzy róych szczebli, sposób sprawowaia wadzy, relacje wadza-spoeczestwo oraz stopie akceptacji wadzy przez spoeczestwo; spoecze, wród których wyróia si potrzeby i wartoci, aspiracje mieszkaców i orgaów przedstawicielskich, stosuki midzyludzkie, stosuek do reform, iowacji i postpu techiczego, przedsibiorczo prywat oraz stosuek wadz lokalych do przedsibiorczoci; ekoomiczo-rodowiskowo-przestrzee, do których zalicza si zasoby aturale, walory rodowiska przyrodiczego, zasoby siy roboczej i jej kwalikacje, potecja gospodarczy i jego struktur, w tym zwaszcza ifrastruktur techiczo-ekoomicz i spoecz oraz potecja iwestycyjy. Na obszarach wiejskich zlokalizowaych w pobliu duych miast coraz miejsz rol odgrywa rolictwo, a zaczyaj domiowa fukcje pozarolicze. Rozwój mieszkalictwa i iych fukcji gospodarczych wypiera rolictwo z obszarów podmiejskich w kieruku peryferii. Na obszarach podmiejskich moa zaobserwowa szybki rozwój lokalego ryku pracy pozaroliczej oraz korzystaie z ssiedztwa miejskiego ryku. Obszary wiejskie atomiast, poooe peryferyjie w stosuku do orodków miejskich i gówych szlaków komuikacyjych, wykazuj iewielki rozwój pozaroliczych ry- Acta Sci. Pol.

3 Poziom rozwoju spoeczo-gospodarczego obszarów wiejskich ków pracy. Szczegól rol maych miast w kreowaiu owych fukcji obszarów wiejskich podkrelaj H. Adamczewska-Wejchert i K. Wejchert [1986] mae miasta, staowice ajlicziejsz grup wród polskich orodków miejskich, staj si orodkami ycia gospodarczego i kulturalego, oddziaujcymi a otaczajce je terey wiejskie. Z kolei K. Heffer wskazywa a dodati korelacj midzy rozmiarami miasta a jego oddziaywaiem a otaczajcy go obszar wiejski, zwaszcza gdy oba obszary pozostaj ze sob admiistracyjie powizae [Heffer 2007], co ma miejsce m.i. w przypadku gmi miejsko-wiejskich. Z jedej stroy, orodek miejski umoliwia rozwój i wzrost aktywoci spoeczo-gospodarczej mieszkaców wsi. Z drugiej za strefa cieia obszarów wiejskich staowi ie tylko potecjale zaplecze gospodarcze maego miasta, lecz rówie obszar, dla którego speia oo fukcje zaopatrzeia i logistyki, wymiay gospodarczo-spoeczej oraz kotaktu o zakresie lokalym i poadlokalym [Heffer 2002]. Pomimo popularoci tematyki rozwoju lokalego, ie istieje uiwersala metoda pomiaru jego poziomu. Do ajwaiejszych wskaików wyraajcych poziom rozwoju gospodarczego aley zaliczy Produkt Krajowy Brutto [Kwiatkowski 2005] w przeliczeiu a jedego mieszkaca (PKB per capita), bdcy sytetycz miar wartoci produkcji wytworzoej w gospodarce w cigu roku, stosoway przede wszystkim do porówa krajów i regioów. PKB jest rówie skadow sytetyczego Wskaika Rozwoju Spoeczego (Huma Developmet Idex, HDI), do wyzaczeia którego przyjmuje si take wskaiki rediej dugoci ycia, skolaryzacji i aalfabetyzmu. Nie jest jedak moliwe obliczeie wartoci PKB czy HDI dla jedostek a poziomach NTS 4 oraz NTS 5 z uwagi a brak odpowiedich daych statystyczych. Wpywa