Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w województwie łódzkim w ocenie nauczycieli

Transkrypt

1 A Raport z badania Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w województwie łódzkim w ocenie nauczycieli na zlecenie: Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi badanie wykonane przez: Pracownię Badawczo-Szkoleniową PERSPEKTYWA wwarszawie Warszawa, listopad 2015 r.

2 Spis treści 1/6 I. WPROWADZENIE... II. METODOLOGIA BADANIA. 1. Osoby badane. 1.1 Płeć i wiek Staż pracy w szkole 1.3. Funkcja pełniona w szkole 2. Metoda badawcza.. 3. Procedura badania. 4. Analiza danych III. PREZENTACJA WYNIKÓW BADANIA Najpoważniejsze problemy wychowawcze - opinie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych Problemy wychowawcze w klasie Problemy wychowawcze w szkole Ranking problemów wychowawczych.. 2. Doświadczenia uczniów z używaniem subst. psychoaktywnych w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie i w szkole Rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów w klasie i w szkole

3 Spis treści 2/ Rozpowszechnienie upijania się uczniów w klasie i w szkole Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów w klasie i w szkole Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w klasie porównanie roczników Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole Ocena rozpowszechnienia używania substancji w szkole a staż pracy badanych Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami Wiedza wychowawców i pedagogów/psychologów na temat rozpowszechnienia picia alkoholu przez uczniów poza szkołą Wiedza wychowawców nt. rozpowszechnienia używania narkotyków przez uczniów poza szkołą Wiedza wychowawców nt. rozpowszechnienia używania dopalaczy przez uczniów poza szkołą Wiedza wychowawców nt. udziału uczniów w bójce lub innym akcie przemocy poza szkołą

4 Spis treści 3/6 3. Dostępność substancji psychoaktywnych dla uczniów w środowisku lokalnym w ocenie nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych Ocena dostępności substancji psychoaktywnych w opinii pedagogów i wychowawców Ocena dostępności substancji porównanie: gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne Ocena dostępności alkoholu i papierosów wg kryterium trudno, średnio i łatwo dostępne Ocena dostępności narkotyków wg kryterium trudno, średnio i łatwo dostępne Ocena dostępności substancji a ocena rozpowszechnienia ich używania przez uczniów Rozpowszechnienie różnych form przemocy pomiędzy uczniami w oczach nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych Przemoc werbalna i psychiczna 4.2. Przemoc fizyczna 4.3. Nasilenie przemocy rówieśniczej w szkole w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych Nasilenie przemocy w szkole a nasilenie rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów

5 Spis treści 4/6 5. Percepcja profilaktyki szkolnej wśród badanych wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych Tematyka programów profilaktycznych realizowanych w klasie Osoby prowadzące programy profilaktyczne w klasie Przydatność realizowanych programów dla uczniów w ocenie badanych wychowawców Ocena własnej wiedzy na temat wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie 5.5. Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych Klimat społeczny szkoły w ocenie nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych Szacunek okazywany przez uczniów nauczycielom w szkole 6.2. Szacunek okazywany przez uczniów innym pracownikom szkoły Odczucia związane z pracą w szkole Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli 6.5. Poczucie braku wpływu i wsparcia w miejscu pracy Jakość klimatu społecznego szkoły w ocenie badanych

6 Spis treści 5/ Jakość klimatu społecznego szkoły a ocena rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych przez uczniów Ocena współpracy z rodzicami Rozpowszechnienie współpracy z rodzicami - wskaźnik ogólny Postawy rodziców w kontekście współpracy z wychowawcami i pedagogami/psychologami szkolnymi Jakość relacji z rodzicami w ocenie wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych. 8. Kondycja zawodowa badanych Rozpowszechnienie poczucie bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole Poczucie bezradności w związku z postawami rodziców Poczucie zwątpienia w znaczenie swojej pracy Poczucie emocjonalnego wyczerpania pracą Przekonanie o dobrym wykonywaniu swojej pracy Poczucie skuteczności w realizacji zadań zawodowych Poczucie sensu pracy Przekonanie o umiejętności rozwiązywania problemów w pracy Poczucie wypalenia zawodowego Ocena klimatu społecznego szkoły a kondycja zawodowa badanych Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole

7 Spis treści 6/6 9. Potrzeby szkoleniowe w zakresie wsparcia zawodowego i psychologicznego Dostępność różnych form wsparcia dla wychowawców, pedagogów/psychologów szkolnych w środowisku lokalnym Ocena osobistych potrzeb w zakresie wsparcia zawodowego Ocena potrzeb innych nauczycieli w zakresie wsparcia zawodowego 9.4. Potrzeby szkoleniowe wychowawców, pedagogów oraz psychologów szkolnych 9.5. Tematy szkoleń preferowane przez badanych Czy dokonując raz jeszcze wyboru zawodu wybrałbyś ponownie zawód nauczyciela/pedagoga IV. Podsumowanie wyników 138 V. Wnioski i rekomendacje

8 Podstawowe dane o projekcie Projekt badawczy pn: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w województwie łódzkim w ocenie nauczycieli. Klient: Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi Wykonawca: Pracownia Badawczo-Szkoleniowa PERSPEKTYWA Autor raportu: Pracownia Badawczo-Szkoleniowa PERSPEKTYWA Konsultacja naukowa projektu: dr hab. Jacek Pyżalski, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Koordynacja i realizacja badań: Bogusław Prajsner, Wnioski i rekomendacje: dr hab. Jacek Pyżalski, profesor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Metoda badawcza: badanie ilościowe w formie wywiadów indywidualnych (z zapewnieniem anonimowości) Przewidywana wielkość próby badawczej: 120 osób Próba badawcza: 135 osób Termin realizacji prac terenowych: czerwiec

9 I. Wprowadzenie

10 Wprowadzenie 1/7 Jak pokazują wyniki badań (m.in. ESPAD), w latach 90. w Polsce bardzo nasiliło się zjawisko używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Projekty badawcze diagnozujące rozpowszechnienie zjawiska przemocy rówieśniczej w szkołach pokazały także nasilenia agresywnych zachowań wśród uczniów; niektóre ich przykłady, tragiczne w skutkach, odbiły się szerokim echem w mediach i były powodem podjęcia przez Ministerstwo Edukacji Narodowej szeroko zakrojonych programów zapobiegawczych i interwencyjnych w szkołach. Jednym z rodzajów działań mających duży zasięg i służących przeciwdziałaniu uzależnieniom i innym szkodom związanym z substancjami, a także przemocą rówieśniczą są tzw. szkolne programy profilaktyczne. Przygotowanie i realizacja programów profilaktycznych adekwatnych do potrzeb odbiorców oraz możliwości lokalnej społeczności wymaga m.in. dogłębnej diagnozy zachowań problemowych dzieci i młodzieży. Wśród takich zachowań szczególnym wyzwaniem dla profilaktyki jest picie alkoholu i upijanie się, sięganie po narkotyki i dopalacze, palenie papierosów, używanie leków bez zalecenia lekarza, a także podejmowanie zachowań agresywnych (stosowanie przemocy) w środowisku rówieśniczym. Określenie rozpowszechnienia używania substancji wśród młodzieży szkolnej uczącej się na terenie województwa łódzkiego oraz odbiór zajęć profilaktycznych dotyczących tego problemu było jednym z zasadniczych celów projektu badawczego pn: Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną na terenie województwa łódzkiego. Badanie to było w pełni porównywalne z międzynarodowym projektem badań wśród młodzieży szkolnej znanych pod nazwą ESPAD. Opierało się na kwestionariuszu ww. badań poszerzonym o kilka dodatkowych bloków pytań opracowanych przez Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Badanie takie zrealizowano w województwie łódzkim w czerwcu 2011 roku na reprezentatywnej próbie młodzieży szkolnej z klas trzecich gimnazjum i drugich szkół ponadgimnazjalnych (zgodnie z metodologią ESPAD). Równolegle do wspomnianego badania (w tym samym czasie) przeprowadzono badania pn: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w województwie łódzkim w ocenie nauczycieli. Badanie to zrealizowano wśród wychowawców klas 3 gimnazjum oraz klas 2 szkół ponadgimnazjalnych. 10

11 Wprowadzenie 2/7 Dodatkowo do badanej populacji włączono pedagogów i psychologów szkolnych pracujących w wylosowanych szkołach. Przyjęto, że taki sposób diagnozowania skali zachowań problemowych uczniów oraz oceny realizowanych w szkołach zajęć profilaktycznych pozwoli przyjrzeć się im z dwóch perspektyw - nie tylko uczniów (co robi się zazwyczaj), ale także ich wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych. Szkolny program profilaktyki Od kilku lat jednym z zadań szkoły jest skonstruowanie i realizacja tzw. szkolnego programu profilaktyki. Przygotowanie takiego programu dla zespołu pracującego w szkole stało się szansą na samodzielne kreowanie planu działań profilaktycznych, ale i poważnym wyzwaniem. Jak pokazują analizy takich programów (m.in. J. Szymańska, Program profilaktyki w praktyce szkolnej, CMPPP, 2005) w części szkół zadanie to realizowane jest w sposób profesjonalny, w wielu jednak program stał się tylko dokumentem zawierającym deklaracje i życzenia. Szkolne programy profilaktyki najczęściej zawierają działania adresowane do uczniów, przeważają w nich zajęcia informacyjno-edukacyjne, a tematem jest zdrowy styl życia, uzależnienia, agresja i przemoc oraz stres. Nie zawsze taka oferta jest adekwatna do problemów i potrzeb. Utrudnieniem w stworzeniu oferty, która spełniałaby ten warunek jest zbyt mała wiedza nauczycieli na temat metod diagnozy, ewaluacji, psychologii rozwoju oraz brak umiejętności stosowania aktywnych form pracy z grupą, brak wsparcia ze strony specjalistów spoza szkoły, niesprzyjający klimat w zespole nauczycielskim, brak wsparcia ze strony samorządów. Warto podkreślić, że jednym z najistotniejszych powodów takiego stanu rzeczy jest lęk pracowników szkoły przed ujawnianiem poważnych problemów w szkole. 11

12 Wprowadzenie 3/7 Dlatego zajęcia profilaktyczne prowadzone w ramach szkolnego programu (zarówno przez nauczycieli, jak i osoby spoza szkoły) spotykają się z różną oceną uczniów oraz wychowawców, dotyczy to zarówno ich tematyki, jak i korzyści wynoszonych przez młodzież, wreszcie przebiegu samej realizacji. Specjaliści z zakresu profilaktyki i wychowania (m.in. Z. Gaś, Profilaktyka w szkole, CMPPP,2005) wskazują, że działania profilaktyczne realizowane w szkole powinny wykorzystywać kilka strategii: informacyjne, edukacyjne, alternatyw, wczesnej interwencji, a także zmian środowiskowych i zmian przepisów. Oznacza to, że powinny m.in. dostarczać pomocy w rozwiązywaniu trudności, dostarczać rzetelnych informacji, skupiać się na tworzeniu możliwości nabywania i rozwijania umiejętności konstruktywnego zaspokajania potrzeb oraz eliminowaniu/osłabianiu w środowisku wychowawczym dziecka czynników ryzyka i wprowadzaniu czynników chroniących takich jak np. rozwijanie kompetencji społecznych, emocjonalnych i moralnych. Szkoła to niezwykle ważne miejsce z punktu widzenia realizacji profilaktyki zachowań problemowych młodzieży. To jedno z nielicznych środowisk, gdzie jest możliwy tak szeroki dostęp do młodych ludzi z różnych grup wiekowych, gdzie istnieje możliwość obserwacji ich zachowań i śledzenia przebiegu procesów rozwoju w różnych obszarach funkcjonowania. Szkoła oprócz tego, że jest miejscem realizacji działań profilaktycznych, jest także środowiskiem, gdzie pojawiają się różnorodne czynniki ryzyka. Wśród nich warto wymienić niskie osiągnięcia szkolne, brak współpracy z rodzicami, niesprzyjający klimat społeczny, depersonalizację uczniów, słabe więzi osób pracujących w szkole z uczniami. Oznacza to, że profesjonalna profilaktyka prowadzona w środowisku szkolnym wymaga zarówno wdrażania dobrych jakościowo programów, odpowiadających potrzebom i skali problemów w szkole, jak również działań służących polepszeniu klimatu szkoły oraz podnoszeniu kompetencji osobistych i zawodowych grona pedagogicznego. 12

13 Wprowadzenie 4/7 Planowanie i realizacja takiej profilaktyki wymaga więc nie tylko zdiagnozowania rozpowszechnienia zachowań problemowych wśród uczniów, ale również diagnozy funkcjonowania środowiska szkolnego, w tym zwłaszcza stopnia radzenia sobie przez grono pedagogiczne z trudnymi zachowaniami uczniów, identyfikacji potrzeb szkoleniowych nauczycieli w zakresie podnoszenia kompetencji zawodowych i osobistych, podnoszenia jakości współpracy zespołu nauczycielskiego w szkole oraz współpracy pomiędzy nauczycielami i rodzicami uczniów. Miejsce profilaktyki szkolnej w oddziaływaniach lokalnych Warto podkreślić, że oddziaływania prowadzone w szkole powinny stanowić tylko jeden z elementów pracy w obszarze zapobiegania zachowaniom problemowym młodzieży. Szkoła funkcjonuje w określonym środowisku lokalnym. Dlatego nowoczesne strategie profilaktyczne polegają na łączeniu edukacji szkolnej z oddziaływaniami w społeczności lokalnej. Jak pokazują doświadczenia innych krajów (m.in. przykład projektu Midwest Prevention Project realizowanego w USA) w nowoczesnych wszechstronnych programach profilaktycznych dołącza się do działań skierowanych bezpośrednio do uczniów szereg nowych elementów, takich jak: angażowanie rodziców oraz angażowanie i promocja liderów rówieśniczych, kampanie edukacyjne i informacyjne w mediach, organizowanie ciekawych pozaszkolnych form spędzania wolnego czasu, nawiązywanie i/lub poprawa współpracy pomiędzy różnymi sektorami funkcjonującymi w społeczności lokalnej policją, służbą zdrowia, oświatą. W tak wszechstronnie planowanych działaniach profilaktycznych nie chodzi już tylko o zmianę zachowań jednostki, ale również o modyfikację systemu społecznego, w którym uczy się lub mieszka określona populacja (np. młodzież). 13

14 Wprowadzenie 5/7 Bardzo ważne miejsce zajmuje w nich komponent oddziaływań szkolnych, ale obok niego również tworzenie lokalnej koalicji instytucji i organizacji działających na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów społecznych. Równolegle obok działań w szkole budowany jest więc w społeczności lokalnej klimat jednoznacznie niesprzyjający używaniu substancji przez uczniów - interwencje w sytuacji łamania prawa (także tego dotyczącego sprzedaży uczniom papierosów i alkoholu), motywowanie dorosłych do reagowania w sytuacji, gdy są świadkami picia, palenia przez uczniów itp. Chodzi o to by w społeczności funkcjonował jednoznaczny przekaz mówiący o braku akceptacji dla picia, palenia i używania narkotyków przez uczniów oraz dowody na to, że jeśli ta zasada nie jest respektowana- zawsze wyciągane są konsekwencje, a reakcje dorosłych członków społeczności- jednoznaczne (brak przyzwolenia). Tak jak wspomniano na początku, aby takie działania planować i realizować konieczne jest określenie potrzeb i zasobów lokalnych, między innymi tych, które dotyczą funkcjonowania instytucji na co dzień pracujących z młodzieżą. W badaniu pn: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w województwie łódzkim w ocenie nauczycieli, wychowawcy klas oraz pedagodzy/psychologowie szkolni stanowili bardzo ważne źródło wiedzy w procesie takiej diagnozy. W związku z tym celem zaprojektowanych badań była identyfikacja opinii wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych nt. rozpowszechnienie zachowań problemowych wśród uczniów (takich jak agresja, picie, palenie, używanie narkotyków), a także ich ocena codziennego funkcjonowania szkoły i jej klimatu społecznego. Celem badań było także poznanie opinii badanych na temat zajęć profilaktycznych realizowanych wśród uczniów 3 klas gimnazjum oraz 2 klas szkół ponadgimnazjalnych w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. 14

15 Wprowadzenie 6/7 W badaniu scharakteryzowane zostały takie obszary jak: Rozpowszechnienie zachowań problemowych wśród młodzieży szkolnej w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych Najpoważniejsze zachowania problemowe uczniów z punktu widzenia codziennej pracy nauczycieli : przemoc rówieśnicza, używanie alkoholu, narkotyków, palenie papierosów oraz rozpowszechnienie agresywnych zachowań wobec wychowawców; Dostępność substancji psychoaktywnych dla młodzieży w środowisku lokalnym Najpoważniejsze problemy i deficyty w zakresie współpracy z rodzicami uczniów, Relacje i współpraca pomiędzy osobami tworzącymi grono pedagogiczne w szkole, a także relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami; Percepcja profilaktyki szkolnej wśród badanych - m.in. ocena korzyści wynoszonych przez uczniów uczestniczących w programach profilaktycznych w szkole Wiedza i kompetencje w radzeniu sobie z trudnymi zachowaniami uczniów oraz w tzw. sytuacjami kryzysowymi w szkole, ze szczególnym wskazaniem obszarów deficytowych w tym zakresie- m.in. poczucie bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole, Zapotrzebowanie na wsparcie zawodowe w środowisku lokalnym oraz potrzeby szkoleniowe badanych. 15

16 Wprowadzenie 7/7 W badaniu pytano także o związki pomiędzy wymienionymi obszarami problemowymi m.in. pomiędzy: Oceną klimatu społecznego szkoły a oceną rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów ; Oceną klimatu społecznego szkoły a poczuciem bezradności badanych w radzeniu sobie z problemowymi zachowaniami uczniów; Poczuciem bezradności badanych w radzeniu sobie z problemowymi zachowaniami uczniów a oceną rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów Oceną stopnia trudności w radzeniu sobie z różnymi obszarami pracy w szkole a oceną klimatu społecznego szkoły Rys.1 Związki pomiędzy wybranymi obszarami analizowane w badaniu. Ocena rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów Poczucie bezradności w radzeniu sobie z problemowymi zachowaniami uczniów; Jakość klimatu społecznego szkoły Ocena nasilenia przemocy rówieśniczej Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z różnymi obszarami pracy w szkole Poczucie zadowolenia z pracy 16

17 II. Metodologia badania

18 1. Osoby badane 1/2 Badanie przeprowadzono na łącznej próbie 135 wychowawców i pedagogów/psychologów z losowo wybranych szkół znajdujących się na terenie województwa łódzkiego (lista wszystkich szkół została przekazana przez Zleceniodawcę). W badaniu wzięli udział wychowawcy trzecich klas gimnazjum (51 osoby) oraz drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (49 osób) a także pedagodzy/psychologowie szkolni pracujący w tych szkołach (21 osób w gimnazjach i 14 w szkołach ponagminazjalnych). Były to te same szkoły, które wylosowano do badania dotyczącego uczniów, przy czym w badaniu wzięli udział wychowawcy wszystkich klas z wybranych roczników. Tabela 1: Liczebności poszczególnych grup badanych. Badani Liczba badanych Odsetek wszystkich badanych Wychowawcy 3 klas gimnazjum 51 37,8% Wychowawcy 2 klas szkół ponadgimnazjalnych Pedagodzy/psychologowie pracujący w gimnazjach Pedagodzy/psychologowie ze szkół ponadgimnazjalnych 49 36,3% 21 15,6% 14 10,4% Razem % 18

19 1. Osoby badane 2/2 Podczas zapoznawania się z wynikami warto zwrócić uwagę, że niektóre analizy prowadzono w odniesieniu do wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych, inne z uwagi na treść zadawanych pytań tylko w odniesieniu do wychowawców klas. Informują o tym szczegółowo liczebności podane przy każdym z wykresów. W projekcie wzięło udział 21 pedagogów z gimnazjów oraz 14 ze szkół ponadgimnazjalnych. W przypadku wychowawców klas, z uwagi na różne czynniki losowe (dłuższą chorobę) nie objęto badaniem jednego z planowanych wychowawców, realizując w zamian badanie z dodatkowym wychowawcą w gimnazjum. W kilku szkołach, w których realizowano badanie oprócz wylosowanych pedagogów szkolnych i psychologów, w badaniu uczestniczyli również inni pracujący w tych szkołach pedagodzy. Niektórzy z nich sami zwrócili się do nas z propozycją udziału w badaniu i po konsultacjach metodologicznych uznaliśmy, że rozszerzenie stosunkowo niewielkiej próby nauczycieli i pedagogów o kilka dodatkowych osób, które bezpośrednio pracują z badaną przez nas młodzieżą może rozszerzyć i wzbogacić zebrany materiał badawczy. W związku z powyższym zamiast planowanych pierwotnie 20 pedagogów i psychologów szkolnych, którzy mieli uzupełnić 100 osobową próbę wychowawców klas, w badaniu wzięło udział 35 pedagogów i psychologów szkolnych. 19

20 1.1. Płeć i wiek badanych 85% badanej populacji stanowiły kobiety, a jedynie 15% mężczyźni. Z uwagi na małą liczebność mężczyzn wśród badanych, zrezygnowano w toku dalszych analiz z przedstawiania wyników w podziale na płeć. Średni wiek badanych nauczycieli w gimnazjach wynosił 40,43 lata (SD=7,38), a w szkołach ponadgimnazjalnych 39,59 lat (SD=8,05). Najmłodszy badany miał 23 lata, zaś najstarszy 60 lat. Największy odsetek stanowiły osoby w wieku lat (46%), w następnej kolejności badani w wieku lat (34%). Średnio co dziesiąty badany wychowawca i pedagog miał lat (11%). Podobny odsetek badanych (9%) stanowili respondenci w wieku do 30 lat. 15% Płeć badanych N=135 Wykres 1: Płeć badanych N=135 85% kobiety mężczyźni Wiek badanych 23% 7% 30% Wykres 2: Wiek badanych N=135 40% do 30 lat lat lat lat 20

