Sylabus przedmiotu: EPIDEMIOLOGIA I NADZÓR SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNY. Kierunek studiów Poziom kształcenia Forma studiów

Transkrypt

1 Sylabus przedmiotu: EPIDEMIOLOGIA I NADZÓR SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNY Nazwa przedmiotu Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Epidemiologia i nadzór sanitarnoepidemiologiczny Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego Kod przedmiotu - Studia Kierunek studiów Poziom kształcenia Forma studiów Zdrowie publiczne Studia II stopnia Stacjonarne Rodzaj przedmiotu kierunkowy Rok i semestr studiów Rok I, sem. 1,2 Imię i nazwisko koordynatora przedmiotu Imię i nazwisko osoby prowadzącej ( osób prowadzących) zajęcia z przedmiotu Dr n. med. Dorota Gutkowska Dr n. med. Dorota Gutkowska Cele zajęć z przedmiotu 1. Zdobycie wiedzy na temat epidemiologii i prewencji chorób zakaźnych i niezakaźnych związanych z warunkami środowiska, stylem życia i sposobem żywienia stanowiących ważny problem w zakresie zdrowia publicznego. 2. Poznanie przyczyn, mechanizmów powstawania oraz symptomatologi głównych chorób cywilizacyjnych oraz ich implikacji w wymiarze zdrowotnym, społecznym i ekonomicznym. 3. Wykształcenie umiejętności samodzielnego proponowania rozwiązań konkretnych problemów epidemiologicznych. 4. Zdobycie wiedzy na temat zastosowania metod epidemiologicznych w nadzorze sanitarnoepidemiologicznym. 5. Dokładne poznanie struktury i zadań instytucji prowadzących działania z zakresu nadzoru sanitano-epidemiologicznego. 6. Wykształcenie umiejętności rozwiązywania problemów z zakresu nadzoru sanitarnoepidemiologicznego i promocji zdrowia. 7. Wykształcenie motywacji do samodzielnego zdobywania wiedzy i poszerzania swoich umiejętności badawczych korzystając z obiektywnych źródeł informacji oraz podejmowania autonomicznych działań mających na celu rozstrzyganie praktycznych problemów epidemiologicznych.

2 Wymagania wstępne - Wiedza: Efekty kształcenia P_W01: Ma pogłębioną wiedzę na temat epidemiologii i prewencji chorób zakaźnych i niezakaźnych związanych z warunkami środowiska, stylem życia i sposobem żywienia stanowiących ważny problem w zakresie zdrowia publicznego (K_W01); P_W02: Omawia przyczyny, mechanizmy powstawania oraz symptomatologię głównych chorób cywilizacyjnych oraz zna ich implikacje w wymiarze medycznym, społecznym i ekonomicznym (K_W29); P_W03: Rozumie rolę instytucji funkcjonujących w systemie ochrony zdrowia w obszarze opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, edukacji, promocji zdrowia, nadzoru sanitarnego oraz planowania (K_W10). Umiejętności: P_U01: Potrafi samodzielnie przedstawić rozwiązanie konkretnego problemu epidemiologicznego (K_U04 ); P_U02: Potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i integrować informacje z różnych źródeł oraz formułować na tej podstawie krytyczne sądy na temat zagrożeń i problemów zdrowotnych (K_ U13). Kompetencje społeczne: P_K01: Umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać swoje umiejętności badawcze korzystając z obiektywnych źródeł informacji oraz potrafi podejmować autonomiczne działania zmierzające do rozstrzygania praktycznych problemów epidemiologicznych i nadzoru sanitarnego (K_K10). Forma(y) zajęć, liczba realizowanych godzin Wykłady 35 godz. Ćwiczenia audytoryjne 55 godz. Treści programowe Wykłady