to zaczco a ograiczeie metodyki bada empiryczych w zakresie poziomu rozwoju lokalego. Jedym ze sposobów caociowej charakterystyki poziomu rozwoju spoeczo-gospodarczego jest przedstawieie go za pomoc jedego sytetyczego wskaika, uwzgldiajcego wiele czyików determiujcych. METODA BADA Badaiem 1 w 2008 roku objto gmiy wiejskie i miejsko-wiejskie województwa warmisko-mazurskiego. Dae do budowy wskaika rozwoju spoeczo-gospodarczego pochodziy z Baku Daych Regioalych Gówego Urzdu Statystyczego (BDR GUS). Pierwszy etap doboru zmieych do budowy wskaika rozwoju gmi mia charakter merytoryczy i opiera si a studiach literatury, zwizaej z pomiarem rozwoju jedostek terytorialych [m.i. Babuchowska, Kisiel 2006; Gralak 2005; Roser 1999, 2002, 2007; Sobala-Gwosdz 2005; Spychalski 2005; Wojewódzka 2007; Zelia 2000]. Wybrae zmiee maj charakter statyczy i pozwalaj a szeregowaie jedostek terytorialych w daym okresie 2. 1 Grat promotorski MNiSW pt. Spoeczo-ekoomicze uwarukowaia rozwoju przedsibiorczoci a obszarach wiejskich (a przykadzie województwa warmisko-mazurskiego), r projektu NN , r umowy 0295/B/H03/2007/33. 2 Przyjto, e jest to jede rok. Oecoomia 9 (3) 2010

4 230 I. Pomiaek Majc a uwadze kryteria formale doboru zmieych, do budowy wskaika rozwoju gmi przyjto zmiee diagostycze o charakterze mierzalym, dostpe i komplete. Niektóre potecjale zmiee, istote pod wzgldem merytoryczym, ie mogy zosta wczoe do grupy aalizowaych zmieych, gdy w Baku Daych Regioalych GUS ie s gromadzoe pewe dae a poziomie gmi (NTS 5). Niejedokrotie take gromadzoe dae bywaj iekomplete, co zaczco ograiczyo liczb zmieych skadowych mierika rozwoju. Wstpa aaliza daych empiryczych obejmowaa elimiacj zmieych quasi-sta- ych. W tym celu dla kadej j-tej zmieej obliczoo wspóczyik zmieoci. Wspóczyik te jest wzgld miar rozproszeia, której warto wyzaczaa jest jako stosuek odchyleia stadardowego do wartoci rediej arytmetyczej [Borkowski i i. 2004], zgodie ze wzorem: S j V j (1) x j gdzie: V j wspóczyik zmieoci dla j-tej zmieej S(x j ) odchyleie stadardowe dla j-tej zmieej, wyzaczae wedug wzoru: 1 2 j ( ij j) i1 S x x (2) x i redia arytmetycza j-tej zmieej, wyzaczaa wedug wzoru: j 1 x x, (i=1,..., ) (3) i1 ij * Ze zbioru zmieych elimiuje si cechy speiajce ierówo Vj V, gdzie V* ozacza warto krytycz wspóczyika zmieoci. Jako warto krytycz przyjto V* = 0,10. Z uwagi a isk zmieo wyelimiowao cech odsetek ludoci w wieku produkcyjym. Nastpie zbadao si zwizku midzy pozostaymi zmieymi. W tym celu wykorzystao wspóczyik korelacji liiowej Pearsoa [Starzyska 2005]. Wspóczyik te suy do badaia siy zwizku midzy zmieymi wyraoymi w wartociach omialych i przyjmuje astpujcy wzór: r xy i1 ( x x)( y y) i 2 2 ( xi x) ( yi y) i1 i1 i (4) gdzie: r xy wspóczyik korelacji liiowej Pearsoa, X, Y mierzale cechy statystycze, X = (1, 2,, ), Y = (1, 2,, ), x, y redia arytmetycza odpowiedio cechy X Acta Sci. Pol.