21 1.2. Staż pracy w szkole Średni staż pracy wychowawców pracujących w gimnazjach wynosił 16,14 lat (SD=8,19) a w szkołach ponadgimnazjalnych 14,99 lat (SD=8,51). Najkrótszy odnotowany staż to 4 lata, zaś najdłuższy 38 lat. Tylko 3% badanych wychowawców i pedagogów przepracowało w szkole 5 lat lub krócej. Co piąty ma staż pracy od 6 do 10 lat (19%). Jedna trzecia respondentów uczestniczących w badaniu przepracowała w szkołach od 11 do 20 lat (34%), a co dziesiąty ma za sobą ponad 30 lat pracy w szkole (11%). Oznacza to, iż zdecydowaną większość badanych stanowią osoby, które pracują w szkole ponad 10 lat (78% badanych). Staż pracy w szkole 11% 3% 19% 5 lat i mniej 6-10 lat lat lat 34% 33% lat Wykres 3: Staż pracy w szkole, N=135 21

22 1.3. Funkcja pełniona w szkole 26% Funkcja pełniona w szkole wychowawcy Wykres 4: Funkcja pełniona w szkole, N=135 47% 74% pedagodzy/psychologowie szkolni Podział badanych ze względu na typ szkoły Jak pokazuje wykres 4, zdecydowana większość badanych to wychowawcy klas (74%). Około 1/4 uczestników projektu stanowili pedagodzy lub psychologowie szkolni. Jak pokazuje wykres 5 połowa respondentów uczestniczących w badaniu pracowała w gimnazjach (53%) a druga połowa w różnych typach szkół ponadgimnazjalnych (49%). 53% gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 5: Typ szkoły, w której pracują osoby badane, N=135 22

23 2. Metoda badawcza 1/2 W badaniu zastosowano autorski kwestionariusz składający się z 33 pytań; większość stanowiły pytania zamknięte (z możliwością wyboru jednej lub kilku odpowiedzi zgodnie z instrukcja zawartą w każdym pytaniu). Pierwszą część kwestionariusza stanowiła metryczka, w której uczestnicy badania określali swoją płeć, wiek, staż pracy w szkole oraz to jaką funkcję pełnią w miejscu pracy (wychowawcy czy pedagoga/psychologa szkolnego). Pierwszy blok składał się z 12 pytań dotyczących rozpowszechnienia zachowań problemowych wśród uczniów w ocenie badanych. Znalazły się tam pytania o to, jak poważnym problemem w skali klasy i szkoły jest używanie przez uczniów substancji psychoaktywnych, wagarowanie, wulgarne zachowania, zaburzenia odżywiania itp., które z nich wydają się badanym najpoważniejsze, jaka część uczniów w klasie i szkole używa substancji, jaka była w ostatnich 12 miesiącach częstotliwość różnych form przemocy rówieśniczej w szkole. W kolejnym bloku zamieszczono 3 pytania o to, jak często konieczne były rozmowy badanych z rodzicami w związku z używaniem przez uczniów substancji psychoaktywnych (alkoholu, papierosów, narkotyków i dopalaczy). Na trzeci blok złożyły się pytania o częstotliwość w ost. 12 miesiącach zachowań agresywnych uczniów wobec badanych wychowawców i pedagogów, częstotliwość przypadków picia alkoholu przez uczniów poza szkołą, a także dostępność różnych substancji psychoaktywnych dla uczniów w środowisku lokalnym. W bloku tym zapytano badanych także o ocenę ich wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży szkolnej oraz na temat wpływu różnych substancji na zdrowie człowieka. Czwarty blok pytań poświęcono realizacji w szkole w ostatnich 12 miesiącach (a więc de facto w bieżącym roku szkolnym 2010/2011) programów profilaktycznych wśród uczniów wybranych roczników. Pytano o tematykę programów, osoby prowadzące zajęcia, a także o ocenę przydatności zajęć dla uczniów. 23

24 2. Metoda badawcza 2/2 Blok piąty dotyczył poczucia bezradności nauczycieli w związku z problemowymi zachowaniami uczniów, a także jakości współpracy rodziców oraz wychowawców/pedagogów szkolnych. Badanym zadano m.in. pytanie o ocenę stopnia radzenia sobie w codziennej pracy w szkole z różnymi sytuacjami np. zachowaniami problemowymi uczniów, pracą z uczniami mającymi problemy w nauce, współpracą z rodzicami oraz gronem pedagogicznym. Blok składał się z pięciu pytań. W szóstym bloku znalazły się pytania na temat potrzeb szkoleniowych badanych dotyczących różnych obszarów ich funkcjonowania zawodowego. Pytano także o to, czy mogą liczyć na wsparcie ze strony innych osób pracujących w szkole oraz o dostępność specjalistycznego wsparcia dla nauczycieli w środowisku lokalnym. Ankietę zamykały pytania o potrzeby badanych w zakresie takiego wsparcia oraz potrzeby innych osób z grona pedagogicznego w szkole. Wspomniany blok składał się z ośmiu pytań. 24

25 3. Procedura badawcza Badanie poprzedził pilotaż, który pokazał m.in. że czas realizacji jednego wywiadu wynosi od minut. Realizację badania prowadzili przeszkoleni ankieterzy, którzy za zgodą dyrektorów szkół, po ich uprzednim zawiadomieniu pismem przesłanym przez Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi, osobiście przekazywali wychowawcom oraz pedagogom/psychologom szkolnym ankietę w kopercie, którą po wypełnieniu badani zwracali ankieterowi (w zaklejonej kopercie). Osoby uczestniczące w badaniu były poinformowane, iż służy ono poznaniu ich opinii na temat problemów ważnych w kontekście codziennej pracy w szkole oraz działań profilaktycznych skierowanych do młodzieży, a także ich oczekiwań w zakresie możliwości pogłębiania ich kompetencji zawodowych i osobistych ważnych z punktu widzenia pracy wychowawcy i pedagoga/psychologa szkolnego. Badani nie kontaktowali się między sobą podczas wypełniania ankiety i nie mieli możliwości zapoznania się z kwestionariuszem wypełnionym przez inną osobę. Badanie miało charakter całkowicie anonimowy. Warto podkreślić, że nikt z badanych nie odmówił udziału w projekcie. Jeden z wychowawców nie uczestniczył w badaniu z powodu przedłużającej się choroby. Projekt został przeprowadzony za wiedzą, zgodą i przy współpracy Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi. 25

26 4. Analiza danych 1/2 Zebrane dane zostały zakodowane, utworzono komputerową bazę danych pozwalającą na dokonywanie zarówno prostych jak i zaawansowanych analiz statystycznych. Każda z ankiet w trakcie procesu kodowania była poddana indywidualnej analizie pod kątem spójności odpowiedzi na pytania logicznie ze sobą powiązane. W pierwszym etapie przeprowadzono analizę danych pozwalającą na poznanie rozkładów procentowych odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety (frekwencje). W analizach zastosowano pakiet statystyczny SPSS Dalszym krokiem było grupowanie odpowiedzi na kilka pytań i tworzenie wskaźników zmiennych w oparciu o sumę punktów wyliczoną na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania. Analiza statystyczna pokazała, że odpowiedzi na pewne grupy pytań charakteryzuje wysoka spójność wewnętrzna, dlatego możliwe było utworzenie skal do pomiaru zmiennych takich jak: klimat szkoły, przemoc rówieśnicza w szkole, jakość współpracy z rodzicami, rozpowszechnienie używania substancji przez uczniów. Wszystkie utworzone skale charakteryzują się wysoką rzetelnością (Alfa Cronbacha równa co najmniej 0,7). Przykładowo: tworząc wskaźnik zmiennej o nazwie: jakość klimatu społecznego szkoły, zsumowano punkty na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania wchodzące w skład skali. Podobnie postępowano w przypadku tworzenia wskaźnika zmiennej: jakość współpracy z rodzicami oraz rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w ocenie badanych. Opis tworzenia wskaźników innych zmiennych został przedstawiony w poszczególnych rozdziałach raportu. Po utworzeniu wskaźników, analizie poddano związki pomiędzy wybranymi zmiennymi. 26

27 4. Analiza danych 2/2 W opisie wykresów i tabel przedstawiających wyniki badania stosowano następujące symbole: 3 G - klasy trzecie gimnazjum (15 lat) 2 PG klasy drugie szkół ponadgimnazjalnych (17 lat) G - gimnazja PG szkoły ponadgimnazjalne p<0,001; p<0,01, p<0,05 różnica istotna statystycznie na poziomie 0,001; 0,01; 0,05. n.i.- różnica nieistotna statystycznie CHI ²- wynik testu Chi kwadrat do oceny istotności różnic Test Fischera- do oceny istotności różnic przy liczebności przypadków <30. ANOVA- jednoczynnikowa analiza wariancji do oceny istotności różnic pomiędzy średnimi wartościami zmiennych. N - podstawa procentowania - może zmieniać się w każdym z roczników w zależności od liczby badanych, którzy udzielili odpowiedzi na określone pytanie (pomijano braki danych-na ogół pojedyncze przypadki oraz tzw. systemowe braki danych). Analizując kolejne wykresy warto każdorazowo zwracać uwagę na podstawy procentowania. 27

28 III. Prezentacja wyników badania

29 1. Najpoważniejsze problemy wychowawcze - opinie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych

30 1.1. Problemy wychowawcze w klasie Z uwagi na specyfikę środowiska szkoły gimnazjalnej oraz ponadgimnazjalnej, a także fakt, iż młodzież ucząca się w tych szkołach znajduje się w różnych momentach rozwojowych, analizy dotyczące zachowań problemowych uczniów w ocenie badanych przeprowadzono w podziale na typ szkoły (gimnazja vs. szkoły ponadgimnazjalne). W pierwszej kolejności, badanych wychowawców zapytano o to, czy wymienione w kwestionariuszu zachowania uczniów są poważnym problemem w klasie, w której pracują. Jak pokazują wykresy 6 i 7, jako poważny problem w skali klasy wychowawcy najczęściej wskazywali przemoc i agresję pomiędzy uczniami. Taką opinię wyraziło sześciu na dziesięciu badanych nauczycieli z gimnazjów (61%) i niemal połowa ze szkół ponadgimnazjalnych (49%). Warto podkreślić, iż w podobnych badaniach zrealizowanych w 2011 r. odsetek ten był wielokrotnie niższy (20% w gimnazjach i 11% w szkołach PG). Co spowodowało tak istotną zmianę opinii nauczycieli w tym zakresie? Co zmieniło się w okresie ostatnich 4 lat? Jakie są przejawy i konsekwencje tej agresji dla relacji rówieśniczych oraz klimatu społecznego panującego w szkole? Tak poważna zmiana wymaga pogłębionej analizy jakościowej oraz postawienie szeregu dodatkowych pytań. Z pewnością potrzebna jest także szczera i otwarta debata, która naświetli ten problem z różnych perspektyw. Drugim w kolejności poważnym problemem w klasie, na który zwracają uwagę zarówno wychowawcy w gimnazjach (G), jak i w szkołach ponadgimnazjalnych (SPG) jest wagarowanie uczniów (odpowiednio: 45% w G oraz 59% w SPG). W tym zakresie nie odnotowano istotnych zmian w stosunku do wyników badań z 2011 r. Odsetki nauczycieli dostrzegających ten problem w swojej klasie są zbliżone do tych, jakie uzyskano 4 lata temu (w 2011 r. taki pogląd wyraziło 45% respondentów w G i 66% w SPG). Trzecią pozycję na liście poważnych problemów w klasie - w opinii nauczycieli pracujących w gimnazjach - zajmują ex aequo palenie papierosów przez uczniów (35%) oraz wulgarne zachowanie i braku kultury osobistej uczniów (35%). Problem palenia papierosów przez uczniów podkreślają także wychowawcy SPG, którzy również lokują go na trzecim miejscu wśród najpoważniejszych problemów w klasie. Warto zauważyć, iż odsetek badanych nauczycieli, którzy wskazali na ten problem ciągu ostatnich 4 lat zmniejszył się o 10% (z 45% w 2011 do 35% w 2015). Kolejne miejsca na liście poważnych problemów w klasie wskazywanych przez nauczycieli z gimnazjów zajmują: nadmierne używanie internetu (19%), agresywne zachowania przemocowe pomiędzy uczniami w tzw. cyberprzestrzeni - przy użyciu Internetu i telefonów komórkowych (12%) oraz picie alkoholu przez młodzież (10%). W szkołach ponadgimnazjalnych wychowawcy klas dość często, jako poważny problem w klasie wskazywali także: picie alkoholu przez uczniów (14%) oraz wulgarne zachowanie i braku kultury osobistej uczniów (12%). 30

31 1.1. Problemy wychowawcze w klasie Porównując wyniki badań z 2011 r. z rezultatami tegorocznych badań warto zwrócić uwagę na kilka istotnych zmian, jakie odnotowano w opiniach wychowawców gimnazjalistów. W 2011 r. co ósmy badany w tej grupie respondent (12%) stwierdził, że poważnym problemem w jego klasie jest niszczenie mienia szkolnego przez uczniów (tzw. wandalizm). W 2015 r. odsetek wychowawców, którzy wyrazili podobny pogląd wyniósł jedynie 4%. W szkołach ponadgimnazjalnych również odnotowano korzystną zmianę w tym zakresie, była ona jednak nieco mniejsza (w % zaś w %); W okresie ostatnich czterech lat ( ) zmniejszył się także odsetek nauczycieli gimnazjalistów, którzy jako istotny problem w swojej klasie wymienili problem przemocy i agresji uczniów w stosunku do nauczycieli; w 2011 r. co dziesiąty badany w tej grupie wychowawca wskazywał na ten problem (10%) w tegorocznym badaniu (2015) zwraca na to uwagę jedynie 2% nauczycieli w gimnazjach; w szkołach ponadgimnazjalnych zjawisko to w ogóle nie jest postrzegane jako problem nie wymienił go żaden z badanych wychowawców klas; Warto również zwrócić uwagę na znaczący poziom rozpowszechnienia przemocy elektronicznej wśród młodzieży (realizowanej za pomocą internetu lub telefonu komórkowego) zjawisko to wskazuje, jako poważny problem w klasie co ósmy nauczyciel pracujący w gimnazjum (12%) i tylko 4% w szkołach PG; Zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) wskazuje jako problem w klasie tylko 2% wychowawców gimnazjalistów i 4% wychowawców starszej badanej młodzieży uczącej się w szkołach ponadgimnazjalnych; Problem używania narkotyków a także używanie przez młodzież dopalaczy w obu typach szkół - jest postrzegany przez badanych wychowawców klas jako zdecydowanie marginalny; jedynie 2% nauczycieli gimnazjalistów stwierdziło, że sięganie po dopalacze to poważny problem w ich klasie; w grupie nauczycieli ponadgimnazjalnych ani jeden badany wychowawca nie uznał, ze używanie dopalaczy jest poważnym problemem w jego klasie. Podobną opinię w kwestii używania narkotyków przez młodzież wyrazili także nauczyciele gimnazjalistów (ani jeden nie stwierdził, że to poważny problem w jego klasie). W grupie wychowawców ze szkół ponadgimnazjalnych takiego zdania było jedynie 2% badanych. 31

32 1.1. Problemy wychowawcze w klasie - wychowawcy kl. III gimnazjum Wychowawcy trzecich klas gimnazjów. N = 49 nadmierne używanie internetu 67% 14% 19% zachowania wulgarne, brak kultury osobistej 53% 12% 35% przemoc i agresja pomiędzy uczniami 18% 21% 61% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 63% 25% 12% wagarowanie 47% 8% 45% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 88% 8% 4% palenie papierosów przez uczniów 55% 10% 35% przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli 92% 6% 2% przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 88% 12% zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) 84% 14% 2% picie alkoholu przez uczniów 82% 8% 10% używanie dopalaczy przez uczniów 82% 16% 2% używanie narkotyków przez uczniów 88% 12% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nie trudno powiedzieć tak Wykres 6: Poważne zachowania problemowe uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjów. N=49 32

33 1.1. Problemy wychowawcze w klasie - wychowawcy kl. II szkół ponadgimnazjalnych Wychowawcy drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. N=49 nadmierne używanie internetu 92% 6% 2% zachowania wulgarne, brak kultury osobistej 80% 8% 12% przemoc i agresja pomiędzy uczniami 24% 27% 49% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 78% 18% 4% wagarowanie 29% 12% 59% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 94% 6% 0% palenie papierosów przez uczniów 39% 26% 35% przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonów komórkowych zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) 96% 96% 94% 4% 2% 2% 2% 4% picie alkoholu przez uczniów 59% 27% 14% używanie dopalaczy przez uczniów 78% 22% 0% używanie narkotyków przez uczniów 78% 20% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nie trudno powiedzieć tak Wykres 7: Poważne zachowania problemowe uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=49. 33

34 1.2. Problemy wychowawcze w szkole Badanych wychowawców, a także pedagogów szkolnych zapytano również o to, czy wymienione w kwestionariuszu zachowania problemowe są poważnym problemem w szkole, w której pracują (wcześniej bowiem pytano o kontekst klasy). Jak pokazują wykresy 8 i 9, jako poważny problem W SKALI SZKOŁY badani wychowawcy oraz pedagodzy/psychologowie pracujący w gimnazjum najczęściej wymieniali przemoc i agresję pomiędzy uczniami. Taka opinię wyraziło prawie 2/3 badanych (64%). Warto podkreślić, iż w badaniu zrealizowanym w 2011 r. odsetek nauczycieli, którzy wyrazili podobną opinię był prawie 2-krotnie niższy (36%)!!! Drugim problemem najczęściej wskazywanym przez respondentów pracujących w gimnazjach na terenie województwa łódzkiego jest palenie papierosów przez uczniów. Aż 57% badanych nauczycieli jest zdania, że jest to poważny problem w ich szkole. W 2011 r. odnotowano niemal identyczny odsetek badanych, którzy wyrazili taki sam pogląd (55%). W tym kontekście można stwierdzić, iż w okresie ostatnich 4 lat w opinii badanych nauczycieli - nie udało się ograniczyć skali tego problemu w gimnazjach województwa łódzkiego. Nieco inny obraz tego problemu rysuje się w ocenie nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych (PG). Porównując tegoroczne wyniki badań (2015) do wyników z 2011 r. o 1/3 zmniejszył się odsetek nauczycieli, którzy uważają że palenie papierosów to poważny problem w ich szkole (80% w 2011 r. zaś w %). Kolejnym poważnym problemem wskazywanym przez nauczycieli gimnazjalistów jest wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów. Taką opinię wyraził co drugi nauczyciel w tej kategorii badanych, podobnie jak 4 lata wcześniej (2015 r. 51% zaś w 2011 r. 52%). Co czwarty badany nauczyciel przyznał, że w jego szkole poważnym problemem jest także przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych (24%). W 2011 r. taką opinię wyraziło 16% badanych w tej grupie respondentów. Co dziesiąty nauczyciel pracujący w gimnazjum (11%) podkreśla, iż istotnym problem w jego szkole jest picie alkoholu przez młodzież. Warto jednak zauważyć, iż w porównaniu do wyników badań zrealizowanych 4 lata wcześniej odsetek ten wyraźnie się zmniejszył. W 2011 r. taką opinię wyraziło 19% badanych w tej grupie respondentów. Jak wynika z opinii nauczycieli ze szkół PG problem picie alkoholu przez młodzież jest tutaj zdecydowanie większy. Ponad połowa badanych wychowawców i pedagogów w tej grupie respondentów przyznaje, że jest to poważny problem w ich szkole (54%). Analizując skalę i rozpowszechnienie tego zjawiska warto podkreślić, iż w ciągu ostatnich 4 lat ponad 2-krotnie wzrosła grupa nauczycieli, którzy przyznają, iż jest to poważny problem w ich szkole (26% w 2011 r. 54% w 2015 r.). 34

35 1.2. Problemy wychowawcze w szkole Jeszcze bardziej spektakularna zmiana dotyczy percepcji zjawiska przemocy i agresji pomiędzy uczniami. Co drugi badany nauczyciel (51%) pracujący w szkole ponadgimnazjalnej stwierdził, że jest to poważny problem w jego szkole. Warto także podkreślić, iż odsetek respondentów, którzy wyrazili taką opinię - w ciągu ostatnich 4 lat zwiększył się ponad 4-krotnie (z 12% w 2011 do 51% w 2015 r.)!!! Prawie 2/3 wychowawców i pedagogów z liceów, techników i szkół zawodowych z województwa łódzkiego jako poważny problem w swojej szkole wskazało wagarowanie uczniów (65%). Odsetek ten jest wyraźnie wyższy niż w szkołach gimnazjalnych, w których problem ten podkreślił co drugi badany nauczyciel (51%). Należy jednak zwrócić uwagę, iż w porównaniu do wyników badań z 2011 r. odsetek nauczycieli SPG, którzy przyznali, iż problem wagarowania uczniów jest poważnym problemem w ich szkole zmniejszył się o prawie 1/5 (z 80% w 2011 r. do 65% w 2015 r.). Co czwarty badany pedagog i wychowawca pracujący w szkołach PG przyznał, iż poważnym problemem w jego szkole jest wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów (25%). Odsetek ten jest o połowę niższy niż w grupie nauczycieli gimnazjalistów, gdzie na problem ten wskazywała ponad połowa badanych (51%). Należy także zwrócić uwagę, iż w porównaniu do wyników badań z 2011 r. percepcja tego problemu wśród nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych istotnie się zmniejszyła. Odsetek respondentów, którzy stwierdzili, iż jest to poważny problem w ich szkole jest obecnie o 40% niższy niż w 2011 r. (w 2011 r. 42% zaś w 2015 r. 25%). Na przestrzeni ostatnich 4 lat zmniejszył się również odsetek nauczycieli SPG, którzy uznali, że poważnym problemem w ich szkole jest wandalizm czyli niszczenie mienia przez uczniów. W 2015 r. co dziesiąty badany nauczyciel w tej grupie (10%) stwierdził, że jest to poważny problem w jego szkole. W poprzednim badaniu w 2011 r. taką opinię wyraziło 20% wychowawców i pedagogów w tej grupie badanych. Co dziesiąty nauczyciel SPG zwrócił uwagę ma problem używania narkotyków przez uczniów (10%) a 6% wskazało na kwestię używania dopalaczy. Co ósmy badany nauczyciel w tej grupie przyznał również, że poważnym problemem w jego szkole są zaburzenia odżywiania czyli bulimia lub anoreksja (8%). Tylko 1% badanych nauczycieli zwróciło uwagę na problem przemocy i agresji uczniów wobec nauczycieli a 2% wskazało na przemoc w tzw. cyberprzestrzeni czyli z pomocą internetu lub telefonów komórkowych. 35

