Zobowiązania kontraktowe IV Kontrakty konsensualne II

Transkrypt

1 Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna XIX/ Zobowiązania kontraktowe IV Kontrakty konsensualne II Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W.

2 Syllabus Locatio-conductio: postacie, cel, odpowiedzialność stron, współczesne nawiązania. podróż morska: praktyka a model kontraktowy, zarządzanie ryzykiem Spółka: między rzymskim modelem, a współczesnością. Inst. IX 37 vi U podstaw VI 14; 15; 16; 18

3 Typowość kontraktów realne werbalne literalne konsensualne pożyczka użyczenie stypulacja (sponsio) kontrakt literalny kupno/sprzedaż najem przechowanie zastaw nominalizm kontraktowy zlecenie spółka Consensus / porozumienie przeniesienie detencji rzeczy formułka słowna pytania/odpowiedzi wpis w księdze rachunkowej porozumienie w dowolnej formie

4 Kontrakty konsensualne konsensualne kupno-sprzedaż najem zlecenie spółka emptio-venditio locatio-conductio mandatum societas porozumienie w dowolnej formie

5 najem locatio-conductio Materiały do ćwiczeń z prawa rzymskiego:. Temat III Jakub Urbanik: Katedra Prawa Rzymskiego Antycznego WPiA UW,

6 locatio-conductio

7 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu?

8 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy

9 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy locatio conductio rei (najem rzeczy)

10 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy locatio conductio rei (najem rzeczy) locatio conductio operis (najem dzieła)

11 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy locatio conductio rei (najem rzeczy) locatio conductio operis (najem dzieła) locatio conductio operarum (najem pracy)

12 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy locatio conductio rei (najem rzeczy) locatio conductio operis (najem dzieła) locatio conductio operarum (najem pracy) jedność czy potrójność umowy?

13 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy locatio conductio rei (najem rzeczy) locatio conductio operis (najem dzieła) locatio conductio operarum (najem pracy) jedność czy potrójność umowy? skarga actio locati/actio conducti

14 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy locatio conductio rei (najem rzeczy) locatio conductio operis (najem dzieła) locatio conductio operarum (najem pracy) najem, dzierżawa jedność czy potrójność umowy? skarga actio locati/actio conducti

15 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy locatio conductio rei (najem rzeczy) locatio conductio operis (najem dzieła) locatio conductio operarum (najem pracy) najem, dzierżawa umowa o dzieło jedność czy potrójność umowy? skarga actio locati/actio conducti

16 locatio-conductio Jaki jest cel kontraktu? Typy umowy locatio conductio rei (najem rzeczy) locatio conductio operis (najem dzieła) najem, dzierżawa umowa o dzieło locatio conductio operarum (najem pracy) jedność czy potrójność umowy? umowa o pracę skarga actio locati/actio conducti

17 locatio-conductio Locator Locator Locator conductor conductor conductor L.-c. rei L.-c. operis L.-c. operarum

21 locatio-conductio Locator Locator Locator czynsz conductor conductor conductor L.-c. rei L.-c. operis L.-c. operarum

26 locatio-conductio Locator Locator Locator czynsz zapłata conductor conductor conductor L.-c. rei L.-c. operis L.-c. operarum

27 locatio-conductio Locator Locator Locator czynsz zapłata praca conductor conductor conductor L.-c. rei L.-c. operis L.-c. operarum

28 locatio-conductio Locator Locator Locator czynsz zapłata praca zapłata conductor conductor conductor L.-c. rei L.-c. operis L.-c. operarum

29 locatio-conductio Locator Locator Locator czynsz zapłata praca zapłata conductor conductor conductor L.-c. rei L.-c. operis L.-c. operarum decydującym elementem jest umieszczenie por. misthosis (zapłata) hellenistyczna

30 Zasady podstawowe Jak odpowiedziałby Gajus na postawione przez siebie pytania? Dlaczego?

31 Zasady podstawowe G. III 142: Takoż oddanie i przyjęcie w najem opiera się na podobnych zasadach. Jeśli nie zostało bowiem uzgodnione określone wynagrodzenie, nie uważa się, że oddanie i przyjęcie w najem zostało zawarte Stąd też jeśli wynagrodzenie zostało pozostawione cudzemu uznaniu, na przykład na ile oceni Titius, powstaje pytanie, czy zawiera się umowę oddania i przyjęcia w najem.(...) 144. Takoż jeśli dam tobie rzecz do używania i nawzajem otrzymam inną rzecz do używania, powstaje pytanie, czy dochodzi do zawarcia umowy oddania i przyjęcia w najem. Jak odpowiedziałby Gajus na postawione przez siebie pytania? Dlaczego?

