Witold Wołodkiewicz IUS ET LEX W RZYMSKIEJ TRADYCJI PRAWNEJ

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Witold Wołodkiewicz IUS ET LEX W RZYMSKIEJ TRADYCJI PRAWNEJ"

Transkrypt

1 Witold Wołodkiewicz IUS ET LEX W RZYMSKIEJ TRADYCJI PRAWNEJ

2 WITOLD WOŁODKIEWICZ Profesor zwyczajny prawa rzymskiego na Uniwersytecie Warszawskim. Przewodnicz¹cy Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej Polskiej Akademii Nauk. Dyrektor Miêdzynarodowej Szko³y Prawa Rzymskiego w Oœrodku Badañ nad Kultur¹ Antyczn¹ (OBTA) UW oraz wicedyrektor OBTA. Przewodnicz¹cy Rady Naukowej Instytutu Historii Prawa UW. Wyk³ada³ na uniwersytetach: w Pary u (Panthêon Sorbonne), Ecole Pratiques des Hautes Etudes (Sorbonne), Universitâ di Napoli (Federico II), Universitâ di Camerino, Universitâ di Bari, Universitâ di Sassari. Opublikowa³ m.in. Rzymskie korzenie wspó³czesnego prawa cywilnego, Obligationes ex variis causarum, (z Mari¹ Zab³ock¹) Prawo rzymskie. Instytucje.

3 WPROWADZENIE Autor poddaje analizie znaczenie terminów ius oraz lex w historii prawa rzymskiego. Jego zdaniem, optyka wyznaczana przez programowe has³o czasopisma: ius et lex, oznacza zamiar oparcia studiów nad prawem wspó³czesnym równie na tradycji romanistycznej. W zwi¹zku z tym autor zestawia treœciow¹ zawartoœæ obu terminów z przegl¹dem Ÿróde³ prawa, ich moc¹ obowi¹zuj¹c¹ i autorytetem, który o niej decydowa³. Szczególne znaczenie maj¹ spostrze enia dotycz¹ce roli prawnika i jego dzia³alnoœci w tworzeniu i ci¹g³ym ulepszaniu prawa, któr¹ zak³ada tradycja romanistyczna. Tytu³ czasopisma Ius et Lex, œwiadcz¹cy o tym, e jego twórcy czuj¹ potrzebê oparcia studiów nad prawem wspó³czesnym na tradycji romanistycznej, zachêca do zajêcia siê znaczeniem tych dwóch terminów w historii prawa rzymskiego. W okresie rzymskiej republiki terminem ius (lub iura) oznaczano ca³y zespó³ norm sk³adaj¹cy siê na obowi¹zuj¹cy porz¹dek prawny 1. Termin lex oznacza³ natomiast pocz¹tkowo tê czêœæ porz¹dku prawnego, w której wyra a³ siê element pewnoœci prawa. Lex powstawa³a w wyniku dzia³alnoœci legislacyjnej zgromadzeñ ludowych, ca³ego populus romanus. Od uchwalenia w roku 287 p.n.e. ustawy Hortensjusza (lex Hortensia) 2 *, miano leges uzyska³y równie uchwa³y podejmowane przez zgromadzenia plebejskie (concilia plebis), których dzia³alnoœæ ustawodawcza nabra³a podstawowego znaczenia w dziedzinie prawa stanowionego 3. W okresie wczesnego pryncypatu zmieni³ siê sposób tworzenia leges. Zanika³a dzia³alnoœæ zgromadzeñ ludowych i plebejskich jako organów tworz¹cych prawo. Nabiera³y natomiast znaczenia uchwa³y senatu (sena- *Przypisy oznaczone gwiazdk¹ pochodz¹ od redakcji i znajduj¹ siê na koñcu artyku³u. 1 Autor celowo nie chce wdawaæ siê w niezmiernie sporne zagadnienie znaczenia terminów ius i fas w najdawniejszym okresie dziejów prawa rzymskiego. Zob. R. Orestano, Dal ius al fas. Rapporto fra diritto divino e umano in Roma dall età primitiva all età classica, Bulletino dell Istituto di Diritto Romano (dalej cytowane jako BIDR) 1940 r., nr 46, s. 246 i nast. 2 D.I.2.8 (Pomponius, lib. sing. Enchiridion): [...] Ita factum est, ut inter plebiscita et legem species constituendi interesset, potestas autem eadem esset. [Postanowiono, e uchwa³y ludu i ustawy bêd¹ siê ró niæ sposobem ustanawiania, ich moc zaœ ta sama pozostanie red.]. 3 Por. P. de Francisci, Sintesi storica del diritto romano, Roma 1965, s. 206 i nast.

4 54 Ius et Lex nr 1/2002 Rozprawy tus consulta) 4. W okresie tym, gdy koncepcje ustrojowe princepsów nawi¹zywa³y do tradycji republikañskich, senat (politycznie w pe³ni zale ny od cesarza) by³ wygodniejszym forum ni dawne zgromadzenia ludowe, dla realizowania polityki w³adcy, a z zachowaniem pozoru tradycji republikañskiej. Przyznanie mocy obowi¹zuj¹cej uchwa³om senatu dawa³o cesarzowi wygodny instrument do realizowania swych zamierzeñ legislacyjnych. Oratio principis wyg³aszana na posiedzeniu senatu i jednog³oœnie przyjmowana przez aklamacjê stawa³a siê obowi¹zuj¹cym prawem. W okresie pryncypatu pojawia siê równie zupe³nie nowa forma prawa stanowionego, traktowana na równi z lex, a póÿniej, w okresie dominatu, okreœlana tym terminem. By³y to konstytucje cesarskie o ró nym znaczeniu i formie (decreta, edicta, epistulae, mandata, rescripta). Uznanie, przynajmniej niektórych z nich, za Ÿród³o prawa równowa ne ustawie, nie budzi³o w¹tpliwoœci ju u jurystów wczesnego pryncypatu. Pomponiusz, wymieniaj¹c wœród Ÿróde³ prawa konstytucje cesarskie, zauwa a, e s¹ one równowa ne ustawie 5. Dalej w uznaniu mocy obowi¹zuj¹cej konstytucji cesarskich idzie Gajus w Instytucjach. Wœród Ÿróde³ prawa stanowionego (z których czêœæ mia³a dlañ jedynie znaczenie historyczne), wymienia równie konstytucje cesarskie 6. Stwierdza wyraÿnie, e maj¹ one moc ustawy (quin id legis vicem optineat) 7 i e nie budzi³o to nigdy w¹tpliwoœci. Uzasadnieniem takiego rozwi¹zania jest to, e w³adza ustawodawcza cesarza wynika z nadania mu imperium przez ustawê. Gajus pisz¹cy, podobnie jak Pomponiusz, w pierwszej po³owie 4 Gai 1.4: Senatus consultum est, quod senatus iubet atque constituit. Idque legis vicem obtinet, quamvis de ea re fuerit quaesitum [Uchwa³¹ senatu jest to, co senat nakazuje i postanawia. A zachowuje ona moc ustawy, choæ tê sprawê rozwa ano t³um. C. Kunderewicz]. 5 D (Pomponius, lib. sing. enchiridion): [...] aut senatus consultum, quod solum senatu constituente inducitur sine lege, aut est principalis constitutio, id est ut quod ipse princeps constituit pro lege servetur [Albo jest uchwa³a Senatu, która zapada bez ustawy jedynie tak, jak postanawia Senat, albo jest Konstytucja cesarska, to znaczy, e co sam cesarz postanawia, ma moc ustawy red.]. Por. B. Albanese, D ed il problema della sua attribuzione [w:] Scritti in onore di S. Pugliatti, tom 4, Milano 1978, s. 12, który podkreœla prawid³owoœæ wyra enia pro lege servetur z punktu widzenia rzymskiego systemu Ÿróde³ prawa. 6 Gai 1.5: Constitutio principis est, quod imperator decreto vel edicto, vel epistula constituit. Nec umquam dubitatum est, quin id legis vicem optineat, cum ipse imperator per legem imperium accipiat [Konstytucj¹ cesarza jest to, co cesarz postanawia dekretem lub edyktem, lub listown¹ odpowiedzi¹. I nigdy nie w¹tpiono, e to zachowuje moc ustawy, skoro (i) sam cesarz otrzymuje w³adzê przez ustawê t³um. C. Kunderewicz]. Por. F. Gallo, Sul potere normativo imperiale, Studia et Documenta Historiae et Iuris (dalej cytowane jako SDHI) 1982 r., nr 48, s. 427 i nast. 7 Zwrotu legis vicem obtinere u ywa Gajus równie w odniesieniu do senatus consultum oraz, w oparciu o reskrypt Hadriana, do zgodnych responsa prudentium (Gai 1.7: Responsa prudentium sunt sententiae et opiniones eorum, quibus permissum est iura condere. Quorum omnium si