36 1.2 Problemy wychowawcze w szkole Wychowawcy oraz pedagodzy/psychologowie szkolni z gimnazjum. N=72 nadmierne używanie internetu 54% 14% 32% wulgarne zachowanie, brak kultury osobistej 39% 10% 51% przemoc i agresja pomiędzy uczniami 15% 21% 64% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 33% 43% 24% wagarowanie 31% 18% 51% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 71% 14% 15% palenie papierosów przez uczniów 36% 7% 57% przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli 85% 10% 5% przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 83% 14% 3% zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) 73% 21% 6% picie alkoholu przez uczniów 65% 24% 11% używanie dopalaczy przez uczniów 67% 28% 5% używanie narkotyków przez uczniów 72% 24% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nie trudno powiedzieć tak Wykres 8: Poważne zachowania problemowe uczniów w szkole - ocena wychowawców oraz pedagogów/psychologów szkolnych z gimnazjum. N = 72 36

37 1.2 Problemy wychowawcze w szkole Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie ze szkół ponadgimnazjalnych. N=63 nadmierne używanie internetu 84% 11% 5% wulgarne zachowanie, brak kultury osobistej 72% 3% 25% przemoc i agresja pomiędzy uczniami 20% 29% 51% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 65% 29% 6% wagarowanie 22% 13% 65% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 84% 6% 10% palenie papierosów przez uczniów 25% 21% 54% przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 97% 90% 2% 1% 8% 2% zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) 60% 32% 8% picie alkoholu przez uczniów 49% 29% 22% używanie dopalaczy przez uczniów 62% 32% 6% używanie narkotyków przez uczniów 65% 25% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nie trudno powiedzieć tak Wykres 9: Poważne zachowania problemowe uczniów w szkole - ocena wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół ponadgimnazjalnych. N = 63 37

38 1.3. Ranking problemów wychowawczych w gimnazjach GIMNAZJA WULGARNE ZACHOWANIE, BRAK KULTURY OSOBISTEJ NADMIERNE PALENIE PAPIEROSÓW UŻYWANIE INTERNETU PRZEZ UCZNIÓW WAGAROWANIE PRZEMOC I AGRESJA RÓWIEŚNICZA PRZEMOC I AGRESJA W CYBERPRZESTRZENI Wykres 10: Ranking najpoważniejszych zachowań problemowych wśród uczniów w szkole. Ocena wychowawców i pedagogów/psychologów z gimnazjów. N=72 W badaniu zapytano wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych o to, które z zachowań uczniów, wymienionych w ankiecie (lista na stronie 36 niniejszego raportu) stanowi według nich najpoważniejszy problem w szkole, w której pracują. Badani mogli wymienić 3 takie zachowania, przy czym wpisanie określonego zachowania na pierwszym miejscu oznaczało, że stanowi ono najpoważniejszy problem. W toku analiz zachowaniom, które wymieniono na pierwszej pozycji przypisano 3 punkty, na drugim - 2 punkty, zaś na trzecim - 1 punkt. Następnie zsumowano punkty dla każdego z zachowań. W ten sposób powstał ranking najpoważniejszych zachowań problemowych, który przedstawia wykres 10. Jak widać w ocenie osób badanych pracujących w gimnazjach, największym problemem jest wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów (85 pkt). Na drugim miejscu pojawił się problem nadmiernego używania internetu (84 pkt), a na trzecim palenie papierosów przez uczniów (78 pkt). Czwartą pozycję w tym zestawieniu zajmuje problem wagarowania (67 pkt). Dwa kolejne miejsca to piąty w kolejności problem przemocy i agresji pomiędzy uczniami (23 pkt) oraz problem przemocy i agresji rówieśniczej w cyberprzestrzeni tj. za pomocą internetu lub telefonów komórkowych (21 pkt). 38

39 1.3. Ranking problemów wychowawczych w szkołach ponadgimnazjalnych SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE WAGAROWANIE PALENIE PAPIEROSÓW PRZEZ UCZNIÓW NADMIERNE UŻYWANIE INTERNETU PICIE ALKOHOLU PRZEZ UCZNIÓW WULGARNE ZACHOWANIE, BRAK KULTURY OSOBISTEJ NISZCZENIE MIENIA Wykres 11: Ranking najpoważniejszych zachowań problemowych wśród uczniów w szkole. Ocena wychowawców, pedagogów/psychologów ze szkół PG. N=63 W taki sam sposób, jak opisano na stronie 37, analizowano również odpowiedzi wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych (SPG). Jak pokazuje wykres 11, w ich ocenie największymi problemami w szkole są wagarowanie (113 pkt) oraz palenie papierosów przez uczniów (107 pkt). Trzecim w kolejności najpoważniejszym problemem w tych szkołach jest w opinii badanych wychowawców klas i pedagogów szkolnych nadmierne używanie internetu (przez uczniów) 61 pkt. Dwa kolejne zachowania problemowe uczniów najczęściej wskazywane przez respondentów to picie alkoholu przez młodzież oraz wulgarne zachowanie uczniów i brak kultury osobistej (odpowiednio: 17 i 16 pkt.). Szóstą pozycję w rankingu zajmuje problem niszczenia mienia szkolnego przez młodzież. Otrzymał on ponad 2 razy mniej punktów (6 pkt) niż w rankingu nauczycieli gimnazjalnych (14 pkt). Kolejnymi poważnymi problemami wskazanymi przez respondentów ze szkół ponadgimnazjalnych były zaburzenia odżywiania (5 pkt) oraz problem przemocy i agresji rówieśniczej w cyberprzestrzeni tj. za pomocą internetu lub telefonów komórkowych(4 pkt). 39

40 1.3. Ranking problemów wychowawczych w szkole podsumowanie Wśród zachowań stanowiących problem w szkole nie pojawiają się na czołowych pozycjach używanie narkotyków i dopalaczy. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być fakt, iż palenie przez uczniów papierosów to problem dokuczliwy i łatwy do zaobserwowania na co dzień uczniowie palą w szkolnych toaletach lub przed budynkiem szkolnym, natomiast sięganie po narkotyki (a także picie alkoholu) to zachowania, które mają miejsce głównie poza szkołą (wyjątkiem mogą być wycieczki szkolne, ale są to stosunkowo rzadkie wydarzenia). Potwierdzają to kolejne wykresy, które pokazują rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w szkole w ocenie badanych wychowawców i pedagogów. Skala rozpowszechnienia picia alkoholu jest oceniana podobnie jak skala palenia papierosów, a jednak to drugie zachowanie jest wymieniane znacznie częściej jako poważny problem w szkole. 40

41 2. Doświadczenia uczniów z używaniem substancji psychoaktywnych w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych

42 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów przez uczniów - w klasie i w szkole W badaniu poproszono wychowawców, aby oszacowali, jak wielu uczniów w ich klasie pali papierosy, pije alkohol, upija się, spróbowało już narkotyków oraz używa narkotyków. Jak pokazuje wykres 12 co szósty wychowawca trzecich klas gimnazjum (16%) stwierdził, iż w jego klasie nie ma palących uczniów. 82% badanych w tej kategorii przyznało, że w klasie pali papierosy kilku uczniów a jedynie 2% stwierdziło, iż sięga po nie mniej więcej połowa klasy. Żaden z badanych nauczycieli nie wyraził opinii, że w klasie, w której jest wychowawcą pali papierosy większość uczniów. Nieco inaczej wygląda to w szkołach ponadgimnazjalnych. Szczegółowo ilustruje tę sytuację wykres nr 13. Odnotowano nieco niższy niż w gimnazjach odsetek wychowawców, którzy stwierdzili, że w ich klasie nie ma palących uczniów. Co ósmy nauczyciel pracujący w tego typu szkołach (licea, technika, ZSZ) uważa, że w jego klasie żaden z uczniów nie pali papierosów. Podobnie jak w gimnazjach najliczniejsza jest grupa badanych, którzy są zdania, że w ich klasie pali jedynie kilku uczniów (76%). 12% badanych uważa, iż w klasie pali mniej więcej połowa uczniów. Odsetek ten jest istotnie wyższy (kilkakrotnie) niż w grupie wychowawców gimnazjalistów. Żaden z badanych wychowawców nie uznał, że w klasie pali większość młodzieży. W opinii nauczycieli z gimnazjów rozpowszechnienie palenia papierosów przez uczniów w szkole, w której pracują (wykres 14) jest wyraźnie wyższe, niż w klasie, w której są wychowawcami. Ani jeden z badanych nauczycieli nie stwierdził, że w jego szkole żaden z uczniów nie pali papierosów. Czterech na dziesięciu badanych (44%) przyznało, iż papierosy pali jedynie kilku uczniów w szkole a ponad połowa wyraziła opinię, że uczniów palących papierosy w szkole jest kilkudziesięciu (51%). 5% badanych nauczycieli pracujących w gimnazjach stwierdziło, że papierosy pali mniej więcej połowa uczniów w ich szkole. Żaden z badanych nie przyznał jednak, iż problem ten dotyczy większości uczniów w szkole. Rozpowszechnienie palenia papierosów przez uczniów w opinii wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych jest znacznie większe niż w gimnazjach. Co piąty badany w tej grupie (22%) przyznał, iż papierosy pali mniej więcej połowa uczniów w szkole (w gimnazjach taki pogląd wyraziło 5% badanych). 8% nauczycieli ze SPG przyznało, ze w ich szkole większość uczniów pali papierosy, w gimnazjach żaden z badanych wychowawców lub pedagogów nie wyraził takiej opinii. Ponad połowa respondentów pracujących w SPG (51%) uznała, że w szkole jest kilkudziesięciu palących uczniów. 42

43 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów - w klasie GIMNAZJA 16% 82% 2% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 12: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum. N=49 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 12% 76% 12% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 13: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=49 43

44 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów - w szkole GIMNAZJA 0% 44% 51% 5% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt killku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 14: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 3 kl. gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych w gimnazjach. N=72 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 2% 17% 51% 22% 8% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt killku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 15: Rozpowszechnienie palenia wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 kl. SPG i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkołach. N=63 44

45 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów - w klasie i w szkole Nauczyciele uczestniczący w badaniu zostali również poproszeni o oszacowanie rozpowszechnienia picia napojów alkoholowych przez młodzież. Jak pokazuje wykres 16 co czwarty wychowawca trzecich klas gimnazjum (27%) stwierdził, iż w jego klasie żaden z uczniów nie pije napojów alkoholowych. Ponad 2/3 badanych w tej kategorii (69%) przyznało,że w klasie sięga po alkohol tylko kilku uczniów a 4%,że pije go mniej więcej połowa klasy. Ani jeden z badanych nauczycieli nie stwierdził, iż większość uczniów w jego klasie pije napoje alkoholowe. Nieco inaczej wygląda to w szkołach ponadgimnazjalnych. Szczegółowo ilustruje tę kwestię wykres 17. Tylko 10% wychowawców pracujących w tego typu szkołach (licea, technika, ZSZ) uważa, że w ich klasie żaden z uczniów nie pije alkoholu. Podobnie jak w gimnazjach najliczniejsza jest grupa badanych, którzy są zdania, że w klasie pije jedynie kilku uczniów (47%). Co czwarty wychowawca (25%) uważa, iż w jego klasie po alkohol sięga mniej więcej połowa uczniów, a 16% twierdzi, że problem ten dotyczy większości młodzieży. Nie zabrakło także opinii, choć należą one do rzadkości, iż wszyscy lub prawie wszyscy uczniowie w klasie sięgają po alkohol (2%). Porównując wyniki badań w obu frakcjach nauczycieli należy podkreślić, iż w szkołach PG jest 6 razy więcej nauczycieli, według których mniej więcej połowa uczniów w klasie pije alkohol (4% w gimnazjach vs. 25% w szkołach PG) i znaczący odsetek tych, którzy są zdania, że po alkohol sięga większość młodzieży w klasie (16%), podczas gdy w gimnazjach w ogóle nie odnotowano tego typu opinii. Rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów widziane z perspektywy szkoły przedstawiają wykresy: 18 i 19. Tylko co dziesiąty nauczyciel gimnazjalistów (10%) wyraził opinię, że wśród młodzieży uczącej się w jego szkole żaden z uczniów nie pije alkoholu. Ponad połowa respondentów w tej grupie (51%) było zdania, iż w szkole jest tylko kilku uczniów, którzy sięgają po alkohol. Co trzeci badany (35%) przyznał, iż pijących alkohol uczniów jest kilkudziesięciu w całej szkole a tylko 3% uznało, że pije mniej więcej połowa uczniów w szkole. W grupie wychowawców i pedagogów ze szkół ponadgimnazjalnych odnotowano 6-krotnie więcej nauczycieli niż w gimnazjach, którzy stwierdzili, iż w ich szkole pije alkohol połowa uczniów. Taką opinię wyraziło 19% wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych i tylko 3% w gimnazjach. Porównując obie grupy badanych nauczycieli należy również zwrócić uwagę na odsetki respondentów, którzy wyrazili opinię, że w ich szkole sięga po alkohol ok. większość uczniów. Wśród nauczycieli pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych odnotowano prawie 20-krotnie wyższy odsetek badanych, niż w grupie pedagogów i wychowawców gimnazjalistów, którzy wyrazili taki pogląd (odpowiednio: 1% w gimnazjach i 21% w SPG). 45

46 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów - w klasie GIMNAZJA 27% 69% 4% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 16: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum. N=49. SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 10% 47% 25% 16% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 17: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=49. 46

47 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów - w szkole GIMNAZJA 10% 51% 35% 3% 1% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 18: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych w gimnazjach. N=72 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 1% 19% 38% 19% 21% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 19: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=63 47

48 2.3. Rozpowszechnienie upijania się uczniów - w klasie i w szkole Kolejnym obszarem analizowanym w badaniu była ocena rozpowszechnienia upijania się młodzieży. Jak pokazuje wykres 20 ośmiu na dziesięciu wychowawców trzecich klas gimnazjum (81%) stwierdziło, iż w ich klasie żaden z uczniów nie upija się alkoholem. Co piąty badany w tej kategorii (19%) przyznał, że w jego klasie upija się kilku uczniów. W opinii wychowawców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych rozpowszechnienie zjawiska upijania się uczniów jest nieco wyższe niż w gimnazjach. Połowa nauczycieli pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych stwierdziła, że w ich klasie nikt się nie upija (54%), a ponad 2/5 badanych (44%) przyznało, że zdarza się to kilku uczniom. Tylko 2% wychowawców pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych stwierdziło, że w jego klasie upija się mniej więcej połowa uczniów. Analizując ten problem z perspektywy całej szkoły możemy zauważyć kilka istotnych różnic pomiędzy opiniami wychowawców pracujących w gimnazjach oraz ich starszych kolegów i koleżanek ze szkół ponadgimnazjalnych. W liceach, technikach i szkołach zawodowych (ZSZ), w których prowadzono badania odnotowano znacznie wyższy odsetek nauczycieli niż w gimnazjach, którzy stwierdzili że w ich szkole upija się kilkudziesięciu uczniów (odpowiednio: 10% w gimnazjach i 38% w szkołach PG). Warto także podkreślić, iż 5% badanych nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych przyznało, iż w ich szkole upija się mniej więcej połowa uczniów. 48

49 2.3. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się uczniów - w klasie GIMNAZJA 0% 81% 19% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Wykres 20: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum. N=49 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 54% 44% 2% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 21: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=49. 49

50 2.3. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się uczniów - w szkole GIMNAZJA 0% 37% 53% 10% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 22: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych w gimnazjach. N=72 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 17% 40% 38% 5% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 23: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG i pedagogów/psychologów z ww. szkół. N=63 50

51 2.4. Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów - w klasie i w szkole Jak pokazuje wykres 24, 87% wychowawców trzecich klas gimnazjum stwierdziło, iż w ich klasie nie ma uczniów używających narkotyków. Co ósmy badany w tej kategorii (13%) przyznał, że w klasie sięga po narkotyki jedynie kilku uczniów. Podobne rezultaty odnotowano w przypadku wychowawców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Co siódmy badany w tej grupie nauczyciel (14%) stwierdził, iż w klasie w której jest wychowawcą kilku uczniów używa narkotyków. Znaczne różnice pojawiają się w przypadku porównania opinii wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych nt. rozpowszechnienia używania narkotyków w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych na terenie wojewówdztwa łódzkiego. Ponad połowa nauczycieli pracujących w gimnazjach (55%) uważa, że w ich szkole żaden z uczniów nie używa narkotyków. W szkołach ponadgimnazjalnych skala tego optymizmu jest wyraźnie mniejsza. Jedynie co trzeci badany jest zdania, że w szkole, w której pracuje nie ma uczniów sięgających po narkotyki (31%). W grupie respondentów ze szkół ponadgimnazjalnych odnotowano trzykrotnie wyższy odsetek badanych niż w gimnazjach, którzy stwierdzili, że w ich szkole jest kilkudziesięciu uczniów używających narkotyków (odpowiednio: 17% w szkołach PG i 6% w gimnazjach). Znaczną różnicę odnotowano także w przypadku opinii, że kilku uczniów w szkole używa narkotyków. W grupie nauczycieli z gimnazjów taki pogląd wyraziło 39% badanych, zaś w grupie pedagogów i wychowawców ze szkół ponadgimnazjalnych 52%. 51

52 2.4. Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów - w klasie GIMNAZJA 87% 13% 0% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 24: Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum. N=49 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 86% 14% 0% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 25: Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=49 52

53 2.4. Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów - w szkole GIMNAZJA 55% 39% 6% 0% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 26: Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych w gimnazjach. N=72 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 0% 31% 52% 17% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 27: Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG i pedagogów/psychologów ww. szkół. N=63 53

54 2.5. Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów - w klasie i w szkole W opinii wychowawców gimnazjalistów używanie przez młodzież dopalaczy jest nieco bardziej rozpowszechnione niż używanie narkotyków. Jak pokazuje wykres 28 co szósty badany wychowawca gimnazjalistów (17%) stwierdził, iż w jego klasie kilku uczniów używa dopalaczy. W przypadku narkotyków odsetek podobnych opinii wśród tej grupy nauczycieli był nieco niższy (13%). W szkołach ponadgimnazjalnych odnotowano wyraźnie niższy niż w gimnazjach odsetek respondentów, którzy przyznali, że w ich klasie kilku uczniów w ich klasie używa dopalaczy. Taką opinię wyraziło jedynie 9% badanych wychowawców drugich klas liceów, techników i ZSZ. Zdecydowana większość badanych w obu kategoriach szkół - jest zdania, iż w ich klasie żaden z uczniów się sięga po dopalacze (83% w gimnazjach i 91% w szkołach PG). Nieco inaczej kwestia ta wygląda z perspektywy szkoły. W tym przypadku skala rozpowszechnienia używania dopalaczy wydaje się większa. Nieco ponad połowa nauczycieli pracujących w gimnazjach (54%) i podobny odsetek ze szkół ponadgimnazjalnych (56%) przyznało, iż w ich szkole jest kilku uczniów używających dopalaczy. Znacznie większą skalę tego zjawiska dostrzega 5% badanych pracujących w gimnazjach i co szósty respondent ze szkoły ponadgimnazjalnej (17%). Według ich opinii co najmniej kilkudziesięciu uczniów w szkole sięga po dopalacze. Warto także zwrócić uwagę, iż jedynie co czwarty badany nauczyciel w szkołach ponadgimnazjalnych (27%) jest zdania, że w jego szkole żaden z uczniów nie używa dopalaczy. W gimnazjach odsetek ten jest o 50% wyższy (41%). 54

55 2.5. Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w klasie GIMNAZJA 83% 17% 0% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 28: Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w klasie w ocenie wychowawców 3 klas gimnazjum. N=49. SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 91% 9% 0% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 29: Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=49 55

56 2.5. Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów - w szkole GIMNAZJA 0% 41% 54% 5% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 30: Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w szkole w ocenie wychowawców 3 kl. gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych w gimnazjach. N=72 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 27% 56% 17% 0% 0% 0% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 31: Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 kl. szkół PG i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=63 56

57 2.6. Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole - wychowawcy i pedagodzy Analizy wykazały także, że wskaźnik sumaryczny z 5 skal dotyczących postrzegania rozpowszechnienia używania substancji w szkole stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania 9A - 9E ankiety. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił 0,878. Zmienna może przyjmować wartości od Średnią wartość wyniosła w klasach III G M=9,75, SD=2,60, a w klasach II PG: M=12,73 SD=3,40. Analizowano związek pomiędzy oceną rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów a typem szkoły, w jakiej pracują badani. Analizy wykazały, że rozpowszechnienie używania substancji przez uczniów w szkole jest oceniane wyżej wśród badanych pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych niż w gimnazjach (wykres 32). Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole według wychowawców i pedagogów wartości średnich ,75 p<0,001 12,73 5 klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 32: Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole porównanie średnich: wychowawcy i pedagodzy z gimnazjów vs. wychowawcy i pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych. 57

58 2.7. Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów a staż pracy badanych w szkole Tabela 2: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów a staż pracy w szkole. Staż pracy w szkole Ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Staż pracy w szkole Ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów 1 -,087 Korelacja Pearsona Istotność,347 (dwustronna) N Korelacja -,087 1 Pearsona Istotność,347 (dwustronna) N Korelacja nieistotna statystycznie W badaniu nie stwierdzono związku pomiędzy oceną rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów w szkole a stażem pracy badanych. Oznacza to, że wychowawcy i pedagodzy/psychologowie szkolni z krótszym i dłuższym stażem ocenili rozpowszechnienie używania substancji wśród uczniów tak samo. 58