32 Pretium kazus wyjaśniający zasadę D. XIX (Pomponius, z ks. 9 komentarza do Sabinusa) Jeśli sprzedałem ci dom czynszowy za pewną sumę pieniędzy oraz za to, abyś odnowił mój inny dom, mogę przeciwko tobie wystąpić ze skargą ze sprzedaży, abyś go odnowił. Gdybyśmy się jednak umówili tylko o to, że go odnowisz, nie doszło do zawarcia kupna i sprzedaży, jak napisał Nerwa.

33 Najem a kupno Gai. III 145: Do tego stopnia kupno i sprzedaż oraz najem wydają się być podobne, że w niektórych przypadkach zachodzi pytanie, czy zawiera się kupno sprzedaż czy najem. Kontrakt dwustronny równocześnie zobowiązujący (synallagmatyczny) dobrej wiary, konsensualny essentialia negotii: ustalenie przedmiotu (res) i ceny (czynszu, merx)

34 Najem a sprzedaż Gai. III 145 Na przykład, jeżeli jakaś rzecz zostanie oddana w najem na stałe, co ma miejsce w odniesieniu do gruntów municypalnych, które oddawane są w najem z takim zastrzeżeniem, że dopóki będzie płacony czynsz, grunt nie będzie odebrany ani najemcy, ani jego spadkobiercom. Przeważył jednak pogląd, że jest to najem. ius in agro vectigali emfiteuza Wykład XII

35 Najem a sprzedaż Gai. III 146: podobnie, jeżeli przekaże ci gladiatorów z takim zastrzeżeniem, że za pojedynczych, którzy wyjdą z walki nietknięci, za ich trud będzie im dane 20 denarów, natomiast za każdego zabitego albo okaleczonego 1000 denarów, to czy zawiera się kontrakt kupna sprzedaży czy najmu. I przeważył pogląd, że co do tych, którzy wyjdą nietknięci, zawarto kontrakt najmu, a co do tych, którzy zostali zabici albo okaleczeni kupno sprzedaż. A wynika to z okoliczności przypadkowych, tak jak gdyby sprzedaż lub najem zawarte były pod warunkiem. Warunek zawieszający determinuje typ umowy

36 Najem a sprzedaż Gai. III 147: Podobnie powstaje pytanie, gdy umówię się ze złotnikiem, by ten ze swego złota wykonał dla mnie pierścień o określonej wadze i kształcie i przyjął za to np. 200 denarów, czy zawiera się kupno sprzedaż czy najem. Cassius powiada, że co do materiału zawiera się kupno sprzedaż, co do pracy najem. Ale większość uznała, że jest to kupno sprzedaż. Jeżeli jednak dam mu moje złoto, ustalając wynagrodzenie za pracę, zawarliśmy kontrakt najmu.

37 locatio-conductio rei

38 locatio-conductio rei Obowiązki stron: Wynajmujący (locator): wydanie rzeczy oznaczonej indywidualnie (res) i utrzymanie rzeczy w stanie nadającym się do użycia actio locati Najemca (conductor): zapłata czynszu, użycie rzeczy zgodnie z umową; zwrot w stanie niepogorszonym poza zużyciem wynikającym z normalnego korzystania po zakończeniu umowy najmu. actio conducti

39 locatio-conductio rei Standard odpowiedzialności Wynajmujący (locator): ponosi ryzyko przypadkowej utraty rzeczy (traci prawo do pobierania czynszu), abstrakcyjny wzorzec staranności culpa levis in abstracto Najemca (conductor): abstrakcyjny wzorzec staranności culpa levis in abstracto

40 Ryzyko kontraktowe D. XIX Ulpian, z ks. 32 kom. do Edyktu On the Edict, Book XXXII. Cesarz Antoninus wraz ze swoim ojcem odpowiedzieli w reskrypcie w sprawie stada, które uprowadzono temu, kto je wziął w najem: jeśli w w skardze z najmu możesz udowodnić, że kozy uprowadzono bez podstępu z twej strony, nie będziesz zmuszony odpowiadać za przypadek i otrzymasz z powrotem czynsz za następny okres, jako nienależny.