5 W. Wołodkiewicz Ius et lex w rzymskiej tradycji prawnej 55 II w. n.e. wyra a³ jedynie istniej¹c¹ zasadê zrównania konstytucji cesarskich z leges, staraj¹c siê jednoczeœnie podaæ motywy takiego rozwi¹zania. W okresie póÿnego pryncypatu zaczyna siê stopniowo kszta³towaæ zasada pe³nej suwerennoœci w³adzy ustawodawczej cesarzy. Zmienia siê te status rzymskich jurystów: z niezale nych iurisprudentes, reprezentuj¹cych arystokratyczne podejœcie do wykonywanej przez nich funkcji, staj¹ siê w koñcu II w. n.e. zale nymi od w³adców prawnikami biurokratami 8. Dla Ulpiana, jurysty z prze³omu II i III wieku, pe³ni¹cego wysokie funkcje w strukturze w³adzy cesarskiej 9, zasada, w myœl której cesarz ma nieograniczon¹ mo liwoœæ stanowienia prawa, jest ju oczywista. W okresie dynastii Sewerów formalne uzasadnienie Ÿród³a pochodzenia tej w³adzy nie bêdzie musia³o byæ wysuwane jako podstawowe. Ulpian wyra a, w sposób bezwarunkowy, zasadê braku zwi¹zania cesarza obowi¹zuj¹cym prawem zwrotem princeps legibus solutus est. Ulpian przyznaje jednak to uprawnienie wy³¹cznie cesarzowi, a nie najbli szym cz³onkom jego rodziny. Zwrot princeps legibus solutus est oznacza³ dla Ulpiana jedynie to, e cesarz jest zwolniony od koniecznoœci przestrzegania istniej¹cych ustaw 10. PóŸniejsze dzieje formu³y princeps legibus solutus est, która sta³a siê podstaw¹ œredniowiecznej doktryny suwerennoœci w³adzy monarszej oraz podstaw¹ nowo ytnej koncepcji w³adcy absolutnego, rozwijanej w okresie Renesansu, to zbli anie siê do zasady generalnej, e cesarz stoi ponad wszelkimi ustawami i staje siê ich jedynym twórc¹ 11. Zasada pe³nej w³adzy prawodawczej cesarzy sta³a siê w pe³ni obowi¹zuj¹c¹ w okresie dominatu. Pomimo sk³adanych niekiedy deklaracji o koniecznoœci przestrzegania ustaw, cesarze mieli w rzeczywistoœci wy³¹czn¹ i niczym nieograniczon¹ w³adzê ustawodawcz¹. Stwierdzenie o znaczeniu, jakie dla in unum sententiae concurrunt, id, quod ita sentiunt, legis vicem optinet, si vero dissentiunt, iudici licet quam velit sententiam sequi. Idque rescripto divi Hadriani significatur) [Odpowiedzi znawców prawa s¹ (to) zdania i pogl¹dy tych (prawników), którym pozwolono tworzyæ prawa. Je eli do jednego sprowadzaj¹ siê ich wszystkie zdania, to, co w jaki sposób myœl¹, zachowuje moc ustawy, je eli s¹ natomiast sprzeczne miêdzy sob¹, sêdziemu wolno pójœæ za którym zechce zdaniem. I to siê oznajmia w pisemnej odpowiedzi boskiego Hadriana t³um. C. Kunderewicz]. 8 Zob. M. Bretone, Techniche e ideologie dei giuristi romani, Napoli 1982, s. 233 i nast. 9 Zob. G. Crifò, Ulpiano. Esperienze e responsabilità del giurista [w:] Aufstieg und Niedergang der römischen Welt (dalej cytowane jako ANRW) tom 15, Berlin-New York 1976, s. 708 i nast. 10 D (Ulpianus, lib. 13 ad legem Iuliam et Pappiam) Princeps legibus solutus est: Augusta autem licet legibus soluta non est, principes tamen eadem illi privilegia tribuunt, quae ipsi habent [Cesarz nie jest zwi¹zany ustawami: Augusta zaœ winna byæ zwi¹zana ustawami, jednak cesarze te same jej przyznaj¹ przywileje, które oni maj¹ red.]. Zob. H.F. Jolowicz, The Stone that the Builders Rejected: Adventures of some Civil Law Texts, Seminar 12, 1954, s.40 41; M. Lauria, Ius. Visioni romane e moderne, Napoli 1957, s. 276 i nast.; M. Talamanca, Istituzioni di diritto romano, Milano1990, s Zob. G. Crifò, op. cit., s. 777, nota 435.