59 2.8. Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków przez uczniów w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami 1/2 3 G 33% 38% 25% 4% 39% 31% 23% 6% 2 PG 0% 20% 40% 60% 80% 100% 2% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 33: Częstotliwość rozmów z rodzicami uczniów w szkole z powodu palenia przez nich papierosów w ostatnich 12 miesiącach. N: G=72; PG=63 3 G 79% 17% 3% 1% 85% 11% 3% 2 PG 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 34: Częstotliwość rozmów z rodzicami uczniów w szkole z powodu picia przez nich alkoholu w ostatnich 12 miesiącach. N: G=72; PG=63 59

60 2.8. Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków przez uczniów w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami 2/2 3 G 90% 8% 1% 84% 10% 6% 2 PG 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 35: Częstotliwość rozmów z rodzicami uczniów w szkole z powodu używania przez nich narkotyków w ostatnich 12 miesiącach. N: G=72; PG=63 3 G 90% 7% 3% 2 PG 87% 8% 5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 36: Częstotliwość rozmów z rodzicami uczniów w szkole z powodu używania przez nich dopalaczy w ostatnich 12 miesiącach. N: G=72; PG=63 60

61 2.8. Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków przez uczniów w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami Analiza danych przedstawionych na wykresie 33 wskazuje, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy rozmowy z rodzicami na temat palenia przez uczniów papierosów musiało przeprowadzić ponad trzy piąte nauczycieli pracujących w szkołach w województwie łódzkim (67% w gimnazjach oraz 61% w szkołach ponadgimnazjalnych). Średnio jedna trzecia nauczycieli z gimnazjów (38%) i ze szkół ponadgimnazjalnych (31%) podejmowała takie rozmowy raz lub dwa razy w roku. Częściej tj. przynajmniej raz w miesiącu rozmawiało na ten temat z rodzicami uczniów 25% pracujących w gimnazjach oraz 23% pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych. Rozmowy z rodzicami uczniów dotyczące palenia papierosów odbywające się kilka razy w miesiącu i częściej były udziałem 4% nauczycieli i pedagogów z gimnazjów oraz 8% z liceów, techników i zasadniczych szkół zawodowych. Zdecydowanie rzadziej do podobnych rozmów z rodzicami dochodziło z powodu picia alkoholu przez młodzież (wykres 34). Nieco częściej prowadzili je nauczyciele pracujący w gimnazjach, gdzie 21% przyznało, iż w ostatnim roku odbyło co najmniej raz rozmowy z rodzicami uczniów w związku z piciem przez nich alkoholu. W grupie respondentów pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych zadeklarowało tak 15% badanych. W obydwu typach szkół wychowawcy i pedagodzy najczęściej prowadzili takie rozmowy 1-2 razy w ciągu ostatniego roku (odpowiednio 17% w gimnazjach i 11% w szkołach ponadgimnazjalnych). Zaledwie 10% badanych pracujących w gimnazjach oraz 16% pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych przyznało, iż w ostatnim roku zmuszonych było przeprowadzić rozmowę z rodzicami ucznia (-ów) na temat używania przez niego narkotyków (wykres 35). Podobne odsetki odnotowano w przypadku rozmów z rodzicami uczniów dotyczących używania dopalaczy (wykres 36) w ciągu ostatniego roku uczyniło to przynajmniej raz 10% wychowawców i pedagogów z gimnazjów oraz 13% ze szkół ponadgimnazjalnych. Podobnie jak w przypadku pozostałych tematów rozmów z rodzicami, najczęściej miały one miejsce 1-2 razy w ciągu ostatniego roku. Przedstawione powyżej wyniki w porównaniu do rezultatów badań zrealizowanych w 2011 r. są zbliżone w przypadku rozmów z rodzicami dotyczącymi używania narkotyków i dopalaczy. Natomiast w przypadku rozmów dotyczących picia alkoholu odnotowano spadek odsetków tych wychowawców i pedagogów, którzy przeprowadzali rozmowy z rodzicami w obydwu badanych typach szkół (prowadzanie rozmów deklarowało w 2011 r. 39% nauczycieli gimnazjów; w 2015 r.: 21% oraz 32% nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych; w 2015 r.: 15%) oraz spadek liczby rozmów dotyczących palenia papierosów w przypadku nauczycieli i pedagogów ze szkół ponadgimnazjalnych (w 2011 r. 76%, a w 2015 r. - 61%). 61

62 2.9. Wiedza wychowawców na temat rozpowszechnienia picia alkoholu przez uczniów poza szkołą wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w gimnazjach N=72 40% 38% 19% 1% 1% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach ponadgimnazjalnych N=63 25% 46% 25% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 37: Ile razy wychowawcy i pedagodzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy dowiadywali się o przypadkach picia alkoholu przez uczniów poza szkołą? W badaniu analizowano także, jak często wychowawcy i pedagodzy, a także psychologowie szkolni dowiadywali się o przypadkach picia alkoholu przez uczniów poza szkołą np. w takich miejscach jak pub, park, ulica, prywatka czy dyskoteka. Taką sytuację odnotowało trzy piąte nauczycieli pracujących w gimnazjach (60%) i trzy czwarte (75%) ze szkół ponadgimnazjalnych. Częściej o takich zdarzeniach wspominali wychowawcy uczniów szkół ponadgimnazjalnych, wśród których jedna czwarta (25%) słyszała o takich przypadkach przynajmniej raz w miesiącu, a 3% badanych z tego typu szkół wskazało na otrzymywanie informacji o przypadkach picia alkoholu przez uczniów kilka razy w miesiącu. W przypadku wychowawców uczniów z gimnazjum, przynajmniej raz w miesiącu, informacje o piciu alkoholu przez uczniów otrzymywało 19% badanych, zaś 2% - raz w tygodniu i częściej. Porównując te wyniki do rezultatów badań z 2011 r. warto zauważyć zwiększenie odsetka nauczycieli, którzy deklarowali, że nie dowiadywali się o przypadkach picia alkoholu przez uczniów poza szkołą, zwłaszcza w przypadku nauczycieli z gimnazjów (z 19% do 40% w 2015 r.; w przypadku badanych ze szkół ponadgimnazjalnych z 18% do 25%). 62

63 2.10. Wiedza wychowawców na temat rozpowszechnienia używania narkotyków przez uczniów poza szkołą wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w gimnazjach N=72 79% 17% 1% 3% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach ponadgimnazjalnych N=63 76% 16% 8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 38: Ile razy wychowawcy i pedagodzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy dowiadywali się o przypadkach używania narkotyków przez uczniów poza szkołą? Znacznie rzadziej niż w przypadku picia alkoholu przez uczniów poza szkołą do badanych nauczycieli docierały informacje na temat używania narkotyków przez młodzież szkolną. Średnio co piąty badany wychowawca pracujący w gimnazjum (21%) i co czwarty (24%) pracujący w szkole ponadgimnazjalnej stwierdził, iż w okresie ostatnich 12 miesięcy dowiedział się o tego typu sytuacjach. Większość badanych przyznaje, iż były to pojedyncze zdarzenia (raz lub dwa razy w roku) 16%-17%, a kilka procent stwierdziło, że miały one miejsce kilkakrotnie (odpowiednio 4% w gimnazjach i 8% w szkołach ponadgimnazjalnych). W badaniu nie odnotowano znaczących różnic w zakresie częstotliwości uzyskiwania tego typu informacji przez nauczycieli pracujących w gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Porównując te wyniki do rezultatów badań z 2011 r. warto zauważyć zwiększenie odsetka nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych, którzy w okresie ostatniego roku nie dowiadywali się o przypadkach używania narkotyków przez uczniów poza szkołą z 64% w 2011 r. do 76% w 2015 r. oraz zmniejszenie odsetków tych nauczycieli, którzy odnotowali takie sytuacje raz lub dwa razy (z 28% do 16%). 63

64 2.11. Wiedza wychowawców na temat rozpowszechnienia używania dopalaczy przez uczniów poza szkołą wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w gimnazjach N=72 79% 15% 1% 4% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach ponadgimnazjalnych N=63 83% 14% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 39: Ile razy wychowawcy i pedagodzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy dowiadywali się o przypadkach używania dopalaczy przez uczniów poza szkołą? Co piąty wychowawca z gimnazjum (21%) i co szósty ze szkoły ponadgimnazjalnej (17%) przyznał, iż w ciągu ostatniego roku dowiedział się o przypadkach używania dopalaczy przez uczniów, poza terenem szkoły. Podobnie jak w przypadku informacji o spożywaniu przez uczniów alkoholu oraz używania narkotyków większość z badanych w obu wspomnianych grupach wychowawców i pedagogów oraz psychologów szkolnych przyznało, iż dowiedziało się o takiej sytuacji raz lub dwa razy w roku (odpowiednio 15% i 14%), a 5% nauczycieli z gimnazjów i 3% ze szkół ponadgimnazjalnych częściej (przynajmniej raz w miesiącu). Nie odnotowano natomiast znaczących różnic w porównaniu uzyskanych wyników do rezultatów badań z 2011 r., gdy 24% badanych z gimnazjów i 20% badanych ze szkół ponadgimnazjalnych wskazało, że dowiadywało się o przypadkach używania dopalaczy przez uczniów poza terenem szkoły. 64

65 2.12. Wiedza wychowawców na temat udziału uczniów w bójce lub innym akcie przemocy poza szkołą wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w gimnazjach N=72 61% 29% 10% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach ponadgimnazjalnych N=63 68% 27% 5% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu 0% 20% 40% 60% 80% 100% raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 40: Ile razy wychowawcy i pedagodzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy dowiadywali się o udziale uczniów w bójce lub innym akcie przemocy poza szkołą? W badaniu analizowano także, jak często wychowawcy i pedagodzy oraz psychologowie szkolni dowiadywali się o przypadkach przemocy pomiędzy uczniami np. bójce lub innych, podobnych wydarzeniach, do których dochodziło poza szkołą. Wśród wychowawców pracujących w gimnazjach odnotowano nieco wyższy odsetek badanych niż w grupie nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych, którzy w okresie ostatnich 12 miesięcy dowiedzieli się o bójce lub innym akcie przemocy rówieśniczej, w którym uczestniczyli ich uczniowie. Prawie dwie piąte wychowawców i pedagogów z gimnazjów (39%) i jedna trzecia ze szkół ponadgimnazjalnych (32%) przyznała, iż w ostatnim roku dowiedziała się o różnych aktach przemocy, w których uczestniczyli uczniowie z jego szkoły. Ponad jedna czwarta nauczycieli z gimnazjów (29%) i ze szkół ponadgimnazjalnych (27%) przyznała, iż takie informacje docierały do nich raz lub dwa razy w ciągu roku, a co dziesiąty badany z gimnazjum (10%) stwierdził, że zdarzały się przynajmniej raz w miesiącu (w przypadku szkół ponadgimnazjalnych 5%). W porównaniu do wyników badań z 2011 r. warto zauważyć znaczne zmniejszenie odsetka nauczycieli z obydwu typów szkół, którzy przyznali, że w ostatnim roku dowiadywali się o udziale swoich uczniów w bójce lub innych formach przemocy poza szkołą (z 61% do 39% wśród nauczycieli gimnazjów oraz z 42% do 32% wśród nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych). 65

66 3. Dostępność substancji psychoaktywnych dla uczniów w środowisku lokalnym w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych 66

67 3.1. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych - w opinii pedagogów i wychowawców III kl. gimnazjum Ocena dostępności substancji psychoaktywnychdla uczniów trzecich klas gimnazjum w opinii wychowawców i pedagogów z gimnazjów - porównanie wartości średnich skala 7 punktowa, gdzie 1 oznacza bardzo trudno a 7 bardzo łatwo papierosy piwo wino wódka (inny napój spirytusowy) dopalacze kleje lub inne substancje wziewne marihuana lub haszysz amfetamina ecstasy kokaina heroina 2,74 2,53 2,50 2,25 2,24 3,87 3,64 4,59 5,34 5,13 6,13 Wykres 41: Ocena dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży w woj. łódzkim w opinii nauczycieli gimnazjów - porównanie średnich. N=72 Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie z gimnazjów z województwa łódzkiego uznali, że najłatwiej dostępne dla młodzieży są papierosy, piwo i wino. Nieco trudniej w ocenie badanych jest zdobyć młodym ludziom wódkę, dopalacze i kleje (lub inne substancje wziewne). Najtrudniejszy w ocenie badanych jest dostęp do narkotyków, przy czym spośród nich, zdaniem nauczycieli z gimnazjów, najłatwiejszy dostęp uczniowie mają do marihuany, a najtrudniejszy do kokainy i heroiny. Porównując uzyskane wyniki z wynikami badania z 2011 r. zaobserwowano zmniejszenie odsetków badanych oceniających jako łatwą dostępność wszystkich analizowanych substancji, z wyjątkiem dopalaczy (3,79 w 2011 r. w porównaniu do 3,87 w 2015 r.). 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 67

68 3.1. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych - w opinii pedagogów i wychowawców II kl. szkół ponadgimnazjalnych Ocena dostępności substancji psychoaktywnychdla uczniów trzecich klas gimnazjum w opinii wychowawców i pedagogów z gimnazjów - porównanie wartości średnich skala 7 punktowa, gdzie 1 oznacza bardzo trudno a 7 bardzo łatwo papierosy piwo wino wódka (inny napój spirytusowy) dopalacze kleje lub inne substancje wziewne marihuana lub haszysz amfetamina ecstasy kokaina heroina 2,71 2,60 3,42 3,25 3,80 4,40 4,31 6,56 6,43 6,29 5,98 Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie pracujący w szkołach ponadgimnazjalnych w województwie łódzkim podobnie jak w gimnazjach - stwierdzili, że najłatwiej dostępne dla młodzieży są papierosy, piwo i wino. Wskazywali oni również na łatwy dostęp uczniów do wódki. Nieco trudniej w ocenie badanych jest zdobyć młodym ludziom dopalacze oraz kleje. Jako najtrudniejszy, badani ze szkół ponadgimnazjalnych wskazywali dostęp młodzieży do narkotyków zwłaszcza kokainy i heroiny, przy czym stosunkowo łatwiejszy do marihuany i amfetaminy. W przypadku porównania ocen nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych wyrażonych w obecnej edycji badania (2015 r.) w odniesieniu do wyników uzyskanych w 2011 r. odnotowano nieznaczne zwiększenie odsetków badanych oceniających jako łatwą dostępność alkoholu i dopalaczy przy nieznacznym zmniejszeniu odsetków oceniających jako łatwą dostępność narkotyków dla młodzieży. 68 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 Wykres 42: Ocena dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży w woj. łódzkim w opinii nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych - porównanie średnich. N=63

69 3.2. Porównanie ocen dot. dostępności substancji wśród wychowawców i pedagogów w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych p<0,001 p<0,001 6,43 6,29 5,34 5,13 p<0,001 4,59 5,98 p=0,05 6,56 6,13 n. i. 4,31 4 3, piwo wino wódka (inny napój spirytusowy) papierosy kleje (substancje wziewne) gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 43: Ocena dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży w woj. łódzkim w opinii wychowawców i nauczycieli - porównanie średnich ocen pomiędzy typami szkół. N: G=72; PG=63 Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie ze szkół ponadgimnazjalnych istotnie wyżej niż nauczyciele pracujący w gimnazjach z województwa łódzkiego ocenili dostępność dla młodzieży większości legalnych substancji psychoaktywnych, takich jak: piwo, wino, wódka oraz papierosy (w przypadku papierosów odnotowane zróżnicowanie jest na granicy istotności statystycznej). W przypadku klejów czyli tzw. substancji wziewnych ocena dostępności wyrażona przez nauczycieli w obu badanych grupach nie była zróżnicowana na istotnym statystycznie poziomie. Analogiczne zależności odnotowano również w edycji badania z 2011 r., przy czym w przypadku porównania dostępności papierosów oceny wyrażone przez badanych z obydwu typów szkół nie były istotne statystycznie. 69

70 3.2. Porównanie ocen dot. dostępności substancji wśród wychowawców i pedagogów w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych 7 n. i. p<0,01 p<0,01 p<0,05 n. i. n. i ,40 3,87 2,74 3,80 3,42 2,53 2,5 3,25 2,60 2,71 2,24 2, dopalacze marihuana amfetamina ecstasy heroina kokaina gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 44: Ocena dostępności nielegalnych substancji psychoaktywnych dla młodzieży w woj. łódzkim w opinii wychowawców i nauczycieli - porównanie średnich ocen pomiędzy typami szkół. N: G=72; PG=63 W badaniu odnotowano zróżnicowane odpowiedzi dotyczące ocen dostępności poszczególnych narkotyków. Odnotowane różnice w odpowiedziach udzielanych przez pedagogów i wychowawców pracujących w gimnazjach oraz w szkołach ponadgimnazjalnych są istotne statystycznie tylko w przypadku marihuany, amfetaminy i ecstasy. Natomiast w przypadku dopalaczy, heroiny i kokainy, pomimo tego, że substancje te są w opinii nauczycieli nieco łatwiej dostępne dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych niż dla gimnazjalistów, odnotowane różnice nie są istotne statystycznie. Oznacza to, że zarówno dla gimnazjalistów, jak i uczniów liceów, techników i zasadniczych szkół zawodowych w wojewódzkie łódzkim, w opinii pracujących tam nauczycieli, dopalacze i twarde narkotyki są dostępne w podobnym stopniu, niezależnie od wieku. Analogiczne zależności odnotowano również w edycji badania z 2011 r. 70

71 3.3. Ocena dostępności alkoholu i papierosów wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne wódka 23% 36% 41% wino 7% 41% 51% piwo 4% 40% 56% papierosy 1% 21% 77% 0% 20% 40% 60% 80% 100% W dodatkowych analizach przyjęto, że oceny badanych mieszczące się na skali w przedziale 1-2 oznaczają, że określone substancje są trudno dostępne, oceny 3-5, że są średnio dostępne, zaś oceny 6-7 łatwo dostępne. Jak pokazuje wykres 45, prawie ośmiu na dziesięciu (77%) badanych wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjach uznało, że dla 15/16- letniej młodzieży (trzecioklasistów) w województwie łódzkim łatwo dostępne są papierosy. Tylko 22% nauczycieli stwierdziło, że są one średnio lub trudno dostępne. Ponad połowa badanych (56%) stwierdziła również, że dla gimnazjalistów łatwo dostępne jest piwo. Dwie piąte nauczycieli (40%) określiło poziom jego dostępności dla tej grupy młodzieży jakośredni, a 4% jako trudny. Wino, jako łatwo dostępne dla gimnazjalistów uznała połowa badanych wychowawców i pedagogów (51%), a jako trudno dostępne zaledwie 7% respondentów. Spośród legalnych substancji psychoaktywnych, w opinii badanych nauczycieli najtrudniej dostępna dla młodzieży gimnazjalnej jest wódka. Jednak i w tym przypadku odnotowano wysoki odsetek nauczycieli 41%, którzy przyznali, że dla uczniów gimnazjów z województwa łódzkiego jest ona łatwo dostępna. Przeciwnego zdania był co czwarty badany nauczyciel (23%), a ponad jedna trzecia (36%) uważała wódkę, dla swoich podopiecznych, za średnio dostępną. W porównaniu do wyników badania z 2011 roku warto odnotować spadek odsetków nauczycieli uważających za łatwe zdobycie przez młodzież gimnazjalną poszczególnych substancji (najwyższą różnicę odnotowano w przypadku piwa - z 71% do 56%). 71 trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 45: Dostępność papierosów i alkoholu w ocenie wychowawców i pedagogów/ psychologów szkolnych pracujących w gimnazjum. N=72

72 3.3. Ocena dostępności alkoholu i papierosów wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne wódka 5% 23% 73% wino 3% 16% 81% piwo 3% 11% 86% papierosy 3% 8% 89% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Jak wynika z wykresu 46, bardzo wysokie odsetki badanych nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych z województwa łódzkiego uznały, iż dla 17/18-letniej młodzieży uczącej się w tych szkołach papierosy, piwo, wino i wódka są łatwo dostępne. W przypadku papierosów zdecydowana większość badanych nauczycieli stwierdziła, że są one łatwo dostępne dla ww. grupy nastolatków (89%), a jako średnio dostępne określiło je 8% respondentów. Podobnie wysokie odsetki odnotowano w przypadku ocen dotyczących dostępności piwa 86% nauczycieli i pedagogów określiło je jako łatwo dostępne dla młodzieży, a 11% jako średnio dostępne. Nieco niższe odsetki badanych wskazujących na łatwość zdobycia substancji przez młodzież odnotowano w przypadku pytania o wino - opinię, że ten napój alkoholowy jest łatwo dostępny wyraziło 81% nauczycieli i pedagogów. W przypadku wódki odnotowano najniższy (chociaż wciąż bardzo wysoki) odsetek nauczycieli, którzy uznali, że jest ona łatwo dostępna dla młodzieży w porównaniu do pozostałych analizowanych napojów alkoholowych. Opinię taką wyraziło 73% respondentów w tej grupie badanych, a co czwarty stwierdził, że wódka jest średnio dostępna (23%). Zaledwie po 3% badanych nauczycieli zadeklarowało, że papierosy, piwo i wino były dla uczniów trudno dostępne (5% w przypadku oceny dostępności wódki). Oznacza to, iż poziom dostępności tych substancji dla młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych z województwa łódzkiego jest prawie nieograniczony. W porównaniu do wyników badań z 2011 r. nie odnotowano znaczących różnic w odpowiedziach badanych. 72 trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 46: Dostępność papierosów i alkoholu w ocenie wychowawców i pedagogów/ psychologów szkolnych pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych. N=63