41 Ryzyko kontraktowe D. XIX 2.30 pr. Alfenus, z Digestów Ten, kto wziął w wynajem kamienicę za trzydzieści, wynajął w niej poszczególne mieszkania, tak że miał otrzymać (od podnajemców) czterdzieści. Właściciel kamienicy zburzył ją, twierdząc, że budynek ma wady. Zapytano jak wycenić wartość sporu, który toczyłby najemca z actio conducti. (Servius) odpowiedział, że jeśli faktycznie trzeba było zburzyć budynek, spór należy wycenić na część czynszu, za ile wynajął właściciel gruntu, ponieważ w tym czasie habitatorzy nie mogli mieszkać. Jeśli zaś zburzenie nie było konieczne, a chciał (właściciel) jedynie lepiej budować, należy uwzględnić w zasądzeniu również interes najemcy, by jego mieszkańcy nie wynieśli się.

42 Staranność locatora D. XIX (Ulpian ks. 32 do Edyktu) Jeśli ktoś nieświadomie wynajął nieszczelne stągwie, i z tego powodu wyciekłoby wino, będzie odpowiadał za (utracone) korzyści, a jego nieświadomość nie może być wybaczona. I tak napisał Cassius. Inaczej jednak, gdy oddałeś w najem leśne pastwisko, na którym rosły trujące rośliny. I tak: jeśli owce z tej przyczyny padną, albo ich stan się pogorszy, (utracone) korzyści trzeba świadczyć, jeśli wiedziałeś o tym. Jeśli nie wiedziałeś, nie będziesz żądał czynszu, i to się podobało Serviusowi, Labeonowi i Sabinusowi. culpa levis in abstracto Accursius, Donellius, 538 BGB

43 Staranność locatora Accursius: nieświadomość excusabilis / inexcusabilis Donellius: w stronę niewypowiedzianej gwarancji: stągiew musi być z definicji szczelna (złe zioło trudno odróżnić od dobrego) BGB 538: gwarancja

44 Locatio conductio rolnicza czynsz może być określony w części zbiorów remissio mercedis : obniżenie czynszu z powodu nieurodzaju ius commune i kodyfikacje ABGB, CC. pierwotnie odrzucona w BGB, przyjęta stopniowo por. laesio enormis

45 Locatio - conductio operis

46 locatio-conductio operis Obowiązki stron: Najemca (conductor): wykonanie dzieła z materiału dostarczonego przez locatora i wydanie zamawiającemu, zobowiązanie z zasady niepodzielne. actio conducti Zamawiający (locator): zapłata czynszu actio locati

47 locatio-conductio operis Standard odpowiedzialności Najemca (conductor): abstrakcyjny wzorzec staranności oraz obowiązek custodia (być może wiążący tylko niektórych conductorów: krawca, folusznika, pracza) culpa levis in abstracto

48 Odpowiedzialność conductora D. XIX (Ulpian, ks. 32 do Edyktu) Celsus napisał w księdze ósmej Digestów, że również brak biegłości należy zaliczyć do niedbalstwa (culpa). Jeśli ktoś przyjął cielaki w celu wypasu, czy jakieś ubranie do wyczyszczenia, powinien odpowiadać za niedbalstwo, a ponieważ zgrzeszył nieumiejętnością, jest to niedbalstwo; bo zaiste przyjął w najem jak sprawny rzemieślnik. culpa levis in abstracto

49 Odpowiedzialność conductora Odpowiedzialność conductora oparta na jego staranności (lub jej braku) możliwość pozwania rzemieślnika za zniszczenie rzeczy skarga z deliktu bezprawnej szkody majątkowej (damnum iniuria datum): odpowiedzialność akwiliańska Wykład XXII

50 Odpowiedzialność conductora D. XIX (Ulpian, ks. 32 komentarza do Edyktu) Jeśli pracz przyjął ubrania do oczyszczenia, a zostały pogryzione przez myszy, opowiada z actio locati, ponieważ powinien strzec przed tym wypadkiem. I jeśli pracz zamienił płaszcz i dał komuś należący do kogoś innego, opowiada z actio locati, nawet jeśli zrobił to nieświadomie.