3 Semestr 1 1. Wprowadzenie do epidemiologii - definicje, podział, zastosowania epidemiologii oraz najważniejsze osiągnięcia w dziedzinie zdrowia publicznego 2. Epidemiologia chorób zakaźnych - proces epidemiczny i jego elementy z uwzględnieniem charakterystyki szczegółowej wybranych chorób zakaźnych o dużym znaczeniu praktycznym 3. Zasady rozpoznawania epidemii, postępowania w czasie jej wystąpienia, opracowanie ogniska epidemicznego 4. Zasady postępowania przeciwepidemicznego w przypadku klęsk żywiołowych i katastrof 5. Epidemiologia chorób niezakaźnych rozmiar problemu w krajach rozwiniętych i rozwijających się mierzony w DALY pojęcie transformacji epidemiologicznej. Przyczynowość i czynniki ryzyka w epidemiologii chorób niezakaźnych. Społecznie ważne choroby niezakaźne ( big killers, big cripplers oraz cukrzyca) 6. Badania przesiewowe w epidemiologii chorób niezakaźnych celowość badań, ich organizacja oraz stosowane metody 3 godz. 7. Epidemiologia środowiskowa i epidemiologia w medycynie pracy. Środowisko i zdrowie. Ekspozycja i dawka. Zależność dawka-efekt. Zależność dawkaodpowiedź. Ocena ryzyka i zarządzanie ryzykiem Razem 15 godz. Semestr 2 8. Badania przesiewowe w epidemiologii chorób niezakaźnych celowość badań, ich organizacja oraz stosowane metody 9. Diagnozowanie kliniczne, a diagnozowanie epidemiologiczne 10. Epidemiologia środowiskowa i epidemiologia w medycynie pracy. Środowisko i zdrowie 11. Ekspozycja i dawka. Zależność dawka-efekt Zależność dawkaodpowiedź. Ocena ryzyka i zarządzanie ryzykiem 12. Choroby uwarunkowane narażeniem na szkodliwe czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne w środowisku pracy. Epidemiologia chorób zawodowych 13. Etyka i Zasady Dobrej Praktyki Epidemiologicznej

4 Razem 20 godz. SUMA 35 godz. Ćwiczenia SEMESTR 1 1. Struktura organizacyjna i podległość administracyjna, na różnych szczeblach, Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Współpraca z innymi inspekcjami i służbami administracji rządowej 2. Zadania realizowane przez Państwową Inspekcję Sanitarną w ramach zapobiegawczego nadzoru inwestycyjnego, nadzoru bieżącego, działalności oświatowo - zdrowotnej i promocji zdrowia oraz sanitatnej ochrony granic państwa i Unii Europejskiej 3. Prezentacje zespołowe, multimedialne na temat realizacji przez Państwową Inspekcję Sanitarną działań z zakresu zdrowia publicznego, a w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami: higieny środowiska, higieny pracy, higieny radiacyjnej, higieny procesów nauczania i wychowania, higieny wypoczynku i rekreacji, zdrowotnymi żywienia, żywności i przedmiotów użytku, higieniczno-sanitarnymi spełnianymi przez personel medyczny, sprzęt i pomieszczenia zakładów opieki zdrowotnej oraz zapobiegania powstawaniu i zwalczania chorób zakaźnych i zawodowych. Po każdej prezentacji podsumowanie i dyskusja 4. Studia przypadków przygotowane zespołowo: 6 godz. - Wirusowe zapalenie wątroby typu A problem nieaktualny? - Zawodowe uszkodzenie słuchu kto ponosi za to odpowiedzialność? - Szkodliwość pyłu PM-10 faktyczne zagrożenia w regionie. - Kto gwarantuje właściwą jakość zdrowotną wody do picia? - Dopalacze i miękkie narkotyki czy powinny być legalne? 5. Zestawy zadań do rozwiązania w grupach, z zakresu: - próby tworzenia opisu sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnym, przeciwko którym stosujemy szczepienia ochronne, - podstawowych zagrożeń zdrowotnych w środowisku pracy, - żywności ekologicznej i genetycznie modyfikowanej, - promieniowania elektromagnetyczne, - problemów związanych z zapewnienim prawidłowych warunków w

