1. Znaczenie oczekiwań inflacyjnych dla banku centralnego

Transkrypt

1 Tomasz Łyziak BADANIE OCZEKIWAŃ INFLACYJNYCH PODMIOTÓW INDYWIDUALNYCH NA PODSTAWIE ANKIET JAKOŚCIOWYCH Oczkiwania inflacyjn są bardzo istotnym czynnikim branym pod uwagę przz bank cntralny w prowadzonj przz nigo polityc piniężnj, zwłaszcza w rżimi bzpośrdnigo clu inflacyjngo. Jdnym z źródł widzy na tmat oczkiwań inflacyjnych są ankity jakościow przprowadzan wśród podmiotów konomicznych, których wyniki mogą być następni skwantyfikowan. Istniją dwi podstawow mtody takij kwantyfikacji: mtoda probabilistyczna oraz mtoda rgrsyjna. Clm ninijszgo opracowania jst przdstawini wyników zastosowania dwóch wariantów mtody probabilistycznj do badania oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych w Polsc w okrsi od 992 r. do 999 r. na podstawi ankit przprowadzanych przz DEMOSKOP. Ponadto zostaną zaprzntowan założnia mtody rgrsyjnj, która z względu na brak dostatczni płnych ankit ni moż być w obcnym momnci wykorzystana do badania oczkiwań inflacyjnych w Polsc.. Znaczni oczkiwań inflacyjnych dla banku cntralngo W współczsnj konomii coraz większ znaczni przypisuj się oczkiwaniom jdnostk gospodarujących (gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych formułowanym w odnisiniu do różnych paramtrów makrokonomicznych, zwłaszcza do inflacji. Oczkiwania t warunkują zachowania konomiczn będąc jdnym z istotnych krytriów podjmowania dcyzji związanych z sframi konsumpcji, oszczędności, inwstycji. Wzrost oczkiwanj stopy inflacji znajduj odzwircidlni m.in. w antycypacyjnych podwyżkach cn dokonywanych przz przdsiębiorstwa w oczkiwaniu na wzrost kosztów produkcji, w żądaniach podwyżk płac przz pracowników, w wzrości konsumpcji wynikającym z obawy konsumntów przd dprcjacją wartości dochodów oraz posiadanych zasobów piniężnych, w jdnoczsnym powstrzymywaniu się przz producntów od sprzdaży części wytworzonj produkcji z względu na spodziwany wzrost cn w przyszłości 2. Wobc wywołania takich zachowań rynkowych: wzrostu popytu i spadku podaży, wzrost oczkiwań inflacyjnych staj się samospłniającą się prognozą. Oczkiwania inflacyjn są istotnym paramtrm branym pod uwagę przz bank cntralny, poniważ stanowią intgraln ogniwo mchanizmu transmisji impulsów polityki piniężnj. Autor wyraża podziękowani za uwagi i sugsti oraz pomoc w ralizacji projktu: dr P. Boguszwskimu, P. Grzlakowi (DEMOSKOP, prof. A. Sławińskimu oraz E. Wróbl. Wyłączni autor ponosi odpowidzialność za pozostając w tkści błędy i uchybinia. Wszlki uwagi i sugsti będą mil widzian i uwzględnion w dalszych pracach. Kontakt: Tomasz.Lyziak@nbp.x4.nt.pl 2 Por. A. Pollok (998, Inflacja w torii konomii: pomocnicz matriały dydaktyczn, Wydawnictwo Akadmii Ekonomicznj w Krakowi, str

2 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 2 Na przykład w tradycyjnym kanal stóp procntowych zakłada się, iż poluzowani polityki piniężnj prowadzi do spadku stóp nominalnych, co przy założniu sztywności cn skutkuj obniżnim się stóp ralnych. Jśli jdnak do tgo mchanizmu włączymy oczkiwania inflacyjn, fkt dla stóp ralnych ni jst oczywisty. W warunkach dominowania silnych oczkiwań inflacyjnych podmioty gospodarując mogą zaragować na wzrost podaży piniądza w tn sposób, ż wkomponują oczkiwania co do wzrostu cn w poziom stóp procntowych, co przy tzw. fkci Fishra doprowadzi do wzrostu stóp nominalnych. Tym samym w tj sytuacji fktm przyspisznia kspansji piniężnj będzi wzrost stóp nominalnych (przy braku zmian w poziomi stóp ralnych a ni ich spadk 3. Wpływ polityki piniężnj na gospodarkę: na zagrgowany popyt oraz procsy cnow zalży więc w znacznym stopniu od oczkiwań inflacyjnych. Znajomość oczkiwań inflacyjnych; tgo, w jaki sposób są on formułowan, jak zalżą od dcyzji polityki piniężnj, jst zatm kwstią fundamntalną dla banku cntralngo. Koniczność skutczngo oddziaływania banku cntralngo na oczkiwania inflacyjn to jdna z przsłank zyskiwania coraz większj popularności przz stratgię prowadznia polityki piniężnj opartą na zasadzi bzpośrdnigo clu inflacyjngo. Transparntność działań podjmowanych przz bank cntralny, będąca konstytutywnym lmntm stratgii bzpośrdnigo clu inflacyjngo, zwiększa fktywność wpływania przz bank cntralny na obniżani się oczkiwań inflacyjnych, co pomaga w osiągnięciu stabilności cn 4. Okoliczność ta znalazła się wśród argumntów uzasadniających przyjęci w 998 r. przz Radę Polityki Piniężnj Narodowgo Banku Polskigo stratgii bzpośrdnigo clu inflacyjngo jako najbardzij adkwatnj dla przłamywania oczkiwań inflacyjnych, będących jdną z głównych barir w procsi dalszgo obniżania inflacji 5. Jdnym z sposobów badania oczkiwań inflacyjnych jst analiza wyników ankit jakościowych przprowadzanych rgularni wśród różnych podmiotów gry rynkowj (gospodarstw domowych, podmiotów gospodarczych, banków. 3 R. Kokoszczyński [rd.] (999, Mchanizm transmisji impulsów polityki piniężnj: przgląd głównych torii oraz spcyfikacja transmisji w Polsc, Matriały i Studia, zszyt nr 9, Dpartamnt Analiz i Badań, Narodowy Bank Polski, Warszawa, sirpiń, str Por. F. S. Mishkin, A. S. Posn (997, Inflation targting: lssons from four countris, National Burau of Economic Rsarch, Working Papr 626, str Rada Polityki Piniężnj (998, Śrdniookrsowa stratgia polityki piniężnj na lata , Narodowy Bank Polski, Warszawa, str..

3 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 3 2. Konstrukcja ankity DEMOSKOP- u oraz jj rzultaty Spośród ankit, których rspondnci dklarują swoj przwidywania co do przbigu procsów cnowych w przyszłości 6, na potrzby ninijszgo opracowania wybrano ankitę DEMOSKOP- u. Jst ona przprowadzana comisięczni na losowo wybranj, rprzntatywnj próbi podmiotów indywidualnych, którym zadaj się następując pytani: Jak Pan(i sądzi, patrząc na to, co się obcni dzij, czy w ciągu najbliższych 2 misięcy cny:. będą rosły szybcij niż traz 2. będą rosły w tym samym tmpi 3. będą rosły wolnij 4. będą taki sam jak traz 5. będą niższ 6. trudno powidzić. Z względu na mtodę doboru, próbę można okrślić jako losowo- kwotową. Rspondnci dobirani są mtodą kwotową z względu na płć, wik i wykształcni w stu gminach wylosowanych z prawdopodobiństwami proporcjonalnymi do liczby ludności. Efktywna liczbność próby wynosi około osób. Odpowidzi zbiran są na zasadzi indywidualngo wywiadu kwstionariuszowgo. Bliższ charaktrystyki dotycząc badań przprowadzanych w ostatnich misiącach zawart są w Tabli. Czas przprowadzania wywiadów Efktywna liczbność próby Statystyczny błąd oszacowań (na poziomi ufności,95 maj 999 r osób ni większy niż (/- 3,3% czrwic 999 r osób ni większy niż (/- 3,2% lipic 999 r osób ni większy niż (/- 3,2% sirpiń 999 r osób ni większy niż (/- 3,2% wrzsiń 999 r osób ni większy niż (/- 3,2% paździrnik 999 r osób ni większy niż (/- 3,2% listopad 999 r osoby ni większy niż (/- 3,2% grudziń 999 r osób ni większy niż (/- 3,2% Tabla. Informacj o badaniu Odstk rspondntów wybirających każdy z wariantów odpowidzi na przytoczon pytani ankity DEMOSKOP- u w okrsi od początku 992 r. do grudnia 999 r. zaprzntowany jst na Rysunku poniżj 7. 6 Ankity dotycząc oczkiwań inflacyjnych przprowadzan są m.in. przz GUS (wśród przdsiębiorstw, przz DEMOSKOP (wśród podmiotów indywidualnych przz agncj REUTERS oraz PENTOR (wśród bankowców. 7 Wyniki ankity DEMOSKOP- u w formaci liczbowym podan są w Załączniku.