51 Od Custodia do culpa in custodiendo Bas. XX 1.13, schol. ἐὰν!υόβρωτον γένηται] ἒδωκα κναφεῖ βα-τέαν ἐσθῆτα, ταύτην 5ύες ἔγραφον, κρατηθήσεται τῇ λοκάτη. ἔδει γὰρ αὐτὸν Φυλάττειν ἐ-ι5ελῶς τὴν ἐσθῆτα, καὶ τρέφειν ἐκεῖνα τὰ ζῶα τὰ δυνά5ενα τοὺς 5ύας ᾶ-οσοβεῖν. Jeśli pogryzą myszy] Dałem praczowi ubranie do wyczyszczenia, myszy je pogryzły. Odpowiada z locatio. Powinien je starannie strzec i żywić te zwierzęta, które potrafią odstraszyć myszy. w czasach poklasycznych odpowiedzialność z custodia się subiektywizuje: wina w strzeżeniu. Odpowiedzialny za strzeżenie, może udowodnić, że dochował staranności (obalić domniemanie)

52 Odpowiedzialność conductora D. XIX (Gaius, ks. 9 do Edyktu prowincjonalnego) Ten, kto przyjął kolumnę w celu transportu, powinien ponosić ryzyko, w przypadku, gdyby ta pękła czy to przy załadunku, transporcie bądź ustawianiu, o ile wydarzyło się to z powodu niedbalstwa jego samego czy też osób, z których pracy korzystał. Niedbalstwa zaś nie da się wykazać jeśli to wszystko uczyniono, co najstaranniejszy człowiek powinien wziąć pod uwagę. Podobnie ma się rzecz jeśli ktoś przyjął do transportu czy to naczynia czy deski. Podobna zasada ma zastosowanie i do innych rzeczy. za osoby zależne

53 Dodatkowe zabezpieczenia l.-c. Lex Rhodia de iactu (rodyjskie prawo zrzutu) actio oneris aversi (skarga o wymieszane towary) receptum rem salvam fore (gwarancja, że towar będzie bezpieczny) Podróż morska i jej ujęcie kontraktowe

54 Lex Rhodia de iactu Geneza zrzut części towarów, by ratować zagrożony statek Osoby, których towary zostały wyrzucone miały skargę do magister navis (actio locati/actio conducti), który następnie występował do osób, których ładunki ocalały o zwrot przypadających na nich części (actio conducti/ actio locati). Właściciel towaru zrzuconego Armator Właściciel towaru uratowanego

55 Uzasadnienie lex Rhodia D. XIV 2.2 pr. (Paul. 34 ad ed.): Jest aequissimum, żeby uczynić wspólnym uszczerbek w stosunku do tych, których własność została ocalona poprzez poświęcenie własności innych. od średniowiecza rozszerzone stosowanie lex Rhodia: nie tylko w stosunkach morskich późniejsze koncepcje poświęcenia czyjegoś dobra dla zachowania dobra wspólnego (kwestia odszkodowania)

56 Podróż morska jako przykład prawniczej interpretacji czynności życia codziennego

57 Podróż morska D. IV (Ulp. 14 ad ed.): Pretor oświadcza jeśli nie oddadzą, udzielę skargi przeciwko nim. Z tego edyktu powstaje skarga in factum. Ale spójrzmy, czy jest konieczna, skoro można prowadzić postępowanie również na podstawie skargi cywilnej. Jeśli była bowiem zapłata: na podstawie locatio lub conductio. I zatem jeśli wynajęto cały statek, biorący w najem będzie mógł wystąpić z actio conducti również co do rzeczy, których brakuje. Jeśli zaś żeglarz przyjął rzeczy do przetransportowania, można go pozwać na podstawie actio locati. Jeśli zaś przyjęto rzeczy gratis, Pomponiusz twierdzi, że mógł prowadzić postępowanie na podstawie depozytu.