6 56 Ius et Lex nr 1/2002 Rozprawy w³adcy powinno mieæ przestrzeganie ustaw, zawarte w Konstytucji cesarza Walentyniana z roku 429 n.e., by³o jedynie deklaracj¹ bez pokrycia 12. W innym fragmencie, przekazanym w Digestach justyniañskich, Ulpian uzasadnia równie (podobnie jak czyni³ to Gajus) Ÿród³o, z którego wyp³ywa w³adza ustawodawcza cesarzy: jest nim nadaj¹ca cesarzowi w³adzê lex de imperio. Jurysta ten idzie jednak w swym uznaniu pe³nej w³adzy ustawodawczej cesarza dalej ni Gajus: podkreœlaj¹c, e sama wola w³adcy ma moc ustawy. U ywa zwrotu, e to, co uznaje za w³aœciwe cesarz, ma moc ustawy. Zwrot ten zrobi³ wielk¹ karierê w póÿniejszych dziejach teorii pañstwa 13. Instytucje Justyniana powtarzaj¹ sformu³owanie Ulpiana: quod principi placuit, legis habet vigorem, wraz z jego formalnym uzasadnieniem (podobnie jak czynili to Gajus i Ulpian), siêgaj¹cym do nadania cesarzowi w³adzy przez ustawê (lex de imperio). Justynian, dla wzmocnienia tego nadania, odnosi go do archaicznej lex regia. Odpowiada to bizantyjskiej koncepcji w³adzy królewskiej (basileía) 14. Do sformu³owania Ulpiana princeps legibus solutus est nawi¹zuj¹ równie Instytucje Justyniana. Cesarz, nie kwestionuj¹c swego prawa do nieliczenia siê z obowi¹zuj¹cymi ustawami (legibus soluti sumus), podkreœla jednak, e powinno siê to mieœciæ w ramach istniej¹cego porz¹dku prawnego (atamen legibus vivimus). Justynian przywo³uje s³owa cesarzy Aleksandra Sewera i Antoninusa (Karakalli): chocia bowiem 12 C : Et re vera maius imperio est submittere legibus principatum [A zaiste lepiej jest dla pañstwa podporz¹dkowaæ w³adzê cesarsk¹ ustawom red.]. Zob. G. Cervenca w: Lineamenti di storia del diritto romano, pod red. M. Talamanca, Milano 1989, s. 561 i nast. 13 D (Ulpianus, lib. 1 Institutionum): Quod principi placuit, legis habet vigorem: utpote cum lege regia, quae de imperio eius lata est, populus ei et in eum omne suum imperium et potestatem conferat [Co podoba siê cesarzowi, ma moc ustawy: dzieje siê tak bowiem w³adz¹ królewsk¹ uchwalon¹ o zwierzchnoœci (ludu), sk³ada on ca³¹ sw¹ zwierzchnoœæ i moc na cesarza red.]. Zob. F. Gallo, op.cit., s. 428; por. A. dell Oro, Imperium e lex imperii alla luce del Codice di Giustiniano [w:] Sodalitas, tom 4, Napoli 1984, s I.1.2.6: Sed et quod principi placuit, legis habet vigorem, cum lege regia, quae de imperio eius lata est, populus ei et in eum omne suum imperium et potestatem concessit. Quodcumque igitur imperator per epistulam constituit vel cognoscens decrevit vel edicto praecepit, legem esse constat: haec sunt, quae constitutiones appellantur. Plane ex his quaedam sunt personales, quae nec ad exemplum trahuntur, quoniam non hoc princeps vult: nam quod alicui ob merita indulsit, vel si cui poenam irrogavit, vel si cui sine exemplo subvenit, personam non egreditur. Aliae autem, cum generales sunt, omnes procul dubio tenent [Lecz i to, co uznaje za w³aœciwe cesarz, ma moc ustawy, jako e na podstawie ustawy królewskiej, wydanej w sprawie jego w³adzy, lud odst¹pi³ mu i przeniós³ na niego ca³¹ swoj¹ w³adzê i moc. Cokolwiek wiêc cesarz listem ustanawia albo po rozpoznaniu orzeka, albo w edykcie nakazuje, niew¹tpliwie jest ustaw¹. To w³aœnie nazywa siê konstytucjami. Oczywiœcie, niektóre z nich s¹ osobiste i nie u ywa siê ich jako precedensów, poniewa nie tego chce cesarz. Bowiem, e komuœ za us³ugi okaza³ yczliwoœæ lub jeœli na kogoœ karê na³o y³, albo jeœli komuœ w sposób bezprzyk³adny przyszed³

7 W. Wołodkiewicz Ius et lex w rzymskiej tradycji prawnej 57 jesteœmy wolni od wiêzów praw, jednak e yjemy wed³ug praw 15. Dziœ nazwalibyœmy to uznaniem zasady pañstwa prawnego. Ta sama myœl, do której zreszt¹ wyraÿnie nawi¹zuje powo³any uprzednio fragment Instytucji, pojawi³a siê ju w przekazanej w Kodeksie Justyniana konstytucji Aleksandra Sewera z roku 232. Cesarz stwierdza w niej, e dziêki nadaniu mu w³adzy przez lex de imperio, jest wprawdzie wolnym od wiêzów prawa, jednak e powinien dzia³aæ w ramach istniej¹cego porz¹dku prawnego, gdy w³aœciwoœci¹ w³adzy jest pos³ugiwanie siê ustawami 16. O ile w zakresie tworzenia rzymskiego prawa publicznego podstawowe znaczenie mia³y normy prawa stanowionego (leges rogatae, leges datae, plebiscita, senatus consulta oraz leges constitutiones principum), to w zakresie rozwoju prawa prywatnego normy prawa stanowionego mia³y znaczenie znikome. Zr¹b archaicznych norm dotycz¹cych prawa prywatnego opiera³ siê na dawnym prawie zwyczajowym (mos maiorum), u³o onym w ustawie XII Tablic 17. Rozwój warstwy ius civile, która dotyczy³a prawa prywatnego (przynajmniej do koñca pryncypatu), rzadko odbywa³ siê przez tworzenie norm prawa stanowionego. Rozwój rzymskiego prawa prywatnego odbywa³ siê dwoma torami. Pierwszy z nich to tworzona (obok ius civile) warstwa prawa rzymskiego zwana ius honorarium lub ius praetorium. Stanowi³a ona owoc dzia³alnoœci urzêdników jurysdykcyjnych (pretorów i edylów kurulnych), którzy udzielaj¹c ochrony prawnej (procesowej lub pozaprocesowej), mogli w odpowiedni sposób dostosowywaæ normy ius civile. Mogli te wychodziæ poza zakres przewidzianej w nich ochrony, opieraj¹c siê na prawie, które przyrodzony rozs¹dek ustanowi³ pomiêdzy wszystkimi ludÿmi [...], którym pos³uguj¹ siê wszystkie narody 18. Dzia³alnoœæ tych urzêdników mog³a dotyczyæ zarówno obywateli rzymskich, jak i peregrynów 19. Drugi tor rozwoju prawa prywatnego to twórcza interpretacja ius civile dokonywana przez iurisprudentes. Interpretacja ta, której podstaw¹ by³o archaiczne mos maiorum oraz prawo stanowione, by³a g³ównym Ÿród³em z pomoc¹, nie rozci¹ga siê to poza dan¹ osobê. Inne zaœ konstytucje, poniewa s¹ ogólne, niew¹tpliwie obowi¹zuj¹ wszystkich t³um. C. Kunderewicz]. Zob. D I (7): Licet enim inquiunt (Severus et Antoninus) legibus soluti sumus, attamen legibus vivimus [t³um. w tekœcie: C. Kunderewicz]. 16 C : Licet enim lex imperii sollemnibus iuris imperatorem solverit, nihil tamen tam proprium imperii est, ut legibus vivere [Ustawa o zwierzchnoœci zwolni³a cesarza od respektowania prawa, nic jednak nie jest tak w³aœciwe dla w³adzy jak ycie zgodne z ustawami red.]. 17 Zob. Orestano, Dal ius..., op.cit., s Gai 1.1: [...] quod vero naturalis ratio inter omnes homines constituit, id apud omnes populos peraeque custoditur vocaturque ius gentium, quasi quo iure omnes gentes utuntur [t³um. w tekœcie: C. Kunderewicz]. 19 Zob. Gai Por. P. De Francisci, Sintesi..., op.cit., s

