W ZESPOLE SZKOL OGOLNOKSZTALCACYCH W GOSTYNIU W ROKU SZKOLNYM 2014/2015

Transkrypt

1 ZESPfo SZK(5t OGOlNOKSZTAtCACVCH im. Ziemi Gostyfiskiej GostyiV ul. Wroctawska 10,,.» _ r,,,^.,,,,. tel. (0-65) PROGRAM PROFILAKTYKI NIP , Rsgon W ZESPOLE SZKOL OGOLNOKSZTALCACYCH W GOSTYNIU W ROKU SZKOLNYM 2014/2015 I Wprowadzenie Glownym zadaniem szkolnej profilaktyki jest ochrona mlodziezy przed zagrozeniami poprzez prowadzenie dzialan wychowawczo - profilaktycznych. Szereg badan i liczne obserwacje mlodziezy wskazuja^ ze wzrasta liczba mlodych ludzi podejmuj^cych rozmaite ryzykowne zachowania. Moga^ one niesc negatywne konsekwencje zarowno dla zdrowia fizycznego i psychicznego jednostki, jak i dla jej otoczenia spolecznego. Do najczestszych zachowan ryzykownych podejmowanych przez mlodziez mozemy zaliczyc: palenie tytoniu, picie alkoholu, uzywanie srodkow psychoaktywnych oraz wczesna^ inicjacj? seksualn^. Niepokoi rowniez narastajaca agresja, wulgarny sposob bycia, cyberprzemoc, uciekanie w swiat Internetu. Zalozenia szkolnego programu profilaktyki: wyposazenie uczniow w niezbedn^ wiedze na temat zdrowego rozwoju; stworzenie warunkow do bezpiecznego funkcjonowania w szkole; monitorowanie skutecznosci podjetych dzialan; wl^czenie w dzialania profilaktyczne uczniow, rodzicow. II Podstawy prawne Szkolny Program Profilaktyki opracowano w oparciu o: Rozporz^dzenie MENiS z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztalcenia ogolnego w poszczegolnych typach szkol; Ustawe z dnia 7 wrzesnia 1991 r. o systemie oswiaty; Rozporz^dzenie MENiS z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach i placowkach; Rozporz^dzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegolnych form dzialalnosci wychowawczej i zapobiegawczej wsrod dzieci i mlodziezy zagrozonych uzaleznieniem; Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdzialaniu przemocy w rodzinie ze zmianami Ustawe z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed nastepstwami uzywania tytoniu i wyrobow tytoniowych; Ustawe z dnia 26 pazdziernika 1982 r. 0 wychowaniu w trzezwosci i przeciwdzialaniu alkoholizmowi ze zamianami; 1

2 Ustawe z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdzialaniu narkomanii; Ustaw$ z dnia 26 pazdziernika 1982 r. o postej)owaniu w sprawach nieletnich; Ustaw^ z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego; Rozporz^dzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2003 r. w sprawie zakresu i organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziecmi i mlodziezaj Konwencje o Prawach Dziecka uchwalona przez zgromadzenie Ogolne Narodow Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r.; Akty prawne szkoly (statut, regulaminy, program wychowawczy); Uchwala rady Ministrow z 7 listopada 2006 r. W sprawie dzialan administracji rzadowej przeciwko przemocy w szkolach i placowkach oswiatowych". III Diagnoza obszarow problemowych Program Profilaktyki jest wynikiem diagnozy problemow i potrzeb srodowiska uczniow, rodzicow i nauczycieli Zespolu Szkot Ogolnoksztalcacych w Gostyniu. Diagnozy dokonano w oparciu o analize: rozmow z uczniami na zajeciach lekcyjnych i pozalekcyjnych prowadzonych przez pracownikow szkoly; rozmow z rodzicami; frekwencji szkolnej uczniow; informacji zwrotnych uzyskanych w kontakcie z instytucjami takimi jak np. Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczna, Powiatowa Komenda Policji w Gostyniu; wnioski z prac Rady Pedagogicznej; wynikow ewaluacji wewnetrznej; pomyslow podsuwanych przez Samorzad Uczniowski. IV Cele Programu Profilaktyki szkoly Podtrzymanie poczucia bezpieczenstwa w szkole wystepujacego u naszych uczniow; Aktywizacja srodowiska szkolnego w zakresie oddzialywan profilaktycznych; Promowanie zdrowego stylu zycia; Profilaktyka uzaleznieri; Ksztaltowanie wiasciwego zachowania uczniow; Utrwalanie postaw i zachowan spolecznych warunkujacych prawidlowy rozwoj takich jak: poczucie wlasnej wartosci, zachowania asertywne, umiej^tnosc wyznaczania celow i podejmowania decyzji; Podtrzymanie i pogl^bienie wzajemnego zaufania w spolecznosci szkolnej; Ograniczenie zachowan problemowych wystepuj^cych u uczniow takich jak: wagary, obnizona motywacja do nauki, brak pomyslu na spedzanie wolnego czasu; Uzyskanie wiekszego zaangazowania rodzicow w sprawy profilaktyki zagrozeh; Kontynuowanie istniejacej wspolpracy z instytucjami wspieraj^cymi szkoly w realizacji zadari wychowawczo- profilaktycznych oraz nawiazanie nowych kontaktow 2