4 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 4 6,% 6,% 5,% 5,% 4,% 4,% 3,% 3,% 4 2,% 2,%,%,%,% sty-92 sty-93 sty-94 sty-95 sty-96 sty-97 sty-98 sty-99,% sty-92 sty-93 sty-94 sty-95 sty-96 sty-97 sty-98 sty-99 6,% 6,% 5,% 5,% 4,% 4,% 3,% 2 3,% 5 2,% 2,%,%,%,% sty-92 sty-93 sty-94 sty-95 sty-96 sty-97 sty-98 sty-99,% sty-92 sty-93 sty-94 sty-95 sty-96 sty-97 sty-98 sty-99 6,% 6,% 5,% 5,% 4,% 4,% 3,% 3 3,% 6 2,% 2,%,%,%,% sty-92 sty-93 sty-94 sty-95 sty-96 sty-97 sty-98 sty-99,% sty-92 sty-93 sty-94 sty-95 sty-96 sty-97 sty-98 sty-99 Rysunk. Wyniki ankity DEMOSKOP- u w okrsi styczń 992 r. grudziń 999 r.; odstk rspondntów wybirających każdy z podanych wariantów odpowidzi na zadawan pytani: Jak Pan(i sądzi, patrząc na to, co się obcni dzij, czy w ciągu najbliższych 2 misięcy cny:. będą rosły szybcij niż traz, 2. będą rosły w tym samym tmpi, 3. będą rosły wolnij, 4. będą taki sam jak traz, 5. będą niższ, 6. trudno powidzić Po zaldwi pobiżnym oglądzi powyższych wykrsów nasuwa się spostrzżni o silnj statyczności oczkiwań inflacyjnych. Ocniając przyszł kształtowani się procsów cnowych frakcja rspondntów dklarujących wzrost cn w tym samym tmpi co dotychczas jst dominująca i oscyluj wokół 5%.

5 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 5 3. Mtoda probabilistyczna kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych Opisy mtody probabilistycznj, któr można znalźć w litraturz, odnoszą się zwykl do ankit zawirających jdyni trzy warianty odpowidzi na pytani o kształtowani się cn w najbliższym okrsi. Rspondnci dklarują, czy sądzą, iż cny w stosunku do cn biżących wzrosną, pozostaną bz zmian czy tż spadną 8. Mimo iż ankita DEMOSKOP-u jst bardzij złożona wydaj się, ż mtoda probabilistyczna poddana pwnym modyfikacjom moż zostać wykorzystana, a nawt, w związku z płnijszą informacją zawartą w rozpatrywanj ankici, można wyliminować słabości podjścia oryginalngo. Kwantyfikacja oczkiwań inflacyjnych mtodą probabilistyczną została po raz pirwszy zaproponowana przz Thila 9, jako altrnatywa dla tzw. balanc statistics dfiniowanych jako różnica pomiędzy odstkim rspondntów oczkujących wzrostu cn oraz odstkim oczkującym spadku cn. Wnioskowani opira się na dwóch kluczowych założniach. Po pirwsz, uznaj się, iż każdy z ankitowanych podmiotów posiada własną funkcję prawdopodobiństwa oczkiwanj zmiany cn; moż ona być różna dla poszczgólnych podmiotów i moż się zminiać w czasi, stanowi jdnak podstawę udzilanych w ankici odpowidzi. Po drugi, przyjmuj się, ż jżli oczkiwana zmiana cn zawira się w przdzial (-s,s, ankitowani będą dklarować, iż oczkiwany poziom cn ni ulgni zmiani. Przdział tn nazywany jst przdziałm wrażliwości (snsibility intrval. W ninijszym rozdzial zaprzntowan zostaną dwi wrsj mtody probabilistycznj: w pirwszj z nich zakłada się, iż oczkiwana stopa zmiany cn ma rozkład normalny, w drugij natomiast, iż ma ona rozkład jdnostajny (uniform distribution. 3.. Rozkład normalny mtoda Carlsona i Parkina Uściślając przdstawion wyżj założnia mtody probabilistycznj Carslon i Parkin stwirdzają, iż jśli liczba ankitowanych jst dostatczni duża, oczkiwana stopa zmiany cn ma rozkład normalny. Wprowadzamy następując oznacznia: a odstk podmiotów przwidujących wzrost cn; b odstk podmiotów przwidujących, iż cny pozostaną bz zmian; c odstk podmiotów przwidujących spadk cn; X oczkiwana stopa inflacji; z założnia jst to zminna o rozkładzi normalnym o niznanych paramtrach P, σ 2 ; f funkcja gęstości zminnj X; F dystrybuanta zminnj X; Nz dystrybuanta standaryzowango rozkładu normalngo. 8 Taką konstrukcję ma np. ankita przprowadzana przz Główny Urząd Statystyczny wśród podmiotów gospodarczych. 9 H. Thil (952, On th tim shap of conomic microvariabls and th Munich businss tst, w: Rvu d l`institut Intrnational d Statistiqu, 2, str Por. M. P. Taylor (988, What Do Invstmnt Managrs Know? An Empirical Study of Practitionrs` Prdictions, w: Economica, nr 55, str Opis zastosowania mtody Carlsona i Parkina znalźć można m.in. w: A. Knöbl (974, Pric Expctations and Actual Pric Bhavior in Grmany, w: Intrnational Montary Fund Staff Paprs, nr 2, str. 83-.

6 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 6 Rysunk 2. Graficzna przntacja założń mtody Carlsona i Parkina Biorąc pod uwagę założnia koncpcji przdstawion na Rysunku 2, odstk ankitowanych oczkujących wzrostu cn w następnym okrsi (a można wyrazić jako prawdopodobiństwo zdarznia, iż oczkiwana zmiana cn (X przyjmuj wartość większą od s, to z koli można obliczyć odjmując od wartość dystrybuanty zminnj X w punkci x s: [] a P( x > s F( s Rozumując analogiczni w przypadku odstka ankitowanych oczkujących spadku cn, dochodzimy do następującj formuły: [2] c P( x < s F( s Oba powyższ równania przkształcamy dokonując standaryzacji rozkładu normalngo wdług formuły: t P [3] F ( t Nz σ Otrzymujmy poniższ zalżności: s P [4] a Nz Nz( U σ gdzi s P U σ

7 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 7 s P [5] c Nz Nz(V σ gdzi V s P σ Rozwiązując otrzymany układ równań z względu na U i na V dochodzimy do następującgo wyniku: [6] U Nz ( a [7] V Nz ( c Wracając do dfinicji U oraz V zawartych w równaniach [4], [5] i rozwiązując j względm P i σ, po konicznych przkształcniach otrzymujmy: [8] s σ 2 U V 2U [9] P s U V Po podstawiniu w mijsc U i V formuł z równań [6] oraz [7] do równania [9], obliczamy wartość oczkiwanj zmiany cn.