8 58 Ius et Lex nr 1/2002 Rozprawy rozwoju rzymskiego prawa prywatnego. Prawnicy rzymscy byli bowiem nie tylko znawcami prawa, lecz tak e jego twórcami. Prawo rzymskie od koñca II wieku p.n.e. do III wieku n.e. stworzy³o model prawa prawniczego, tj. takiego, w którym grupa zawodowa prawników spe³nia³a ogromn¹ rolê w tworzeniu prawa 20. Pomponiusz wyjaœnia, e ius civile opiera siê na samej interpretacji uczonych prawników 21. To stwierdzenie potwierdza równie inny przekaz Pomponiusza, w którym jurysta (po przedstawieniu w poprzednim paragrafie historii powstania ustawy XII tablic) pisze, i ustawa ta wymaga³a dyskusji i interpretacji bieg³ych w prawie. Z tych dyskusji powsta³o prawo niepisane, które nazywano wspóln¹ nazw¹ ius civile 22. W literaturze prawa rzymskiego dostrzega siê sprzecznoœæ pomiêdzy u yciem na oznaczenie interpretatio prudentium przez Pomponiusza raz terminu proprium ius civile a drugi raz ius civile communi nomine. Nie wydaje siê jednak, by mog³o to podwa aæ wiarygodnoœæ zrównania interpretatio prudentium z pojêciem ius, ius civile 23. Rozró nienie pomiêdzy prawem stanowionym (leges) a prawem zawartym w pismach jurystów (iura) wystêpuje równie wielokrotnie w Ÿród³ach póÿnego cesarstwa 24. Znaczenie interpretatio dla tworzenia rzymskiego ius civile wi¹ e siê z rozwojem rzymskiej wiedzy prawniczej. Dzia³alnoœæ prawników stanowi- ³a bowiem g³ówn¹ si³ê napêdow¹ rozwoju prawa w Rzymie Zob. A. Schiavone, Prawnik [w:] A. Giardin (red.), Cz³owiek Rzymu, Warszawa 1997, s.107 i nast. Mo na to porównaæ z doktryn¹ anglosaskiego realizmu prawniczego, który pos³ugiwa³ siê wyra eniem s¹dy tworz¹ prawo (courts make law) z opart¹ na prawie rzymskim tradycj¹ Europy kontynentalnej podkreœlaj¹c¹ znaczenie tradycji naukowej (por. G. P. Fletcher, Ius et lex. Kilka refleksji nad pojêciem prawa, drukowane w niniejszym tomie). 21 D (Pomponius, lib. sing. enchiridion): [...] est proprium ius civile, quod sine scripto in sola prudentium interpretatione consistit [...]. Zob. P. de Francisci, Sintesi..., op.cit., s. 205; M. Talamanca [w:] Lineamenti... op.cit., s. 232 i nast.; M. Brutti, ibidem s D (Pomponius, lib. sing. enchiridion): His legibus latis coepit (ut naturaliter evenire solet, ut interpretatio desideraret prudentium auctoritatem) necessarium esse disputationem fori. Haec disputatio et hoc ius, quod sine scripto venit compositum a prudentibus, propria parte aliqua non appellatur, ut ceterae partes iuris suis nominibus designantur, [...] sed communi nomine appellatur ius civile [Po uchwaleniu tych ustaw sta³a siê niezbêdna dyskusja na forum na ich temat. Jest oczywiste, e ich interpretacja powinna opieraæ siê na autorytecie znawców. Ta dyskusja na forum i to prawo, które bez formy pisanej zosta³o u³o one przez znawców, nie ma w³asnej nazwy (jak to jest w przypadku innych ga³êzi prawa), lecz nazywane jest wspóln¹ nazw¹ prawa obywatelskiego (ius civile) red.]. 23 Zob B. Albanese, op.cit., s Zob. np.: C (398 r.); C (342 r.); Consultatio 9.5 (365 r.); Codex Theodosianus oraz (342 r.); Novellae Valentiniani Por. M. Lauria, Ius.,op.cit., s. 176 i nast. 25 Zob. R. Orestano, Introduzione allo studio del diritto romano, Bologna 198, s. 54 i nast; P. Cerami, Ricerche romanistiche e prospettive storico comparativistiche, Annali Palermo 1995 r., nr 93, s. 211 i nast.