3 V Strategia W szkole skupiamy sie na profilaktyce stopnia pierwszego i drugiego, ktora rozumiana jest w nastepujacy sposob: Profilaktyka pierwszego stopnia polega na promowaniu zdrowego stylu zycia, zapobieganiu zagrozeniom, uczeniu okreslonych umiejetnosci. Dziatania te kieruje sie do calej spolecznosci szkolnej. Realizuja^ je wszyscy nauczyciele, pracownicy szkoly i rodzice wspierani przez specjalistow. Profilaktyka drugiego stopnia to dzialania skierowane do uczniow podwyzszonego ryzyka. Celem jest umozliwienie wycofania sie z ryzykownych zachowan, poprzez udzielenie wsparcia. Te forme profilaktyki realizuja nauczyciele, pedagog szkolny i specjalisci wspolpracujacy ze szkoly. Profilaktyke prowadzic bedziemy wedlug ponizej opisanych strategii: Strategia informacyjna -jej celem jest dostarczenie informacji na temat skutkow zachowan ryzykownych i umozliwienie dokonywania dobrego wyboru. Strategia edukacyjna - jej celem jest pomoc w rozwijaniu waznych umiejetnosci zyciowych, takich jak radzenie sobie ze stresem, rozwiazywanie konfliktow, przeciwstawianie sie naciskom otoczenia, odejmowanie decyzji. Strategia alternatywna - jej celem jest pomoc w zaspokajaniu potrzeby sukcesu, przynaleznosci, poprzez zaangazowanie w dzialalnosc artystyczn^, spoleczna, sportow^. Strategia interwencyjna - jej celem jest pomoc uczniom w rozwiazywaniu problemow, wspieranie w sytuacjach kryzysowych, skierowana zarowno do grup jak i do jednostek. VI Metody i formy dziatan Tresci programu bed^ realizowane podczas: lekcji przedmiotowych, godzin do dyspozycji wychowawcy, zajec z pedagogiem szkolnym, spotkah indywidualnych z pedagogiem szkolnym, zajec warsztatowych prowadzonych przez specjalistow, zajec pozalekcyjnych, konkursow, wycieczek szkolnych, imprez okolicznosciowych ogolnoszkolnych i klasowych, prelekcji, przedstawieh, zebran z rodzicami. Metody pracy: rozmowa, pogadanka, dyskusja, debata, wyklad, warsztat, trening, prezentacja filmu, wycieczka tematyczna, praca w oparciu o tekst, prezentacja teatralna praca w malych grupach, zajecia i zawody sportowe, wystawy i prezentacje prac, wolontariat. Program profilaktyki bedzie realizowany m.in. przy pomocy Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Gostyniu, Pelnomocnika ds. Rozwiazywania Problemow Alkoholowych w Gminie Gostyh, Komendy Powiatowej Policji w Gostyniu, Powiatowej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej w Gostyniu. 3