5 Poziom rozwoju spoeczo-gospodarczego obszarów wiejskich i Y. Wspóczyik korelacji liiowej Pearsoa przyjmuje wartoci < 1; 1>, przy czym: r xy = 0 ozacza brak liiowej zaleoci pomidzy cechami, r xy = 1 ozacza dokad dodati liiow zaleo midzy cechami, a r xy = 1 ozacza dokad ujem liiow zaleo midzy cechami. Cechy, które wykazuj sil wspózaleo ie s uwzgldiae w dalszych badaiach. Dla wszystkich zmieych skostruowao macierz korelacji. Jako warto krytycz wspóczyika korelacji przyjto r * 0,75. Z uwagi a wysoki stopie korelacji z pozostaymi zmieymi wyelimiowao zmiee: udzia dochodów wasych w dochodach ogóem oraz udzia wydatków majtkowych iwestycyjych w wydatkach ogóem. W rezultacie aaliz otrzymao zbiór 17 zmieych (tab. 1). Tabela 1. Zmiee diagostycze przyjte w badaiach Table 1. Diagostic variables accepted i the research Symbol Zmiea diagostycza X 1 wskaik przyrostu aturalego X 2 odsetek pracujcych w liczbie ludoci ogóem X 3 saldo migracji w osobach a 1000 mieszkaców X 4 udzia bezrobotych w liczbie ludoci w wieku produkcyjym X 5 drogi gmie o twardej awierzchi w km w przeliczeiu a 100 km 2 w 2004 roku X 6 sie wodocigowa w km w przeliczeiu a 100 km 2 X 7 sie kaalizacyja w km w przeliczeiu a 100 km 2 X 8 udzia procetowy ludoci korzystajcej z oczyszczali cieków w ludoci ogóem X 9 liczba ludoci w przeliczeiu a 1 placówk bibliotecz X 10 liczba korzystajcych z oclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowaia X 11 dochody wase gmi w przeliczeiu a 1 mieszkaca X 12 wydatki majtkowe iwestycyje gmi w przeliczeiu a 1 mieszkaca X 13 udzia procetowy obszarów chroioych w powierzchi gmiy X 14 podmioty gospodarcze prywate zarejestrowae w REGON w przeliczeiu a 1000 mieszkaców X 15 frekwecja wyborcza w wyborach do Sejmu RP w diu roku X 16 odsetek radych z wyszym wyksztaceiem X 17 odsetek radych o wysokich kwalikacjach ródo: Opracowaie wase. Source: Author s research. Otrzymae zmiee umoliwiy podzia gmi a trzy klasy róice si pod wzgldem poziomu rozwoju spoeczo-gospodarczego, przy zastosowaiu taksoomiczego mierika rozwoju Z. Hellwiga [Hellwig 1968; Nowak 1990]. Jest to jeda z powszechie stosowaych metod taksoomiczych, w której miar agregatow oblicza si jako sytetyczy wskaik taksoomiczej odlegoci daego obiektu od teoretyczego wzorca rozwoju. Metoda wzorca rozwoju Hellwiga pozwala uporzdkowa zbiór obiektów (gmi) P i (gdzie: i = 1, 2,..., ), z których kady jest opisay zbiorem m cech diagostyczych, majcych charakter stymulat lub destymulat. Opis liczbowy zbioru obiektów moe zosta przedstawioy w formie macierzy obserwacji X o postaci: Oecoomia 9 (3) 2010

6 232 I. Pomiaek x11 x12... x1 m x21 x22... x 2m X x1 x2... xm (5) gdzie x ij ozacza wartoci j-tej cechy dla i-tego obiektu (i = 1, 2,..., ; j = 1, 2,..., m). W celu ujedoliceia zmieych dokouje si ormalizacji cech przez ich stadaryzacj zgodie ze wzorem: z ij ( xij xj ), (j = 1, 2,, m) (6) S j W efekcie przeksztaceia otrzymao macierz stadaryzowaych wartoci cech Z: z11 z12... z1 m z21 z22... z 2m Z z1 z2... zm (7) gdzie: z ij jest zestadaryzowa wartoci x ij. Powysza macierz staowia podstaw do wyzaczeia tzw. wzorca rozwoju, tj. abstrakcyjego obiektu (gmiy) P 0 o wspórzdych stadaryzowaych z 01, z 02,, z 0j, gdzie: z 0j = max{z ij }, gdy Z j jest stymulat, oraz z 0j = mi{z ij }, gdy Z j jest destymulat. Wyika z tego, i wzorzec staowi hipotetycza gmia o ajlepszych zaobserwowaych wartociach zmieych. Nastpie dla kadego obiektu P i (gmiy) wyzaczoo odlego od wzorca zgodie z formu: d gdzie: D i0 i 1 (i = 1, 2,, ) (8) D0 m 2 i0 ( ij 0 j) (9) (odlego i-tego obiektu od obiektu P 0 ) j1 D z z D D 2S (10) i0 i1 D D (11) ( i0 0) i1 S D D (12) Acta Sci. Pol.