73 3.4. Ocena dostępności narkotyków wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne marihuana lub haszysz 57% 30% 13% amfetamina 63% 28% 9% ecstasy 63% 28% 9% heriona 74% 19% 7% kokaina 75% 16% 9% kleje 36% 42% 22% dopalacze 31% 40% 29% 0% 20% 40% 60% 80% 100% trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 47: Ocena dostępności narkotyków i dopalaczy dokonana przez wychowawców i pedagogów/psychologów z gimnazjów. N=72 Prawie jedna trzecia wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjach w województwie łódzkim (29%) uznała, iż dopalacze są łatwo dostępne dla młodzieży gimnazjalnej. W badaniu odnotowano także wysoki poziom dostępności klejów i innych substancji wziewnych (używanych w celu odurzania się) - jedna piąta badanych nauczycieli przyznała, że są one łatwe do zdobycia dla młodzieży (22%). Co ósmy badany w tej grupie respondentów wyraził opinię, że dla gimnazjalistów łatwo dostępna jest marihuana (13%). Najtrudniej dostępne dla gimnazjalistów w opinii ich wychowawców i pedagogów są pozostałe narkotyki amfetamina, ecstasy, heroina i kokaina za łatwe do zdobycia uznało je 7%-9% badanych. Średnio jedna trzecia badanych (31%-36%) jest zdania, iż dopalacze i substancje wziewne (kleje) są dla gimnazjalistów trudno dostępne, trzy piąte oceniło jako trudne do zdobycia marihuanę, amfetaminę i ecstasy (57%-63%), zaś trzy czwarte heroinę i kokainę (74%-75%). W porównaniu do wyników badań z 2011 r. warto zwrócić uwagę na spadek odsetków badanych nauczycieli i pedagogów, którzy wskazali na łatwość zdobycia przez młodzież amfetaminy i ecstasy (odpowiednio z 15% w 2011 r. do 9% w 2015 r. i z 13% do 9%). 73

74 3.4. Ocena dostępności narkotyków wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne marihuana lub haszysz 35% 42% 23% amfetamina 40% 43% 17% ecstasy 40% 45% 15% heriona 58% 35% 7% kokaina 56% 36% 8% kleje 29% 34% 37% dopalacze 23% 40% 37% 0% 20% 40% 60% 80% 100% trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 48: Ocena dostępności narkotyków i dopalaczy dokonana przez wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół ponadgimnazjalnych. N=63 Średnio dwie piąte badanych nauczycieli z liceów, techników i zasadniczych szkół zawodowych stwierdziło, że dopalacze oraz kleje są łatwo dostępne dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych z województwa łódzkiego (po 37%). Wysoki poziom dostępności odnotowano również w przypadku marihuany lub haszyszu 23% badanych wskazało, że jest ona łatwo dostępna. W przypadku amfetaminy i ecstasy uznało tak odpowiednio 17% i 15% nauczycieli i pedagogów, a w przypadku heroiny i kokainy 7%-8% badanych. Średnio jedna czwarta badanych (23%-29%) jest zdania, iż dopalacze i substancje wziewne (kleje) są dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych trudno dostępne, dwie piąte oceniło jako trudne do zdobycia marihuanę, amfetaminę i ecstasy (35%-40%), zaś prawie trzy piąte heroinę i kokainę (56%-58%). W badaniach z 2011 r. odnotowano wyższe odsetki nauczycieli i pedagogów przekonanych o łatwym dostępie do narkotyków wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych z województwa łódzkiego. 74

75 3.5. Ocena dostępności substancji a ocena rozpowszechnienia ich używania przez uczniów w szkole Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 11 skal dotyczących postrzegania dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży w województwie łodzkim, stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Ocena dostępności substancji dla młodzieży, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania 15-1 do ankiety. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił: 0,916. Analizowano związek pomiędzy oceną rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów a oceną dostępności substancji dla młodzieży w województwie. Analizy wykazały, że pomiędzy wymienionymi zmiennymi istnieje istotny związek. Oznacza to, że badani, którzy wyżej oceniali dostępność substancji psychoaktywnych dla uczniów wyżej także szacowali rozpowszechnienie ich używania wśród młodych ludzi. Dostępność substancji psychoaktywnych Korelacja Pearsona Ocena Dostępność rozpowszechnienia substancji używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów 1,502 Istotność,000 (dwustronna) N Ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Korelacja,502 1 Pearsona Istotność,000 (dwustronna) N Tabela 3: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: ocena dostępności substancji dla młodzieży a ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów. Korelacje nieistotne statystycznie 75

76 4. Rozpowszechnienie różnych form przemocy pomiędzy uczniami w ocenie nauczycieli i pedagogów/ psychologów szkolnych 76

77 4.1. Przemoc werbalna i psychiczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów Uczniowie używali wobec siebie słów obraźliwych, wulgarnych nigdy raz lub dwa razy kilka razy raz w miesiącu raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie gimnazja 1% 7% 34% 7% 19% 31% szkoły ponadgimnazjalne 13% 27% 44% 3% 3% 10% Uczniowie wyśmiewali się z innego ucznia nigdy raz lub dwa razy kilka razy raz w miesiącu raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie gimnazja 3% 20% 39% 17% 13% 9% szkoły ponadgimnazjalne 27% 29% 33% 5% 5% 2% Uczniowie zastraszali innego ucznia lub grozili mu nigdy raz lub dwa razy kilka razy raz w miesiącu raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie gimnazja 35% 35% 22% 6% 3% 0% szkoły ponadgimnazjalne 84% 10% 6% 0% 0% 0% Uczniowie zmuszali innego ucznia do oddania cennego przedmiotu nigdy raz lub dwa razy kilka razy raz w miesiącu raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie gimnazja 74% 20% 6% 0% 0% 0% szkoły ponadgimnazjalne 100% 0% 0% 0% 0% 0% Tabela 4: Częstotliwość występowania przemocy werbalnej i psychicznej wśród uczniów w ostatnich 12 miesiącach, w opinii wychowawców i pedagogów/psychologów trzecich klas gimnazjum oraz drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. (N: G=72; PG=63) 77

78 4.1. Przemoc werbalna i psychiczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów Analizując rozpowszechnienie zjawiska przemocy wśród uczniów wyróżniono jej dwie kategorie: przemoc werbalną i psychiczną oraz przemoc fizyczną. W ramach przemocy werbalnej i psychicznej w badaniu analizowano częstotliwość takich zachowań jak: używanie przez uczniów wulgarnych słów, wyśmiewanie się z innych uczniów, zastraszanie oraz zmuszanie innego ucznia do oddania cennego przedmiotu. W badaniu pytano nauczycieli o ich opinię na temat skali tych zachowań w szkole. Jak pokazuje tabela 4, najbardziej rozpowszechnioną formą przemocy wśród uczniów według badanych wychowawców i pedagogów jest używanie przez uczniów wulgaryzmów i obraźliwych słów. Prawie jedna trzecia nauczycieli pracujących w gimnazjum (31%) i 10% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych stwierdziło, iż takie zachowania występują codziennie lub prawie codziennie. Co czwarty badany pedagog w gimnazjum (26%) jest zdania, iż wulgarne zachowania wobec kolegów/koleżanek w szkole zdarzają się co najmniej raz w miesiącu a nawet raz w tygodniu. Podobną opinię w grupie nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych wyraziło jedynie 6% badanych. Drugą w kolejności najbardziej rozpowszechnioną zdaniem badanych formą przemocy wśród uczniów jest wyśmiewanie się z innych uczniów. W grupie nauczycieli pracujących w gimnazjach co jedenasty (9%) przyznał, że do takich zachowań dochodzi prawie codziennie lub codziennie, a prawie co trzeci, że zdarzają się one raz w miesiącu a nawet raz w tygodniu (30%). W szkołach PG rozpowszechnienie tego typu zachowań jest zdecydowanie mniejsze. Tylko 2% badanych przyznało, że zdarzają się one niemal codziennie a 10% stwierdziło, iż dochodzi do nich raz w miesiącu a nawet raz na tydzień. Kolejną poważną formą przemocy jest zastraszanie lub grożenie innemu uczniowi. Zdarzania te mają w większości przypadków charakter incydentalny raz lub kilka razy w roku zaobserwowało je 57% nauczycieli z gimnazjów oraz 16% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych. Co czwarty nauczyciel z gimnazjum (26%) przyznał, iż raz lub kilka razy w roku zdarzyło się, że uczniowie zmuszali innego ucznia do oddania jakiejś wartościowej rzeczy. W szkołach ponadgimnazjalnych zjawisko to nie zostało zaobserwowane przez badanych. We wszystkich analizowanych przypadkach przemocy werbalnej i psychicznej większe odsetki nauczycieli i pedagogów wskazujących na występowanie problemów w szkole zaobserwowano wśród badanych z gimnazjów. Podobne zależności miały miejsce w badaniu z 2011 roku, ale w porównaniu do 2011 r., w 2015 r. odnotowano spadek odsetków nauczycieli z obydwu typów szkół, którzy wskazali na tego typu zachowania wśród młodzieży (nawet o 26pp). 78

79 4.1. Przemoc werbalna i psychiczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów Uczniowie byli agresywni wobec innego ucznia za pomocą Internetu, telefonu komórkowego nigdy raz lub dwa razy kilka razy raz w miesiącu raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie gimnazja 30% 46% 19% 1% 3% 1% szkoły ponadgimnazjalne 75% 15% 10% 0% 0% 0% Tabela 5: Częstotliwość występowania przemocy psychicznej wśród uczniów w ostatnich 12 miesiącach, w tzw. cyberprzestrzeni, w opinii wychowawców i pedagogów/psychologów trzecich klas gimnazjum oraz drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. (N: G=72; PG=63) Jedną z form przemocy psychicznej coraz częściej pojawiającą się wśród młodzieży jest agresja w tzw. cyberprzestrzeni (wyśmiewanie, rozpowszechnianie nieprawdziwych lub poufnych informacji dotyczących przede wszystkim życia prywatnego oraz relacji interpersonalnych). Podstawowymi urządzeniami wykorzystywanymi w ramach tego typu zachowań jest komputer (Internet) i telefon komórkowy. Jak pokazuje tabela 5, rozpowszechnienie tego typu zachowań jest zróżnicowane i uzależnione od typu szkoły. Siedmiu na dziesięciu (70%) wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjach przyznaje, iż w ciągu ostatniego roku zetknęło się ze zjawiskiem przemocy w cyberprzestrzeni. Prawie połowa badanych w tej grupie nauczycieli (46%) uważa, że tego typu zdarzenia były incydentalne i zdarzyły się najwyżej raz lub dwa razy w roku. Co piąty badany nauczyciel (19%) stwierdził, że takie sytuacje miały miejsce co najmniej kilka razy w roku, a 5% przyznało, iż dochodziło do nich co najmniej raz w miesiącu a nawet częściej raz w tygodniu albo prawie codziennie lub codziennie. Poziom rozpowszechnienia tego typu form przemocy w szkołach ponadgimnazjalnych jest wyraźnie niższy. Co czwarty (25%) nauczyciel z liceów, techników lub zasadniczych szkół zawodowych z województwa łódzkiego stwierdził, iż w jego szkole pojawiły się tego typu zachowania przemocowe, przy czym wszystkie zachowania mały incydentalny charakter (jeden do kilku razy w roku). W porównaniu do wyników badań z 2011 r. odnotowano wzrost agresywnych zachowań gimnazjalistów wobec swoich kolegów z wykorzystaniem Internetu lub telefonu komórkowego (57% w 2011 r. w stosunku do 70% w 2015 r.) oraz spadek tego rodzaju zachowań wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych (z 33% do 25%). 79

80 4.2. Przemoc fizyczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów Uczniowie popychali się lub szarpali nigdy raz lub dwa razy kilka razy raz w miesiącu raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie gimnazja 10% 20% 29% 20% 6% 16% szkoły ponadgimnazjalne 56% 24% 14% 3% 2% 2% Uczniowie bili się nigdy raz lub dwa razy kilka razy raz w miesiącu raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie gimnazja 21% 49% 19% 9% 3% 0% szkoły ponadgimnazjalne 81% 17% 2% 0% 0% 0% Tabela 6: Częstotliwość występowania przemocy fizycznej wśród uczniów w ostatnich 12 miesiącach, w opinii wychowawców i pedagogów/psychologów trzecich klas gimnazjum oraz drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. (N: G=72; PG=63) Jak pokazuje tabela 6, zaledwie 10% wychowawców i pedagogów/psychologów pracujących w gimnazjach w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie odnotowało przypadków popychania się lub szarpania wśród uczniów. Co piąty badany w tej grupie nauczyciel (22%) przyznał, iż do tego typu zachowań dochodzi co najmniej raz w tygodniu a nawet częściej tj. niemal codziennie. Prawie połowa badanych w tej frakcji nauczycieli (49%) jest zdania, że takie sytuacje zdarzają się raz lub dwa do kilku razy w roku. W szkołach ponadgimnazjalnych skala tego typu zachowań jest zdecydowanie mniejsza. Jedynie 4% badanych nauczycieli z liceów, techników i zasadniczych szkół zawodowych z województwa łódzkiego uważa, że przypadki popychania się lub szarpania przez uczniów zdarzają się w ich szkołach co najmniej raz w tygodniu lub częściej, a 56% respondentów stwierdziło, że takie sytuacje w ogóle nie miały miejsca. Bójki pomiędzy uczniami w szkole odnotowało 79% nauczycieli pracujących w gimnazjach. Prawie połowa nauczycieli (49%) stwierdziła, iż była świadkiem bójki raz lub dwa razy, a jedna piąta (19%) kilka razy. W porównaniu do omówionego powyżej szarpania i popychania, bójki częściej miały charakter incydentalny. Częstotliwość przemocy fizycznej pomiędzy uczniami w szkołach ponadgimnazjalnych jest wyraźnie niższa. Raz lub kilka razy w roku z takimi wydarzeniami spotkał co piąty nauczyciel liceum, technikum lub zasadniczej szkoły zawodowej (19%). W porównaniu do 2011 r., w 2015 r. odnotowano spadek odsetków nauczycieli z obydwu typów szkół, którzy wskazali na tego typu zachowania wśród młodzieży, zwłaszcza wśród nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych (odpowiednio z 75% do 44% i z 38% do 19%). 80

81 4.2. Przemoc fizyczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali na którą złożyły się pytania o częstotliwość przemocy fizycznej wśród uczniów wyniosła 0,830. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła w gimnazjach 5,65 (SD=2,33), w szkołach ponadgimnazjalnych 2,97 (SD=1,44). Analizowano związek pomiędzy nasileniem przemocy w której pracują badani. fizycznej a typem szkoły, Odnotowano istotną różnice, co oznacza, że średnia wartość zmiennej była istotnie wyższa w gimnazjach niż w szkołach ponadgimnazjalnych (p>0,001). 9 5,65 p<0,001 2 klasy 3 G 2,97 klasy 2 PG Wykres 49 A: Nasilenie przemocy fizycznej wśród uczniów a typ szkoły - porównanieśrednich w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. 81

82 4.3. Nasilenie przemocy rówieśniczej w szkole w ocenie wychowawców i pedagogów/ psychologów szkolnych Analizy wykazały także, że wskaźnik sumaryczny z 7 skal dotyczących częstotliwości stosowania przemocy przez uczniów w szkole (w ost. 12 mies.) stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Nasilenie przemocy w szkole w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania 11A-11F ankiety. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił 0,880. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła w szkołach gimnazjalnych M=18,75, SD=5,92, w ponadgimnazjach: M=11,74 SD=3,99. Analizowano związek pomiędzy nasileniem przemocy wśród uczniów w szkole w ocenie badanych wychowawców i pedagogów/psychologów a typem szkoły, w jakiej pracują. Analizy wykazały, że nasilenie przemocy wśród uczniów w szkole jest oceniane istotnie wyżej w szkołach gimnazjalnych niż w szkołach ponadgimnazjalnych (odnotowana różnica jest istotna statystycznie na poziomie p<0,001) p<0, , ,74 7 klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 49 B: Nasilenie przemocy wśród uczniów a typ szkoły - porównanie średnich w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. 82

83 4.4. Nasilenie przemocy w szkole a nasilenie rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów - w ocenie wychowawców i pedagogów Tabela 7: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: nasilenie przemocy w szkole w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów a ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów. TYP SZKOŁY GIMNAZJUM Ocena rozpowszechnie nia używania substancji wśród uczniów Ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Nasilenie przemocy wśód uczniów Korelacja 1,490 Pearsona Istotność,000 (dwustronna) N Nasilenie przemocy wśód uczniów PONADGIMNAZJALNA Ocena rozpowszechnie nia używania substancji wśród uczniów Nasilenie przemocy wśód uczniów Korelacja,490 1 Pearsona Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja 1,592 Pearsona Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja,592 1 Pearsona Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja istotna na poziomie p<0,01 Jak pokazuje Tabela 7, w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w badaniu odnotowano istotny dodatni związek pomiędzy nasileniem przemocy w szkole w ocenie badanych a oceną rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów. Oznacza to, że im wyższa ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów, tym większe nasilenie przemocy wśród uczniów w percepcji badanych. 83

84 5. Percepcja profilaktyki szkolnej wśród badanych wychowawców i pedagogów/ psychologów szkolnych 84

85 5.1. Tematyka programów profilaktycznych realizowanych w klasie w ciągu ostatniego roku Programy na temat agresji elektronicznej wśród młodzieży Programy na temat agresji i przemocy wśród młodzieży 60% 73% 71% 83% Programy na temat używnia narkotyków przez młodzież 73% 96% Programy na temat palenia papierosów przez młodzież 67% 87% Programy na temat picia przez młodzież 76% 88% 0% 20% 40% 60% 80% 100% gimanzja (N=51) szkoły ponadgimanzjalne (N=49) Wykres 50: Tematy programów profilaktycznych realizowanych w klasach - wskazania wychowawców trzecich klas gimnazjów i drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Jak pokazuje wykres 50, zgodnie z deklaracjami badanych wychowawców, w klasach trzecich gimnazjum w ciągu ostatnich 12 miesięcy najczęściej realizowane były programy profilaktyczne dotyczące szkód związanych z używaniem narkotyków, piciem alkoholu oraz paleniem papierosów przez młodzież. Wskazało je średnio dziewięciu na dziesięciu badanych nauczycieli (odpowiednio: 96%, 88% i 87%). Nieco niższy odsetek badanych wymienił także programy dotyczące agresji i przemocy rówieśniczej (83%). Najrzadziej realizowano natomiast programy profilaktyczne na temat agresji elektronicznej (73%). W szkołach ponadgimnazjalnych w opinii badanych wychowawców działania profilaktyczne obejmowały mniejszą liczbę klas (szkół) - wskazało je wyraźnie mniej nauczycieli niż w gimnazjach. Wśród tematów programów profilaktycznych najczęściej wskazywano na rozwiązywanie problemów alkoholowych, używanie narkotyków oraz agresję i przemoc wśród młodzieży (odpowiednio 76%, 73% i 71%), rzadziej na programy dotyczące palenia papierosów (67%) i agresji elektronicznej (60%). 85

86 5.1. Tematyka programów profilaktycznych realizowanych w klasie w ciągu ostatniego roku W porównaniu do wyników badań z 2011 r. warto zauważyć, iż w tegorocznym badaniu (2015 r.) odnotowano wyższe odsetki wychowawców, którzy deklarowali, że w ich klasie, w ciągu ostatniego roku były realizowane programy profilaktyczne dotyczące różnych ryzykownych zachowań młodzieży. Najbardziej w opinii wychowawców - zwiększyła się liczba programów dotyczących przemocy i agresji elektronicznej. W 2011 r. jedynie co piąty badany nauczyciel ze szkoły ponadgimnazjalnej (22%) przyznał, iż w jego klasie był realizowany taki program. W gimnazjach odsetek ten był wyższy i wynosił 56%. Obecnie, podobną opinię wyraziło ponad 2,5-krotnie więcej wychowawców młodzieży ponadgimnazjalnej (60%) oraz 73% wychowawców uczniów z gimnazjów. Analizując przedstawione wyniki warto zwrócić uwagę na istotne deficyty w zakresie szkolnej profilaktyki, zwłaszcza w szkołach ponadgimnazjalnych. Średnio jedna czwarta badanych nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych (24%-29%) przyznała, iż w ciągu ostatniego roku w klasie, w której jest wychowawcą nie były realizowane programy profilaktyczne dotyczące ryzykownych zachowań młodzieży związanych z używaniem narkotyków, piciem alkoholu i przeciwdziałaniem przemocy, a 33% stwierdziło także, iż nie były realizowane programy dotyczące szkód związanych z paleniem papierosów. W gimnazjach deklaracje odnośnie braku realizowania programów profilaktycznych związanych z wymienioną powyżej tematyką były udziałem od 4% do 17% badanych nauczycieli. Tylko kilku nauczycieli pracujących w gimnazjach i tych, pracujących z młodzieżą ponadgimnazjalną stwierdziło, iż w ramach zajęć profilaktycznych realizowanych w ich klasie poruszano także inne ważne tematy, w tym: zagrożenia związane z używaniem dopalaczy, profilaktykę ryzykownych zachowań seksualnych (stosowanie antykoncepcji), promowanie zdrowego trybu życia, problemy związane z bezpieczeństwem i odpowiedzialnością karną. 86

87 5.2. Osoby prowadzące programy profilaktyczne w klasie nt. picia napojów alkoholowych Tabela 8: Osoby prowadzące zajęcia profilaktyczne na temat problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież, dane w liczbach bezwzględnych - WYCHOWAWCY KLAS gimnazja szkoły ponadgimnazjalne tak nie ogółem Tabela 9: Osoby prowadzące zajęcia profilaktyczne na temat problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież, dane w liczbach bezwzględnych INNE OSOBY PRACUJĄCE W SZKOLE gimnazja szkoły ponadgimnazjalne tak nie ogółem Tabela 10: Osoby prowadzące zajęcia profilaktyczne na temat problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież, dane w liczbach bezwzględnych OSOBY ZAPROSZONE SPOZA SZKOŁY gimnazja szkoły ponadgimnazjalne tak 19 9 nie ogółem W badaniu pytano również wychowawców, kto prowadził zajęcia profilaktyczne na temat problemów i konsekwencji związanych z piciem alkoholu przez młodzież, realizowane dla obu badanych grup uczniów. W przypadku ww. programów badani z gimnazjów najczęściej deklarowali, że prowadzili je wychowawcy klas, a na kolejnym miejscu wskazywali inne osoby zatrudnione w szkole (nauczyciele, pedagodzy/ psychologowie szkolni) oraz osoby zaproszone spoza szkoły. W przypadku szkół ponadgimnazjalnych zajęcia najczęściej prowadzone były przez wychowawców klas, a na drugim miejscu przez inne osoby pracujące w szkole. Rzadziej natomiast wskazywano na zajęcia prowadzone przez specjalistów spoza szkoły. UWAGA: zajęcia dotyczące danego tematu mogły być prowadzone przez kilku prowadzących. 87