4 VII Dzialania szkoly w zakresie profilaktyki pierwszego stopnia. ZADANIA Poznawanie systemu rodzinnego i srodowiska, w ktorym przebywa uczen SPOSOBY REALIZACJI - ankieta diagnozujqca dla rodzicow klas pierwszych - arkusz spostrzezen wypelniany przez wychowawce klasy pierwszej ODPOWIEDZIALNI Pedagog szkolny, Wychowawcy klas, Rodzice TERMIN REALIZACJI IX- X, w miare potrzeb -rozmowy z uczniami -rozmowy z rodzicami -wywiady srodowiskowe Zapoznanie z obowi^zuj^cymi regulaminami -wspolpraca z OPS -zapoznanie uczniow na godzinach wychowawczych ze Statutem, Programem Wychowawczym, Programem Profilaktyki. Wychowawcy klas Nauczyciele przedmiotu IX -zapoznanie z prawami i obowiazkami ucznia -zapoznanie na lekcjach organizacyj nych z regulaminami pracowni, wymaganiami edukacyjnymi, Budowanie pozytywnych relacji kolezeriskich, integrowanie spolecznosci szkolnej -ustalenie zasad dotycz^cych usprawiedliwiania nieobecnosci -objecie opieka^ uczniow klas pierwszych, ktorzy maj^ problemy z adaptacj^ w nowym srodowisku -zajecia integruj^ce klasy -organizowanie imprez klasowych w celu Dyrekcja, wychowawcy klas oraz wyznaczeni nauczyciele, pedagog szkolny, opiekunowie RSU, rodzice IX-X oraz zgodnie z planem wychowawczym i programem imprez szkolnych 4

5 Realizacja programow profilaktycznych blizszego poznania sie -wycieczki, rajdy, imprezy szkolne, spektakle, wspolne wyjscia do kina -zajecia z pedagogiem szkolnym w sytuacji kryzysu w klasie -motywowanie do efektywnej pracy w samorzadach klasowych -scisla wspolpraca z Samorzadem Uczniowskim-tworzenie uroczystosci i imprez szkolnych wedlug pomyslow uczniow Razem latwiej II" rzadowy program ograniczania przestepczosci i aspolecznych zachowan Razem Bezpieczniej", przeznaczony dla osob doznaj^cych przemocy, zagrozonych przemocq i dla ogolu spoleczeristwa. Program realizowany we wszystkich klasach dla uczennic Psycholog, terapeuta Marzena Wleklik IX Bezpieczna szkola" w klasach I-szych nt. przemocy i konsekwencji prawnych -program profilaktyczny dla chlopcow wszystkich klas nt.: Mezczyzni przeciwko przemocy wobec kobiet" Przedstawiciele Komendy Powiatowej Policji w Gostyniu IX program Bezpieczne wakacje" dla uczniow klas I, II. Prelekcje nt. pigulki gwahu, prowadzenie pojazdow pod wplywem Pelnomocnik ds. Rozwi^zywania Problemow Alkoholowych XI2014 5

6 alkoholu, bojek, pobic, w gminie Gostyh zazywania srodkow p sycho aktywnych. Komenda Powiatowa VI2015 Policji w Gostyniu - Ogolnopolska Noc Profilaktyki dla uczniow Powiatu Gostynskiego; happening, konkursy, wykonywanie plakatow, dyskusje panelowe - Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakazeniom HIV Komenda Powiatowa Policji w Gostyniu - Narodowy Program Zwalczania Chorob Nowotworowych - zajecia dla uczennic klas II. Nauczyciel biologii, XII Prawidlowe OdZywianie. wdz, pedagog szkolny, Profilaktyka bulimii higienistka szkolna i anoreksji. Powiatowa Stacja IV 2015 Sanitarno- Epidemiologiczna w Gostyniu, zaproszeni prelegenci Powiatowa Stacja III 2015 Sanitarno- Epidemiologiczna w Gostyniu, zaproszeni prelegenci Dbalosc o wysoka -sprawdzanie obecnosci Wszyscy nauczyciele Caly rok frekwencje uczniow na kazdej lekcji szkolny oraz i dyscypline Pedagog szkolny zgodnie -systematyczne rozliczanie z planem opuszczonych godzin Dyrekcja wywiadowek lekcyjnych i konsultacji -punktualne zaczynanie i konczenie zajec -comiesieczna analiza frekwencji w kazdej klasie 6

