Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant

Transkrypt

1 Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant

2 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne

3 Immanuel Kant ( ) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie spędził w prowincjonalnym Koenigsbergu. Filozof znany przede wszystkim z trzech krytyk: Krytyki czystego rozumu, Krytyki praktycznego rozumu i Krytyki władzy sądzenia i bardzo zdyscyplinowanego, schematycznego, monotonnego trybu życia.

4 W dotychczas omawianych koncepcjach filozoficznych problem relacji między podmiotem poznającym i przedmiotem poznania ujmowany był w następujący sposób: Zadaniem podmiotu poznającego jest odkrycie prawdziwych własności przedmiotu poznania. Przedmiot poznania jest niezależny od podmiotu.

5 W dotychczas omawianych koncepcjach filozoficznych problem relacji między podmiotem poznającym i przedmiotem poznania ujmowany był w następujący sposób: Zadaniem podmiotu poznającego jest odkrycie prawdziwych własności przedmiotu poznania. Przedmiot poznania jest niezależny od podmiotu. Jeśli jakiegokolwiek rodzaju predyspozycje podmiotu poznającego mają wpływ na poznanie przedmiotu, to możemy wtedy mieć do czynienia wyłącznie z błędem poznawczym.

6 W dotychczas omawianych koncepcjach filozoficznych problem relacji między podmiotem poznającym i przedmiotem poznania ujmowany był w następujący sposób: Zadaniem podmiotu poznającego jest odkrycie prawdziwych własności przedmiotu poznania. Przedmiot poznania jest niezależny od podmiotu. Jeśli jakiegokolwiek rodzaju predyspozycje podmiotu poznającego mają wpływ na poznanie przedmiotu, to możemy wtedy mieć do czynienia wyłącznie z błędem poznawczym. W filozofii Kanta to ujęcie zostaje odrzucone. Kant uznaje, że nie możemy wyeliminować czynnika podmiotowego, ale jednocześnie nie staje na stanowisku sceptycyzmu.

7 Co oznacza transcendentalny? Filozofia Kanta to filozofia transcendentalna - jej zadaniem jest analiza warunków możliwości wszelkiego poznania (w szczególności jednak poznania naukowego): warunków poszerzania naszej wiedzy;

8 Co oznacza transcendentalny? Filozofia Kanta to filozofia transcendentalna - jej zadaniem jest analiza warunków możliwości wszelkiego poznania (w szczególności jednak poznania naukowego): warunków poszerzania naszej wiedzy; ale przede wszystkim poszerzania prowadzącego do wiedzy pewnej i niezmiennej;

9 Co oznacza transcendentalny? Filozofia Kanta to filozofia transcendentalna - jej zadaniem jest analiza warunków możliwości wszelkiego poznania (w szczególności jednak poznania naukowego): warunków poszerzania naszej wiedzy; ale przede wszystkim poszerzania prowadzącego do wiedzy pewnej i niezmiennej; a zatem tego rodzaju wiedzy, która nie będzie zależała od poznania empirycznego.

10 Co oznacza transcendentalny? Filozofia Kanta to filozofia transcendentalna - jej zadaniem jest analiza warunków możliwości wszelkiego poznania (w szczególności jednak poznania naukowego): warunków poszerzania naszej wiedzy; ale przede wszystkim poszerzania prowadzącego do wiedzy pewnej i niezmiennej; a zatem tego rodzaju wiedzy, która nie będzie zależała od poznania empirycznego. Warunków możliwości poznania Kant będzie szukał po stronie podmiotu, a nie tak jak np. Kartezjusz, po stronie przedmiotu poznania.

11 Kantowska klasyfikacja sądów Sąd - prawdziwa lub fałszywa wypowiedź o rzeczywistości. Zgodnie z tzw. klasyczną koncepcją sądu, wypowiedź ta składa się z podmiotu i orzecznika: podmiotowi przypisuje się jakąś własność. Na przykład: niebo jest błękitne. Cała wiedza naukowa formułowana jest w sądach.