8 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych Rozkład jdnostajny Drugim podjścim w ramach mtody probabilistycznj jst rozumowani opart na założniu, ż oczkiwana stopa zmiany cn cchuj się rozkładm jdnostajnym z niznaną śrdnią P oraz stałym przdziałm o rozpiętości 2q, w którym przyjmuj swoj wartości 2. 2q 2q Rysunk 3. Graficzna przntacja podjścia opartgo na założniu o jdnostajnym rozkładzi oczkiwanj zmiany cn Na podstawi Rysunku 3, zgodni z wczśnij używanymi oznaczniami, można zapisać następując zalżności: [] c P q s 2q [] a P q s 2q Rozwiązując układ powyższych równań z względu na niwiadomą wartość P, oczkiwaną stopę inflacji można obliczyć wdług wzoru: [2] P q ( a c 2 Por. M. H. Psaran (987, Th Limits to Rational Expctations, Basil Blackwll, str

9 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 9 Można równiż odstąpić od założnia o symtryczności przdziału wrażliwości i przyjąć jgo zakrs w ujęciu bardzij ogólnym jako (-s, s 2. Wówczas oczkiwaną stopę inflacji oblicza się wdług wzoru 3 : [3] P η a ψ c 2q ( q s 2q ( q s2 gdzi: η ; ψ. 2q s s 2q s s Dostosowani probabilistycznj mtody kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych do ankit przprowadzanych przz DEMOSKOP Jak już wspomniano, z względu na rozbudowaną formę ankity DEMOSKOP- u, automatyczn zastosowani przdstawionych mtod probabilistycznych ni jst możliw, wymagają on pwnych modyfikacji. W ninijszym rozdzial omówion zostaną propozycj skorygowania tych mtod do formatu rozpatrywanj ankity. 4.. Rozkład normalny skorygowana mtoda Carlsona i Parkina 4 Na wstępi wprowadzamy oznacznia dostosowan do informacji uzyskiwanych z ankity DEMOSKOP-u 5 : a odstk osób przwidujących, iż cny w ciągu najbliższych 2 misięcy będą rosły szybcij niż traz; b odstk osób przwidujących, iż cny w ciągu najbliższych 2 misięcy będą rosły w tym samym tmpi co traz; c odstk osób przwidujących, iż cny w ciągu najbliższych 2 misięcy będą rosły wolnij niż traz; d odstk podmiotów przwidujących, iż cny pozostaną bz zmian; odstk podmiotów przwidujących, iż cny będą niższ; 2 oczkiwana stopa inflacji rocznj (2 misięcy naprzód; z założnia jst to zminna o rozkładzi normalnym o niznanych paramtrach m, σ 2 ; biżąca stopa inflacji rocznj (2 misięcy do tyłu 6 ; f funkcja gęstości zminnj X; F dystrybuanta zminnj X; Nz dystrybuanta standaryzowango rozkładu normalngo. 3 Por. M. H. Psaran (987, op. cit., str Podobny sposób dostosowania oryginalnj mtody Carlsona i Parkina do rozbudowanj ankity nt. oczkiwań inflacyjnych wykorzystywany jst w Banku Holandii. Por. J. M. Brk (997, Masuring inflation xpctations: a survy data approach, DNB Staff Rports, wrzsiń. 5 Frakcja rspondntów udzilająca nirozstrzygającj odpowidzi ( trudno powidzić dzilona jst na 5 równych części, dodawanych następni do poszczgólnych frakcji rspondntów udzilających pozostałych odpowidzi (tzn. od. do 5. por. pytani ankity, str Jako ż badani ankitow przprowadzan jst przd 5. dnim każdgo misiąca, a zatm przd publikacją danych na tmat inflacji z poprzdnigo misiąca, jako biżący wskaźnik inflacji brany jst indks rok do roku sprzd dwóch misięcy (np. paździrnika dango roku znany jst wskaźnik sirpniowy.

10 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych Ponadto przyjmujmy dwa przdziały wrażliwości. Pirwszy z nich, [ (-s; (s], dotyczy odstka osób przwidujących, iż cny będą rosły w tym samym tmpi co dotychczas. Drugi z nich, [(-t; (t], dotyczy odstka osób przwidujących, iż cny pozostaną bz zmian. Warto poświęcić nico uwagi intrprtacji przdziału wrażliwości. Wźmy pod uwagę osoby przwidując, iż cny będą rosły w tym samym tmpi co dotychczas. Załóżmy, iż biżący poziom inflacji rocznj wynosi %. Wydaj się, iż grupa osób dklarujących, iż cny w najbliższym roku będą rosły w tym samym tmpi co dotychczas, zawira ni tylko jdnostki przwidując, iż inflacja za najbliższy rok wynisi dokładni %, lcz równiż t, któr uważają, ż wartość ta znajdzi się w pwnym otoczniu % (np. ankitowany przwidujący, iż inflacja wynisi 9,5% moż dklarować, ż pozostani na tym samym poziomi pomimo, iż faktyczni jst to poziom niższy. Formalni rzcz biorąc, jśli dotychczasowy poziom inflacji wynosi, zgodni z przyjętą notacją:, to odpowidzi, iż cny na przstrzni najbliższgo roku będą rosły w tym samym tmpi co obcni udzilą rspondnci oczkujący przyszłj inflacji w przdzial [ (-s; (s]. Drugi przdział wrażliwości uwzględniony w modlu odnosi się do osób twirdzących, ż cny pozostaną bz zmian, tzn. wskaźnik inflacji za najbliższy rok będzi równy. Zakładamy, iż takij odpowidzi udzilają jdnostki oczkując, iż przyszła stopa inflacji zawrz się w przdzial [(-t; (t]. Paramtry s oraz t, dtrminując rozpiętość przdziałów wrażliwości, są zminnymi ndognicznymi modlu, co pozwala uniknąć arbitralngo doboru tych zminnych, jak miało to mijsc w przypadku oryginalnj koncpcji 7. Jdyn założni, któr jst przyjmowan odnosi się do typu rozkładu oczkiwań inflacyjnych. 7 Podstawową słabością mtody oryginalnj opisanj uprzdnio jst subiktywn wyznaczni a priori rozpiętości przdziału wrażliwości. W toku równolgłych prac nad oczkiwaniami podmiotów gospodarczych zakładano, iż przdział wrażliwości zawęża się w czasi, zgodni z trndm spadku inflacji. Przyjmowano ponadto szrg intuicyjnych ograniczń, którym powinny podlgać oczkiwania inflacyjn i tak dostosowywano przdział wrażliwości, by wystymowan wilkości miściły się w wyznaczonych granicach. Jakkolwik by jdnak do tgo ni podchodzić, dobór przdziału wrażliwości wnosił zakłócni do ostatcznych wyników. W zmodyfikowanj na potrzby ninijszych badań mtodzi Carlsona i Parkina, dzięki większj zawartości informacyjnj ankity DEMOSKOP-u, przdział wrażliwości staj się zminną ndogniczną.