7 Poziom rozwoju spoeczo-gospodarczego obszarów wiejskich W te sposób wyzaczoo wskaiki sytetycze dla kadej gmiy. Mierik taksoomiczy d i przyjmuje wartoci z przedziau [0, 1]. Im bardziej wartoci cech daej gmiy s zblioe do wzorca, tym poziom jej rozwoju jest wyszy, a im bardziej oddaloe tym iszy. Do klasykacji gmi wedug poziomu rozwoju wykorzystao dwa parametry mierika taksoomiczego, tj. redi arytmetycz i odchyleie stadardowe. Wyodrbioo astpujce przedziay klasowe (grupy): klasa A (wyszy poziom rozwoju) di di sd i (do tej klasy ale gmiy, dla których odlego od wzorca przekracza warto di sd i ), klasa B (redi poziom rozwoju) di sd d i i di sd (do tej klasy zaliczoo gmiy, i dla których odlego od wzorca zawiera si w przedziale did sd, d i i i s di ), klasa C (iszy poziom rozwoju) di di sd i (do tej klasy ale gmiy, dla których odlego od wzorca ie przekracza wartoci di sd i ), gdzie: d i warto mierika sytetyczego obliczoego metod wzorca rozwoju Hellwiga, d i redia arytmetycza cechy (wskaika sytetyczego) d i, s di odchyleie stadardowe cechy d i. Oblicze i aaliz dokoao w programach Microsoft Ofce Excel 2003 oraz SPSS (Statistical Package for the Social Scieces) , atomiast opracowaie map umoliwi program Stata: Data Aalysis ad Statistical Software CHARAKTERYSTYKA BADANEGO OBSZARU Województwo warmisko-mazurskie, utworzoe w 1999 roku [Ustawa 1998], obejmuje powierzchi 24,2 tys. km 2, tj. 7,7% powierzchi kraju oraz 0,6% powierzchi Uii Europejskiej, zajmujc pod tym wzgldem 4. miejsce w skali kraju oraz 77. miejsce w skali UE-27. Od póocy graiczy z obwodem kaliigradzkim Federacji Rosyjskiej, od wschodu z województwem podlaskim, od poudia z województwem mazowieckim, od zachodu z województwami kujawsko-pomorskim i pomorskim, a Zalew Wilay zapewia dostp do Morza Batyckiego. Zgodie z uij Nomeklatur Jedostek Terytorialych do Celów Statystyczych, a poziomie NTS 1 województwo warmisko-mazurskie wchodzi w skad Regiou Póocego (wraz z województwami pomorskim i kujawsko-pomorskim). W graicach województwa (NTS 2) wyodrbioo trzy podregioy (NTS 3) elblski (31% powierzchi, 37% ludoci województwa), olsztyski (po 43% zarówo powierzchi, jak i ludoci) oraz ecki (26% powierzchi i 20% ludoci). Na poziomie NTS 4 województwo zostao podzieloe a 19 powiatów ziemskich oraz 2 powiaty grodzkie (Olszty i Elblg), a a poziomie NTS 5 obejmuje 116 gmi (tj. 16 miejskich, 33 miejsko-wiejskie i 67 wiejskich). W regioie zajduje si 49 miast (ze zacz przewag miast maych) i 3778 miejscowoci wiejskich. Województwo ie aley do wysoko zurbaizowaych udzia ludoci miejskiej utrzymuje si od lat a poziomie 60%, tj. o ok. 1,5 p.p. poiej rediej Oecoomia 9 (3) 2010