9 W. Wołodkiewicz Ius et lex w rzymskiej tradycji prawnej 59 Ró ne formy, w jakich rozwija³a siê wiedza prawnicza w Rzymie, okreœla- ³y etapy rozwoju prawa rzymskiego. Jurysprudencja pontyfikalna (sprawowana przez kolegium pontyfików), a nastêpnie œwiecka (po opublikowaniu przez Gnejusza Flawiusza w pocz¹tku IV w. p.n.e. zbioru formu³ procesowych), dostosowywa³y najdawniejsze instytucje prawa stanowionego i zwyczajowego do nowych warunków i potrzeb rozwijaj¹cego siê terytorialnie i gospodarczo pañstwa 26. Ró ne rodzaje dzia³alnoœci rzymskich jurystów okreœlano terminami: cavere, agere, respondere. Cavere oznacza³o dzia³alnoœæ jurysty polegaj¹c¹ na uk³adaniu i redagowaniu aktów prawnych. Tego rodzaju pomoc by³a szczególnie przydatna w okresie archaicznego prawa rzymskiego, bowiem z uwagi na jego ogromny formalizm brak zachowania odpowiedniej formy móg³ prowadziæ do nieskutecznoœci aktu prawnego. Od s³owa cavere (cautio oznacza- ³a dokument, który stanowi³ schemat i dowód dokonania aktu prawnego) pochodzi okreœlenie jurysprudencji kautelarnej. Agere (dzia³aæ, prowadziæ proces) oznacza³o analogiczn¹ do cavere dzia- ³alnoœæ jurystów polegaj¹c¹ na przygotowaniu instrukcji do prowadzenia procesu. Tego rodzaju pomoc jurysty by³a niezbêdna nie tylko w okresie procesu legisakcyjnego (gdzie strona wypowiadaj¹ca przed pretorem niew³aœciw¹ formu³ê przegrywa³a proces), lecz równie i w okresie procesu formu³kowego (gdzie powód, pozywaj¹c przeciwnika przed pretora, przedstawia³ propozycjê formu³ki procesowej, której nastêpnie pretor móg³ udzieliæ stronom). Rol¹ jurysty by³o zaproponowanie odpowiedniej formu³ki z katalogu ju istniej¹cych. Jurysta móg³ te zaproponowaæ zupe³nie now¹ formu³kê, której pretor móg³ udzieliæ z mocy swojego imperium. Respondere oznacza³o wszelk¹ dzia³alnoœæ jurysty, polegaj¹c¹ na udzielaniu porad prawnych, zarówno osobom prywatnym, jak te urzêdnikom i sêdziom. Respondere obejmowa³o zatem równie dzia³alnoœæ okreœlan¹ jako cavere i agere. W wê szym tego s³owa znaczeniu, respondere (oznaczane te zwrotem de iure respondere) oznacza³o wyjaœnianie przez jurystê w¹tpliwoœci, które powsta³y przy rozstrzyganiu konkretnego przypadku, dokonywanie interpretacji prawa. Dzia³alnoœæ jurystów w okresie archaicznej jurysprudencji pontyfikalnej opiera³a siê na rygorystycznym przestrzeganiu ustalonej przez kolegium pontyfików interpretacji prawa. Odebranie pontyfikom monopolu wiedzy prawniczej przyczyni³o siê do rozszerzenia znajomoœci prawa w spo³eczeñstwie rzymskim. Rozstrzyganie kontrowersji prawnych (ius controversum) sta³o siê ulubionym zajêciem przedstawicieli czo³owych rodów rzymskich. Cicero opisuje, jak wybitni rzymscy juryœci okresu republiki (Sekstus Aeliusz, Manliusz Maniliusz) przechadzali siê po forum, bêd¹c stale w goto- 26 Zob. P. de Francisci, Sintesi..., op.cit., s. 218.

10 60 Ius et Lex nr 1/2002 Rozprawy woœci do udzielania ka demu obywatelowi pomocy prawnej i wszelkich innych rad 27. Z tej dzia³alnoœci wykszta³ci³a siê równie literatura prawnicza, stanowi¹ca pocz¹tkowo zbiór poszczególnych rozstrzygniêæ. O znaczeniu interpretacji w rozwoju rzymskiego ius civile mo e œwiadczyæ te przekaz Pomponiusza, który, wspominaj¹c o dziele Sekstusa Aeliusza 28 Tripertita stanowi¹cym kolebkê wiedzy prawniczej (cunabula iuris), pisze, e nazwa tripertita pochodzi³a st¹d, e Sekstus Aeliusza do tekstu ustawy XII tablic doda³ interpretatio oraz do³¹czy³ formu³y legis actiones 29. Udzia³ jurystów w tworzeniu i ci¹g³ym ulepszaniu prawa podkreœla w sposób jednoznaczny Pomponiusz, który wrêcz stwierdza, e nie mo e istnieæ prawo (ius) bez udzia³u bieg³ego w prawie jurysty, dziêki któremu prawo wci¹ siê ulepsza 30. Do tego procesu ulepszania prawa udzia³ jurysty, który t³umaczy i wyra a rzeczywiste znaczenie prawa stanowionego i zwyczajowego, wydaje siê niezbêdny. Rol¹ jurysty jest poœredniczenie pomiêdzy prawem i obywatelami 31. Alessandro Corbino, w ostatnio opublikowanym artykule o wartoœciach prawa 32, przypomina, e w jêzyku ³aciñskim s³owo ius ma dwa znaczenia: 27 Cicero, de oratore : Meminerant illi (pater et socer) Sex. Aelium; M. vero Manilium nos etiam vidimus transverso ambulantem foro, quod erat insigne enim qui id faceret facere civibus suis omnibus consilii sui copiam: ad quos olim et ita ambulantes et in solio sedentes domi sic adibatur, non solum ut de iure civili ad eos, verum etiam de filia collocanda, de fundo emendo, de agro colendo, de omni denique aut officio aut negotio referretur [Pamiêtali oni (ojciec i teœæ) Sextusa Aeliusza; ja sam widzia³em Maniusza Maniliusza, jak przechadza³ siê w poprzek forum, co by³o widocznym znakiem, e ka dego z obywateli jest gotów wesprzeæ rad¹. Do nich to wówczas, gdy tak siê przechadzali lub w domu siedzieli, przychodzili ludzie, zwracaj¹c siê nie tylko w kwestiach prawa cywilnego, ale by radziæ siê w sprawie wydania córki za m¹, kupna gruntu czy uprawy ziemi w³aœciwie ka dej dotycz¹cej b¹dÿ zobowi¹zañ, b¹dÿ interesów. red.]. Zob. P. de Francisci, Sintesi..., op.cit., s. 218; Lineamenti..., op.cit. s. 288 i nast. 28 yj¹cego na prze³omie III i II w. p.n.e. 29 D (Pomponius, lib. sing. enchiridion) Sextum Aelium etiam Ennius laudavit et exstat illius liber qui inscribitur tripertita, qui liber veluti cunabula iuris continet: tripertita autem dicitur, quoniam lege duodecim tabularum praeposita iungitur interpretatio, deinde subtexitur legis actio [Ennius pochwali³ Sextusa Aeliusa i wyró ni³ z jego dzie³a ksiêgê zatytu- ³owan¹ Trójczêœciowa, która stanowi jakby kolebkê prawa. Nazwana zosta³a Trójczêœciow¹ bowiem po przedstawieniu ustawy XII Tablic do³¹cza do niej jej interpretacjê, a na koniec formy procesowe (legis actiones) red.]. Zob. P. de Francisci, Sintesi..., op.cit., s D [...] constare non potest ius, nisi sit aliquis iuris peritus, per quem possit cottidie in melius produci. Zob. A. Corbino, Nota minima ai valori di ius [w:] Au-delà des frontières. Mélanges de droit romain offertsà Witold Wo³odkiewicz, tom 1, Warszawa 2000, s Zob. A. Guarino, Pagine del diritto V, Napoli 1994, s. 320; L. Vacca, La giurisprudenza nel sistema delle fonti del diritto romano. Corso di lezioni, Torino 1989, s A. Corbino, op.cit., s.179 i nast.