11 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych Rysunk 4. Graficzna przntacja założń skorygowanj mtody Carlsona i Parkina Na Rysunku 4 została przdstawiona proponowana intrprtacja wyników ankity DEMOSKOP-u. Podążając śladm rozumowania Carlsona i Parkina otrzymujmy następujący układ równań: [4] a P > ( s] F[ ( ] [ 2 s [5] [6] b c P[ ( s < 2 < ( s] F[ ( s] F[ ( s] P[ t < 2 < ( s] F[ ( s] F( t [7] d P( t < 2 < t F( t F( t [8] P( 2 < t F( t Układ tn można przkształcić standaryzując rozkład normalny wdług formuły: k m [9] F ( k Nz σ gdzi m to niznana wartość śrdnij rozkładu oczkiwań inflacyjnych, natomiast σ to odchylni standardow. Dochodzimy do zstawu równań postaci: ( s m [2] a Nz σ

12 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 2 [2] σ σ m s Nz m s Nz b ( ( [22] σ σ m t Nz m s Nz c ( [23] σ σ m t Nz m t Nz d [24] σ m t Nz Wśród powyższych pięciu równań są tylko cztry równania nizalżn. Rozpatrywani układu ograniczam do równań [2], [2], [22], [24], w których zminnymi objaśnianymi są: m (oczkiwana stopa inflacji, σ (odchylni standardow rozkładu, s oraz t (paramtry opisując przdziały wrażliwości, zminnymi objaśniającymi z koli są: a, b, c, (frakcj rspondntów wybirając poszczgóln warianty odpowidzi oraz (biżąca stopa inflacji. Rozwiązując układ równań względm zminnych objaśnianych otrzymujmy następując rozwiązani: [25] ( ( ( B A D C B A D C m [26] ( ( 2 B A D C σ [27] ] ( [ ( ( ( 2 B A D C B A D C A s [28] ( ( 2 ( ( B A D C D B A D C t gdzi: ( ; ( ; ( ; ( Nz D c b a Nz C b a Nz B a Nz A. Formuła [25] pozwala na obliczni oczkiwanj przz ankitowanych stopy inflacji.

13 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych Rozkład jdnostajny skorygowana mtoda W analogiczny sposób można zmodyfikować mtodę probabilistyczną kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych zakładającą, iż mają on rozkład jdnostajny. Sposób intrprtacji wyników ankity DEMOSKOP- u przdstawiony jst na Rysunku 5 poniżj. Rysunk 5. Graficzna przntacja skorygowango podjścia opartgo na założniu o jdnostajnym rozkładzi oczkiwanj zmiany cn Na tj podstawi można zapisać poniższy układ równań: [29] a [ m q ( s] 2q [3] b [ ( s ( s] 2q [3] c [ ( s ( t] 2q [32] d [ t ( t] 2q [33] [ t ( m q] 2q W układzi tym zminnymi objaśnianymi są: m (oczkiwana stopa inflacji, q (połowa rozpiętości przdziału, w którym sytuują się oczkiwania inflacyjn, s oraz t (paramtry opisując przdziały wrażliwości, zminnymi objaśniającymi z koli: a, b, c, d, (frakcj

14 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 4 rspondntów wybirając poszczgóln warianty odpowidzi oraz (biżąca stopa inflacji. Rozpatrywani układu ograniczam do równań: [3], [3], [32], [33]. Po dokonaniu nizbędnych przkształcń, rozwiązani układu przybira następującą postać: [34] 2 b d c s [35] 2 2 b d c d c q [36] 2 2 b d c d c d t [37] ( 2 2 d c b d m Podstawiając odpowidni wartości do równania [37] obliczamy oczkiwaną przz rspondntów stopę przyszłj inflacji. 5. Kwantyfikacja oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit DEMOSKOP- u wyniki 5.. Oczkiwania inflacyjn ogółm Rzultaty zastosowania obu wrsji mtody probabilistycznj (zakładających rozkład normalny bądź jdnostajny oczkiwanj stopy inflacji do kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych w Polsc na podstawi ankit DEMOSKOP- u przprowadzanych w okrsi od początku 992 r. do końca 999 r. przdstawiono na Rysunku 6 poniżj 8. 8 W Załączniku 2 znalźć można wyniki stymacji w formaci liczbowym.

15 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 5,8,7,6 x ant (oczkiw any - rozkład normalny x ant (oczkiw any - rozkład jdnostajny x post (ralizacja biżący (-2 m-cy,5,4,3,2, sty-92 maj-92 wrz-92 sty-93 maj-93 wrz-93 sty-94 maj-94 wrz-94 sty-95 maj-95 wrz-95 sty-96 maj-96 wrz-96 sty-97 maj-97 wrz-97 sty-98 maj-98 wrz-98 sty-99 maj-99 wrz-99 sty- maj- wrz- Objaśnini: W danym misiącu x ant (oczkiwany okrśla stopę inflacji rok do roku oczkiwaną na tn misiąc przd rokim, x post (ralizacja okrśla zralizowaną faktyczni stopę inflacji, biżący (-2 m- cy to z koli biżąca stopa inflacji sprzd roku, znana w momnci formułowania prognozy (opóźniona o 2 m- c z względów omówionych w przypisi 6. Rysunk 6. Wyniki stymacji oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych w Polsc w latach Na wstępi nalży stwirdzić, iż wyniki obu wrsji mtody probabilistycznj (wrsji, w którj zakłada się, iż rozkład oczkiwanj stopy inflacji jst normalny oraz wrsji, w którj przyjmuj się, iż jst on jdnostajny są z sobą zbiżn. Potwirdzają on w sposób jdnoznaczny wstępną tzę sformułowaną na podstawi oglądu rzultatów ankit, iż oczkiwania inflacyjn podmiotów indywidualnych cchuj silna statyczność. Dotyczy to zwłaszcza okrsu ostatnich dwóch lat, kidy przwidywania formułowan w danym momnci na przyszłość pokrywały się z inflacją biżącą. W latach wczśnijszych dostrzc można szrg momntów, w których oczkiwania t przwyższały nawt stopę inflacji biżącj, co wynikało zapwn z splotu okoliczności konomicznych, politycznych oraz społcznych. Myśląc o okolicznościach konomicznych mam na uwadz przd wszystkim okrsy zakłócń procsu dzinflacji, w których stopy inflacji (rok do roku przjściowo wzrastały. Przkładało się to na wzrost oczkiwań inflacyjnych rspondntów w sposób zwilokrotniony, tzn. większy niż wynikałby z samgo wzrostu inflacji biżącj. Rozpatrując wydarznia polityczn, taki jak nagł zmiany rządów, okrsy politycznj dstabilizacji czy kampanii przd wyborami parlamntarnymi okazuj się, iż zwłaszcza w latach wczśnijszych, kidy w świadomości społcznj żywa była jszcz pamięć o wysokij inflacji, stanowiły on istotny czynnik powodujący wzrost oczkiwanj stopy inflacji ponad poziom inflacji biżącj (Rysunk 7.