8 234 I. Pomiaek krajowej [Regioaly 2007]. Okoo 40% ludoci miejskiej zamieszkuje gówie 3 ajwiksze orodki Olszty, Elblg i Ek, a koleje 33% miasta do 20 tys. mieszkaców. Olszty, stolica województwa, jest ajwikszym orodkiem miejskim a póoco- -wschodim obszarze Polski pomidzy Gdaskiem a Biaymstokiem. Na 1 miejscowo wiejsk przypadao w 2007 roku redio 151 mieszkaców (w kraju 275). Obszary wiejskie zajmuj 97,5% powierzchi regiou, co plasuje województwo pod tym wzgldem a pierwszym miejscu w skali kraju. Powierzchia uytków rolych w 2007 roku staowia 55% powierzchi województwa, grutów leych 32%, grutów pod wodami 5,7%, a grutów pod zabudowaiami 3,5%. Województwo warmisko-mazurskie poooe jest peryferyjie w stosuku do europejskich i krajowych cetrów aktywoci, a w skali europejskiej aley do grupy regioów o ajsabszej dostpoci komuikacyjej i iskim potecjale wyikajcym z posiadaej ifrastruktury komuikacyjej. Dlatego te jego atrakcyjo dla potecjalych iwestorów pozostaje a iezadowalajcym poziomie. POZIOM ROZWOJU SPOECZNO-GOSPODARCZEGO BADANYCH GMIN Przy zastosowaiu taksoomiczego mierika rozwoju Hellwiga gmiy wiejskie i miejsko-wiejskie uszeregowao wzgldem poziomu rozwoju spoeczo-gospodarczego oraz podzieloo a trzy klasy (tab. 2). Najwikszy procet jedostek zaliczoych do klasy A staowiy gmiy miejsko-wiejskie, atomiast w klasie C zdecydowaie domioway gmiy wiejskie. Tabela 2. Gmiy w województwie warmisko-mazurskim w podziale a klasy poziomu rozwoju Table 2. Commues i Warmia ad Mazury provice accordig to classes of a developmet level Gmiy Województwo ogóem ródo: Opracowaie wase. Source: Author s calculatio. A (poziom wyszy) Klasy poziomu rozwoju B (poziom redi) C (poziom iszy) Razem miejsko-wiejskie wiejskie razem Do klasy A zakwalikowao gmiy o wyszym poziomie rozwoju (15 jedostek). Osiem gmi posiadao status gmiy miejsko-wiejskiej. Pozostae o statusie gmiy wiejskiej miay charakter gmi podmiejskich, ssiadujc bezporedio z graicami miast a prawach powiatu: Olsztyem (cztery jedostki) i Elblgiem (jeda gmia) 3, lub otaczajc gmiy miejskie Giycko oraz Ostróda 4. Gówe krajowe szlaki drogowe przebiegay przez prawie wszystkie gmiy z klasy A (14 jedostek). Do klasy B zakwalikowao 3 Due miasta, zamieszkiwae w 2007 roku odpowiedio przez okoo 176 tys. i 127 tys. mieszkaców. 4 redie miasta, liczce w 2007 roku odpowiedio okoo 30 tys. oraz 33 tys. mieszkaców. Acta Sci. Pol.