7 -wspolpraca z rodzicami (zwrocenie uwagi rodzicow i uczniow na zwiazek problemu absencji z wynikami nauczania) -dostrzeganie drobnych postepow i osiagniec uczniow, ktorzy maja problem z frekwencjq. -wyroznienie uczniow z najwyzsz^ frekwencja^ na uroczystych akademiach przez Dyrektora szkoly Rozbudzanie -prowadzenie ciekawych Wszyscy nauczyciele Caly rok zainteresowan lekcji metodami szkolny uczniow wybranymi aktywizujacymi Pracownik biblioteki przedmiotami szkolnej -umozliwienie uczniom udzialu w zajeciach Pedagog szkolny dodatkowych. Przy wspolpracy -zachecanie do udzialu z uczelniami: z w konkursach, Uniwersytetem Adama olimpiadach. Mickiewicza w Poznaniu -wspieranie i Uniwersytetem indywidualnych zdolnosci Ekonomicznym uczniow. w Poznaniu -wprowadzenie innowacji pedagogicznych i programow autorskich: Chemia kierunek przysztosci" w kl. II Program autorski wychowania fizycznego w kl. I, TT n-1 chemii n-1 w-f Program autorski Jestem n-1 przedsiebiorczosci przedsiebiorczy" w kl. I Program autorski dla klasy 7

8 akademickiej z podstaw przedsiebiorczosci w kl. Ic Program autorski: zajecia arty sty czne w kl. I Innowacja pedagogicznaprzedmiot dodatkowy: Edukacja regionalnadziedzictwo kulturowe regionu Gostynscy nastepcy Hipolita Cegielskiego w kl. Ic Innowacja pedagogiczna z matematyki. Program autorski nauczania matematyki w kl. Ilia" Calkowanie to wyzwanie" Program autorski nauczania jezyka angielskiego biznesu: Na angielskim biznes sie kreci w klasach I, II Program autorski: Jezyk angielski i media w kl. I, II Program autorski: samo zycie - czyli o problemach wspolczesnego swiata po angielsku w kl. I, II Program autorski: Teraz niemiecki" w kl. I, II Program autorski zajec pozalekcyjnych n-1 od sztuki n-1 jezyka polskiego, n-1 historii n-1 matematyki n-le j. angielskiego n-le j. niemieckiego n-1 w-f 8

9 o charakterze rekreacyjnosportowym z gier zespolowych: Przez ruch do zdrowia, zajecia UKS, kl I, II, III Tworzenie -zapoznanie uczniow Wszyscy pracownicy IX bezpiecznego, z punktami statutu szkoly wolnego od dotyczacymi zakazu Caly rok uzaleznien uzywania srodkow W razie potrzeby przy szkolny srodowiska uzalezniaj^cych wspolpracy z Policja^ wychowawczego i opuszczania szkoly szkoly. podczas zajec lekcyjnych, -systematyczne kontrole boiska, toalet i pomieszczen szkoly w ramach dyzurow nauczycieli, -reagowanie na obecnosc na terenie szkoly osoby, ktora nie jest uczniem naszej placowki ani rodzicem naszego ucznia Rozbudzanie -zachecanie do udzialu Wszyscy nauczyciele, Caly rok zainteresowari w zajeciach sportowych a w szczegolnosci szkolny w zakresie sportu, oraz rekreacyjnych nauczyciele turystyki, rekreacji wychowania oraz zgodnie i innych. -stwarzanie warunkow fizycznego, z programem dogodnych do rywalizacji wychowawcy klas imprez sportowej miedzy klasami szkolnych -promowanie uczniow uzyskuj^cych sukcesy sportowe -aktywne wlacznie uczniow do dzialari druzyn sportowych -organizacja wycieczek klasowych -zachecanie uczniow do udzialu w roznego rodzaju 9