16 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 6,8,7 4/ upadk rządu J. Olszw skigo w otum niufności dla rządu H. Suchockij wybory parlamntarn lipic 997 pow ódź wybory parlamntarn,6,5,4,3 oczkiw any (2 biżący,2, sty-92 lut-92 mar-92 kw i-92 maj-92 cz-92 lip-92 si-92 wrz-92 paź-92 lis-92 gru-92 sty-93 lut-93 mar-93 kw i-93 maj-93 cz-93 lip-93 si-93 wrz-93 paź-93 lis-93 gru-93 sty-94 lut-94 mar-94 kw i-94 maj-94 cz-94 lip-94 si-94 wrz-94 paź-94 lis-94 gru-94 sty-95 lut-95 mar-95 kw i-95 maj-95 cz-95 lip-95 si-95 wrz-95 paź-95 lis-95 gru-95 sty-96 lut-96 mar-96 kw i-96 maj-96 cz-96 lip-96 si-96 wrz-96 paź-96 lis-96 gru-96 sty-97 lut-97 mar-97 kw i-97 maj-97 cz-97 lip-97 si-97 wrz-97 paź-97 lis-97 gru-97 sty-98 lut-98 mar-98 kw i-98 maj-98 cz-98 lip-98 si-98 wrz-98 paź-98 lis-98 gru-98 sty-99 lut-99 mar-99 kw i-99 maj-99 cz-99 lip-99 si-99 wrz-99 paź-99 lis-99 gru-99 Rysunk 7. Oczkiwania inflacyjn (na rok do przodu a wydarznia społczno- polityczn 9 Biorąc pod uwagę przbig procsu dzinflacji w Polsc, statyczność oczkiwań inflacyjnych oznacza x post prmanntn przszacowywani stopy inflacji, co jdnak w żadn sposób ni skłania rspondntów do wryfikacji sposobu formułowania oczkiwań. Z punktu widznia banku cntralngo spostrzżni to jst zdcydowani nikorzystn: intrprtując j w kontkści polityki piniężnj można konkludować, iż chcąc wpływać na oczkiwania inflacyjn, bank cntralny moż to czynić tylko poprzz wpływani na inflację, co sytuuj go w martwym punkci : aby wpływać na obniżni oczkiwań inflacyjnych musi najpirw obniżyć inflację, ni moż natomiast nizalżni od nij oddziaływać na oczkiwania inflacyjn clm obniżnia tmpa wzrostu cn. Ponadto ngatywnym zjawiskim, któr nalży odnotować, jst fakt, iż w ostatnich misiącach 999 r. rzczywista inflacja roczna istotni zbliżyła się do oczkiwań jj dotyczących formułowanych rok wczśnij (Rysunk 6. Stanowi to odstępstwo od stanu z okrsu wczśnijszgo, kidy jak wspomniano oczkiwania inflacyjn były prmanntni przszacowywan. Wydaj się, iż taki rozwój wypadków (zwłaszcza, jśli miałby on być kontynuowany ni stwarza bodźców do zmiany dotychczasowgo, statyczngo sposobu formułowania oczkiwań inflacyjnych przz podmioty indywidualn. Dan uzyskan z DEMOSKOP- u pozwalają na oszacowani oczkiwań inflacyjnych formułowanych przz różn pod względm wiku, poziomu wykształcnia, dochodu na osobę w rodzini, itp. grupy społczn. Wyniki stymacji oczkiwanych przz wybran katgori rspondntów stóp inflacji (przy zastosowaniu mtody probabilistycznj zakładającj rozkład normalny oczkiwanj stopy inflacji oraz konkluzj z tgo wypływając zostaną zaprzntowan w koljnych podrozdziałach. 9 Na wykrsi zaznaczono wydarznia polityczn i społczn, któr zdawały się mić największą siłę oddziaływania na oczkiwania inflacyjn. Ni uwzględniono szrgu wydarzń takich jak m.in. wybory przydncki czy samorządow, poniważ ni stanowiły on przyczyny istotnych wahań oczkiwań inflacyjnych. Wydarznia podan na podstawi: M. Chmaj, W. Sokół (998, Historia dla kandydatów na studia prawnicz, MORPOL, Lublin.

17 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych Oczkiwania inflacyjn w różnych grupach wikowych rspondntów Pirwszym krytrium podziału ankitowanych na grupy uwzględnionym w ninijszym opracowaniu jst krytrium wiku. Rspondnci podzilni są na 5 grup wikowych: 5 9 lat; 2 24 lata; lat; 3 39 lat; 4 49 lat; 5 59 lat; więcj niż 59 lat. W każdj z rozpatrywanych grup wikowych wystymowano mtodą probabilistyczną oczkiwan stopy inflacji. Na Rysunku 8 przdstawiona jst częstość wystąpinia najwyższych oraz najniższych wartości w poszczgólnych grupach rspondntów. 6% 5% oczkiw any max oczkiw any min 4% 3% 2% % % od 59 Rysunk 8. Częstość wystąpinia najwyższj oczkiwanj stopy inflacji ( oczkiwany max oraz najniższj oczkiwanj stopy inflacji ( oczkiwany min w poszczgólnych grupach wikowych Z analizy powyższgo wykrsu wynika, ż najbardzij optymistyczn co do przbigu procsów cnowych były osoby z młodszych grup wikowych. Najniższ przwidywan stopy inflacji występowały najczęścij, bo w 5,6% przypadków w grupi najmłodszych rspondntów (5 9 lat, w koljnych dwóch grupach (2 24 lata oraz lat częstość ta wynosiła odpowidnio: 24,2% oraz 3,7%. Psymizmm w ocni przyszłj inflacji cchowały się z koli ankitowani z starszych grup wikowych. Najwyższ oczkiwan stopy inflacji występowały w 35,8% obsrwacji w grupi 5 59 lat, w 32,6% w grupi powyżj 59 lat oraz w 5,8% obsrwacji w grupi 4 49 lat. Na Rysunku 9 zaprzntowan są najwyższ oraz najniższ stopy oczkiwanj na dany misiąc inflacji.

18 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 8,7,6 oczkiw any max oczkiw any min,5,4,3,2, sty-93 maj-93 wrz-93 sty-94 maj-94 wrz-94 sty-95 maj-95 wrz-95 sty-96 maj-96 wrz-96 sty-97 maj-97 wrz-97 sty-98 maj-98 wrz-98 sty-99 maj-99 wrz-99 sty- maj- wrz- sty- Rysunk 9. Najwyższ ( oczkiwany max oraz najniższ ( oczkiwany min w wyróżnionych grupach wikowych oczkiwan stopy inflacji Jak wynika z wykrsu, przdział, w którym zawirały się oczkiwan stopy inflacji rspondntów z różnych grup wikowych, ulgał stopniowmu zawężaniu się, co oznacza, ż sposób formułowania przwidywań dotyczących procsów cnowych uniformizował się wykazując w coraz mnijszym stopniu zalżność od wiku rspondntów. Potwirdzni tgo znalźć można na Rysunku przdstawiającym różnic między najwyższymi oraz najniższymi oczkiwanymi stopami inflacji oraz ich śrdni (z całgo okrsu a takż z poszczgólnych lat objętych badanim.,2,8,6,4,2 oczkiw any max - oczkiw any min śrdnia roczna śrdnia z całgo okrsu,,8,6,56,4,2 sty-93 maj-93 wrz-93 sty-94 maj-94 wrz-94 sty-95 maj-95 wrz-95 sty-96 maj-96 wrz-96 sty-97 maj-97 wrz-97 sty-98 maj-98 wrz-98 sty-99 maj-99 wrz-99 sty- maj- wrz- sty- Rysunk. Różnic między najwyższymi oraz najniższymi oczkiwanymi stopami inflacji

19 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 9 Na przstrzni całgo okrsu objętgo badanim najwyższa oczkiwana stopa inflacji była śrdnio o 5,6% wyższa od najniższj oczkiwanj stopy inflacji. Nalży jdnak zwrócić uwagę na fakt, ż różnic t początkowo wysoki ulgały istotnmu zmnijszniu (śrdnia roczna różnica najwyższych i najniższych oczkiwanych na 993 r. stóp inflacji,7%, na 994 r. 8,8%, na 995 r. 7,3%, na 996 r. 5,3%, na 997 5,6%, na 998 r. 3,2%, na 999 r. 2,6%, wrszci na 2 r.,3%. Odchodząc od bzwzględnych różnic między maksymalnymi i minimalnymi oczkiwanymi stopami inflacji, w clu poparcia tzy o ujdnolicaniu się oczkiwań inflacyjnych w ramach poszczgólnych grup wikowych można rozważyć stosunk najwyższych i najniższych oczkiwanych stóp inflacji. Rysunk dowodzi, iż wskaźnik tn charaktryzuj się trndm maljącym.,2 oczkiw any max/ oczkiw any min, Liniow y ( oczkiw any max/ oczkiw any min,8,6,4,2 sty-93 maj-93 wrz-93 sty-94 maj-94 wrz-94 sty-95 maj-95 wrz-95 sty-96 maj-96 wrz-96 sty-97 maj-97 wrz-97 sty-98 maj-98 wrz-98 sty-99 maj-99 wrz-99 sty- maj- wrz- sty- Rysunk. Stosunk najwyższych i najniższych oczkiwanych stóp inflacji oraz trnd liniowy 5.3. Oczkiwania inflacyjn w zalżności od wykształcnia rspondntów Koljnym krytrium podziału rspondntów jst poziom ich wykształcnia. Wyróżniono pod tym względm 4 grupy ankitowanych, posiadających: wykształcni podstawow; wykształcni zawodow; wykształcni śrdni; wykształcni wyższ. Na Rysunku 2 przdstawiona jst częstość wystąpinia najwyższych oraz najniższych wartości oczkiwanj stopy inflacji w poszczgólnych grupach rspondntów.