12 Kantowska klasyfikacja sądów Sąd - prawdziwa lub fałszywa wypowiedź o rzeczywistości. Zgodnie z tzw. klasyczną koncepcją sądu, wypowiedź ta składa się z podmiotu i orzecznika: podmiotowi przypisuje się jakąś własność. Na przykład: niebo jest błękitne. Cała wiedza naukowa formułowana jest w sądach. Kant sądy dzieli na: analityczne i syntetyczne, aprioryczne i aposterioryczne.

13 Charakterystyka sądów analitycznych i syntetycznych Sąd analityczny - na przykład: x = x; człowiek jest rozumny; każde ciało jest rozciągłe. Orzecznik w tym przypadku znajduje się w treści pojęcia podmiotu. Sąd analityczny nie rozszerza naszej wiedzy - jest to tylko eksplikacja sensu pojęcia użytego w podmiocie. Sąd syntetyczny - na przykład: na skraju lasu stoi jeleń; = 5. Oczecznik w tym przypadku nie jest częścią definicji podmiotu. Sądy syntetyczny rozszerza naszą wiedzę o podmiocie.

14 Charakterystyka sądów a priori i a posteriori Sąd aprioryczny - sąd, którego warunki prawdziwości nie są zależne od doświadczenia. Charakteryzuje go najwyższy stopień pewności. Przykłady sądów apriorycznych: wszelkie sądy arytmetyki i geometrii, wszystkie sądy analityczne.

15 Charakterystyka sądów a priori i a posteriori Sąd aprioryczny - sąd, którego warunki prawdziwości nie są zależne od doświadczenia. Charakteryzuje go najwyższy stopień pewności. Przykłady sądów apriorycznych: wszelkie sądy arytmetyki i geometrii, wszystkie sądy analityczne. Sąd aposterioryczny - sąd, którego warunki prawdziwości są zależne od doświadczenia. Charakteryzuje go dużo niższy stopień pewności. Jeśli sąd a posteriori jest sądem ogólnym, jest oparty na indukcji, która nie jest zdaniem Kanta rozumowaniem prowadzącym do uzyskania odpowiedniego stopnia pewności.

16 Czym są sądy syntetyczne a priori? Sąd syntetyczny a priori to sąd, który rozszerza nasze poznanie, a którego warunki prawdziwości nie pochodzą z doświadczenia.

17 Czym są sądy syntetyczne a priori? Sąd syntetyczny a priori to sąd, który rozszerza nasze poznanie, a którego warunki prawdziwości nie pochodzą z doświadczenia. Przykłady sądów syntetycznych a priori: = 5, ciała są ciężkie.

18 Na czym polega problem sądów syntetycznych a priori? Problem sądów syntetycznych a priori brzmi: skoro sądy syntetyczne a priori w ogóle istnieją, to musimy odpowiedzieć na pytanie, skąd czerpią swoją moc obowiązującą.

19 Pytania dotyczące sądów syntetycznych a priori Ogólne pytanie - jak są możliwe sądy syntetyczne a priori - Kant rozkłada na trzy szczegółowe kwestie: 1 Jak są możliwe sądy syntetyczne a priori w dziedzinie czystej matematyki? 2 Jak są możliwe sądy syntetyczne a priori w dziedzinie czystego przyrodoznawstwa? 3 Jak są możliwe sądy syntetyczne a priori w dziedzinie metafizyki?

20 Forma i treść poznania Treść poznania - dane przedstawień zmysłowych.

21 Forma i treść poznania Treść poznania - dane przedstawień zmysłowych. Forma poznania - forma przedstawień zmysłowych, sposób, w jaki postrzegane są przedmioty.

22 Czyste formy naoczności Czas i przestrzeń nie istnieją poza podmiotem poznającym, nie są przedmiotami fizycznymi. Są to formy poznania zmysłowego: Są obiektywne (bo uniwersalne, tzn. każdy człowiek poznaje wszystkie rzeczy w czasie i przestrzeni). Są realne (bo dotyczą realnych zjawisk). Wszystkie przedmioty doświadczenia zmysłowego ujmujemy w czasie i przestrzeni. Człowiek nie jest w stanie poznać rzeczy poza czasem i przestrzenią. Czas i przestrzeń są zatem warunkami możliwości poznania zmysłowego.