10 Ksztaltowanie umiej^tnosci radzenia sobie ze stresem przedsi^wzieciach kulturalnych -realizacja tematyki z zakresu stresu i depresji na lekcjach GDDW -realizacja programu Stres pod kontrol^" w klasach maturalnych Pedagog szkolny, wychowawcy klas, pracownik PPP w Gostyniu Caly rok szkolny -rozpoznawanie problemow ucznia wynikajqcych ze stresu poprzez obserwacje oraz rozmowy z uczniami, rodzicami i nauczycielami -umozliwienie korzystania z pomocy pedagoga szkolnego -udzielanie wsparcia uczniom b^d^cym w trudnych sytuacjach zyciowych -indywidualne podejscie do ucznia, indywidualizacja procesu nauczania Przeciwdzialanie przemocy i agresji w szkole -systematyczne diagnozowanie zjawiska przemocy i agresji w szkole poprzez obserwacje srodowiska szkolnego, ze szczegolnym uwzgl^dnieniem uczniow klas pierwszych Pedagog szkolny Na zakonczenie pierwszego semestru oraz wedle potrzeby Ksztaltowanie bezinteresownej -przeprowadzenie i analiza ankiet dot. zjawiska agresji i przemocy (w razie potrzeby podjecie dzialan interwencyjnych) -dostarczenie wiedzy n/t wolontariatu Opiekunowie SKPCK, Joanna Kabala, Caly rok szkolny 10

11 postawy niesienia pomocy -angazowanie uczniow do czynnego udzialu w dzialaniach wolontariatu Monika Przedlacka Przygotowanie do egzaminow maturalnych i podjecia studiow -promowanie uczniow zaangazowanych w dzialalnosc charytatywn^ poprzez wpisy w dziennikach oraz uwzgl^dnianie dzialalnosci w ocenie z zachowania -udzial w Dniach Otwartych Uczelni. -spotkania indywidualne z pedagogiem szkolnym w ramach szkolnego systemu doradztwa edukacyjno- zawodowego Wychowawcy klas, pedagog szkolny, doradca zawodowy Listopad - Luty -prowadzenie przez doradce zawodowego zajec w klasach III. Promocja zdrowego stylu zycia -podejmowanie tematyki na zajeciach GDDW -prowadzenie akcji informacyjnych w szkole na temat AIDS, konkursy -lekcje na temat prawidlowego odzywiania si$, zaburzeri odzywiania Pedagog szkolny Higienistka szkolna Nauczyciele biologii Wszyscy nauczyciele Caty rok szkolny -zajecia dot. dbalosci o higiene psychiczna Ksztaltowanie pozytywnych wzorcow kulturalnych -organizowanie zawodow sportowych, rajdow, wycieczek itp. -lekcje wychowawcze poswiecone kulturze osobistej - konsekwentne reagowanie na sposob wypowiadania sie uczniow, nieodpowiednie Wszyscy pracownicy szkoly Caly rok szkolny 11

12 zachowanie a takze na akty niszczenia mienia, smiecenie -wyciaganie konsekwencji wobec uczniow agresywnych, niszczycielskich i wulgarnych Edukacja miodziezy -przeprowadzanie i analiza Pedagog szkolny, Caly rok w zakresie ankiety diagnozujacej wychowawcy klas, szkolny konsekwencji problem stosowania nauczyciele biologii, zachowan uzywek. pielegniarka szkolna ryzykownych typu: palenie tytoniu, -realizacja tematyki Przy wspolpracy uzywanie alkoholu, antynikotynowej na z PPP, zaproszonymi uzywanie srodkow lekcjach, happening na lekarzami, psychoaktywnych, ulicach Gostynia, gazetki przedstawicielem wczesna inicjacja szkolne, kolportaz ulotek Monaru z Leszna, seksualna z Powiatowy Stacjy - prowadzenie warsztatow Sanitarnoz zakresu profilaktyki Epidemiologiczny uzaleznien w Gostyniu - prowadzenie na godzinach wychowawczych warsztatow z asertywnosci, poczucia wlasnej wartosci Wspolpraca - indywidualne spotkania Dyrekcja, Caly rok z rodzicami z rodzicami uczniow na wychowawcy klas, szkolny wniosek dyrektora szkoly, pedagog szkolny, wychowawcy klasy, rodzice pedagoga, rodzica -systematyczny kontakt z rodzicami- rozmowy z pedagogiem i wychowawcy -informowanie rodzicow o dost^pnych formach pomocy w szkole i poza niy 12