88 5.3. Przydatność realizowanych programów dla uczniów w ocenie badanych wychowawców Analizy dotyczące osób prowadzących inne programy profilaktyczne (tj. programy poruszające inne tematy) wskazują, że: programy dotyczące szkód związanych z paleniem papierosów przez uczniów najczęściej były prowadzone przez wychowawców (74% w gimnazjach i 65% w szkołach ponadgimnazjalnych); dwie piąte nauczycieli pracujących w gimnazjum (43%) i ponad połowa (53%) w szkołach ponadgimnazjalnych jako realizatorów działań profilaktycznych w tym zakresie wskazywało na inną osobę pracującą w szkole (psycholog/pedagog). Ponad jedna czwarta badanych wychowawców gimnazjalistów (28%) i 15% nauczycieli ze szkoły ponadgimnazjalnej stwierdziło, że w jego klasie działania te realizowała inna osoba spoza szkoły; programy profilaktyczne na temat używania narkotyków przez młodzież w większości przypadków były prowadzone przez wychowawców (63% w gimnazjach oraz 50% w szkołach ponadgimnazjalnych). Na drugim miejscu w gimnazjach znalazło się prowadzenie zajęć przez osoby spoza szkoły (53%), zaś w szkołach ponadgimnazjalnych przez inne osoby pracujące w szkole (47%); programy na temat agresji i przemocy wśród młodzieży najczęściej były prowadzone przez wychowawców (82% w gimnazjach i 50% w szkołach ponadgimnazjalnych). Na drugim miejscu znalazło się prowadzenie zajęć przez inne osoby zatrudnione w szkole (odpowiednio 49% i 44%), zaś na trzecim - przez specjalistów spoza szkoły (po 31%); programy na temat agresji elektronicznej, podobnie do programów na temat agresji i przemocy były realizowane przede wszystkim przez wychowawców klas (70% w gimnazjach i 42% w szkołach ponadgimnazjalnych), przez inne osoby zatrudnione w szkole (odpowiednio 48% i 39%) oraz przez specjalistów spoza szkoły (18% w stosunku do 32%). Badanych, którzy deklarowali, że w ich klasie były w danym roku szkolnym prowadzone zajęcia profilaktyczne poproszono, aby ocenili przydatność określonych typów zajęć dla uczniów. Wychowawcy oceniali ją mając do dyspozycji 6 stopniową skalę (gdzie 1 oznaczało ocenę najniższą, a 6 najwyższą. Jak pokazują wykresy 51 i 52, nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy pomiędzy średnią oceną przydatności dla uczniów poszczególnych rodzajów programów profilaktycznych formułowaną przez badanych w gimnazjach oraz w szkołach ponadgimnazjalnych. 88

89 5.3. Przydatność realizowanych programów dla uczniów w ocenie badanych wychowawców 6 n.i. n.i ,30 4,32 4,34 4, programy dot.szkód związanych z paleniem papierosów przez młodzież programy dot.szkód związanych z piciem alkoholu przez młodzież gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 51: Przydatności programów profilaktycznych dot. palenia papierosów i picia alkoholu dla uczniów w oczach wychowawców klas. N: G=51; PG= n.i. n.i. n.i. 4,79 4,81 4,74 4,46 4,49 4, programy dot.szkód związanych z używaniem narkotyków przez młodzież programy nt. agresji i przemocy wśród młodzieży programy nt. agresji elektronicznej gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 52: Przydatność dla uczniów programów profilaktycznych dot. używania narkotyków, agresji oraz przemocy wśród młodzieży oraz agresji elektronicznej w oczach ich wychowawców z gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych. N: G=51; PG=49 89

90 5.4. Ocena własnej wiedzy nt. wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie N: G=72 PG=63 nauczyciele z gimnazjum 99% 1% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 98% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 53: Ocena własnej wiedzy na temat wpływu picia alkoholu na zdrowie. N: G=72 PG=63 nauczyciele z gimnazjum 100% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 98% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 54: Ocena własnej wiedzy na temat wpływu palenia papierosów na zdrowie. 90

91 5.4. Ocena własnej wiedzy nt. wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie N: G=72 PG=63 nauczyciele z gimnazjum 86% 6% 8% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 89% 8% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 55: Ocena własnej wiedzy na temat wpływu używania narkotyków na zdrowie. Nauczycieli z gimnazjum oraz ze szkół ponadgimnazjalnych zapytano także, jak oceniają swoją wiedzę na temat wpływu picia alkoholu, palenia papierosów oraz używania narkotyków na zdrowie. W przypadku picia alkoholu oraz palenia papierosów niemal wszyscy respondenci zadeklarowali, że ich wiedza na ten temat jest wystarczająca (98%- 100%). Jedynie do 2% nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych z województwa łódzkiego nie miało na ten temat jednoznacznej opinii. W przypadku oceny wiedzy na temat wpływu używania narkotyków na zdrowie odnotowano zróżnicowania w odpowiedziach respondentów. Wśród nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych 89% badanych pozytywnie oceniło swoją wiedzę na ten temat, 8% przyznało, iż nie ma w tym zakresie wystarczającej wiedzy, a 3% nie miało na ten temat jednoznacznej opinii. Wśród nauczycieli z gimnazjów przekonanie o niewystarczającej wiedzy na temat wpływu narkotyków na zdrowie wyraziło 6% badanych, a aż 8% badanych miało w tym zakresie wątpliwości. 91

92 5.5. Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych N: G=72 PG=63 nauczyciele z gimnazjum 76% 13% 11% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 73% 18% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 56: Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży dot. picia alkoholu. N: G=72 PG=63 nauczyciele z gimnazjum 76% 13% 11% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 76% 15% 10% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 57: Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży dot. palenia papierosów. 92

93 5.5. Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych N: G=72 PG=63 nauczyciele z gimnazjum 63% 21% 17% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 61% 19% 19% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 58: Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży dot. używania narkotyków. Obok pytania o ocenę wiedzy na temat wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie, badanym zadano także pytanie, jak oceniają swoją wiedzę na temat programów profilaktycznych dla młodzieży szkolnej, dotyczących używania różnych substancji psychoaktywnych. W przypadku programów dotyczących picia alkoholu oraz palenia papierosów ponad siedmiu na dziesięciu badanych zadeklarowało, że ich wiedza na ten temat jest wystarczająca (od 73% do 76%). Po 13% nauczycieli z gimnazjów uznało, iż nie ma w tym zakresie dostatecznej wiedzy, oceny takie były również udziałem 15%-18% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych. Od 10% do 11% badanych nie potrafiło wyrazić jednoznacznej opinii na temat programów profilaktycznych dotyczących palenia papierosów i picia alkoholu. W przypadku oceny programów profilaktycznych dot. używania narkotyków odpowiedzi respondentów z gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych kształtują się podobnie. Odsetki badanych pozytywnie oceniających swoją wiedzę na ten temat wyniosły 63% w przypadku nauczycieli gimnazjów i 61% w przypadku nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych. Aż co piąty badany z obydwu typów szkół (odpowiednio 21% i 19%) ocenił swoją wiedzę jako niewystarczającą, a kolejnych 17% i 19% badanych nie potrafiło udzielić jednoznacznej odpowiedzi na zadane pytanie. W obydwu badanych grupach (nauczycieli z gimnazjów i nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych) wiedza na temat programów profilaktycznych dotyczących używania narkotyków była przez respondentów oceniona niżej w porównaniu do wiedzy odnośnie programów profilaktycznych dotyczących picia alkoholu i palenia papierosów. 93

94 6. Klimat społeczny szkoły w ocenie nauczycieli i pedagogów/ psychologów szkolnych 94

95 6.1. Szacunek okazywany przez uczniów nauczycielom w szkole gimnazja 1% 3% 43% 53% szkoły ponadgimnazjalne 6% 43% 51% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilkudziesięciu większość kilku mniej więcej połowa prawie wszyscy lub wszyscy Wykres 59: Szacunek okazywany nauczycielom w szkole. N: G=72; PG=63 Jednym z ważnych obszarów badawczych było poznanie oceny klimatu społecznego szkoły. W projekcie uwzględniono m.in. taki jego element jak okazywanie szacunku nauczycielom przez uczniów. Jak pokazuje wykres 59, zdecydowana większość badanych uznała, że przeważająca liczba uczniów (większość, wszyscy lub prawie wszyscy) w taki właśnie sposób odnosi się do swoich nauczycieli. Zarówno w gimnazjach, jak i szkołach ponadgimnazjalnych takie przekonanie wyraziło ponad 90% respondentów (96% w gimnazjach i 94% w szkołach ponadgimnazjalnych). Jedynie 3% badanych w gimnazjach i 6% w szkołach ponadgimnazjalnych uznało, że szacunek nauczycielom okazuje jedynie mniej więcej połowa lub kilkudziesięciu uczniów w szkole. Nie odnotowano w tym zakresie istotnych różnic pomiędzy ocenami respondentów w obu typach szkół. Wyniki te są też zbliżone do tych, jakie odnotowano w poprzednim badaniu w 2011 r., gdy deklaracje o szacunku okazywanym przez uczniów były udziałem 94% nauczycieli gimnazjów i 92% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych. 95

96 6.2. Szacunek okazywany przez uczniów innym pracownikom szkoły gimnazja 3% 13% 65% 19% szkoły ponadgimnazjalne 10% 52% 38% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilkudziesięciu większość kilku mniej więcej połowa prawie wszyscy lub wszyscy Wykres 60: Szacunek okazywany przez uczniów innym osobom pracującym w szkole. N: G=72; PG=63 Analizując deklaracje badanych nauczycieli dotyczące liczby uczniów, którzy okazują szacunek innym pracownikom szkoły można zauważyć zróżnicowania pomiędzy obydwoma typami szkół. Jak pokazuje wykres 60, w szkołach ponadgimnazjalnych odnotowano nieco wyższy odsetek badanych, którzy uważają, że przeważająca liczba uczniów z szacunkiem odnosi się do wspomnianych osób. W gimnazjach takie przekonanie wyraziło 84% respondentów, a w szkołach ponadgimnazjalnych 90%. Wśród tych nauczycieli przeważają ci, którzy swoją opinię odnoszą do większości uczniów, przy czym nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych zdecydowanie częściej od nauczycieli gimnazjów wskazywali, że szacunek okazują wszyscy lub prawie wszyscy z uczniów (38% vs 19%). Średnio co ósmy badany pracujący w gimnazjum w województwie łódzkim (13%) i co dziesiąty pracujący w szkole ponadgimnazjalnej (10%) przyznał, że szacunek pracownikom szkoły okazuje mniej więcej połowa uczniów. Zaledwie 3% badanych w gimnazjach oceniło, że takie zachowania prezentuje mniejszość uczniów w szkole (kilkudziesięciu), w przypadku nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych nie odnotowano takich przypadków. W porównaniu do badania z 2011 r., zdecydowanie wyższy odsetek badanych nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych zadeklarował w 2015 r., że szacunek innym pracownikom szkoły okazują wszyscy lub prawie wszyscy uczniowie (24% w 2011 r., 38% w roku 2015). 96

97 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Moi współpracownicy w szkole nie wspierają mnie nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 26% 39% 10% 14% 10% 1% szkoły ponadgimnazjalne 20% 26% 21% 25% 7% 2% Czuję się przeciążona(y) liczbą obowiązków w pracy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 13% 21% 20% 24% 16% 6% szkoły ponadgimnazjalne 8% 15% 15% 41% 16% 5% Moi przełożeni w pracy nie wspierają mnie nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 47% 30% 6% 10% 7% 0% szkoły ponadgimnazjalne 23% 44% 13% 16% 3% 0% Mam zbyt mały wpływ na to, co realizuję w szkole nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 25% 43% 12% 14% 4% 1% szkoły ponadgimnazjalne 13% 25% 26% 31% 3% 2% Moi współpracownicy rywalizują ze mną nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 45% 31% 13% 7% 1% 1% szkoły ponadgimnazjalne 38% 21% 13% 23% 5% 0% Tabela 11: Odczucia nauczycieli związane z pracą w szkole. N: G=72; PG=63 97

98 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Mój przełożony krytykuje moją pracę nie dając wskazówek, jak poprawić błędy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 70% 23% 4% 1% 1% 0% szkoły ponadgimnazjalne 62% 22% 10% 7% 0% 0% Koleżanka/kolega z pracy podważa moje zdanie w sprawach, na których się znam nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 71% 20% 3% 4% 1% 0% szkoły ponadgimnazjalne 58% 22% 8% 10% 2% 0% Jestem obiektem złośliwych uwag i dowcipów ze strony koleżanek/kolegów z pracy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 80% 19% 1% 0% 0% 0% szkoły ponadgimnazjalne 77% 13% 5% 5% 0% 0% Mój przełożony stosuje wobec mnie wyjątkowo trudne wymagania, których nie stawia wobec innych nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 80% 16% 3% 1% 0% 0% szkoły ponadgimnazjalne 79% 10% 5% 7% 0% 0% Czuję się osamotniony w pracy, zdany tylko na siebie nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 63% 23% 7% 6% 1% 0% szkoły ponadgimnazjalne 49% 25% 15% 10% 2% 0% Tabela 12: Odczucia nauczycieli związane z pracą w szkole. N: G=72; PG=63 98

99 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Aż 11% nauczycieli pracujących w gimnazjach w województwie łódzkim deklaruje, że często lub bardzo często nie otrzymuje wsparcia od swoich współpracowników w szkole. Co siódmy badany w tej grupie (14%) przyznaje, że taka sytuacja zdarza się czasami. Wśród nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych średnio co jedenasty (9%) zwraca uwagę, iż często lub bardzo często brakuje mu wsparcia ze strony współpracowników w szkole. Co czwarty badany w tej frakcji (25%) przyznaje, że taka sytuacja zdarza się czasami. Jedynie 20% respondentów ze szkół ponadgimnazjalnych i 26% z gimnazjów stwierdziło, że nigdy nie zabrakło im wsparcia ze strony innych nauczycieli w szkole. Zdecydowana większość (87%) badanych nauczycieli z gimnazjów czuje się przeciążonych liczbą obowiązków w szkole. Co piąty z nich ma takie poczucie często lub bardzo często (22%), a 24% czasami. Problem ten w nieco większym stopniu dotyczy nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych. Co piąty z respondentów (21%) pracujących w liceum, technikum lub zasadniczej szkole zawodowej, często lub bardzo często czuje się przeciążony obowiązkami, jakie ma w swojej pracy, a czterech na dziesięciu (41%) przyznaje, że ma takie poczucie czasami. Ponad połowa badanych nauczycieli z gimnazjów (53%) oraz 77% badanych nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych uważa, że przełożeni w pracy nie wspierają ich. Czasami, często lub bardzo często taką sytuację odnotował co szósty z nauczycieli uczących gimnazjalistów (17%) i co piąty zatrudniony w szkole ponadgimnazjalnej (19%). Bez takiego wsparcia trudno wyobrazić sobie prawidłowy rozwój zawodowy i poszukiwanie nowych, twórczych form pracy pedagogicznej z młodzieżą. Kolejną ważną kwestią poruszoną w badaniu była częstotliwość krytycznych ocen dotyczących pracy nauczycieli w szkole - wyrażanych przez przełożonych (dyrektorów szkół) - i jednocześnie brak wskazówek z ich strony, pokazujących jak poprawić błędy. Prawie jedna trzecia nauczycieli z gimnazjów (30%) i dwie piąte ze szkoły ponadgimnazjalnej (38%) spotkało się z tego typu sytuacją. Większość z nich w obu badanych grupach - podkreślała, iż miała takie odczucia rzadko lub bardzo rzadko (27% w gimnazjach i 32% w szkołach ponadgimnazjalnych). Ponadto 2% nauczycieli z gimnazjum i 7% nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych przyznało, że takie sytuacje zdarzały im się czasami, często lub bardzo często. 99

100 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Aż 75% nauczycieli pracujących w gimnazjach i 87% pedagogów i wychowawców ze szkół ponadgimnazjalnych ma poczucie, że ich wpływ na to co realizują w szkole jest zbyt mały. Konieczność wypełnienia tzw. podstawy programowej z jednej strony standaryzuje tematy i treści nauczania, z drugiej zaś istotnie ogranicza inwencję nauczycieli redukując do minimum czas, który mogliby przeznaczyć na rozwijanie oryginalnych pomysłów, także w zakresie profilaktyki i redukcji szkód. Często lub bardzo często poczucie ograniczonego wpływu na kształt i zakres działań, które mógłby realizować w swojej szkole miało po 5% badanych z obydwu typów szkół. Co siódmy nauczyciel (14%) pracujący w gimnazjach i co trzeci (31%) pracujący w szkołach ponadgimnazjalnych dostrzega ten problem czasami. Ponad połowa respondentów pracujących w gimnazjach (55%) oraz trzy piąte nauczycieli pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych (62%) przyznaje, iż spotyka się w szkole z rywalizacją ze strony innych nauczycieli. W niektórych momentach taka rywalizacja może negatywnie wpływać na relacje pomiędzy kadrą pedagogiczną w szkole, a także podejmowane przez nauczycieli działania wychowawcze adresowane do uczniów. Co czternasty nauczyciel pracujący w gimnazjum (7%) stwierdził, iż takie sytuacje zdarzają mu się czasami, a 2% uznało je za częste i bardzo częste. W szkołach ponadgimnazjalnych rywalizacja w gronie pedagogicznym ma miejsce częściej niż w gimnazjach. Co czwarty badany respondent w tej grupie (23%) przyznał, iż czasami doświadczał takiej sytuacji, a 5% stwierdziło, że zdarza się ona dość często. Ważnym elementem wpływającym na kondycję psychiczną nauczycieli są wzajemne relacje pomiędzy dyrektorem szkoły (przełożonym) i nauczycielami. Miarą tych relacji była odpowiedź na jedno z pytań zawartych w kwestionariuszu ankiety. Nauczyciele mieli odnieść się do stwierdzenia, iż przełożony stosuje wobec nich wyjątkowo trudne wymagania, których nie stawia innym pracownikom szkoły i zaznaczyć, jak często mają podobne odczucia. Średnio co piąty badany nauczyciel z gimnazjum i ze szkoły ponadgimnazjalnej miał podobne doświadczenia ze swojej pracy (odpowiednio: 20% i 21%). Większość badanych przyznaje, iż takie sytuacje zdarzają się sporadycznie (bardzo rzadko). Częstsze występowanie problemu dotyczy nauczycieli pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych niż gimnazjach (7% vs. 1% dla wskazań na występowanie problemu czasami). 100

101 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Średnio co piąty nauczyciel pracujący w gimnazjum i co czwarty zatrudniony w liceum, technikum lub zasadniczej szkole zawodowej (odpowiednio: 20% i 23%) stwierdził, iż jest w szkole obiektem złośliwych uwag i dowcipów ze strony innych nauczycieli (kolegów i koleżanek w pracy). Z reguły tego typu zdarzenia występują rzadko lub bardzo rzadko (20% w gimnazjach i 18% w szkołach ponadgimnazjalnych), a tylko 5% respondentów ze szkół ponadgimnazjalnych zadeklarowało, iż spotyka się z nimi czasami (w przypadku badanych z gimnazjów nie odnotowano takich przypadków). Ponad jedna czwarta nauczycieli uczących w gimnazjach (29%) i dwie piąte nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych (42%) przyznało, iż doświadczyło w pracy przykrych sytuacji ze strony innych nauczycieli, którzy podważali ich opinie i kompetencje w sprawach, na których dobrze się znali. Problem ten w większym stopniu dotyka pedagogów uczących uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Prawie co trzeci z nich stwierdził, że wspomniane sytuacje zdarzały się rzadko lub bardzo rzadko (30%), a 12% nauczycieli przyznało, że dochodziło do nich czasami lub często (w przypadku nauczycieli gimnazjów odpowiednio 23% i 5%). Chociaż takie sytuacje zazwyczaj zdarzają się sporadycznie to z pewnością mają one wpływ na jakość relacji społecznych w szkole i otwartość w podejmowaniu różnych nowych wyzwań, przed którymi często stają nauczyciele. Prawie dwie piąte nauczycieli pracujący w gimnazjach w województwie łódzkim (37%) i połowa (51%) ze szkół ponadgimnazjalnych czuje się osamotniona w pracy i zdana tylko na siebie. Co czternasty badany wychowawca i pedagog pracujący w gimnazjum (7%) zwraca uwagę, iż nie jest to sporadyczne doświadczenie ale przekonanie, które pojawia się czasami a nawet często i co jakiś czas powraca. W grupie nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych podobne refleksje wyraził co ósmy respondent (12%). 101