20 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 2 8% 7% oczkiw any max oczkiw any min 6% 5% 4% 3% 2% % % podstawow zawodow śrdni w yższ Rysunk 2. Częstość wystąpinia najwyższj oczkiwanj stopy inflacji ( oczkiwany max oraz najniższj oczkiwanj stopy inflacji ( oczkiwany min w poszczgólnych grupach rspondntów Najniższ przwidywan stopy inflacji występowały najczęścij w grupi rspondntów z wykształcnim wyższym (6,5% przypadków oraz śrdnim (26% przypadków, najwyższ z koli wśród rspondntów z wykształcnim podstawowym (69,5% obsrwacji. Na Rysunku 3 przdstawiono najwyższ oraz najniższ oczkiwan stopy inflacji wśród poszczgólnych grup rspondntów wyodrębnionych na podstawi krytrium poziomu wykształcnia.,7,6 oczkiw any max oczkiw any min,5,4,3,2, sty-93 maj-93 wrz-93 sty-94 maj-94 wrz-94 sty-95 maj-95 wrz-95 sty-96 maj-96 wrz-96 sty-97 maj-97 wrz-97 sty-98 maj-98 wrz-98 sty-99 maj-99 wrz-99 sty- maj- wrz- sty- Rysunk 3. Najwyższ ( oczkiwany max oraz najniższ ( oczkiwany min oczkiwan stopy inflacji w wyróżnionych z względu na poziom wykształcnia grupach rspondntów

21 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 2 Analizując powyższy wykrs nasuwa się spostrzżni zbiżn z tzą sformułowaną uprzdnio w odnisiniu do oczkiwań inflacyjnych w różnych grupach wikowych, iż różnic pomiędzy maksymalnymi oraz minimalnymi przwidywanymi stopami inflacji wraz z upływm czasu stopniowo zanikały. Rspondnci, nizalżni od poziomu wykształcnia, stawali się coraz bardzij homogniczni w formułowaniu swoich przwidywań.,4,2, oczkiw any max - oczkiw any min śrdnia roczna śrdnia z całgo okrsu,8,6,4,36,2 sty-93 maj-93 wrz-93 sty-94 maj-94 wrz-94 sty-95 maj-95 wrz-95 sty-96 maj-96 wrz-96 sty-97 maj-97 wrz-97 sty-98 maj-98 wrz-98 sty-99 maj-99 wrz-99 sty- maj- wrz- sty- Rysunk 4. Różnic między najwyższymi oraz najniższymi oczkiwanymi stopami inflacji W okrsi objętym badanim maksymalna oczkiwana stopa inflacji była wyższa od minimalnj śrdnio o 3,6%. Rozpiętość przdziału, w którym sytuowały się oczkiwania inflacyjn poszczgólnych grup stopniowo zawężała się (w przypadku oczkiwań inflacyjnych na 993 r. wynosiła ona śrdnio 5,8%, na 994 r. 4,5%, na 995 r. 4,2%, na 996 r. 4,%, na 997 r. 3,9%, na 998 r. 2,8%, na 999 r. 2%, na 2 r.,4%. Oczkiwania inflacyjn stawały się więc w coraz mnijszym stopniu skorlowan z poziomm wykształcnia, co potwirdzają takż miary o charaktrz względnym. Na Rysunku 5 przdstawiony jst iloraz największych i najmnijszych oczkiwanych stóp inflacji wśród analizowanych grup ankitowanych, który zgodni z wykrsm posiadał maljącą tndncję w czasi.

22 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 22,9,8 oczkiw any max/ oczkiw any min Liniow y ( oczkiw any max/ oczkiw any min,7,6,5,4,3,2, sty-93 maj-93 wrz-93 sty-94 maj-94 wrz-94 sty-95 maj-95 wrz-95 sty-96 maj-96 wrz-96 sty-97 maj-97 wrz-97 sty-98 maj-98 wrz-98 sty-99 maj-99 wrz-99 sty- maj- wrz- sty- Rysunk 5. Stosunk najwyższych i najniższych oczkiwanych stóp inflacji oraz trnd liniowy 5.4. Oczkiwania inflacyjn w różnych grupach dochodowych rspondntów Ostatnim krytrium podziału rspondntów uwzględnionym w ninijszym opracowaniu jst krytrium dochodow. Badaną próbę podzilono na 6 grup. Dochód na osobę w poszczgólnych grupach wynosi: poniżj 5% śrdnij z próby; 5% 74% śrdnij z próby; 75% 89% śrdnij z próby; 9% 9% śrdnij z próby; % 49% śrdnij z próby; powyżj 49% śrdnij z próby. Na Rysunku 6 zaprzntowano częstość wystąpinia maksymalnych oraz minimalnych wartości oczkiwanj stopy inflacji w poszczgólnych grupach rspondntów.

23 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 23 9% 8% 7% oczkiw any max oczkiw any min 6% 5% 4% 3% 2% % % mnij niż 5% 5%-74% 75%-89% 9%-9% %-49% ponad 49% Rysunk 6. Częstość wystąpinia najwyższj oczkiwanj stopy inflacji ( oczkiwany max oraz najniższj oczkiwanj stopy inflacji ( oczkiwany min w poszczgólnych grupach rspondntów Minimaln oczkiwan stopy inflacji przyporządkować można najczęścij gospodarstwom domowym, w których dochód na osobę przkracza równowartość 49% śrdnij (76,8% przypadków, maksymaln z koli gospodarstwom domowym najmnij zasobnym, w których dochód na osobę ni przkracza 5% śrdnij (52,2% obsrwacji. Rysunk 7 przdstawia najwyższ oraz najniższ oczkiwan stopy inflacji wśród poszczgólnych dochodowych grup rspondntów.,5,45,4 oczkiw any max oczkiw any min,35,3,25,2,5,,5 lut-95 maj-95 si-95 lis-95 lut-96 maj-96 si-96 lis-96 lut-97 maj-97 si-97 lis-97 lut-98 maj-98 si-98 lis-98 lut-99 maj-99 si-99 lis-99 lut- maj- si- lis- Rysunk 7. Najwyższ ( oczkiwany max oraz najniższ ( oczkiwany min oczkiwan stopy inflacji w wyróżnionych z względu na poziom dochodu grupach rspondntów

24 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 24 Takż wśród grup ankitowanych wyłonionych wdług krytrium dochodowgo różnic pomiędzy maksymalnymi oraz minimalnymi oczkiwanymi stopami inflacji wraz z upływm czasu zmnijszały się, chociaż pod konic analizowango okrsu, w porównaniu z analogicznymi różnicami obliczonymi przy podzial rspondntów na grupy wdług krytrium wiku oraz wykształcnia, nalży j uznać za rlatywni najbardzij znacząc.,6,4,2, oczkiw any max - oczkiw any min śrdnia roczna śrdnia z całgo okrsu,8,6,4,43,2 lut-95 maj-95 si-95 lis-95 lut-96 maj-96 si-96 lis-96 lut-97 maj-97 si-97 lis-97 lut-98 maj-98 si-98 lis-98 lut-99 maj-99 si-99 lis-99 lut- maj- si- lis- Rysunk 8. Różnic między najwyższymi oraz najniższymi oczkiwanymi stopami inflacji W okrsi objętym badanim 2 maksymalna oczkiwana stopa inflacji przwyższała minimalną śrdnio o 4,3%. Rozpiętość przdziału zawirającgo oczkiwania poszczgólnych grup ankitowanych stopniowo zmnijszała się (w przypadku oczkiwań inflacyjnych formułowanych na 995 r. wynosiła ona śrdnio 7,4%, na 996 r. 6%, na 997 r. 4,3%, na 998 r. 3,7%, na 999 r. 2,8%, na 2 r. 2,%. Rozpatrując względn miary rozprosznia oczkiwań inflacyjnych okazuj się, ż iloraz największych i najmnijszych oczkiwanych stóp inflacji wśród rozpatrywanych grup rspondntów (przdstawiony na Rysunku 9 cchuj się ujmni nachylonym trndm liniowym. 2 W tym przypadku, z względu na dostępność danych, rozpoczyna się on od wyników ankit z lutgo 994 r. (czyli od oczkiwań inflacyjnych formułowanych w odnisiniu do inflacji na luty 995 r..