58 Podróż morska receptum nautarum locatio conductio rei locatio conductio operis depozyt

59 Receptum nautarum (cauponum, stabulariorum) Treść i funkcja Sposób zawarcia przyjęcie towarów stypulacja? naturale negotii? Rola edyktu actio de recepto Gwarancja żeglarza, arendarza, prowadzącego stajnię

60 Podróż morska Dziwi się zatem, dlaczego wprowadzono skargę pretorską, skoro dostępne są skargi cywilne o ile pretor (nie zrobił tego) dlatego, by pokazać, że należy działać z uwagą z ludźmi tego godnego potępienia pokroju. I tak ponieważ na podstawie locatio-conductio zobowiązuje się do uniknięcia niestaranności (Culpa), na podstawie depozytu podstępu (dolus), a na podstawie zaś tego edyktu, ten, który przyjął (towary), odpowiada za wszystko, nawet jeśli rzecz przepadła albo została uszkodzona bez jego winy, o ile nie był to przypadek szkody niemożliwej do uniknięcia. Stąd pisze Labeo, że jeśli rzecz przepadła z powodu katastrofy morskiej albo napadu piratów, nie będzie niesłusznie udzielić mu (dłużnikowi) zarzutu (exceptio). Podobnie powiedzieć należy, jeśli siła wyższa wystąpi w stajni albo gospodzie.

61 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Podróż morska

62 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Żeglarz Miejsce Na statku Podróż morska Podróżnik

63 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Żeglarz Podróżnik Miejsce Na statku Towary do transportu Podróż morska Podróżnik Żeglarz

64 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Żeglarz Podróżnik Miejsce Na statku Towary do transportu Podróż morska Podróżnik Locatio rei Żeglarz

65 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Żeglarz Podróżnik Miejsce Na statku Towary do transportu Podróż morska Podróżnik Locatio rei Żeglarz Locatio operis

66 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Żeglarz Podróżnik Miejsce Na statku Towary do transportu Podróż morska Podróżnik Locatio rei Żeglarz Custodia Locatio operis

67 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Żeglarz Podróżnik Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Podróż morska Podróżnik Locatio rei Żeglarz Custodia Locatio operis

68 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Vis maior Żeglarz Podróżnik Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Podróż morska Podróżnik Locatio rei Żeglarz Custodia Locatio operis

69 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Vis maior Żeglarz Podróżnik Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Receptum Podróż morska Podróżnik Locatio rei Żeglarz Custodia Locatio operis

70 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Vis maior Żeglarz Podróżnik Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Receptum Podróż morska Podróżnik Locatio rei Vis maior Żeglarz Custodia Locatio operis

71 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Vis maior Żeglarz Podróżnik Labeo Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Receptum Podróż morska Podróżnik Locatio rei Vis maior Żeglarz Custodia Locatio operis

72 Locator Konfiguracje kontraktowe Conductor Vis maior Custodia Żeglarz Podróżnik Labeo Receptum Miejsce Na statku Towary do transportu Receptum Podróż morska Podróżnik Locatio rei Vis maior Żeglarz Custodia Locatio operis

73 Konfiguracje kontraktowe D. XIX Papinianus 8 quaest. Labeo pisał, że właścicielowi towarów przeciw kapitanowi statku, jeżeli jest niepewne, czy wynajął statek czy oddał towary do transportu, należy przyznać actio civilis in factum. Wykład XXI

74 Podróż morska receptum nautarum locatio conductio rei locatio conductio operis depozyt actio civilis in factum

75 Funkcja receptum nautarum cauponum et stabulariorum Początkowo gwarantuje bezwględnie bezpieczną podróż (odp. za vis maior) Istotne zatem zarówno przy locatio rei jaki i operis Od czasu Labeona, tylko odp. za custodia Nie ma znaczenia przy locatio operis W praktyce nadal zawierane, bo strony nie decydują, który kontrakt zawierają w chwili kupowania biletu, czy opłaty za nocleg.

76 Podsumowanie Prawnicy ex post starają się ubrać w szaty kontraktów nazwanych zawarte dla określonego celu porozumienia elastyczność prawa law and economics

77 locatio-conductio operarum

78 locatio-conductio operarum Obowiązki stron: Pracownik (locator): świadczenie pracy na rzecz conductora przez określony czas albo do osiągnięcia określnego celu. actio locati Pracodawca (conductor): zapłata czynszu (wynagrodzenia merces) mercenarius actio conducti

79 locatio-conductio operarum Standard odpowiedzialności Pracodawca (conductor): ponosi ryzyko kontraktowe Pracownik (locator): abstrakcyjny wzorzec odpowiedzialności zobowiązanie co do zasady podzielne culpa levis in abstracto