102 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w gimnazjach uczeń okazał lekceważenie, brak szacunku 33% 49% 15% 1% 1% uczeń ignorował lub odmówił wykonania polecenia 31% 41% 21% 3% 1% 3% zachowywał się tak, jakby był pod wpływem alkoholu (środków psychoakt.) 78% 15% 7% nieprzyjemnie skomentował wypowiedzi, przejęzyczenia 61% 24% 11% 4% uczeń użył obraźliwych/wulgarnych słów 80% 15% 3% uczeń groził Pani/Panu 99% 1% popchnął, szarpnął lub uderzył Panią/Pana 21% 97% 3% uczeń niszczył rzeczy należące do Pani/Pana 100% uczeń nargrywał lub fotografował Panią/Pana wbrew Państwa woli 96% 3% 1% uczeń był agresywny wobec Pani/Pana w internecie 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu raz lub dwa razy przynajmniej raz w miesiącu kilka razy w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie Wykres 61: Agresywne zachowania uczniów wobec badanych wychowawców pedagogów i psychologów szkolnych w gimnazjach. N=72 Innym ważnym elementem klimatu szkoły analizowanym w niniejszym badaniu są agresywne zachowania uczniów w stosunku do nauczycieli. Jednym z przejawów takich zachowań jest lekceważenie i brak szacunku wobec nauczyciela a także ignorowanie lub odmowa wykonania jego poleceń. Jak pokazuje wykres 61, w ciągu ostatnich 12 miesięcy z lekceważeniem i brakiem szacunku ze strony uczniów spotkało się dwie trzecie badanych nauczycieli w gimnazjach (67%), a 2% badanych doświadczało takich sytuacji kilka razy w miesiącu lub częściej (przynajmniej raz w tygodniu). 102

103 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w gimnazjach Podobny odsetek respondentów wskazał na ignorowanie nauczyciela i odmowę wykonania jego poleceń przez ucznia. Takich zachowań w ostatnim roku doświadczyło 69% wychowawców i pedagogów/psychologów pracujących w gimnazjach w województwie łódzkim, a 4% przyznało, że zdarzały się one co najmniej raz w tygodniu lub częściej (codziennie lub prawie codziennie). Prawie dwie piąte nauczycieli pracujących w gimnazjach (39%) stwierdziło, iż spotkało się z nieprzyjemnym komentarzem swoich wypowiedzi lub przejęzyczeń, a 4% przyznało, że takie sytuacje zdarzały się co najmniej raz w tygodniu. Co piąty nauczyciel gimnazjum (20%) przyznał, iż w ciągu ostatniego roku uczeń użył wobec niego wulgarnych lub obraźliwych słów. Były to głównie pojedyncze wydarzenia (występujące raz lub dwa razy 15%), jednak również sytuacje pojawiające się co najmniej raz miesiącu (3%). Sytuacje, podczas których uczniowie nagrywali/fotografowali nauczyciela wbrew jego woli odnotowało 4% badanych, 3% padło ofiarą przemocy fizycznej ze strony uczniów (popchnięcia, szarpnięcia, uderzenia), a 1% doświadczyło ze strony uczniów gróźb. Żaden z badanych nauczycieli pracujących w gimnazjach nie stwierdził, aby uczniowie byli wobec niego agresywni w Internecie, żaden nie padł również ofiarą celowego niszczenia rzeczy. Niepokojący wydaje się natomiast stosunkowo wysoki odsetek wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjach w województwie łódzkim, którzy stwierdzili, że uczniowie zachowywali się wobec nich w taki sposób, jakby byli pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. Co piąty (22%) z nauczycieli pracujących w gimnazjach w ciągu ostatniego roku znalazł się w takiej sytuacji, z czego 15% raz lub dwa razy. 103

104 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w szkołach ponadgimnazjalnych uczeń okazał lekceważenie, brak szacunku 50% 37% 13% uczeń ignorował lub odmówił wykonania polecenia 48% 40% 11% 2% zachowywał się tak, jakby był pod wpływem alkoholu (środków psychoakt.) nieprzyjemnie skomentował wypowiedzi, przejęzyczenia uczeń użył obraźliwych/wulgarnych słów uczeń groził Pani/Panu 85% 69% 97% 100% 13% 2% 31% 2% 2% popchnął, szarpnął lub uderzył Panią/Pana uczeń niszczył rzeczy należące do Pani/Pana 21% 100% 100% uczeń nargrywał lub fotografował Panią/Pana wbrew Państwa woli uczeń był agresywny wobec Pani/Pana w internecie 98% 98% 2% 2% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu raz lub dwa razy przynajmniej raz w miesiącu kilka razy w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie Wykres 62: Agresywne zachowania uczniów wobec badanych wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych w szkołach ponadgimnazjalnych. N=63 Analizując rozpowszechnienie agresywnych zachowań uczniów w stosunku do nauczycieli należy zauważyć kilka wyraźnych różnic pomiędzy deklaracjami pedagogów i wychowawców z gimnazjów oraz ze szkół ponadgimnazjalnych. Badanie pokazuje zdecydowanie mniejsze rozpowszechnienie niektórych agresywnych zachowań uczniów w szkołach PG. Lekceważenie i brak szacunku wobec nauczyciela zadeklarowała połowa badanych pedagogów i wychowawców ze szkół PG (50%). W gimnazjach odsetek ten był znacznie wyższy i wynosił 67%, przy czym 17% respondentów podkreślało, iż takie sytuacje zdarzały się przynajmniej raz w miesiącu lub częściej. W liceach, technikach i zasadniczych szkołach zawodowych 13% badanych nauczycieli stwierdziło, iż spotkało się z lekceważeniem i brakiem szacunku ze strony uczniów przynajmniej raz w miesiącu. 104

105 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w szkołach ponadgimnazjalnych Nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych zdecydowanie rzadziej niż ich koleżanki i koledzy pracujący w gimnazjach przyznają, iż w okresie ostatniego roku zdarzyło im się aby uczeń zignorował ich albo odmówił wykonania polecenia. Co drugi badany w tej kategorii pedagog i wychowawca (52%) stwierdził, iż miał tego typu doświadczenia w ostatnim roku. W gimnazjach podobną opinię wyraziło siedmiu na dziesięciu badanych nauczycieli (69%). Warto także podkreślić znacznie mniejszą częstotliwość tego typu sytuacji w szkołach ponadgimnazjalnych 2% badanych z tej grupy doświadczyło tego problemu przynajmniej raz w tygodniu (w stosunku do 7% wśród nauczycieli z gimnazjów). Odnotowano także wyższy niż w gimnazjach odsetek respondentów, którzy stwierdzili, że spotkali się z nieprzyjemnymi komentarzami swoich wypowiedzi lub przejęzyczeń (odpowiednio: 31% w szkołach PG i 39% w gimnazjach). Znaczną różnicę odnotowano w zakresie rozpowszechnienia używania obraźliwych i wulgarnych słów ze strony uczniów wobec nauczycieli. W szkołach PG z taką sytuacją spotkało się 3% nauczycieli, a w gimnazjach 20%. Po 2% badanych nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych przyznało, że w ciągu ostatniego roku było nagrywanych lub fotografowanych wbrew swojej woli przez uczniów oraz padło ofiarą agresji w Internecie. Żaden z badanych nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych nie stwierdził, żeby w ciągu ostatniego roku uczniowie wypowiadali wobec niego groźby lub niszczyli rzeczy należące do nauczyciela. Żaden z badanych nie stał się również ofiarą fizycznej agresji ze strony uczniów (popchnięcia, szarpnięcia lub uderzenia) - w gimnazjum z takimi zachowaniami spotkało się 3% badanych. W badaniu odnotowano także niższy niż w grupie nauczycieli gimnazjalnych odsetek respondentów, którzy stwierdzili, że uczniowie zachowywali się wobec nich tak, jakby byli pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. W grupie nauczycieli z gimnazjów odnotowano 22% takich respondentów, zaś w grupie nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych 15%. 105

106 6.5. Poczucie braku wpływu i wsparcia w miejscu pracy Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 10 skal dotyczących poczucia braku wsparcia i wpływu w pracy stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Poczucie braku wpływu i wsparcia w miejscu pracy, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytanie 26 A- J. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił 0,854. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła: w gimnazjach M=18,95, SD=7,02, a w szkołach ponadgimnazjalnych: M=22,10 SD=7,02. Jak pokazuje wykres, odnotowano istotną statystycznie różnicę pomiędzy poczuciem braku wsparcia i wpływu w miejscu pracy odnotowanym wśród badanych uczących w gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Poczucie to było bardziej nasilone wśród badanych w szkołach ponadgimnazjalnych ,95 p<0,05 22, klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 63: Poczucie braku wsparcia i wpływu w miejscu pracy- wartości średnich- gimnazja vs. szkoły ponadgimnazjalne. 106

107 6.6. Jakość klimatu społecznego szkoły Pozytywny klimat społeczny jest podstawowym warunkiem sprzyjającym bezpieczeństwu emocjonalnemu i wszechstronnemu rozwojowi wszystkich uczestników życia szkoły. Jest uznawany przez specjalistów w dziedzinie profilaktyki za jeden z najistotniejszych czynników decydujących o efektywności działań edukacyjnych. To także warunek powodzenia realizowanych w szkole programów i projektów. W badaniu wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych uwzględniono kilka ważnych elementów składających się na klimat społeczny szkoły: relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami, relacje pomiędzy uczniami, relacje pomiędzy nauczycielami i rodzicami oraz relacje w gronie pedagogicznym szkoły. Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 24 skal dotyczących: częstotliwości stosowania przemocy przez uczniów w szkole (w ost. 12 mies.) częstotliwości zachowań agresywnych uczniów wobec wychowawców i pedagogów (w ost. 12 mies.) częstotliwości pozytywnych i negatywnych zachowań rodziców wobec wychowawców i pedagogów współpracy rodziców z badanymi oraz poczucia braku wsparcia badanych ze strony innych osób pracujących w szkole, stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Jakość klimatu społecznego w szkole w ocenie wychowawców oraz pedagogów i psychologów, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczących wymienionych obszarów (po zrekodowaniu części skal). Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił 0,867 Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła w przypadku nauczycieli z gimnazjów M=80,33 SD=15,59, w przypadku badanych ze szkół ponadgimnazjalnych M=185,04 SD= 12,

108 6.6. Jakość klimatu społecznego szkoły w ocenie badanych ,33 n.i. 185, klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 64: Klimat szkoły w ocenie wychowawców i pedagogów szkolnychwartości średnich, porównanie - gimnazja vs. szkoły ponadgimnazjalne. W badaniu nie odnotowano różnicy w ocenach klimatu społecznego pomiędzy badanymi pracującymi w gimnazjum i szkołach ponadgimnazjalnych. Respondenci pracujący w szkołach ponadgimnazjalnych ocenili klimat społeczny ich szkoły podobnie jak nauczyciele/pedagodzy zatrudnieni w gimnazjach. Jak pokazuje tabela 13 na kolejnej stronie raportu, w badaniu w obu typach szkół odnotowano silną negatywną korelację pomiędzy oceną klimatu szkoły a oceną rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów. 108

109 6.7. Jakość klimatu społecznego szkoły a ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Tabela 13: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: Jakość klimatu społecznego szkoły a oceną rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów. TYP SZKOŁY GIMNAZJUM Ocena klimatu szkoły Ocena rozpowszechnie nia używania substancji wśród uczniów PONADGIMNAZJALNA Ocena klimatu szkoły Ocena rozpowszechnie nia używania substancji wśród uczniów Ocena klimatu szkoły Ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Korelacja 1 -,589 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja -,589 1 Istotność (dwustronna),000 N Korelacja 1 -,580 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja -,580 1 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacje istotne statystycznie na poziomie p<0,01 Odnotowana zależność oznacza, że im niższa ocena klimatu szkoły wśród badanych tym wyższa ocena rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów (i odwrotnie). 109

110 7. Ocena współpracy z rodzicami 110

111 7.1. Rozpowszechnienie współpracy z rodzicami - wskaźnik ogólny 100% 80% 60% 46% 48% 12% 40% 20% 17% 24% 28% 19% 10% 10% 0% wszyscy lub prawie wszyscy wiekszość mniej więcej połowa mniejszość gimanzja szkoły ponadgimanzjalne Wykres 65: Rozpowszechnienie współpracy z rodzicami i pedagogów/psychologów. N: G=72; PG=63 w ocenie wychowawców W pierwszej kolejności analizowano kwestię relacji wychowawców i pedagogów/ psychologów szkolnych z rodzicami w oparciu o dane dotyczące odpowiedzi na pytanie o to, ilu rodziców nawiązuje z nauczycielami zadowalającą współpracę przy rozwiązywaniu problemów wychowawczych uczniów. Jak pokazuje wykres 65, prawie dwie trzecie nauczycieli pracujących w gimnazjach (63%) i prawie trzy czwarte nauczycieli pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych (72%) jest przekonana, że taką współpracę nawiązuje większość lub prawie wszyscy rodzice. Co czwarty nauczyciel w gimnazjum (28%) oraz co piąty (19%) z liceum, technikum i zasadniczej szkoły zawodowej stwierdził, że taki rodzaj współpracy nawiązuje z nim mniej więcej połowa rodziców. Co dziesiąty nauczyciel zarówno z gimnazjum, jak i ze szkoły ponadgimnazjalnej (po 10%) z terenu województwa łódzkiego przyznał, iż w sposób zadawalający współpracuje z nim mniejszość rodziców. 111

112 7.2. Postawy rodziców w kontekście współpracy z wychowawcami i pedagogami/psychologami szkolnymi Badanych pytano o różne aspekty ich codziennej współpracy z rodzicami, między innymi o to, jak często spotykali się z różnymi zachowaniami i reakcjami rodziców. Jak pokazuje tabela 14, ponad połowa (53%) wychowawców i pedagogów/psychologów pracujących w gimnazjach i ponad dwie piąte (44%) pracujących w różnych typach szkół ponadgimnazjalnych na terenie województwa łódzkiego bardzo rzadko lub rzadko odnotowała lekceważenie ze strony rodziców uczniów. Często z takimi zachowaniami spotkało się 2% nauczycieli z gimnazjów i żaden z nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych. Krytykę swojej pracy ze strony rodziców uczniów, która ma miejsce czasami odnotowało 8% badanych z gimnazjów i 16% ze szkół ponadgimnazjalnych. Średnio połowa badanych z obydwu typów szkół (54% w gimnazjach i 49% w szkołach ponadgimnazjalnych) stwierdziła, iż takie doświadczenia były rzadkie lub bardzo rzadkie. Unikanie to zachowanie rodziców, z którym w swojej pracy częściej spotykają się nauczyciele z gimnazjów zaledwie 8% badanych (w stosunku do 17% w szkołach ponadgimnazjalnych) stwierdziło, że takie zachowanie ze strony rodziców uczniów w ogóle nie miało miejsca. Najczęściej unikanie miało miejsce czasami (w obydwu grupach po 38%), a przypadki częstego i bardzo częstego występowania tego zjawiska dotyczyły odpowiednio 8% i 6% badanych. Zbliżone odsetki badanych odnotowano w przypadku tych, którzy nie spotkali się z obojętnością ze strony rodziców uczniów (8% w gimnazjach i 14% w szkołach ponadgimnazjalnych). Średnio jedna czwarta badanych z obydwu typów badanych szkół (odpowiednio 25% i 29%) deklarowała, że takie zachowanie mam miejsce czasami. Z bardzo częstą lub częstą życzliwością ze strony rodziców spotkało się 93% nauczycieli z gimnazjów oraz 92% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych z województwa łódzkiego. Podobnie, szacunek ze strony rodziców wyrażany często lub bardzo często deklarowało 92% nauczycieli z gimnazjów i 93% nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych. Żaden z badanych nauczycieli w obydwu typach szkół nie stwierdził, aby rodzice uczniów nie okazywali mu szacunku lub życzliwości lub czynili to bardzo rzadko. Przekonanie o występującej bardzo często lub często gotowości współpracy pomiędzy rodzicami a nauczycielami deklarowało średnio siedmiu na dziesięciu nauczycieli z gimnazjów (75%) i ze szkół ponadgimnazjalnych (70%). Nieco rzadziej badani deklarowali, że spotykają się z częstymi lub bardzo częstymi wyrazami uznania dla swojej pracy takie deklaracje były udziałem 66% nauczycieli z gimnazjów oraz 61% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych. 112

113 7.2. Postawy rodziców w kontekście współpracy z wychowawcami i pedagogami/psychologami szkolnymi Lekceważenie nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 31% 32% 21% 17% 0% 0% szkoły ponadgimnazjalne 38% 27% 17% 16% 2% 0% Życzliwość nigdy bardzo bardzo rzadko czasami często rzadko często gimnazja 19% 0% 0% 0% 7% 49% 44% szkoły ponadgimnazjalne 0% 0% 2% 6% 48% 44% Gotowość współpracy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 0% 0% 7% 18% 43% 32% szkoły ponadgimnazjalne 0% 0% 3% 27% 38% 32% Krytyka Pani/Pana pracy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 38% 36% 18% 8% 0% 0% szkoły ponadgimnazjalne 35% 35% 14% 16% 0% 0% Szacunek nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 0% 0% 0% 8% 46% 46% szkoły ponadgimnazjalne 0% 0% 0% 8% 56% 37% Unikanie nigdy bardzo bardzo rzadko czasami często rzadko często gimnazja 8% 29% 17% 38% 4% 4% szkoły ponadgimnazjalne 11% 17% 22% 16% 38% 3% 3% Uznanie dla Pani/Pana pracy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 0% 0% 4% 29% 51% 15% szkoły ponadgimnazjalne 0% 2% 5% 33% 51% 10% Oobojętność nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często gimnazja 8% 28% 28% 25% 6% 6% szkoły ponadgimnazjalne 14% 21% 30% 29% 6% 0% Tabela 14: Postawy rodziców wobec wychowawców i pedagogów/ psychologów szkolnych. N: G=72; PG=63 113

114 7.3. Jakość relacji z rodzicami w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych 44 41,81 41, n.i klasy 3 G klasy 2 PG Wykres 66: Jakość relacji z rodzicami w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów porównanie (wartościśrednich). W toku analiz utworzono zmienną pn. jakość współpracy z rodzicami sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczące sposobu odnoszenia się rodziców do nauczycieli oraz liczby rodziców nawiązujących z nauczycielami efektywną współpracę. W badaniu analizowano związek pomiędzy jakością relacji z rodzicami w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów a typem szkoły. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła w przypadku nauczycieli z gimnazjów M=41,81,54 SD=5,93, w przypadku badanych ze szkół ponadgimnazjalnych M=41,94; SD= 5,76. Okazało się, że wychowawcy i pedagodzy/psychologowie z gimnazjów oceniają jakość relacji z rodzicami tak samo jak respondenci z gimnazjów. Odnotowana różnica pomiędzy średnimi ocenami, co pokazuje wykres 66, nie jest istotna statystycznie. Najczęściej trudności w nawiązywaniu efektywnej współpracy z rodzicami badani zgłaszali w przypadku takich obszarów problemowych jak: problemy w nauce, wagarowanie, przemoc i agresja pomiędzy uczniami oraz palenie papierosów przez uczniów. 114

115 8. Kondycja zawodowa badanych 115

116 8.1. Rozpowszechnienie poczucie bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów 50% G=72, SPG=63 35% 28% 27% 28% 29% 25% 17% 15% 13% 1% 0% 4% 3% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 68: Częstotliwość odczuwania bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole, wśród wychowawców i pedagogów szkolnych pracujących w gimnazjach i szkołach PG. Oceniając kondycję zawodową badanych zapytano ich m.in. o to jak często czują się bezradni w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole. Często lub bardzo często, jak pokazuje wykres 68, takie uczucie przeżywa 5% nauczycieli ze szkół gimnazjalnych i jedynie 3% pracujących w liceach, technikach i szkołach zawodowych. Podobne odsetki wychowawców, którzy przyznają iż czasami towarzyszyło im poczucie bezradności związanej z problemowymi zachowania uczniów odnotowano w obu badanych grupach pedagogów 28% wśród nauczycieli gimnazjów oraz 27% w grupie nauczycieli ze szkół PG. Mniej więcej połowa respondentów pracujących w obydwu typach szkół stwierdziła, że takie sytuacje zdarzały się rzadko lub bardzo rzadko (odpowiednio: 52% w gimnazjach i 57% w szkołach PG). Co siódmy nauczyciel pracujący w gimnazjum (15%) i co ósmy ze szkoły PG (13%) nigdy nie miał uczucia bezradności w związku z problemowymi zachowaniami swoich uczniów. 116

117 8.2. Poczucie bezradności w związku z postawami rodziców uczniów sprawiających problemy wychowawcze 50% G=73, PG=63 31% 25% 22% 18% 26% 25% 24% 25% 15% 3% 2% 3% 6% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych nigdy Wykres 69: Częstotliwość odczuwania bezradności w związku z postawami rodziców uczniów sprawiających problemy wychowawcze - wśród wychowawców i pedagogów szkolnych pracujących w gimnazjach oraz szkołach PG. Analizując kondycję zawodową badanych nauczycieli zapytano ich również o to, jak często czują się bezradni w związku z postawami rodziców uczniów sprawiających problemy wychowawcze w szkole. Współpraca z rodzicami jest jednym z kluczowych elementów mających istotny wpływ na całokształt podjętych oddziaływań pedagogicznych. Jak pokazuje wykres 69, co czwarty badany wychowawca i pedagog pracujący w gimnazjum (25%) i co piąty nauczyciel ze szkoły ponadgimnazjalnej (20%) często lub bardzo często czuje się bezradny wobec postawy przyjętej przez rodziców uczniów, którzy sprawiają problemy wychowawcze w szkole. Czasami takie odczucia towarzyszą co czwartemu z wychowawców o obu typach szkół - 26% w grupie wychowawców młodzieży gimnazjalnej i niemal tyle samo 25% wśród nauczycieli pracujących w szkołach PG (25%). Prawie połowa badanych nauczycieli w obu typach szkół - stwierdziło, że takie sytuacje zdarzają się to rzadko lub bardzo rzadko (46% w gimnazjach i 49% w SPG). Jedynie 3% wychowawców i pedagogów/psychologów pracujących w gimnazjach i 6% ze szkół PG nigdy nie miało uczucia bezradności w związku z postawą rodziców uczniów sprawiających problemy wychowawcze. 117