13 -wspolne organizowanie imprez szkolnych -scisla wspolpraca z Radq. Rodzicow -opracowywanie informacji dla rodzicow (strona internetowa szkoly) -obecnosc rodzicow na zebraniach z rodzicami Szkolenie sie nauczycieli i pracownikow w zakresie zagrozen oraz umiejetnosci wychowawczych -konferencje -warsztaty -szkolenia Rady Pedagogicznej Dyrekcja Wedlug planu WDN oraz w/g potrzeb -konsultacje metodyczne VIII Dziatania szkoly w zakresie profilaktyki drugiego stopnia. Dzialania profilaktyczne stopnia drugiego kierowane do osob z grupy ryzyka, ktore: majq trudna, sytuacje materialnq, wychowywane S3, w rodzinach zagrozonych niedostatkiem, znajdujqcymi sie w trudnej sytuacji rodzinnej; doswiadczyly przemocy, doswiadczaly przez dluzszy czas choroby oraz u ktorych pojawily sie w zachowaniu nastepuj^ce objawy: S S S S S wagary, agresja, porzucenie szkoly, podejmowaly proby samobojcze, samookaleczenia, S utrzymuj^ kontakty z rowiesnikami lub z grupami dla ktorych, norm^ s^ zachowania dysfiinkcyjne, S eksperymentuja. ze srodkami odurzaj^cymi, W przypadku stwierdzenia zachowah nagannych podejmuje sie kroki opisane szczegolowo w procedurach szkolnych dotycz^cych: 13

14 Zatrzymania przez Policje nieletniego sprawcy czynu karalnego przebywajqcego na zajeciach w szkole; Ujawnienia przestepstwa sciganego na wniosek pokrzywdzonego na terenie szkoly; Proby samobojczej ucznia; Zaloby po smierci ucznia; Epizodu psychotycznego ucznia; Postepowania z uczniem, ktory chce okaleczyc siebie lub innych; Postepowania w sytuacji ujawnienia ucznia zagrozonego demoralizacja.; Powiadamiania o zaktoceniu toku lekcji; Postepowania po zaistnieniu wypadku uczniowskiego; Ujawnienia na terenie szkoly ucznia, ktorego zachowanie wskazuje na uzycie srodka odurzajqcego, a takze o fakcie sprzedazy srodkow narkotycznych; Ujawnienia na terenie szkoly ucznia bed^cego pod wplywem alkoholu; Ujawnienia na terenie szkoty ucznia, ktorego zachowanie wskazuje na uzycie srodka odurzajacego; Pobicia ucznia (uczniow) lub bojki na terenie szkoly. IX Ewaluacja programu Ewaluacji dokonywac bedzie sie raz w roku nastepujqcymi sposobami: Rozmowy z uczniami, nauczycielami i rodzicami; Biezqca analiza wynikow nauczania; Comiesieczna analiza frekwencji; Obserwacja zachowan; Ankiety ewaluacyjne przeprowadzane wsrod uczniow, nauczycieli i rodzicow; Analiza dokumentow (plany i sprawozdania z pracy wychowawczej, elektroniczny system kontroli frekwencji i postepow w nauce Librus, dzienniki zajec). Zadaniem ewaluacji bedzie podsumowanie polrocznej i rocznej dzialalnosci szkoly na polu profilaktyki oraz wskazanie obszarow do dalszej pracy lub obszarow nowych, ktore powinny zostac wprowadzone do Programu Profilaktyki. X Realizacja programu Szkolny Program Profilaktyki jest spojny z zadaniami szkoly, okreslonymi w Statucie Zespolu Szkol Ogolnoksztalc^cych im. Ziemi Gostynskiej w Gostyniu, Programem Wychowawczym Szkoly, Wewn^trzszkolnym Systemem Oceniania. 14

15 XI Osoby odpowiedzialne za realizacj^: - dyrekcja szkoiy; - wychowawcy, nauczyciele i inni pracownicy szkoiy; - pedagog szkolny; - piel^gniarka szkolna; - uczniowie; - rodzice. 15