9 Poziom rozwoju spoeczo-gospodarczego obszarów wiejskich jedostki o przecitym poziomie rozwoju, w tym 22 gmiy miejsko-wiejskie oraz 48 gmi wiejskich (razem 70 jedostek). W klasie C, do której zakwalikowao gmiy o iszym poziomie rozwoju, zalazo si ogóem 15 jedostek, w tym 13 o statusie gmiy wiejskiej oraz tylko 2 jedostki o statusie gmiy miejsko-wiejskiej. Byy to gmiy iessiadujce bezporedio z miastami województwa warmisko-mazurskiego. Pi jedostek ssiadowao z graic polsko-rosyjsk, a dwie leay w dalszej czci powiatów przygraiczych. Przez obszar siedmiu jedostek z klasy C przebiegay gówe drogi krajowe, pozostae za byy poooe w pewym oddaleiu od ukadu komuikacyjego kraju, a poczeie z iymi gmiami umoliwiay drogi wojewódzkie i powiatowe. Przestrzey rozkad wartoci mierika rozwoju spoeczo-gospodarczego Hellwiga przedstawioo a rysuku 1. A B C gmiy miejskie Rys. 1. Gmiy miejsko-wiejskie i wiejskie województwa warmisko-mazurskiego w podziale a 3 klasy mierika rozwoju Hellwiga Fig. 1. Urba-rural ad rural commues i Warmia ad Mazury provice, accordig to 3 classes of Hellwig developmet idex ródo: Opracowaie wase a podstawie daych BDR GUS. Source: Author s calculatio based o the CSO data. W tabeli 3 przedstawioo po 15 pozycji pocztkowych i kocowych w rakigu 100 aalizowaych gmi województwa warmisko-mazurskiego. Zarówo w ajlepszej klasie (A), jak i w klasie ajsabszej (C) zdecydowaie domioway gmiy podregiou olsztyskiego (po 8 z 15 gmi), co wiadczy o gbokim zróicowaiu rozwojowym tego podregiou. Gmiy o wyszym poziomie rozwoju skupioe byy gówie wokó Olsztya, atomiast w sabszej grupie zalazy si przede wszystkim gmiy wiejskie oddaloe i przygraicze. PODSUMOWANIE Województwo warmisko-mazurskie charakteryzuje si oprócz peryferyjoci przestrzeej rówie peryferyjoci rozwojow, pozostajc w pewym dystasie do iych regioów europejskich. Obszary wiejskie województwa cechuje wysoka stopa bezrobo- Oecoomia 9 (3) 2010

10 236 I. Pomiaek Tabela 3. Rakig gmi wiejskich i miejsko-wiejskich województwa warmisko-mazurskiego wedug mierika rozwoju Hellwiga Table 3. Rakig of rural ad urba-rural commues i Warmia ad Mazury provice i accordace to Hellwig developmet idex Miejsce Warto mierika Gmia Powiat Podregio w rakigu rozwoju d i Klasa 1 Stawiguda olsztyski olsztyski 0,367 A 2 Mikoajki mrgowski olsztyski 0,351 A 3 Dywity olsztyski olsztyski 0,347 A 4 Gietrzwad olsztyski olsztyski 0,334 A 5 Ostróda ostródzki elblski 0,300 A 6 Morg ostródzki elblski 0,278 A 7 Giycko giycki ecki 0,275 A 8 Olecko olecki ecki 0,271 A 9 Jokowo olsztyski olsztyski 0,265 A 10 Barczewo olsztyski olsztyski 0,260 A 11 Elblg elblski elblski 0,258 A 12 Olsztyek olsztyski olsztyski 0,247 A 13 Biskupiec olsztyski olsztyski 0,245 A 14 Godap godapski ecki 0,240 A 15 Wgorzewo wgorzewski ecki 0,233 A 86 witki olsztyski olsztyski 0,076 C 87 Jaowiec Kociely idzicki olsztyski 0,076 C 88 Prostki ecki ecki 0,076 C 89 Pieio braiewski elblski 0,076 C 90 Spopol bartoszycki olsztyski 0,072 C 91 Barciay ktrzyski olsztyski 0,065 C 92 Wilczta braiewski elblski 0,064 C 93 Dwierzuty szczycieski olsztyski 0,054 C 94 Kiwity lidzbarski olsztyski 0,051 C 95 Kozowo idzicki olsztyski 0,051 C 96 Kaliowo ecki ecki 0,044 C 97 Lelkowo braiewski elblski 0,042 C 98 Rychliki elblski elblski 0,035 C 99 Górowo Iaweckie bartoszycki olsztyski 0,034 C 100 Budry wgorzewski ecki 0,032 C ródo: Opracowaie wase a podstawie daych BDR GUS. Source: Author s calculatio based o the CSO data. Acta Sci. Pol.