23 Rzeczy same w sobie Świat, z którym mamy do czynienia, to świat fenomenów. Poza nimi istnieją jednak także tzw. noumeny, tzn. rzeczy same w sobie, niezależne od naszego sposobu postrzegania. Kant uważa, że musimy przyjąć ich istnienie, mimo że nie możemy ich poznać, ponieważ musi istnieć coś, co wywołuje nasze wrażenia zmysłowe.

24 Jak jest możliwa czysta matematyka? Matematyka charakteryzuje się pewnością, jest niezależna od doświadczenia. Skąd płynie ta pewność? arytmetyka jest oparta na analizie czystej formy czasu; geometria jest oparta na analizie czystej formy przestrzeni; Stosunki czasowe i przestrzenne można analizować abstrahując od znajdujących się w nich przedmiotów (tzn. danych doświadczenia). Uniwersalność tych form naoczności nadaje walor pewności i obiektywności poznaniu matematycznemu.

25 Uniwersalne aprioryczne formy naoczności są warunkami możliwości poznania zmysłowego. Wszystkie przedmioty poznania zmysłowego poznajemy w czasie i w przestrzeni. Poznanie zmysłowe dostarcza nam jednak jedynie prostych przedstawień. Sądy zaś są połączeniem przedstawień a nie samymi przedstawieniami. Przedmiotem analityki transcendentalnej jest zbadanie koniecznych warunków takich połączeń.

26 Intelekt a naoczność Naoczność - jest biernym doświadczaniem przedmiotów, które są przedstawiane w czasie i przestrzeni.

27 Intelekt a naoczność Naoczność - jest biernym doświadczaniem przedmiotów, które są przedstawiane w czasie i przestrzeni. Intelekt - jest aktywnym działaniem podmiotu poznającego dokonującego syntezy przedstawień.

28 Intelekt a naoczność Naoczność - jest biernym doświadczaniem przedmiotów, które są przedstawiane w czasie i przestrzeni. Intelekt - jest aktywnym działaniem podmiotu poznającego dokonującego syntezy przedstawień. Myśli bez treści naocznej są puste, dane naoczne bez pojęć - ślepe (Krytyka czystego rozumu, t. I., s. 139).

29 Tablica kategorii - funkcji intelektu Kategorie podzielone są na cztery grupy: 1 Kategoria ilości 2 Kategoria jakości 3 Kategoria stosunku 4 Kategoria modalności

30 Tablica kategorii - funkcji intelektu Kategorie podzielone są na cztery grupy: 1 Kategoria ilości 2 Kategoria jakości 3 Kategoria stosunku 4 Kategoria modalności Kategorie to warunki możliwości syntezy przedstawienia w sądzie. Podobnie jak formy naoczności, kategorie intelektu są uniwersalne i stanowią warunek możliwości syntez pojęciowych i syntez pojęć w sądach.

31 Kantowski przewrót kopernikański Na czym polega rewolucyjność rozwiązań w epistemologii, które sam Kant porównuje do przewrotu Kopernikańskiego? Kant docenia przekonanie, że nie możemy abstrahować od czynników podmiotowych w poznaniu rzeczywistości; uważa, że przedmiot poznania jest w znacznej mierze konstruowany przez poznający podmiot; Kant jednocześnie odrzuca sceptycyzm pokazując, że istnieją wspólne wszystkim istotom rozumnym formy poznania.

32 Uniwersalność form poznania Wskazywane w starożytnym nurcie sceptycznym czynniki podmiotowe modyfikujące nasze postrzeganie rzeczywistości były zróżnicowane międzygatunkowo i wewnątrzgatunkowo. Kant szuka wyłącznie uniwersalnych czynników podmiotowych, ponieważ tylko one wyjaśniają możliwość obiektywnego poznania naukowego.

33 Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań! artur.machlarz@uni.opole.pl www: machlarz