historia źródeł edykt pretorski jurysprudencja k o n s t y t u c j e prawo justyniańskie Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW

Transkrypt

1 historia źródeł edykt pretorski jurysprudencja k o n s t y t u c j e prawo justyniańskie Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego WPiA UW

2 JURYSPRUDENCJA Pontyfikowie: budowniczy mostów JĘZYK MAGICZNY błogosławieństwa, modlitwy, formuły magiczne FORMUŁY PRAWNE JĘZYK CODZIENNY polecenia, rozkazy

3 Pontyfikowie i jurysprudencja responsa: monopol laicyzacja prawa: Gneius Flavius (sekretarz Appius Claudiusa Caecusa): publikacja formularzy 304 p.n.e. Tiberius Coruncianius, pierwszy plebejski pontifex maximus i responsa publica oraz nauka prawa (254/253 pne?)

4 Świecka jurysprudencja iurisprudentia... respondere, cavere, agere narodziny nauki prawa

5 Wielcy juryści republikańscy Appius Claudius Caecus Censor (cenzor 312 pne) Sextus Aelius Paetus Catus (konsul 198 pne), Tripertita 1. LEX 2. Interpretatio 3. Actiones

6 Marcus Iunius Brutus, tres libri de iure civili Publius Mucius Scaevola Quintus Mucius Scaevola Pontifex (+ 82 pne) Servius Sulpicius Rufus (konsul 51 pne) (reprehensa Scaevolae capita) Publius Alfenus Varus

7 Jurysprudencja klasyczna ius respondendi ex auctoritate principis August

8 Juryści i ich prace komentarze do ius civile komentarze do edyktów komentarze do ustaw monografie digesta, elementarze/instytucje, quaestiones, responsa

9 Szkoły Prawa (I wiek) Marcus Antistius Labeo i Proculus Caius Cassius Longinus i Masurius Sabinus PROKULEIANIE contra SABINIANIE progresiści? konserwatyści? szkoły filozoficzne czy podziały osobowościowe?

10 Wielcy Juryści I połowa II w. n.e. P. Iuventius Celsus (Proculeianus) (eleganter definit, eleganter deridet) Salvius Iulianus (Sabinianus): edictum perpetuum

11 Gaius: wielki czy użyteczny? Institutiones Res aurae sive cottidianae Comm. ad legem XII Tab.

12 Gaius: wielki czy użyteczny? Institutiones Res aurae sive cottidianae Comm. ad legem XII Tab.

13 Gaius: wielki czy użyteczny? Institutiones Res aurae sive cottidianae Comm. ad legem XII Tab.

14 Jurysprudencja klasyczna Hadrian i pierwsza konstytucja o cytowaniu: jeśli ich opinie zbiegają się do jednej, to co wyrażają zyskuje moc prawa (ustawy): jeśli zaś się nie zgadzają, wolno sędziemu iść za tą opinią, którą chce.

15 Koniec jurysprudencji klasycznej Aemilius Papinianus: praefectus praetorio Septimusa Severa, stracony za Caracalli Aelius Paulus Domitius Ulpianus (praefectus praetorio Aleksandra Sewera, n.e.?) oraz Herrenius Modestinus

16 Co po jurysprudencji? Poklasyczne uproszczenia ogromna ilość skomplikowanych tekstów uproszczenia, wyciągi (Sententiae Pauli, Tituli ex corpore Ulpiani, Fragmenta Vaticana...) zmiany (glosy, pierwsze interpolacje) zbiorki: Mosaicarum et Romanarum Legum Collatio, Consultatio...

17 Edicta co to jest edykt? co zawiera? kto go wydaje? iurisdictio oraz proces formułkowy

18

19 W kalendy lutego 198 roku pne Rzymianin Appius Claudius zabrał Hermodorosowi niewolnika.

20 W kalendy lutego 198 roku pne Rzymianin Appius Claudius zabrał Hermodorosowi niewolnika. co Grek może zrobić

21 co Grek może zrobić

22

23 Legis actio sacramento in rem? HUNC EGO HOMINEM EX IURE QUIRITIUM MEUM ESSE AIO SECUNDUM SUAM CAUSAM, SICUT DIXI, ECCE TIBI VINDICATAM IMPOSUI (JA OŚWIADCZAM, ŻE TEN NIEWOLNIK JEST MÓJ WEDLE PRAWA KWIRYTÓW, ZGODNIE ZE SWOJĄ SPRAWĄ, TAK JAK POWIEDZIAŁEM, OTO WOBEC CIEBIE NAŁOŻYLEM [NAŃ] LASKĘ) i w tej chwili dotykał niewolniką tyczką. Jego przeciwnik podobnie mówił i czynił Skoro obaj dokonali windykacji, pretor mówił: MITTETE AMBO HOMINEM (PUŚCIE OBAJ NIEWOLNIKA), oni wypuszczali. Ten, który najpierw windykował, tak drugiego zapytywał : POSTULO ANNE DICAS QUA EX CAUSA VIDICAVERIS (ŻĄDAM, BYŚ POWIEDZIAŁ, Z JAKIEJ PRZYCZYNY WINDYKOWAŁEŚ. Ów odpowiadał IUS FECI SICUT VINDICTAM IMPOSUI (WYKONAŁEM PRAWO, TAK JAK NAŁOŻYLEM LASKĘ). W końcu, ten który najpierw windykował, mówił QUANDO TU INIURIA VINDICAVISTI QUINGENTIS ASSIBUS SACRAMENTO TE PROVOCO (A JEŚLI WINDYKOWAŁEŚ Z OBRAZĄ PRAWA, WZYWAM BYŚ USTANOWIŁ SACRAMENTUM PIĘĆSET ASÓW). Przeciwnik także mówił podobnie ET EGO TE (I JA CIEBIE). Tyczki zaś używali jakby w miejsce włóczni, oczywistego znaku prawnego władztwa, bo uważali, że prawne władztwo powstawało wobec tych rzeczy, które pochwycili od wrogów.