5 placówkach opiekuńczo-wychowawczych. 6. Celowość utrzymywania instytucji zajmujących się zdrowiem publicznym, poprzez funkcje kontrolno - nadzorcze i promocyjne burza mózgów. Podsumowanie Razem 3 godz. 25 godz. SEMESTR 2 7. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny w Warszawie, Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi centra merytoryczne Państwowej Inspekcji Sanitarnej 8. Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) 9. Europejski System Wczesnego Ostrzegania i Reagowania (EWRS) 10. System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF) 11. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) 12. Choroby nowopojawiające się i nawracajace się (emerging and reemerging infectious diseases) 13. Ochrona sanitarna granic, współpraca z innymi służbami i strażami 14. Studia przypadków przygotowywane zespołowo: 6 godz. - opracowanie epidemiologiczne ogniska choroby zakaźnej przenoszonej drogą pokarmową, - opracowanie epidemiologiczne ogniska choroby zakaźnej przeciwko której szczepimy, - opracowanie epidemiologiczne ogniska choroby zakaźnej przenoszonej drogą powietrzno-kropelkową, - wywiad epidemiologiczny w kierunku narażenia zawodowego, - ocena wyników fizykochemicznych i mikrobiologicznych wody do picia, - nadzór nad gospodarką szczepionkami i wykonawstwem szczepień, - nadzór (surveillance) nad grypą w sezonie epidemicznym 15. Zestawy zadań do rozwiązania i prezentacji multimedialnych, przygotowanie zespołowe - tematyka: 6 godz. - aktualne problemy związane z nadzorem sanitarnym nad zakładami

6 udzielającymi świadczeń zdrowotnych, - zwalczanie epidemii wzw B w Polsce od drugiej połowy lat 70-tych po dziś, - zapobieganie i zwalczanie zakażeń szpitalnych próby rozwiązań systemowych, - hałas, wibracje, promieniowanie elektromagnrtyczne współczesne zagrożenia na stanowiskach pracy, - opieka przedszkolna i nauczanie w klasach młodszych szkoły podstawowej rozwiązania higieniczne, - antyseptyka, dezynfekcja i sterylizacja, stosowanie sprzętu i materiałów jednorazowego użytku jako gwarancja bezpieczeństwa świadczonych usług medycznych, - programy oświatowo-zdrowotne i profilaktyczne, kampanie prozdrowotne, - zagrożenia zdrowotne i choroby związane z trybem życia, odżywianiem, alkoholizmem, nikotynizmem oraz narkomanią, - metody działania zapobiegawczego nadzoru sanitarnego 16. Dokumentacja bieżącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego, rejestry epidemiologiczne oraz dokumentacja oświatowo-zdrowotna. Sposoby prowadzenia i archiwizacji 17. Systemy jakości w Państwowej Inspekcji Sanitarnej: - akredytacja metod badawczych laboratoriów : PN-EN ISO/EIC 17025:2005; PN-EN ISO/IEC 17011:2006, - akredytacja jednostek inspekcyjnych typu A : PN-EN ISO/IEC 17020, - certyfikacja zgodnie z normą ISO 9001:2008. Razem 30 SUMA 55 Metody dydaktyczne Wykład aktywizujący z prezentacją multimedialną Ćwiczenia: - prezentacje multimedialne prowadzącego ćwiczenia, - praca w grupach przygotowanie prezentacji multimedialnych, - studia przypadku, - rozwiązywanie zadań i przykładowych problemów,