11 Poziom rozwoju spoeczo-gospodarczego obszarów wiejskich cia, iski poziom zatrudieia, saba mobilo siy roboczej, saba dostpo do ifrastruktury edukacyjej oraz gorsza dostpo do usug medyczych. Rozproszoa sie osadicza i saba sie komuikacyja utrudiaj dostpo do usug, szkó i placówek zdrowotych, szczególie a poziomie poadlokalym. Skutecze przeciwdziaaie tym zagroeiom i odwróceie iekorzystych tredów wymaga wsparcia zewtrzego, w tym zastosowaia istrumetów Uii Europejskiej. Badae województwo charakteryzuje si wyraym zróicowaiem wewtrzym w zakresie sytuacji spoeczo-gospodarczej zwaszcza podregio olsztyski. Wyiki bada wskazuj a istot rol przestrzeych czyików lokalizacyjych, takich jak pooeie w stree bezporediego oddziaywaia wikszych miast czy blisko szlaków komuikacyjych (w tym take sieci dróg lokalych), w rozwoju spoeczo-gospodarczym gmi. Wpyw tego rodzaju uwarukowa zosta zauwaoy przy podziale gmi a 3 klasy wedug mierika rozwoju Hellwiga. W klasie gmi o wyszym poziomie rozwoju zalazy si gmiy miejsko-wiejskie oraz podmiejskie (tj. gmiy wiejskie ssiadujce bezporedio z miastami), atomiast do klasy o iszym poziomie rozwoju zakwalikowao gmiy peryferyje i byy to jedostki gówie wiejskie, poooe z dala od krajowych szlaków komuikacyjych. PIMIENNICTWO Adamczewska-Wejchert H., Wejchert K., Mae miasta: problemy urbaistycze stale aktuale. Wydawictwo Arkady, Warszawa. Babuchowska K., Kisiel R., Wpyw samorzdu gmiego a lokaly rozwój gospodarczy a przykadzie gmi województwa warmisko-mazurskiego. Acta Sci. Pol. Oecoomia, 5 (2). Bagdziski S. L., Lokala polityka gospodarcza w okresie trasformacji ustrojowej, UMK, Toru. Borkowski B., Dudek H., Szczesy W., Ekoometria, wybrae zagadieia. Wydawictwo Naukowe PWN, Warszawa. Gralak A., Poziom kokurecyjoci wschodich regioów Polski a tle zróicowa midzyregioalych. Acta Sci. Pol. Oecoomia, 4 (1). Grzebyk B., Szase i ograiczeia rozwoju przedsibiorczoci a obszarach prawie chroioych (a przykadzie gmiy Baligród), [w:] Czudec A. (red.): Regioale uwarukowaia ekoomiczego rozwoju rolictwa i obszarów wiejskich, tom 2, Wydawictwo Uiwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów. Heffer K., Czyiki osadicze wpywajce a potecja rozwojowy obszarów wiejskich. Wie i Rolictwo, 2 (115). Heffer K., Fukcjoowaie miast maych w systemie osadiczym Polski w perspektywie 2033 rekomedacje dla KPZK. Ekspertyza wykoaa a zleceie Miisterstwa Rozwoju Regioalego w ramach prac ad dokumetem Kocepcja Przestrzeego Zagospodarowaia Kraju , (dostp ). Heffer K., Roser A., Czyiki specycze wywierajce wpyw a potecja rozwojowy obszarów wiejskich, [w:] Roser A. (red.): Wiejskie obszary kumulacji barier rozwojowych. IRWiR PAN, Warszawa. Oecoomia 9 (3) 2010

12 238 I. Pomiaek Hellwig Z., Zastosowaie metody taksoomiczej do typologiczego podziau krajów ze wzgldu a poziom rozwoju i struktur kwalikowaych kadr. Przegld Statystyczy, Nr 4. Kozowski A.J., Czaplicka-Kozowska I., Zasady wyboru i kompetecje wójta jako kierowika gmiy, [w:] Niedzielski E. (red.): Przedsibiorstwo i jego otoczeie w warukach itegracji europejskiej. Problematyka zasobów ludzkich. Uiwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztyie, Olszty. Krzyaowska K., Rola stowarzysze agroturystyczych i samorzdów lokalych w rozwoju turystyki wiejskiej, [w:] Adamowicz