24

25 Niech sędzią będzie Caius Aquilius. Jeśliby się okazało, że ten niewolnik należałby wedle prawa Kwirytów do Hermodorosa, gdyby ten był obywatelem rzymskim, o co toczy się ten spór, i Appius Claudius nie odda na wezwanie sędziego niewolnika Hermodorosowi, niech sędzia zasądzi od Appiusa Claudiusa, dla Hermodorosa, tyle, ile ten spór byłby wart, jeśli się nie okaże, niech uwolni.

26 Proces formułkowy Niech sędzią będzie Caius Aquilius. Jeśliby się okazało, że ten niewolnik należałby wedle prawa Kwirytów do Hermodorosa, gdyby ten był obywatelem rzymskim, o co toczy się ten spór, i Appius Claudius nie odda na wezwanie sędziego niewolnika Hermodorosowi, niech sędzia zasądzi od Appiusa Claudiusa, dla Hermodorosa, tyle, ile ten spór byłby wart, jeśli się nie okaże, niech uwolni.

27 Magistrati z ius edicendi praetores (peregrinus, urbanus) aediles curules namiestnicy prowincji??? princeps???

28 Edicta lex Corneliae de edictis edictum translatum edictum perpetuum... (edictum Salvianium/ Iulianum/Hadrianium: lata 30 II w. n.e.

29

30 Ius gentium

31 Ius gentium

32 Ius gentium iurisdictio edicta

33 Ius gentium iurisdictio edicta Ius honorarium (honos) viva vox iuris civilis

34 Ius gentium iurisdictio edicta Ius honorarium (honos) viva vox iuris civilis

35 Ius gentium iurisdictio edicta Ius honorarium (honos) viva vox iuris civilis ius civile

36 Ius gentium iurisdictio edicta Ius honorarium (honos) viva vox iuris civilis corrigere adiuvare supplere ius civile

37 Konstytucje edicta princeps jako urzędnik Rzeczypospolitej mandata cesarscy urzędnicy prowincjonalni decreta cognitio extra ordinem responsa autentyczna interpretacja prawa

38 Poklasyczne dzieje prawa ius vetus ius novum co to jest wulgaryzacja? kodyfikacje... (Codex Gregorianus, Hermogenianus, Codex Theodosianus

39 Teodozjusz II i kodyfikacja Bóg dał nam Was, niech Bóg Was dla nas zachowa ; Nasza nadzieja jest w Was, jesteście naszym zbawieniem:; Drożsi nam od naszych dzieci, drożsi od naszych rodziców ) Niech w biurach znajdzie się wiele kopii kodeksu 10 razy; Niech kopie kodeksów znajdą się w każdym biurze zapieczętowane 20 razy; Niech sporządzonych będzie wiele kopii kodeksu, aby prawa nie były fałszowane 25 razy; Po to, by do praw nie wprowadzano dodatków [w tekście: ne interpolentur constituta ] niech wszystkie kodeksy będą napisane literami [a więc bez zwyczajowych skrótów, które mogły być rozmaicie odczytywane] 18 razy; Niech constitutionarii [w tym przypadku urzędnicy, którzy nadzorowali przepisywanie kodeksu] nie dodają not [notae iuris] do tekstu, tak, aby prawa nie były fałszowane 12 razy; Niech kopie przeznaczone do cesarskich biur zostaną sporządzone na koszt publiczny 16; Niech kopie zostaną wysłane do wszystkich prowincji 11 razy; Prosimy, by nie tworzono ustaw na drodze rescriptiones dla osób zwracających się do cesarza z supliką

40 Teodozjusz II i kodyfikacja Imperatorzy Teodozjusz i Walentynian, Augustowie do senatu. Wszystkie konstytucje edictales et generales, w odniesieniu do których wydano rozkaz, że mają obowiązywać, bądź konstytucje wystawione na widok publiczny w określonych prowincjach bądź miejscach, a które boski Konstantyn, późniejsi cesarze i my wydaliśmy, niech będą podzielone na tytuły wedle treści i ułożone w taki sposób, że te najnowsze będą widoczne nie tylko z rachuby konsulów i dni, lecz również z kolejności zajmowanej w kompozycji. Jeżeli któraś z konstytucji była podzielona na wiele rozdziałów, niech każdy z nich, oddzielony od pozostałych, zostanie umieszczony pod właściwym tytułem. Po odrzuceniu z każdej konstytucji tego, co nie tyczy się istoty sankcji, niech pozostanie samo prawo (solum ius relinquatur) Aby to prawo było zwięzłe i błyszczało jasnością dajemy tym, którzy podejmą to dzieło władzę i odejmowania słów niepotrzebnych i dodania słów niezbędnych i zmiany słów dwuznacznych i poprawiania rzeczy nieodpowiednich, tak, by każda konstytucja była jasna.