25 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 25,2 oczkiw any max/ oczkiw any min, Liniow y ( oczkiw any max/ oczkiw any min,8,6,4,2 lut-95 maj-95 si-95 lis-95 lut-96 maj-96 si-96 lis-96 lut-97 maj-97 si-97 lis-97 lut-98 maj-98 si-98 lis-98 lut-99 maj-99 si-99 lis-99 lut- maj- si- lis- Rysunk 9. Stosunk najwyższych i najniższych oczkiwanych stóp inflacji oraz trnd liniowy Zgodni z tym, co zostało uprzdnio zasygnalizowan, podział rspondntów na katgori dochodow prowadzi do wyodrębninia się grup, będących pod konic okrsu objętgo badanim rlatywni najbardzij zróżnicowanymi pod względm przwidywań inflacyjnych. Jak pokazuj Rysunk 2, z sytuacją taką mamy do czyninia poczynając od ankit przprowadzanych w 997 r. (w których wyrażan były oczkiwania inflacyjn rspondntów na 998 r..,2, śrdnia roczna: oczkiw any max - oczkiw any min (w ik śrdnia roczna: oczkiw any max - oczkiw any min (w ykształcni śrdnia roczna: oczkiw any max - oczkiw any min (dochód,8,6,4,2 sty-93 maj-93 wrz-93 sty-94 maj-94 wrz-94 sty-95 maj-95 wrz-95 sty-96 maj-96 wrz-96 sty-97 maj-97 wrz-97 sty-98 maj-98 wrz-98 sty-99 maj-99 wrz-99 sty- maj- wrz- Rysunk 2. Śrdni roczn różnic między najwyższymi i najniższymi wskaźnikami oczkiwanj inflacji w zalżności od krytrium podziału rspondntów

26 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych Mtoda rgrsyjna kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych Altrnatywnym sposobm kalkulacji oczkiwań inflacyjnych na podstawi ankit jakościowych jst tzw. mtoda rgrsyjna 2. W przciwiństwi do mtod probabilistycznych, ni wymaga ona czyninia założń dotyczących typu rozkładu funkcji prawdopodobiństwa oczkiwanj zmiany cn. Mtoda ta polga na wykorzystaniu związku między ralizacją inflacji (mirzoną przz oficjaln statystyki a postrzganim przz rspondntów przszłych procsów cnowych clm kwantyfikacji oczkiwań rspondntów co do przyszłości. Tak więc w przypadku mtody rgrsyjnj ankita stanowiąca bazę badawczą musi posiadać zarówno pytani o prcpcję minionych procsów cnowych jak równiż o oczkiwania inflacyjn formułowan na przyszłość, przy czym zstaw odpowidzi w przypadku obu prspktyw czasowych winin być analogiczny. Pytani taki moż na przykład przybrać następującą formę: Wyłączając wahania szonow, jaki było zachowani się cn w okrsi ostatnich cztrch misięcy i jaki są oczkiwan tndncj na następn cztry misiąc? 22. Ankitowani udzilają odpowidzi na to pytani oddzilni dla okrsu miniongo i przyszłgo, jdnakż warianty odpowidzi, spośród których mogą wybrać są idntyczn co do swj formy i zawirają następując opcj:. wzrost cn 2. pozostani cn na tym samym poziomi 3. spadk cn 4. brak zdania. Wymóg uwzględninia w ankici prcpcji przszłj inflacji oraz oczkiwań co do inflacji w przyszłości unimożliwia zastosowani mtody rgrsyjnj do badania oczkiwań inflacyjnych na podstawi ankity DEMOSKOP- u, która ni zawira pytania o postrzgani przz ankitowanych procsy cnow mając mijsc w przszłości (tn sam problm napotykamy w przypadku ankity GUS- u przprowadzanj wśród podmiotów gospodarczych. W ninijszym opracowaniu przdstawiona więc zostani jdyni sama koncpcja badawcza, która wydaj się stanowić cikaw podjści do analizy omawiango zagadninia. Punktm wyjścia są dklaracj rspondntów dotycząc inflacji przszłj (w minionym okrsi. Wprowadźmy następując oznacznia: a p odstk podmiotów doświadczających w okrsi minionym wzrostu cn; b p odstk podmiotów dklarujących, iż cny pozostawały bz zmian; c p odstk podmiotów doświadczających w okrsi minionym spadku cn; a f odstk podmiotów przwidujących wzrost cn w przyszłości; b f odstk podmiotów przwidujących, iż cny pozostaną bz zmian; c f odstk podmiotów przwidujących spadk cn w przyszłości; P p stopa inflacji w okrsi minionym; oczkiwana stopa inflacji w okrsi przyszłym. P Konfrontując z sobą dwa źródła informacji na tmat inflacji przszłj, mianowici: oficjaln statystyki (P p oraz subiktywn odczucia rspondntów (a p, b p, c p, można zapisać następując równani: [38] Pp Pa a p Pc c p Niznanymi, dodatnimi paramtrami tj rgrsji są P a oraz P c. Posiadają on intrsującą intrprtację konomiczną, okrślają bowim przciętn stopy inflacji odczuwan przz 2 Por. M. H. Psaran (987, op. cit., str Forma pytania zaczrpnięta z ankity brytyjskigo Cntral Statistical Offic, por. M. H. Psaran (987, op. cit., str. 225.

27 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 27 podmioty dklarując wzrost cn w poprzdnim okrsi (P a oraz ich spadk (-P c. Po oszacowaniu tych współczynników (P a *, P c * przyjmuj się, iż rlacja opisana równanim [38] powinna być prawdziwa takż dla oczkiwanj inflacji, tzn.: * * [39] P Pa a f Pc c f Podstawiając do wzoru [38] uzyskujmy wartość oczkiwanj stopy inflacji. Nalży zaznaczyć, iż przdstawiona wrsja mtody rgrsyjnj zawira istotn z punktu widznia badań oczkiwań inflacyjnych w Polsc uproszczni. Polga ono na przyjęciu założnia, iż stymowan paramtry (P a *, P c * są stał w czasi. Założni to moż być akcptowan tylko w sytuacji w miarę stabilnj inflacji. Z tgo względu myśląc o wykorzystaniu tj mtody w Polsc, nalżałoby wprowadzić pwn modyfikacj do oryginalnj mtody, dostosowując ją do spcyfiki procsu dzinflacji w Polsc oraz do bardzij rozbudowanj formy ankity. Pomijam w tym mijscu zasygnalizowany uprzdnio fakt braku odpowidnich ankit. Zakładam, ż istnij ankita, w którj zadawan jst pytani o postrzgany w przszłości przbig procsów cnowych oraz o oczkiwania na przyszłość z wariantami odpowidzi analogicznymi do ankity DEMOSKOP- u. Wprowadźmy następując oznacznia: a p odstk osób dklarujących, iż cny w minionym okrsi rosły szybcij niż uprzdnio; b p odstk osób dklarujących, iż cny w minionym okrsi rosły w tym samym tmpi co uprzdnio; c p odstk osób dklarujących, iż cny w minionym okrsi rosły wolnij niż uprzdnio; d p odstk podmiotów dklarujących, iż cny w okrsi minionym pozostawały bz zmian; p odstk podmiotów dklarujących, iż cny w okrsi minionym były niższ niż uprzdnio; a odstk osób przwidujących, iż cny w najbliższym okrsi będą rosły jszcz szybcij niż w okrsi minionym; b odstk osób przwidujących, iż cny w najbliższym okrsi będą rosły w tym samym tmpi co w okrsi minionym; c odstk osób przwidujących, iż cny w najbliższym okrsi będą rosły wolnij niż w okrsi minionym; d odstk podmiotów przwidujących, iż cny pozostaną bz zmian; odstk podmiotów przwidujących, iż cny będą niższ w okrsi minionym; stopa inflacji w okrsi minionym; - stopa inflacji w okrsi uprzdnim; oczkiwana stopa inflacji w najbliższym okrsi. Aby trminologia używana w dalszj części opisu była jdnoznaczna, na Rysunku 2 poniżj przdstawiony jst podział na poszczgóln okrsy.