7 - burza mózgów. Sposób(y) i forma(y) zaliczenia Wykład (efekty: P_W01, P_W02, P_W03) - egzamin pisemny (pytania testowe oraz pytania otwarte). Ćwiczenia (efekty: P_U01, P_U2, P_K01) - ustalenie oceny zaliczeniowej na podstawie ocen cząstkowych (uzyskanych z kolokwium i oceny aktywności w trakcie ćwiczeń, kryteria oceny: kompletność odpowiedzi, aktualny stan prawny, fachowa terminologia). Metody i kryteria oceny Wykład: Semestr 1 Średnia ocen cząstkowych za efekty: P_W01- zaliczenie pisemne: A. Pytania z zakresu wiadomości do zapamiętania; B. Pytania z zakresu widomości do rozumienia; Na zaliczenie student potrafi: rozwiązać zadań z obszaru A i B, dotyczących wiedzy na temat epidemiologii i prewencji chorób zakaźnych i niezakaźnych związanych z warunkami środowiska, stylem życia i sposobem żywienia stanowiących ważny problem w zakresie zdrowia publicznego; P_W02- zaliczenie pisemne: A. Pytania z zakresu wiadomości do zapamiętania; B. Pytania z zakresu widomości do rozumienia; Na zaliczenie student potrafi: rozwiązać zadań z obszaru A i B, dotyczących omówienia przyczyn, mechanizmów powstawania oraz symptomatologii głównych chorób cywilizacyjnych oraz znajomości ich implikacji w wymiarze medycznym, społecznym i ekonomicznym; P_W03 zaliczenie pisemne: A. Pytania z zakresu wiadomości do zapamiętania;

8 B. Pytania z zakresu widomości do rozumienia; Na zaliczenie student potrafi: rozwiązać zadań z obszaru A i B, dotyczących rozumienia roli instytucji funkcjonujących w systemie ochrony zdrowia w obszarze opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, edukacji, promocji zdrowia, nadzoru sanitarnego oraz planowania; Ocena z ćwiczeń: Średnia ocena za efekty: P_U01 - Ocena średnia ważona wynikająca z ocen cząstkowych za: - umiejętność samodzielnego przedstawienia rozwiązania konkretnego problemu epidemiologicznego, ocenianą na podstawie aktywności na zajęciach (waga 1/3) oraz - za kolokwium pisemne z w/w zakresu (waga 2/3); P_U02 - Ocena średnia ważona wynikająca z ocen cząstkowych za: - umiejętność wyszukiwania, analizowania, oceniania, selekcjonowania i integrowania informacji z różnych źródeł oraz formułowania na tej podstawie krytycznych sądów na temat zagrożeń i problemów zdrowotnych, ocenianą na podstawie aktywności na zajęciach (waga 1/3) oraz - za kolokwium pisemne z w/w zakresu (waga 2/3); Oceny wg skali szkolnej: 2 5; P_K01 - Ocena kompetencji odnośnie samodzielnego zdobywania wiedzy i poszerzania swoich umiejętności badawczych korzystając z obiektywnych źródeł informacji oraz podejmowania autonomicznych działań zmierzających do rozstrzygania praktycznych problemów epidemiologicznych i nadzoru sanitarnego, na podstawie obserwacji podczas zajęć ćwiczeniowych; Ocena wg skali szkolnej: 2 5. Uwaga: ocenę pozytywną z przedmiotu można uzyskać wyłącznie pod warunkiem uzyskania pozytywnej oceny za każdy z ustanowionych efektów kształcenia. Semestr 2 Wykład:

9 Średnia ocen cząstkowych za efekty: P_W01- egzamin pisemny: A. Pytania z zakresu wiadomości do zapamiętania; B. Pytania z zakresu widomości do rozumienia; C. Rozwiązywanie zadania pisemnego typowego; D. Rozwiązywanie zadania pisemnego nietypowego; Na ocenę niedostateczną student nie potrafi: rozwiązać zadań z obszaru A i B (łącznie nie więcej jak 50%) oraz zadań z obszaru C i D (łącznie nie więcej jak 50%), dotyczących wiedzy na temat epidemiologii i prewencji chorób zakaźnych i niezakaźnych związanych z warunkami środowiska, stylem życia i sposobem żywienia stanowiących ważny problem w zakresie zdrowia publicznego; Na ocenę dostateczną student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (łącznie > 50%) lub wszystkie zadania (A+B+C+D) na łącznie > 50% pkt., dotyczące wiedzy na temat epidemiologii i prewencji chorób zakaźnych i niezakaźnych związanych z warunkami środowiska, stylem życia i sposobem żywienia stanowiących ważny problem w zakresie zdrowia publicznego; Na ocenę dobrą student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (łącznie > 75%) oraz zadania z obszaru C i D (łącznie > 50%), dotyczące wiedzy na temat epidemiologii i prewencji chorób zakaźnych i niezakaźnych związanych z warunkami środowiska, stylem życia i sposobem żywienia stanowiących ważny problem w zakresie zdrowia publicznego; Na ocenę bardzo dobrą student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (> 90%) oraz zadania z obszaru C i D (łącznie > 75%), dotyczące wiedzy na temat epidemiologii i prewencji chorób zakaźnych i niezakaźnych związanych z warunkami środowiska, stylem życia i sposobem żywienia stanowiących ważny problem w zakresie zdrowia publicznego. P_W02- egzamin pisemny: A. Pytania z zakresu wiadomości do zapamiętania; B. Pytania z zakresu widomości do rozumienia; C. Rozwiązywanie zadania pisemnego typowego; D. Rozwiązywanie zadania pisemnego nietypowego; Na ocenę niedostateczną student nie potrafi: rozwiązać zadań z obszaru A i B (łącznie nie więcej jak 50%) oraz zadań z obszaru C i D (łącznie nie więcej jak 50%), dotyczących omówienia przyczyn, mechanizmów powstawania oraz symptomatologii głównych chorób cywilizacyjnych oraz znajomości ich implikacji w wymiarze

10 medycznym, społecznym i ekonomicznym; Na ocenę dostateczną student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (łącznie > 50%) lub wszystkie zadania (A+B+C+D) na łącznie > 50% pkt., dotyczące omówienia przyczyn, mechanizmów powstawania oraz symptomatologii głównych chorób cywilizacyjnych oraz znajomości ich implikacji w wymiarze medycznym, społecznym i ekonomicznym; Na ocenę dobrą student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (łącznie > 75%) oraz zadania z obszaru C i D (łącznie > 50%), dotyczące omówienia przyczyn, mechanizmów powstawania oraz symptomatologii głównych chorób cywilizacyjnych oraz znajomości ich implikacji w wymiarze medycznym, społecznym i ekonomicznym; Na ocenę bardzo dobrą student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (> 90%) oraz zadania z obszaru C i D (łącznie > 75%), dotyczące omówienia przyczyn, mechanizmów powstawania oraz symptomatologii głównych chorób cywilizacyjnych oraz znajomości ich implikacji w wymiarze medycznym, społecznym i ekonomicznym. P_W03 - egzamin pisemny: A. Pytania z zakresu wiadomości do zapamiętania; B. Pytania z zakresu widomości do rozumienia; C. Rozwiązywanie zadania pisemnego typowego; D. Rozwiązywanie zadania pisemnego nietypowego; Na ocenę niedostateczną student nie potrafi: rozwiązać zadań z obszaru A i B (łącznie nie więcej jak 50%) oraz zadań z obszaru C i D (łącznie nie więcej jak 50%), dotyczących rozumienia roli instytucji funkcjonujących w systemie ochrony zdrowia w obszarze opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, edukacji, promocji zdrowia, nadzoru sanitarnego oraz planowania; Na ocenę dostateczną student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (łącznie > 50%) lub wszystkie zadania (A+B+C+D) na łącznie > 50% pkt., dotyczące rozumienia roli instytucji funkcjonujących w systemie ochrony zdrowia w obszarze opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, edukacji, promocji zdrowia, nadzoru sanitarnego oraz planowania; Na ocenę dobrą student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (łącznie > 75%) oraz zadania z obszaru C i D (łącznie > 50%), dotyczące rozumienia roli instytucji funkcjonujących w systemie ochrony