41 Barbarzyńskie zbiory praw Edictum Theodorici Regis Lex Romana Wizigothorum Lex Romana Burgundiorum Lex Salica Breviarum Alarici (Codex Theodosianus) Interpretationes

42 !

43 Justynian: wielki scalacz Zamysł kodyfikacji: Haec quae necessario (528) Codex vetus: 529 (POxy. XV 1814)

44 Digesta Deo auctore (530) Tanta/Δέδωκεν (533) Teoria Bluhme (1820): masy papiniańska, sabiniańska, edyktalna i Appendix współczesne problemy metodologiczne: Interpolationenjagdt

45 Instytucje Justyniana

46 In NOMINE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI. IMPERATOR CAESAR FLAVIUS IUSTINIANUS ALAMANNICUS GOTHICUS FRANCICUS GERMANICUS ANTICUS ALANICUS VANDALICUS AFRICANUS PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC TRIUMPHATOR SEMPER AUGUSTUS CUPIDAE LEGUM IUVENTUTI Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam, sed etiam legibus oportet esse armatam, ut utrumque tempus et bellorum et pacis recte possit gubernari et princeps Romanus victor existat non solum in hostilibus proeliis, sed etiam per legitimos tramites calumniantium iniquitates expellens, et fiat tam iuris religiosissimus quam victis hostibus triumphator. Quorum utramque viam cum summis vigiliis et summa providentia adnuente Deo perfecimus. et bellicos quidem sudores nostros barbaricae gentes sub iuga nostra deductae cognoscunt et tam Africa quam aliae innumerosae provinciae post tanta temporum spatia nostris victoriis a caelesti numine praestitis iterum dicioni Romanae nostroque additae imperio protestantur. omnes vero populi legibus iam a nobis vel promulgatis vel compositis reguntur. Et cum sacratissimas constitutiones antea confusas in luculentam ereximus consonantiam, tunc nostram extendimus curam et

47 C esarski majestat winien być ozdobiony nie tylko orężem, lecz także uzbrojony prawami, aby zarówno czas wojny, jak i pokoju rządzić się mógł należycie, i by princeps rzymski był zwycięzcą nie tylko w potyczkach z wrogami, lecz także usuwając niesprawiedliwości podłych prawnymi środkami, i by triumfował tak nad zwyciężonymi wrogami, i jako najbardziej prawu oddany (...) A wszystkie już ludy rządzą się prawami przez nas ułożonymi lub ogłoszonymi. I skoro naświętsze konstytucje uprzednio pomieszane, doprowadziliśmy do świetnej harmonii, i kiedy już rozciągneliśmy naszą troskę nad niezmierzone tomy dawnej mądrości, i beznadziejne dzieło, jakby przez środek głębi idąc, za przyczyną niebos, ukończyliśmy.

48 G gdy to wszystko już zostało dokonany z Bożą pomocą, przywoławszy Tryboniana..., Theophila i Doroteusa..., zleciśmy aby z mocy naszego autorytetu i naszej inspiracji ułożyli Instytucje: tak byście mogli poznawać kołyskę prawa nie z dawnych opowieści, lecz brać ją z cesarskiego blasku, tak by, tak uszy, jak i dusze wasze nie przyjęły, nic nieużytecznego, nic błędnie przedstawionego, lecz tylko to, co w tych sprawach obowiązuje. Poprzednikom przypadało dopiero po czterech latach nauki czytać konstytucje cesarskie, wy zaś poznajecie je już na początku, wyróżnieni takim zaszczytem i dotknięci taki szczęściem, że początek i koniec waszego wykształcenia pochodzi z ust princepsa.

49 K iedy te Instytucje ułożone z wielu starożytnych Instytucji, a przede wszystkim z prac naszego Gajusa tak Instytucji, jak Praktycznych porad prawnych na codzień oraz innych licznych komentarzy, trzej wymienieni mężówi nam przedstawili, przeczytaliśmy je i poznaliśmy i nadaliśmy im moc najpełniejszą naszych konstytucji. P rzyjmijcie zatem te nasze prawa z największą ochotą i żarliwą pilnością, abyści i wy sami wykazali się takim wyształceniem, byście mogli żywić najpiękniejszą nadzieję, że po dokonaniu całego studium prawa, będziecie mogli rządzić naszą rzeczypospolitą w częściach wam powierzonych.

50 Po Digestach... Nowy Codex: 534 kolejne reformy: Novellae transkrypcja na grekę: Parafraza Instytucji Theophila, Katapoda, Basiliki, Nomocanon