11 W. Wołodkiewicz Ius et lex w rzymskiej tradycji prawnej 61 1) prawo oraz 2) wywar, sos, zupa, rosó³ 33. Zarówno w pierwszym, jak i w drugim znaczeniu, jest to produkt operacji technicznej dokonywanej odpowiednio przez jurystê b¹dÿ przez kucharza. O jakoœci zupy-sosu (ius) decyduj¹ zarówno u yte sk³adniki, jak i umiejêtnoœci kucharza, który j¹ przygotowuje. O wysokiej jakoœci prawa (ius) decyduj¹ Ÿród³a, na których opiera siê porz¹dek prawny (leges et mores) oraz odpowiednie ich przetworzenie i przygotowanie przez jurystê 34. W tym sensie dzia- ³alnoœæ jurysty jako niezbêdny element w procesie tworzenia prawa nasuwa skojarzenie z dzia³alnoœci¹ kucharza, który przygotowuj¹c potrawê pos³uguje siê odpowiednimi sk³adnikami i sposobami ich przyrz¹dzania. Tê analogiê znaczeñ wyraÿnie podkreœla Izydor z Sewilli pisz¹c, e sos mistrza kuchni (ius) jest nazywany podobnie jak prawo (ius), gdy ustawa jest sk³adnikiem prawa 35. W kontekœcie tych rozwa añ nale y widzieæ s³ynn¹ definicjê prawa pochodz¹c¹ od Celsusa, a przekazan¹ przez Ulpiana i zawart¹ na pocz¹tku Digestów justyniañskich, o brzmieniu: prawo jest umiejêtnoœci¹ stosowania tego, co dobre i s³uszne (ius est ars boni et aequi) 36. Jurysta jawi siê w niej jako mistrz, który przez swe umiejêtnoœci (ars) rozwija prawo. Rozwijaj¹c normê prawn¹, winien on stosowaæ kryterium s³usznoœci, mieszcz¹ce siê jednak w pozytywnym porz¹dku prawnym. 33 Zob. te J. Sondel, S³ownik ³aciñsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 199, s Zob. A. Corbino, op.cit., s. 181: Ius -brodo e ius -diritto sono entrambi il frutto di un operazione tecnica (del cuoco e del giurista) che permette all esperto di ricavare da una realtà (le carni e le verdure, da una parte, le leges e i mores dall altra), adequamente trattata, un risultato (il brodo, il criterio di giudizio ) [Zarówno ius rosó³, jak i ius prawo, s¹ owocem zabiegu technicznego, kucharza albo prawnika, który pozwala znawcy wyci¹gn¹æ z nale ycie potraktowanych sk³adników (miêsa i warzyw oraz ustaw i zwyczajów) odpowiedni rezultat czy to rosó³, czy te sposób wyrokowania red.]. Zob. te : F. Carnelutti, Di là dal diritto, Rivista Italiana per le Scienze Giuridiche (dalej cytowane jako RISG) 1947 r., nr 84, s ; G. Devoto, Ius di là dalla grammatica, RISG 1948 r., nr 85, s. 414 i nast. 35 Isidorus Hispalensis, Etym : Ius coquinae magistri a iure nuncupaverunt, quia [ea] est lex condimenti eius. Hanc Graeci zéma vocant [Kuchmistrze nazwali ius rosó³, od ius prawo, poniewa ustawa jest mu przypraw¹. Ustawê zaœ grecy nazywaj¹ zéma red.]. 36 D pr. (Ulpianus lib. 1 Institutionum): [...] ut eleganter Celsus definit, ius est ars boni et aequi. Por. P. Cerami, La concezione celsina del ius, Annali Palermo 1985 r., nr 88, s. 7 i nast. * U ywane skróty: I. Institutiones Iustiniani D. Digesta seu Pandectae Iustiniani C. Codex Iustiniani Gai Gai Institutiones Commentari IV.

HISTORIA ŹRÓDEŁ PRAWA. Kraków, 14 października 2013 r.

HISTORIA ŹRÓDEŁ PRAWA. Kraków, 14 października 2013 r. HISTORIA ŹRÓDEŁ PRAWA Kraków, 14 października 2013 r. D. 1,1,6,1 D. 1,1,6,1 Hoc igitur ius nostrum constat aut ex scripto aut sine scripto, ut apud Graecos: ton nomon hoti men eggrafoi, hoti de agrafoi.!

Bardziej szczegółowo

Prawo i jego źródła. wstęp historyczny III. Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna IV/ Jakub Urbanik

Prawo i jego źródła. wstęp historyczny III. Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna IV/ Jakub Urbanik Prawo rzymskie i tradycja romanistyczna IV/2017 2018 Prawo i jego źródła. wstęp historyczny III Jakub Urbanik Katedra Prawa Rzymskiego i Antycznego Wydziału Prawa i Administracji U.W. Syllabus Prawo poklasyczne:

Bardziej szczegółowo

Les maximes anciennes sont l esprit des siècles...

Les maximes anciennes sont l esprit des siècles... Les maximes anciennes sont l esprit des siècles... Witold Wołodkiewicz Łacińskie słowo ACUS (acus) oznacza: igłę, szpilkę, ostry koniec miecza. Z kolei ACUS (aceris) oznacza: łupinę, łuskę, plewę. Raczej

Bardziej szczegółowo

Wykład VI Formuły łacińskie: Ogólna refleksja nad prawem, filozofia i teoria prawa (I)

Wykład VI Formuły łacińskie: Ogólna refleksja nad prawem, filozofia i teoria prawa (I) Wykład VI Formuły łacińskie: Ogólna refleksja nad prawem, filozofia i teoria prawa (I) I. Maximae, sententiae, regulae iuris 1. Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat [Paulus, D. 50.17.1]

Bardziej szczegółowo

LEX (od łac. legere zbierać, obierać, czytać; lub od ligare wiązać, jednoczyć; gr. [nomos] prawo) w sensie filozoficznym: konieczność (lub powinność)

LEX (od łac. legere zbierać, obierać, czytać; lub od ligare wiązać, jednoczyć; gr. [nomos] prawo) w sensie filozoficznym: konieczność (lub powinność) LEX (od łac. legere zbierać, obierać, czytać; lub od ligare wiązać, jednoczyć; gr. [nomos] prawo) w sensie filozoficznym: konieczność (lub powinność) działania zgodnie z racjonalnym porządkiem wyznaczonym

Bardziej szczegółowo

14 Tytuł 1 Księgi Digestów Tekst tłumaczenie komentarz* 1

14 Tytuł 1 Księgi Digestów Tekst tłumaczenie komentarz* 1 Zeszyty Prawnicze UKSW 11.4 (2011) Tłumaczenia MONUMENTA AERE PERENNIORA Anna Tarwacka Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego O URZĘDZIE pretorów 14 Tytuł 1 Księgi Digestów Tekst tłumaczenie komentarz*

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.

SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej. MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 800 BADANIE SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH SPORZ DZONYCH ZGODNIE Z RAMOWYMI ZA O ENIAMI SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu

Bardziej szczegółowo

WK AD RANCJI I NIEMIEC DO PRAC KONWENTU EUROPEJSKIEGO DOTYCZ CYCH ARCHITEKTURY INSTYTUCJONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ

WK AD RANCJI I NIEMIEC DO PRAC KONWENTU EUROPEJSKIEGO DOTYCZ CYCH ARCHITEKTURY INSTYTUCJONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ WK AD RANCJI I NIEMIEC DO PRAC KONWENTU EUROPEJSKIEGO DOTYCZ CYCH ARCHITEKTURY INSTYTUCJONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ Pary i Berlin, 15 stycznia 2003 r. Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Kopenhadze,

Bardziej szczegółowo

Glosa do wyroku Naczelnego S¹du Administracyjnego z dnia 22 sierpnia 2000 r. IV SA 2582/98*

Glosa do wyroku Naczelnego S¹du Administracyjnego z dnia 22 sierpnia 2000 r. IV SA 2582/98* Glosa Rejent * rok 11 * nr 12(128) grudzieñ 2001 r. Glosa do wyroku Naczelnego S¹du Administracyjnego z dnia 22 sierpnia 2000 r. IV SA 2582/98* Glosowany wyrok dotyczy kwestii niezwykle wa nej z perspektywy

Bardziej szczegółowo

Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich

Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich mgr Grzegorz Jan Blicharz Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich mgr Grzegorz

Bardziej szczegółowo

Wednesday, 23 February 2011 OBLIGATIONES

Wednesday, 23 February 2011 OBLIGATIONES OBLIGATIONES [ ] THE ROMAN LAW OF OBLIGATIONS IS INDEED A GREAT AND UNIQUE ACHIEVEMENT IN THE HISTORY OF HUMAN CIVILIZATION. Schulz, Classical Roman Law p. 463 CO TO JEST ZOBOWIĄZANIE? G. 4.2 In personam

Bardziej szczegółowo

Anna Tarwacka O sprawiedliwości i prawie : 1 tytuł 1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie - komentarz. Zeszyty Prawnicze 3/2,

Anna Tarwacka O sprawiedliwości i prawie : 1 tytuł 1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie - komentarz. Zeszyty Prawnicze 3/2, Anna Tarwacka O sprawiedliwości i prawie : 1 tytuł 1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie - komentarz Zeszyty Prawnicze 3/2, 357-370 2003 Zeszyty Prawnicze UKSW 3.2 (2003) TŁUMACZENIA MONUMENTA A ER E

Bardziej szczegółowo

Prawo rzymskie - ćwiczenia

Prawo rzymskie - ćwiczenia Prawo rzymskie - ćwiczenia Prawo rzymskie - ćwiczenia mgr Grzegorz Blicharz Prawo rzymskie - ćwiczenia mgr Grzegorz Blicharz Prawo rzymskie - ćwiczenia mgr Grzegorz Blicharz Kraków, 8 października 2014

Bardziej szczegółowo

WYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11

WYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11 WYROK z dnia 7 wrzeœnia 2011 r. III AUa 345/11 Sk³ad orzekaj¹cy:ssa Maria Sa³añska-Szumakowicz (przewodnicz¹cy) SSA Daria Stanek (sprawozdawca) SSA Gra yna Czy ak Teza Podanie przez p³atnika sk³adek, o

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej.

SPIS TREŒCI. (Niniejszy MSRF stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej. MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 805 BADANIE POJEDYNCZYCH SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH ORAZ OKREŒLONYCH ELEMENTÓW, KONT LUB POZYCJI SPRAWOZDANIA FINANSOWEGO UWAGI SZCZEGÓLNE (Niniejszy MSRF stosuje

Bardziej szczegółowo

Francesca Scotti, Il deposito nel diritto romano. Testi con traduzione italiana e commento, Torino 2008, XXVIII+244 strony.

Francesca Scotti, Il deposito nel diritto romano. Testi con traduzione italiana e commento, Torino 2008, XXVIII+244 strony. Recenzje i noty recenzyjne 273 Francesca Scotti, Il deposito nel diritto romano. Testi con traduzione italiana e commento, Torino 2008, XXVIII+244 strony. Nieodzownym elementem studiowania rzymskiego prawa

Bardziej szczegółowo

Krzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1

Krzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1 Krzysztof Walczak* Wp³yw fuzji i przejêæ na zatrudnienie pracowników wybrane zagadnienia 1 Krzysztof Wp³yw fuzji Walczak i przejêæ uzje i przejêcia na zatrudnienie zak³adów pracowników... pracy maj¹ bardzo

Bardziej szczegółowo

identyfikacja wydziału -przykłady

identyfikacja wydziału -przykłady identyfikacja wydziału -przykłady spis treści 2. identyfikacja wydziału-przykłady 2.1 teczka firmowa 2.2 druki okazjonalne 2.3 notes 2.4 kalendarz 2.5 materiały budowlane 2.6 gadżety 2.7 raport roczny

Bardziej szczegółowo

CO WARTO PRZECZYTAĆ. Wincenty Grzeszczyk

CO WARTO PRZECZYTAĆ. Wincenty Grzeszczyk CO WARTO PRZECZYTAĆ Wincenty Grzeszczyk I. Omówienie ksiąŝki Agnieszki Kacprzak, Jerzego Krzynówka i Witolda Wołodkiewicza, pod red. Witolda Wołodkiewicza, pt. Regulae iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach

Bardziej szczegółowo

Wykaz lektur z prawa rzymskiego na egzamin. przedterminowy.

Wykaz lektur z prawa rzymskiego na egzamin. przedterminowy. Wykaz lektur z prawa rzymskiego na egzamin Trudniejsze przedterminowy. 1. T. Giaro, Kilka żywotów prawa rzymskiego zakończonych jego kodyfikacją, [w:] Prawo rzymskie a kultura prawna Europy, Lublin 2008,

Bardziej szczegółowo

Prawo osobowe II. Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie

Prawo osobowe II. Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie Prawo osobowe II Niewolnicy Udział osób pod władzą w obrocie Popadnięcie w Niewolę wojna/piraci narodziny w niewoli niewola za długi senatusconsultum Claudianum wyrok ad metalla Wyzwolnie z niewoli i jego

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŒCI. (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej) Paragraf

SPIS TREŒCI. (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej) Paragraf MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 720 ODPOWIEDZIALNOŒÆ BIEG EGO REWIDENTA DOTYCZ CA INNYCH INFORMACJI ZAMIESZCZONYCH W DOKUMENTACH ZAWIERAJ CYCH ZBADANE Wprowadzenie (Stosuje siê przy badaniu

Bardziej szczegółowo

ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH MGR GRZEGORZ JAN BLICHARZ 26 LISTOPADA 2014 R., KRAKÓW Mater semper certa est, pater vero is est quem nuptiae demonstrant. czy Aulus Ageriusz jest wolnourodzony?

Bardziej szczegółowo

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI PODCZAS BADANIA SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI PODCZAS BADANIA SPRAWOZDAÑ FINANSOWYCH MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 250 UWZGLÊDNIENIE PRAWA I REGULACJI Wprowadzenie (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r.