M. (red.): Rola samorzdu w zarzdzaiu rozwojem lokalym i regioalym, Wydawictwo PWSZ w Biaej Podlaskiej, Biaa Podlaska. Kwiatkowski E., Gówe kategorie i pojcia makroekoomicze. Produkt i dochód arodowy, [w:] Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekoomii. Wydawictwo Naukowe PWN, Warszawa. Nowacka D., Wybrae aspekty wspieraia rozwoju lokalego i przedsibiorczoci w gmiie w oceie samorzdu terytorialego (a przykadzie gmi województwa pozaskiego), [w:] Dolata S. (red.): Fukcjoowaie samorzdu terytorialego. Dowiadczeia i perspektywy, tom II, Wydawictwo Uiwersytetu Opolskiego, Opole. Nowak E., Metody taksoomicze w klasykacji obiektów spoeczo-gospodarczych. PWE, Warszawa. Regioaly Program Operacyjy Warmia i Mazury a lata Dokumet przyjty przez Zarzd Województwa Warmisko-Mazurskiego w diu 14 listopada 2007 r. Roser A. (red.), Typologia wiejskich obszarów problemowych. IRWiR PAN, Warszawa. Roser A. (red.), Wiejskie obszary kumulacji barier rozwojowych. IRWiR PAN, Warszawa. Roser A. (red.), Zróicowaie poziomu rozwoju spoeczo-gospodarczego obszarów wiejskich a zróicowaie dyamiki przemia. IRWiR PAN, Warszawa. Sikorska-Wolak I., Rola samorzdu terytorialego w zarzdzaiu rozwojem lokalym ze szczególym uwzgldieiem gmi wiejskich, [w:] Adamowicz M. (red.): Rola samorzdu w zarzdzaiu rozwojem lokalym i regioalym, Wydawictwo PWSZ w Biaej Podlaskiej, Biaa Podlaska. Sobala-Gwosdz A., Orodki wzrostu i obszary stagacji w województwie podkarpackim. Istytut Geograi i Gospodarki Przestrzeej Uiwersytetu Jagielloskiego, Kraków. Spychalski G., Mezoekoomicze aspekty ksztatowaia rozwoju obszarów wiejskich. IRWiR PAN, Warszawa. Starzyska W., Statystyka praktycza. Wydawictwo Naukowe PWN, Warszawa. Ustawa z d. 24 lipca 1998 r. o wprowadzeiu zasadiczego trójstopiowego podziau terytorialego pastwa (DzU z 1998 r. Nr 96, poz. 603 z pó. zm.). Wojewódzka A., Klasykacja gmi miejsko-wiejskich województwa mazowieckiego wedug poziomu rozwoju, [w:] Strahl D. (red.): Gospodarka lokala w teorii i praktyce. Prace Naukowe AE Wrocaw, r Woiak M., Rola samorzdu w systemie ksztatowaia ekologiczego wizeruku gmiy, [w:] Czudec A. (red.): Regioale uwarukowaia ekoomiczego rozwoju rolictwa i obszarów wiejskich. Wydawictwo Uiwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów. Zelia A. (red.), Taksoomicza aaliza przestrzeego zróicowaia poziomu ycia w Polsce w ujciu dyamiczym. Wydawictwo Akademii Ekoomiczej w Krakowie, Kraków. Acta Sci. Pol.

13 Poziom rozwoju spoeczo-gospodarczego obszarów wiejskich SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT LEVEL OF RURAL AREAS OF WARMIA AND MAZURY PROVINCE Abstract. The paper presets a method of determiig a socio-ecoomic developmet level of territorial etities o the example of urba-rural ad commues rural i Warmia ad Mazury provice. The regio is iterally diverse regardig socio-ecoomic situatio, especially i the case of Olszty subregio. The research results show essetial role of spatial localizatio factors, icludig areas of direct iuece of larger cities or access to commuicatio routes (as well as local roads), i socio-ecoomic developmet of commues. Key words: Hellwig developmet idex, local developmet, Warmia ad Mazury provice Zaakceptowao do druku Accepted for prit Oecoomia 9 (3) 2010