80 Ryzyko kontraktowe D. XIX 2.38 (Paulus, księga zasad) Pr. Ten, który wynajął swoją pracę, powinien otrzymywać zapłatę za cały czas, jeśli nie zależy od niego, że nie może świadczyć pracy. 1. Także adwokaci nie muszą oddawać honorariów, jeśli to nie od nich zależy, że nie prowadzą sprawy. locatio-conductio operarum

81 locatio-conductio operarum wspólność i rozdzielność porządków? rola prawa publicznego prawo pracy: część prawa prywatnego? a umowa o pracę

82 Spółka societas

83 Spółka societas geneza kontraktu (?) consortium ercto non cito idea współdziałania: animus societatis podstawowa cecha spółki rzymskiej: wewnętrzny charakter

84 wewnętrzny charakter spółki Relacja między wspólnikami nie rodzi skutku wobec osób trzecich Każdy ze wspólników odpowiada we własnym imieniu i na własny rachunek na zewnątrz rozliczenie ze wspólnikami actio communi dividundo (skarga o podział wspólnej rzeczy) actio pro socio (infamująca) (skarga przeciw wspólnikowi)

85 Spółka jako kontrakt oparty na zaufaniu ius quemadmodum fraternitas braterstwo wspólników Zmiana składu rozwiązanie spółki zasądzenie z actio pro socio > infamia wspólnik zasądzony z actio pro socio miał prawo do beneficium competentiae (żądania pozostawienia majątku niezbędnego do egzystencji)

86 Odpowiedzialność wspólników Możliwości: obiektywny standard staranności?

87 Odpowiedzialność wspólników Możliwości: obiektywny standard staranności? D. XVII 2.72 (Gaius, z 2 ks. Poradnika na codzień): Wspólnik w stosunku do wspólnika odpowiada z tytułu winy, tj. opieszałości i niedbalstwa. Winy zaś nie należy pojmować według najwyżej staranności: wystarczy bowiem, że wspólnik dokłada takiej staranności, jakiej zwykł dokładać we własnych sprawach. Albowiem kto wybiera sobie za wspólnika osobę niedbałą, może winić tylko siebie samego.

88 Odpowiedzialność wspólników Możliwości: obiektywny standard staranności? D. XVII 2.72 (Gaius, z 2 ks. Poradnika na codzień): Wspólnik w stosunku do wspólnika odpowiada z tytułu winy, tj. opieszałości i niedbalstwa. Winy zaś nie należy pojmować według najwyżej staranności: wystarczy bowiem, że wspólnik dokłada takiej staranności, jakiej zwykł dokładać we własnych sprawach. Albowiem kto wybiera sobie za wspólnika osobę niedbałą, może winić tylko siebie samego. Culpa levis in concreto

89 kształtowanie umowy spółki

90 kształtowanie umowy spółki spółka jako typowy kontrakt konsensulany zawarcie także per facta concludentia rola współdziałania za pomocą wspólnego niewolnika (niewolnik menadżer: Andrea di Porto)

91 kształtowanie umowy spółki G. III 148: co do całego majątku albo co do jakiejś czynności (sprawy) jak nabycie lub sprzedaż niewolników. spółka dla jednej sprawy spółka całych majątków D. XVII 2.1.1( Paul. 31 ad ed.): W spółce całego majątku (omnium bonorum) wszystkie rzeczy należące do przystępujących do spółki stają się wspólne.

92 Wkład do spółki Pecunia wkład majątkowy Opera szeroko rozumiana praca lub usługi Industria szczególna cecha pracy świadczonej przez wspólnika Gratia szczególne cechy samego wspólnika, jego dobre imię, reputacja, kontakty i znajomości

93 Wysokość udziałów D. XVII 2.6 (Pomp. 9 komentarza do Sabinusa): Jeżeli zawarłeś ze mną spółkę na takich warunkach, że to ty ustalisz nasze udziały w spółce, sprawę tę trzeba rozstrzygnąć osądem roztropnego człowieka (boni viri arbitrium): osąd roztropnego człowieka jest sposobny i wtedy, gdy nie jesteśmy wspólnikami w równych częściach, na przykład gdy jeden wnosi do spółki więcej pieniędzy, pracy lub umiejętności. mechanizm procesowy osądu roztropnego człowieka