11 zdrowia w obszarze opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, edukacji, promocji zdrowia, nadzoru sanitarnego oraz planowania; Na ocenę bardzo dobrą student potrafi: rozwiązać zadania z obszaru A i B (> 90%) oraz zadania z obszaru C i D (łącznie > 75%), dotyczące rozumienia roli instytucji funkcjonujących w systemie ochrony zdrowia w obszarze opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, edukacji, promocji zdrowia, nadzoru sanitarnego oraz planowania. Ocena z ćwiczeń: Średnia ocena za efekty: P_U01 - Ocena średnia ważona wynikająca z ocen cząstkowych za: - umiejętność samodzielnego przedstawienia rozwiązania konkretnego problemu epidemiologicznego, ocenianą na podstawie aktywności na zajęciach (waga 1/3) oraz - za kolokwium pisemne z w/w zakresu (waga 2/3); P_U02 - Ocena średnia ważona wynikająca z ocen cząstkowych za: - umiejętność wyszukiwania, analizowania, oceniania, selekcjonowania i integrowania informacji z różnych źródeł oraz formułowania na tej podstawie krytycznych sądów na temat zagrożeń i problemów zdrowotnych, ocenianą na podstawie aktywności na zajęciach (waga 1/3) oraz - za kolokwium pisemne z w/w zakresu (waga 2/3); Oceny wg skali szkolnej: 2 5; P_K01 - Ocena kompetencji odnośnie samodzielnego zdobywania wiedzy i poszerzania swoich umiejętności badawczych korzystając z obiektywnych źródeł informacji oraz podejmowania autonomicznych działań zmierzających do rozstrzygania praktycznych problemów epidemiologicznych i nadzoru sanitarnego, na podstawie obserwacji podczas zajęć ćwiczeniowych; Ocena wg skali szkolnej: 2 5. Uwaga: ocenę pozytywną z przedmiotu można uzyskać wyłącznie pod warunkiem uzyskania pozytywnej oceny za każdy z ustanowionych efektów kształcenia. Całkowity nakład pracy studenta potrzebny do osiągnięcia założonych efektów w godzinach oraz punktach ECTS Rodzaje aktywności studia ST

12 1h 1. Udział w Wykładach/Konwersatoriach (plus 1 do na egzamin/zaliczenie podać w nawiasie) 2. Przygotowanie studenta do egzaminu/zaliczenia W/K (praca własna) 3. Udział w Ćwiczeniach/Laboratoriach (plus 1 godz. na zaliczenie pisemne) w tym Ćw.P* (podać w drugim nawiasie). 4. Przygotowanie do ćwiczeń (prezentacja, prasówka itp.) 5. Przygotowanie studenta do zaliczenia Ćw/L (praca własna) 6. Ewentualnie Zajęciach projektowe (ZP) w ramach godz. ćwiczeniowych Ćw/L = 4 godz (w tym): - omówienie wstępne ZP = - konsultacje = 2 h - podsumowanie (omówienie projektów) = h 7. Zajęcia projektowe w ramach Ćw/L praca własna studenta 8. Sumaryczne obciążenie pracą studenta w ramach przedmiotu /pkt / 9. Punkty ECTS ogółem za przedmiot 10. Obciążenie studenta związane z zajęciami praktycznymi (L/ZP+ ewentualnie Ćw.P*) / pkt ewentualnie 3 (Ćw.P*)/ 11. Obciążenie studenta na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich /pkt.1+3/ 35 (+2) (+2)/(- 40*) (18) Język wykładowy polski (19) Praktyki zawodowe w ramach przedmiotu - (20) Literatura Literatura podstawowa: 1. Beaglehole R., Bonita R., Kjellstrom T. Podstawy

13 epidemiologii. Tłumaczenie pod redakcją N. Szeszeni- Dąbrowskiej, Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera, Łódź Jędrychowski W. Podstawy epidemiologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków Literatura uzupełniająca: 1. Jędrychowski, W. Epidemiologia. Wprowadzenie i metody badań. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A. Choroby zakaźne i pasożytnicze epidemiologia i profilaktyka. α - Medica Press, Bielsko-Biała Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A. Wakcynologia. α -Medica Press, Bielsko-Biała Kulig T.B., Latalski M. Zdrowie publiczne. Czelej, Lublin Podpis koordynatora przedmiotu Podpis kierownika jednostki