28 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 28 PRZESZŁOŚĆ PRZYSZŁOŚĆ okrs uprzdni okrs miniony okrs najbliższy czas traz (momnt przprowadzania ankity Rysunk 2. Trminologia dotycząca podziału na okrsy Równani [38] w zmodyfikowanj formi można zapisać w sposób następujący: [4] a a p b bp c c p d d p p Dodatkowo, przciętn stopy inflacji postrzgan w okrsi minionym przz poszczgóln grupy rspondntów ( a, b, c, d, winny spłniać warunki ograniczając postaci: [4] a! b! c! d! [42] d [43] " Ażby stopy t uczynić zminnymi w czasi i powiązać j z oficjalną miarą inflacji w okrsi uprzdnim, można przyjąć na przykład następując założnia: [44] a α [45] b β [46] c γ [47] ( µ gdzi: [48] α! β! γ! [49] µ! Równani [4] ma zatm następującą formę:

29 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 29 [5] α a p β bp γ c p d p ( µ p Niznanymi paramtrami powyższgo równania są: α, β, γ, µ. Można j oszacować minimalizując sumę kwadratów rszt modlu przy warunkach ograniczających okrślonych równaniami [48], [49]. Otrzymujmy stymatory: α*, β*, γ*, µ*, któr następni wykorzystujmy do kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych na najbliższy okrs zgodni z formułą: [5] α * a β * b γ * c d ( µ * 7. Konkluzj Znajomość biżących oczkiwań inflacyjnych jst bardzo istotna dla banku cntralngo w prowadzonj przz nigo polityc piniężnj, zwłaszcza w rżimi bzpośrdnigo clu inflacyjngo, w którym jak gdyby ukrytym clm pośrdnim są właśni oczkiwania inflacyjn. Ponadto posiadani szrgu czasowgo oczkiwań inflacyjnych pozwala na włączni ich do modli makrokonomicznych, a wskutk tgo, na odkryci szrgu zalżności i udzilni odpowidzi na pytani o sposób, w jaki bank cntralny moż oddziaływać na t oczkiwania. W ninijszym opracowaniu starano się wykazać, iż ankity jakościow stanowią ważn źródło wnioskowania ni tylko na tmat tndncji zmian oczkiwań inflacyjnych mirzonych przmiszczniami rspondntów w ramach poszczgólnych wariantów odpowidzi oraz tzw. balanc statistics, lcz równiż na tmat konkrtnych, skwantyfikowanych oczkiwanych stóp inflacji. Trzba jdnak zaznaczyć, iż stymacja oczkiwań inflacyjnych na podstawi ankit jakościowych ni jst wolna od pwnych uproszczń oraz słabości, z których nalży sobi zdawać sprawę. Są to w pirwszym rzędzi ogranicznia natury ogólnj, związan z samą procdurą zbirania informacji. Wyminić tu nalży stopiń zrozuminia przz ankitowanych trści konomicznj zadawango pytania oraz udzilni na ni przmyślanj oraz zgodnj z rzczywistymi odczuciami odpowidzi. Prócz tgo podkrślić trzba słabości związan z zaprzntowanymi w ninijszym opracowaniu mtodami kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych (zarówno w swj formi oryginalnj jak tż w formi skorygowanj na potrzby ankity DEMOSKOP- u. Zstawion są on w Tabli 2 poniżj.

30 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 3 Mtody probabilistyczn rozkład normalny rozkład jdnostajny w mtodzi oryginalnj: koniczność subiktywngo przyjęcia długości przdziału wrażliwości koniczność przyjęcia hipotzy co do typu rozkładu funkcji oczkiwanj stopy inflacji koniczność korkty wyników ankity jśli jdnoczśni frakcj: rspondntów dklarujących, iż cny będą niższ niż obcni oraz ni mających zdania wynoszą 23 Tabla 2. Główn słabości poszczgólnych mtod Mtoda rgrsyjna koniczność posiadania danych ankitowych dotyczących prcpcji inflacji w przszłości to z koli skutkuj możliwością zastosowania mtody wyłączni do prognoz krótkookrsowych (misięcznych, kwartalnych Wyniki ankity DEMOSKOP- u, jak równiż skwantyfikowan na ich podstawi oczkiwan stopy inflacji wskazują na statyczność oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych w Polsc, która moż mić nikorzystn konskwncj makrokonomiczn, m.in. sprzyjając wzrostowi prsji płacowj, co z koli moż zwiększać koszt procsu dzinflacji w postaci utraty części produkcji oraz zatrudninia. Statyczność ta unimożliwia bankowi cntralnmu bzpośrdni oddziaływani na kształtowani się oczkiwań inflacyjnych, dcyzj polityki piniężnj wpływają na oczkiwania inflacyjn jdyni pośrdnio, poprzz wpływ na inflację, a zatm z opóźninim wynikającym z długości mchanizmu transmisji. Analiza oczkiwań inflacyjnych w poszczgólnych grupach społcznych dowodzi, iż rlatywni wyższj inflacji spodziwali się rspondnci starsi, mnij wykształcni oraz nalżący do niższych grup dochodowych, natomiast rlatywni niższj inflacji oczkiwali rspondnci młodsi, bardzij wykształcni i lpij zarabiający, przy czym różnic między tymi skrajnymi grupami miały tndncję do zmnijszania się. Próba, w poszczgólnych jj sgmntach, stawała się coraz bardzij homogniczna pod względm dklarowanych oczkiwań. Stosunkowo największy przdział zminności oczkiwań inflacyjnych na przstrzni ostatnigo okrsu dotyczy grup rspondntów wyodrębnionych na podstawi poziomu dochodu na osobę w gospodarstwi domowym. 23 Przy stymacji oczkiwań inflacyjnych na podstawi ankit DEMOSKOP- u (próba ogółm ani razu ni zaistniała taka sytuacja, natomiast przy stymacji w poszczgólnych grupach rspondntów zdarzały się on sporadyczni, tak więc słabość ta ma bardzij znaczni tortyczn niż ważąc na wynikach stymacji omówionych w ninijszym opracowaniu.

31 Badani oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit jakościowych 3 Spis trści. Znaczni oczkiwań inflacyjnych dla banku cntralngo Konstrukcja ankity DEMOSKOP- u oraz jj rzultaty Mtoda probabilistyczna kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych Rozkład normalny mtoda Carlsona i Parkina Rozkład jdnostajny Dostosowani probabilistycznj mtody kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych do ankit przprowadzanych przz DEMOSKOP Rozkład normalny skorygowana mtoda Carlsona i Parkina Rozkład jdnostajny skorygowana mtoda Kwantyfikacja oczkiwań inflacyjnych podmiotów indywidualnych na podstawi ankit DEMOSKOP- u wyniki Oczkiwania inflacyjn ogółm Oczkiwania inflacyjn w różnych grupach wikowych rspondntów Oczkiwania inflacyjn w zalżności od wykształcnia rspondntów Oczkiwania inflacyjn w różnych grupach dochodowych rspondntów Mtoda rgrsyjna kwantyfikacji oczkiwań inflacyjnych Konkluzj Spis trści... 3 Załącznik Załącznik