94 Skarga dobrej wiary D. XVII 2.78 (Proculus, 5 ks. Listownych odpowiedzi): W przedstawionym problemie, sądzę, że iść należy osądem roztropnego człowieka, tym bardziej, że skarga przeciw wspólnikowi (pro socio) jest skargą dobrej wiary. D. XVII 2.79 (Paulus, 4 ks. Problemów): i zatem jeśli osąd Nerwy byłby na tyle nieuczciwy, by widać było oczywiście jego niesłuszność, można go poprawić w powództwie dobrej wiary mechanizm procesowy osądu roztropnego człowieka

95 Skarga dobrej wiary D. XVII 2.80: (Proculus, 5 ks. Listownych odpowiedzi) Co zatem, jeżeli Nerva ustalił, że jeden jest wspólnikiem w 1/1000 a drugi w 999/1000? Może być zgodne z arbitrium boni viri, żebyśmy nie byli wspólnikami w równych częściach, tak jak wtedy, gdy jeden wnosi więcej pracy, zaangażowania, pieniędzy do spółki. mechanizm procesowy osądu roztropnego człowieka

96 Granice umowy: Lwia spółka spółka, w której niektórzy partnerzy ponoszą tylko straty kontrowersje dla spółki, w której jeden z partnerów ma tylko zyski tradycja prawna (koncepcja darowizny Windscheid)

97 Granice umowy: Lwia spółka Kiedy mocny z słabym w kupie, Towarzystwo takie głupie. Lew idący na łowy Miał wspołeczeństwo kozy, owcy, krowy I dostali jelenia: Gdy przyszło do podzielenia, Lew rzekł: «Pierwsza część dla mnie, bo się lwem nazywam, Druga, bo lepiej niż wy dokazywam; Trzecia, bo sam jestem wart więcej niż wy troje; Czwarta, bo się mnie boicie, a ja się nie boję». A że piątej nie było, towarzystwo zgodne Powąchawszy przysmaczka wróciło się głodne. spółka, w której niektórzy partnerzy ponoszą tylko straty kontrowersje dla spółki, w której jeden z partnerów ma tylko zyski tradycja prawna (koncepcja darowizny Windscheid)

98 Rozwiązanie spółki renuntiatio odstąpienie (contrarius consesus) spełnienie się celu/warunku istnienia spółki śmierć wspólnika bankructwo wspólnika wniesienie skargi pro socio

99 Spółki publikańskie

100 Spółki publikańskie Szczególny rodzaj spółek kontrakt z władzą państwową o wykonywania określonych zadań w jej zastępstwie: pobieranie podatków, eksploatacja kopalń, organizacja publicznych inwestycji. Własny majątek, odrębną rachunkowość (arca), solidarna odpowiedzialność za zobowiązania spółki udziały mogły być dziedziczne. w stronę osób prawnych i osobowości prawnej spółki

101 Spółki w tradycji prawnej ius commune zmiana stosowania actio pro socio domniemanie zlecenia actio institoria kwestia standardu odpowiedzialności BGB (d.q.i.s) <-> CC, ABGB (culpa)

102 Spółki w tradycji prawnej spółki cywilne odpowiedzialność solidarna wspólników osobowość prawna spółki majątek wspólny spółki handlowe BGB: osobowość prawna spółki także w przypadku spółek cywilnych

103 Syllabus Zobowiązania kontraktowe V i zobowiązania podobne do kontraktów: mandat, negotiorum gestio, reprezentacja; inne quasi-kontrakty Zlecenie: rola nieodpłatnego działania na rzecz drugiej strony w systemie prawno-społecznym; cel i odpowiedzialność za podjęcie (standard opowiedzialności). Funkcje mandatu mandatum qualificatum Odpowiedzialność pozakontraktowa: wstęp Działanie bez zlecenia. Uzasadnienie tegoż. Model anglosaski a model cywilistyczny. Podsumowanie: działanie na rzecz osoby trzeciej w prawie rzymskim (zastępstwo: powtórzenie skutków działań osób podwładnych, zasada nemo alteri stipulari potest) i późniejsze zmiany. Inne zobowiązanie podobne do kontraktów: opieka, legat, współwłasność, świadczenie nienależnego Inst. IX 37 vi; viii U podstaw VI 20.2