118 8.3. Poczucie zwątpienia w znaczenie swojej pracy 50% G=72, SPG=63 32% 28% 35% 40% 25% 15% 16% 15% 14% 0% 3% 0% 2% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 70: Częstotliwość poczucia zwątpienia w znaczenie swojej pracy - wśród wychowawców i pedagogów szkolnych pracujących w gimnazjach oraz szkołach PG. Poczucie zwątpienia w sens swojej pracy jest jednym z istotnych elementów decydujących o kondycji zawodowej badanych nauczycieli. Sześciu na dziesięciu wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjach (65%) i zbliżony odsetek respondentów pracujących w szkołach PG (60%) przyznało, iż przeżywało już emocje związane z poczucia zwątpienia w znaczenie swojej pracy. Często w takim stanie emocjonalnym znajduje się 3% nauczycieli gimnazjów i 2% badanych pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych. Co szósty wychowawca i pedagog z gimnazjum oraz podobny odsetek nauczycieli z liceów, techników lub szkół zawodowych (odpowiednio: 15% w G i 16% w SPG) przyznało, iż czasami towarzyszyło im poczucie zwątpienia w znaczenie swojej pracy. Rzadko lub bardzo rzadko takie emocje przeżywało 47% respondentów w gimnazjach i 42% w szkołach ponadgimnazjalnych. Co trzeci nauczyciel pracujący w gimnazjum oraz czterech na dziesięciu ze szkół ponadgimnazjalnych nigdy nie miało takich wątpliwości (odpowiednio: 35% i 40%). 118

119 8.4. Poczucie emocjonalnego wyczerpania pracą 50% G=72, SPG=63 25% 0% 3% 4% 0% 9% 29% 24% 17% 14% 32% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko 32% 15% nigdy 21% Wykres 71: Częstotliwość poczucie emocjonalnego wyczerpania pracą wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w gimnazjach oraz szkołach PG. Badanych zapytano także, czy mają poczucie emocjonalnego wyczerpania swoją pracą. Jak pokazuje wykres 71 zdecydowana większość nauczycieli miała już w swoim życiu takie doświadczenie (85% w gimnazjach i 79% w szkołach PG). 7% nauczycieli gimnazjalistów i 9% pedagogów i wychowawców pracujących w szkołach PG przyznało, iż często lub bardzo często miało poczucie emocjonalnego wyczerpania swoją pracą. Czasami z takim odczuciem zmagał się co trzeci badany nauczyciel w gimnazjum (29%) i co czwarty w szkole PG (24%). W badaniu odnotowano nieznaczne zróżnicowanie pomiędzy grupą nauczycieli z gimnazjów i szkół PG, którzy stwierdzili, iż bardzo rzadko lub nigdy nie mieli poczucia emocjonalnego wyczerpania swoją pracą (odpowiednio: 47% w gimnazjach i 53% w szkołach PG). Na tej podstawie można stwierdzić, iż zarówno praca nauczycieli w gimnazjach, jak i w szkołach PG na terenie województwa łódzkiego jest dla znacznej części badanych wyczerpująca emocjonalnie i wymagająca wsparcia oraz pomocy psychologicznej, która pozwalałaby im lepiej radzić sobie z trudnymi emocjami związanymi z codzienną pracą w szkole. Dotyczy to średnio co trzeciego nauczyciela, który odpowiadając na ww. pytanie wybrał odpowiedź: bardzo często, często lub czasami. 119 wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych

120 8.5. Przekonanie o dobrym wykonywaniu swojej pracy 100% G=72, SPG=63 80% 60% 39% 57% 60% 40% 27% 20% 0% 10% 3% 3% 0% 0% 0% 1% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych 0% Wykres 72: Przekonanie o dobrym wykonywaniu swojej pracy wśród wychowawców oraz pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w gimnazjach oraz szkołach PG. Badani odpowiadali także na pytanie dot. ich osobistych przekonań nt. dobrego wykonywania swojej pracy. Bardziej krytyczni wobec swojej pracy w szkole okazali się nauczyciele pracujący w szkołach PG. Co dziesiąty badany w tej grupie (10%) przyznał, iż jedynie czasami ma poczucie, że dobrze wykonuje swoją pracę w szkole. 87% spośród nich stwierdziło, że bardzo często lub często ma poczucie dobrze wykonanej pracę. W grupie wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjalnych podobną opinię wyraziło aż 96% badanych, a jedynie 4% miało w tej sprawie pewne wątpliwości wskazując odpowiedź czasami lub nigdy (1%). W populacji nauczycieli szkół PG odnotowano 3% respondentów, którzy stwierdzili, że bardzo rzadko mieli poczucia, że dobrze wykonują swoją pracę w szkole. To grupa osób wymagająca szczególnej uwagi i wsparcia psychologicznego oraz zawodowego. 120

121 8.6. Poczucie skuteczności w realizacji zadań zawodowych 100% 80% 60% 61% 56% G=72, SPG=63 40% 20% 0% 29% 28% 8% 14% 0% 0% 0% 2% 2% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy Wykres 73: Poczucie skuteczności w realizacji zadań zawodowych wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w gimnazjach oraz szkołach PG. Jedno z pytań zrealizowanego badania dotyczyło także poczucia skuteczności realizacji zadań zawodowych przez wychowawców i pedagogów szkolnych. Rozkład odpowiedzi na to pytanie jest bardzo podobny do rozkładu uzyskanego w pytaniu dotyczącym poczucia dobrego wykonywania pracy zawodowej przez nauczycieli. Dobrze wykonywana praca powinna przynosić określone efekty, powinna być także skuteczna w osiąganiu stawianych sobie celów. Spójność jaka wyraźnie zaznacza się pomiędzy dwoma analizowanymi wykresami (73 i 74) świadczy o wysokiej samoocenie badanych. 90% nauczycieli i pedagogów ze szkół gimnazjalnych oraz 84% respondentów pracujących w szkołach PG wyraziło przekonanie, że często lub bardzo często skutecznie realizuje swoje zadania zawodowe. 8% nauczycieli gimnazjalistów i co siódmy wychowawca i pedagog ze szkoły ponadgimnazjalnej (14%) miał w tej kwestii poważne wątpliwości (i wybierał odpowiedź czasami ). Tylko 2% badanych nauczycieli w obu typach szkół stwierdziło, iż bardzo rzadko lub nigdy nie ma poczucia skuteczności w swojej pracy zawodowej. Z takim przekonaniem trudno jest rzetelnie wykonywać jakąkolwiek pracę, tym bardziej tak trudną i odpowiedzialną jaką jest zawód nauczyciela. 121 wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych

122 8.7. Poczucie sensu pracy 100% G=72, SPG=63 75% 54% 51% 50% 38% 33% 25% 0% 16% 7% 0% 0% 0% 0% 1% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 74: Poczucie sensu wykonywanej pracy wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w gimnazjach oraz szkołach PG. Badanych zapytano także, czy mają poczucie sensu swojej pracy. Jak pokazuje wykres 74 zdecydowana większość nauczycieli często lub bardzo często ma poczucie, że ich praca zawodowa ma sens. Taki pogląd wyraziło w badaniu 92% nauczycieli pracujących w gimnazjach i 84% nauczycieli ze szkół PG. Niepokojąco wysoki jest odsetek badanych w liceach, technikach i szkołach zawodowych w woj. łódzkim, którzy przyznali, iż tylko czasami mają poczucie sensu swojej pracy. Taką deklarację złożył co szósty badany nauczyciel w tej grupie (16%). W gimnazjach podobną opinię wyraziło jedynie 7% wychowawców i pedagogów. Być może jest to jeden z ważnych symptomów wypalenia zawodowego, o które bezpośrednio zapytaliśmy w dalszej części badania. 122

123 8.8. Przekonanie o umiejętności rozwiązywania problemów w pracy 100% 80% 74% 73% G=72, SPG=63 60% 40% 20% 0% 15% bardzo często 11% 8% 14% 0% 2% 2% 0% 1% 0% często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy Wykres 75: Przekonanie o umiejętności rozwiązywania problemów w pracy wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w gimnazjach oraz szkołach PG. Prawie 90% badanych pracujących w gimnazjach jest przekonana o swoich umiejętnościach w zakresie rozwiązywania problemów w pracy (wskazało odpowiedź: bardzo często i często). W szkołach PG podobną opinię w tej sprawie wyraziło nieco mniej badanych nauczycieli (84%). Warto zwrócić uwagę, iż co szósty nauczyciel ze szkoły ponadgimnazjalnej (16%) i co dziesiąty nauczyciel gimnazjalisty (9%) nie miał w tej kwestii jednoznacznego przekonania. Wybierając odpowiedź czasami lub bardzo rzadko albo nigdy pedagodzy ci wskazywali jednocześnie na to, iż w różnych sytuacjach nie umieli satysfakcjonująco poradzić sobie z problemami w pracy. wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych 123

124 8.9. Poczucie wypalenia zawodowego 50% 25% G=72, SPG=63 26% 21% 19% 15% 32% 30% 22% 25% 2% 2% 3% 3% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum nigdy wychowawcy/nauczyciele w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 76: Poczucie wypalenia zawodowego wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w gimnazjach oraz szkołach PG. Jedynie co piąty nauczyciel pracujący w gimnazjum (22%) i co czwarty ze szkoły PG (25%) stwierdził, iż jeszcze nigdy w życiu nie miał poczucia wypalenia zawodowego. Porównując te wyniki do badań z 2011 r. należy podkreślić, iż zdecydowanie zmniejszyła się populacja nauczycieli w gimnazjach, którzy wyrazili taką opinię - z 38% w 2011 r. do 22% w W grupie nauczycieli ze szkół PG nie odnotowano w tym zakresie istotnych zmian. W 2011 r. taki pogląd wyraził co czwarty badany w tej grupie (27%) podobnie jak w roku 2015 (25%). Zdecydowana większość badanych, od czasu do czasu, z różną częstotliwością odczuwa wypalenie zawodowe. Sytuacja ta jest szczególnie niepokojąca, kiedy taki stan pojawia się często lub jest długotrwały. Może wówczas mieć istotny wpływ na efektywność nauczania oraz działania wychowawcze podejmowane przez nauczycieli. Co dwudziesty badany nauczyciel pracujący w szkole PG (5%) i taki sam odsetek pracujących w gimnazjach (5%) przyznało, iż często lub bardzo często miało poczucie wypalenia zawodowego. Co czwarty wychowawca i pedagog gimnazjalny (26%) i co piąty badany nauczyciel liceum, technikum i szkoły zawodowej w woj. łódzkim (21%) przyznaje, iż czasami ma poczucie wypalenia zawodowego. W 2011 r. odsetki te były istotnie niższe (odpowiednio: 16% w G i 13% w SPG). Dane te wyraźnie pokazują, iż wielu nauczycieli wymaga profesjonalnego wsparcia psychologicznego, bez którego trudno będzie im skutecznie radzić sobie z problemami w szkole. 124

125 8.10. Ocena klimatu społecznego szkoły a kondycja zawodowa badanych Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 10 skal dotyczących zadowolenia i satysfakcji z wykonywanej pracy stanowi dobrą samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Kondycja badanych, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytanie 21 A- J. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił 0,827. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła: w gimnazjach M=47,01 SD=6,28, a w szkołach ponadgimnazjalnych: M=46,95 SD=6,40. W badaniu nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy pomiędzy kondycją zawodową wśród badanych uczących w gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Jak pokazuje tabela 15, odnotowano natomiast silną korelację dodatnią pomiędzy oceną klimatu społecznego szkoły a kondycją zawodową badanych. Kondycja ta była tym lepsza im wyższa była ocena klimatu społecznego szkoły formułowana przez badanych. Tabela 15: Kondycja zawodowa badanych - porównanie średnich - gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne. TYP SZKOŁY GIMNAZJUM Ocena klimatu szkoły Ocena kondycji zawodowej PONADGIMNAZJALNA Ocena klimatu szkoły Ocena kondycji zawodowej Ocena kondycji Ocena klimatu szkoły zawodowej Korelacja Pearsona 1,538 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja Pearsona,538 1 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja Pearsona 1,670 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja Pearsona,670 1 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacje istotne statystycznie na poziomie p<0,

126 8.11. Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole przemoc rówieśnicza w szkole 1,83 2,36 przemoc i agresja uczniów wobec nauczycieli wagarowanie uczniów 1,50 1,43 3,83 4,74 sytuacje związane z piciem alkoholu przez uczniów 1,60 2,05 sytuacje związane z paleniem papierosów przez uczniów 2,76 3,18 sytuacje związane z używaniem narkotyków przez uczniów niszczenie mienia szkolnego przez uczniów praca z uczniami mającymi problemy w nauce współpraca z rodzicami uczniów współpraca w gronie pedagogicznym 1,40 1,73 2,14 1,70 3,50 3,87 2,90 3,02 2,33 2, wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 77: Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole porównanie wartości średnich. G=70 SPG=

127 8.11. Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole W badaniu pytano również nauczycieli, w jakim stopniu określone problemy sprawiają im trudność w codziennej pracy w szkole. Odpowiadając mogli określić ten stopień korzystając z siedmiostopniowej skali od 1 (niski stopień trudności) do 7 (wysoki stopień trudności). Jak pokazuje wykres 77, nauczycielom pracującym w gimnazjach na terenie woj. łódzkiego najwięcej trudności sprawia problem wagarowania uczniów (średnia ocena: 3,83). Na drugim miejscu w tym kontekście pojawia się kwestia pracy z uczniami mającymi problemy w nauce (średnia ocena: 3,50). Trzecią pozycję zajmuje problem współpracy z rodzicami uczniów (średnia ocena: 2,90). Wysoką ocenę w tym rankingu wśród wychowawców gimnazjalistów uzyskały również sytuacje problemowe związane z paleniem papierosów przez uczniów (średnia ocena: 2,76). W opinii nauczycieli i pedagogów pracujących w szkołach ponadgimnajzalnych na terenie woj. łódzkiego podobnie jak w gimnazjach najtrudniejszym wyzwaniem jest problemem wagarowania uczniów (średnia ocena: 4,74). Drugim w kolejności najtrudniejszym problemem, z którym muszą radzić sobie nauczyciele liceów, techników i szkół zawodowych jest praca z uczniami mającymi problemy w nauce (średnia ocena: 3,87). Trzecią pozycję w tym rankingu zajmuje kwestia palenia papierosów przez uczniów (średnia ocena: 3,18), a następnie problem współpracy z rodzicami (średnia ocena: 3,02). 127

128 8.11. Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole a jakość klimatu szkoły Tabela 16: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: trudność w radzeniu sobie z uczniami mającymi problemy w nauce i ze współpracą z innymi nauczycielami a zmienną: jakość klimatu społecznego szkoły w ocenie badanych. TYP SZKOŁY GIMNAZJUM Ocena klimatu szkoły Ocena trudności w radzeniu sobie z problemowymi zach. uczniów Ocena trudności w radzeniu sobie z problemowymi zach. Ocena klimatu szkoły uczniów Korelacja Pearsona 1 -,566 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja Pearsona -,566 1 Istotność,000 (dwustronna) N PONADGIMNAZJALNA Ocena klimatu szkoły Ocena trudności w radzeniu sobie z problemowymi zach. uczniów Korelacja Pearsona 1 -,662 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacja Pearsona -,662 1 Istotność,000 (dwustronna) N Korelacje istotne statystycznie na poziomie p<0,01. Jak pokazuje tabela 16, odnotowano silną negatywną korelację pomiędzy takimi zmiennymi jak: trudność w radzeniu sobie z problemowymi zrachowaniami uczniów a oceną klimatu szkoły. Im wyżej oceniany jest klimat społeczny szkoły, tym, mniejsze jest u badanych poczucie trudności w radzeniu sobie z uczniami mającymi problemy w nauce i zachowaniu. Im niżej oceniany jest klimat społeczny szkoły, tym nasilenie trudności w tym zakresie jest większe. 128

129 9. Potrzeby szkoleniowe w zakresie wsparcia zawodowego i psychologicznego 129

130 9.1. Dostępność różnych form wsparcia dla wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych w środowisku lokalnym 60% G=72, SPG=63 56% 40% 31% 25% 33% 36% 19% 20% 0% tak nie nie wiem wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/pedagodzy w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 78: Wiedza badanych na temat funkcjonowania na terenie miasta grup wsparcia dla nauczycieli i pedagogów; Badanych zapytano, czy w miejscowości, w której pracują są organizowane jakieś grupy wsparcia dla nauczycieli lub pedagogów szkolnych, podczas których można porozmawiać o trudnych sytuacjach związanych z pracą w szkole? Co trzeci nauczyciel pracujący w gimnazjum (31%) i co czwarty w szkole ponadgimnazjalnej (25%) przyznał, iż w jego miejscowości funkcjonują tego typu grupy wsparcia. Warto podkreślić, iż w podobnym badaniu zrealizowanym w 2011 r. taką opinię wyraziło zdecydowanie mniej respondentów, zwłaszcza w szkołach gimnazjalnych (19% w G i 19% w SPG). Można więc sądzić,że system wsparcia dla tej grupy nauczycieli w woj. łódzkim uległ wyraźnej poprawie. Negatywnie odpowiedział na powyższe pytanie co trzeci wychowawca i pedagogów z gimnazjum (33%) i co piąty nauczyciel liceum, technikum lub szkoły zawodowej z województwa łódzkiego (19%). W szkołach PG większość respondentów nie miała orientacji, czy wspomniane powyżej grupy funkcjonują w ich miejscowości. Taką opinię wyraziło aż 56% badanych nauczycieli. W gimnazjach podobnego zdania było 36% badanych. 130

131 9.1. Dostępność różnych form wsparcia dla wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych w środowisku lokalnym 60% 46% G=72, SPG=63 40% 29% 33% 30% 25% 37% 20% 0% tak nie nie wiem Wykres 79: Wiedza badanych na temat dostępności stałego, specjalistycznego wsparcia dla nauczycieli i pedagogów (psycholog, terapeuta, trener osobisty); Jedną z analizowanych w badaniu kwestii była także dostępność stałych (mniej więcej raz w tygodniu) kontaktów ze specjalistą (doświadczonym psychologiem, terapeutą, trenerem osobistym), który pomaga/doradza, gdy pojawiają się trudności w codziennej pracy nauczyciela/pedagoga. W grupie nauczycieli z gimnazjów trzech na dziesięciu (29%) pozytywnie odpowiedziało na pytanie w sprawie dostępności stałego, specjalistycznego wsparcia dla nauczycieli. Prawie połowa badanych w tej grupie (46%) była przeciwnego zdania a co czwarty nie miał w tym zakresie żadnej orientacji (25%). Wyniki badań z 2011 r. wskazują na istotne pogorszenie się dostępności stałych kontaktów nauczycieli ze specjalistami z zakresu psychoterapii i pomocy psychologicznej. Cztery lata temu odsetek nauczycieli szkół gimnazjalnych, którzy potwierdzali dostępność tego typu specjalistycznego wsparcia w swojej miejscowości była o 10% wyższa (39%). Wśród nauczycieli szkół PG odnotowano nieco wyższy niż w gimnazjach odsetek badanych którzy potwierdzili, iż w miejscowości, w której pracują istnieje możliwość utrzymywania stałych kontaktów ze specjalistami pomagającymi lub doradzającymi wychowawcom w pracy (33%). Średnio co trzeci badany w tej grupie (30%) stwierdził, iż w jego miejscowości nie ma stałego, specjalistycznego wsparcia dla nauczycieli (tj. psychologów lub terapeutów). Zaskakująco wysoki wydaje się odsetek respondentów, którzy przyznali, iż nie mają orientacji w tym zakresie. Taką opinię wyraziło aż 37% wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach PG. 131 wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/pedagodzy w szkołach ponadgimnazjalnych

132 9.2. Ocena osobistych potrzeb w zakresie wsparcia zawodowego 60% G=72, SPG=63 40% 26% 27% 32% 33% 42% 40% 20% 0% tak nie nie wiem wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/pedagodzy w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 80: Ocena własnych potrzeb w zakresie wsparcia zawodowego. Badanych zapytano także, czy stałe wsparcie specjalisty (np. psychologa, psychoterapeuty) jest im potrzebne w codziennej pracy. Średnio co czwarty badany wychowawca lub pedagog szkolny - zarówno w grupie nauczycieli gimnazjalnych, jak i tych, którzy pracują w szkołach PG - przyznał, że taka pomoc byłaby mu potrzebna (odpowiednio: 26% i 27%). W badaniach z 2011 odsetki te były istotnie wyższe, zwłaszcza w grupie nauczycieli gimnazjalistów (35%). W populacji pedagogów ze szkół PG również odnotowano spadek respondentów wyrażających takie opinie w stosunku do wyników badan z 2011 r. ( % zaś % badanych). Czterech na dziesięciu badanych pedagogów lub wychowawców pracujących w gimnazjach (42%) i szkołach PG na terenie województwa łódzkiego (40%) nie miało w tej kwestii wyrobionego zdania (wskazując odpowiedź nie wiem ). W badaniu odnotowano także znaczącą grupę respondentów, którzy stwierdzili, iż nie potrzebują tego typu pomocy specjalistycznej. Taką opinię wyraził co trzeci badany nauczycieli zarówno z gimnazjum, jak i pracujący w szkole PG na terenie województwa łódzkiego (odpowiednio: 32% w G i 33% w SPG). 132

133 9.3. Ocena potrzeb innych nauczycieli w zakresie wsparcia zawodowego 80% G=72, SPG=63 63% 55% 60% 40% 33% 40% 20% 4% 5% 0% tak nie trudno powiedzieć wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/pedagodzy w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 81: Ocena potrzeb innych nauczycieli z grona pedagogicznego szkoły w zakresie specjalistycznego wsparcia zawodowego. Na zakończenie zapytano także respondentów, czy ich zdaniem ze specjalistycznej pomocy/wsparcia chciałyby skorzystać także inne osoby z grona pedagogicznego szkoły? Co trzeci z nauczycieli pracujących w gimnazjach (33%) oraz czterech na dziesięciu ze szkół ponadgimnazjalnych (40%) twierdząco odpowiedziało na to pytanie. Jednak zdecydowana większość badanych w obydwu kategoriach szkół - nie umiała jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie (63% w gimnazjach i 55% w szkołach PG). Tylko kilka osób biorących udział w badaniu uznało, że ich koledzy/koleżanki z pracy nie chcieliby skorzystać z takiego wsparcia (4% w G i 5% w SPG). 133