Bardziej szczegółowo

============================================================================

============================================================================ Czy po fiskalizacji nale y rejestrowaæ sprzeda Autor: Sylwek - 2015/01/27 21:24 Czy zaraz po fiskalizacji nale y obowi±zkowo rejestrowaæ sprzeda na kasie? Za³o enia: 1. podatnik traci zwolnienie z obowi±zku

Bardziej szczegółowo

Władysław Rozwadowski Rzymska koncepcja własności w kulturze prawnej Europy. Zeszyty Prawnicze 10/1, 23-28

Władysław Rozwadowski Rzymska koncepcja własności w kulturze prawnej Europy. Zeszyty Prawnicze 10/1, 23-28 Władysław Rozwadowski Rzymska koncepcja własności w kulturze prawnej Europy Zeszyty Prawnicze 10/1, 23-28 2010 Zeszyty Prawnicze UKSW 10.1 (2010) Władysław Rozwadowski Wyższa Szkoła Menedżerska w Legnicy

Bardziej szczegółowo

KSIĘGA IDENTYFIKACJI WIZUALNEJ

KSIĘGA IDENTYFIKACJI WIZUALNEJ KSIĘGA IDENTYFIKACJI WIZUALNEJ 04 SPIS TREŚCI 1. LOGO 2. BUDOWA ZNAKU 3. UŻYCIE ZNAKU 4. TYPOGRAFIA 5. KOLORYSTYKA 6. APLIKACJA ZNAKU 05 01 1 06 LOGO 07 01. LOGO STARTUJ Z MAZOWSZA wersja podstawowa KOLOR

Bardziej szczegółowo

Dynamics of sources of law formation from Roman law to cyberspace Dynamika źródeł powstawania prawa od prawa rzymskiego do cyberprzestrzeni

Dynamics of sources of law formation from Roman law to cyberspace Dynamika źródeł powstawania prawa od prawa rzymskiego do cyberprzestrzeni Bronisław Sitek Wyższa Szkoła Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasepri w Józefowie bronislaw.sitek@gmail.com DOI: 10.13166/JMS/103109 JOURNAL OF MODERN SCIENCE TOM 4/39/2018, S. 185 199 Dynamics

Bardziej szczegółowo

Anna Tarwacka "O konstytucjach cesarskich" - 4 tytuł 1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie - komentarz. Zeszyty Prawnicze 5/1, 275-278

Anna Tarwacka O konstytucjach cesarskich - 4 tytuł 1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie - komentarz. Zeszyty Prawnicze 5/1, 275-278 Anna Tarwacka "O konstytucjach cesarskich" - 4 tytuł 1 księgi Digestów : tekst - tłumaczenie - komentarz Zeszyty Prawnicze 5/1, 275-278 2005 Zeszyty Prawnicze UKSW 5.1 (2005) t ł u m a c z e n ia m o n

Bardziej szczegółowo

Prawo justyniańskie. Prawo procesowe

Prawo justyniańskie. Prawo procesowe Prawo justyniańskie. Prawo procesowe Prawo justyniańskie. Prawo procesowe Kraków, 21 października 2013 r. Codex vetus 528-529 Codex vetus 528-529 50 Decisiones 531 Codex vetus 528-529 50 Decisiones 531

Bardziej szczegółowo

Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2012/2013

Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2012/2013 Wykład IV Pojęcia ius i lex gdy mówimy o prawie, gdy szukamy tego terminu w słownikach zazwyczaj mamy 2 terminy na określenie tego pojęcia ius oraz lex; niewiele osób jednak uświadamia sobie, że z punktu

Bardziej szczegółowo

Prawo rzymskie - ćwiczenia

Prawo rzymskie - ćwiczenia Prawo rzymskie - ćwiczenia Prawo rzymskie - ćwiczenia mgr Grzegorz Blicharz - I semestr Prawo rzymskie - ćwiczenia mgr Grzegorz Blicharz - I semestr mgr Kamil Stolarski - II semestr Prawo rzymskie - ćwiczenia

Bardziej szczegółowo

Witold Wołodkiewicz Uwagi na marginesie ustawy uchwalonej przez Sejm w dniu 21 lipca 2006 roku (tzw. ustawy lustracyjnej)

Witold Wołodkiewicz Uwagi na marginesie ustawy uchwalonej przez Sejm w dniu 21 lipca 2006 roku (tzw. ustawy lustracyjnej) Uwagi na marginesie ustawy uchwalonej przez Sejm w dniu 21 lipca 2006 roku (tzw. ustawy lustracyjnej) Palestra 51/9-10(585-586), 138-144 2006 u ŹródeŁ prawa europy PALESTRA Uwagi na marginesie ustawy uchwalonej

Bardziej szczegółowo

Księga znaku Unizeto Technolgies 2012

Księga znaku Unizeto Technolgies 2012 Księga znaku Unizeto Technolgies 2012 Spis treści 2 Info 3 Znak podstawowy 4 Favicon 5 Budowa i proporcje 6 Pole ochronne 7 Minimalna wielkość 8 Kolorystyka 9 Warianty kolorystyczne 10 Zastosowanie tła

Bardziej szczegółowo

Ewaluacja centrum informacji

Ewaluacja centrum informacji 11. 01. 2016 09:41:31 Podstawowe informacje Nazwa badania Ewaluacja centrum informacji Autor Richard Žižka Język kwestionariusza Polski Adres URL kwestionariusza http://www.survio.com/survey/d/s8n9w9c0b5x9p1f5h

Bardziej szczegółowo

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE SPIS TREŒCI

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE SPIS TREŒCI MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 520 PROCEDURY ANALITYCZNE (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej) Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Zasiedzenie jest instytucj¹ prawa cywilnego, wywodz¹c¹ siê z rzymskiego prawa klasycznego.

Zasiedzenie jest instytucj¹ prawa cywilnego, wywodz¹c¹ siê z rzymskiego prawa klasycznego. Ewa Tamara SZUBER-BEDNARZ Poznañ Spo³eczny wymiar skutków prawnych zasiedzenia Zasiedzenie jest instytucj¹ prawa cywilnego, wywodz¹c¹ siê z rzymskiego prawa klasycznego. Celem niniejszej publikacji jest

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013

EGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 EGZAMIN GIMNAZJALNY W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 CZĘŚĆ HUMANISTYCZNA HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE WYKAZ SPRAWDZANYCH UMIEJĘTNOŚCI Numer zadania Wymagania ogólne (z podstawy programowej) 1. II. Analiza

Bardziej szczegółowo

TŁUMACZENIA MONUMENTA AERE PERENNIORA. Anna Tarwacka

TŁUMACZENIA MONUMENTA AERE PERENNIORA. Anna Tarwacka Zeszyty Prawnicze 16.3 / 2016 TŁUMACZENIA MONUMENTA AERE PERENNIORA Anna Tarwacka Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego CO SERVIUS SULPICIUS NAPISAŁ W KSIĘDZE O POSAGACH NA TEMAT PRAWA I ZWYCZAJU

Bardziej szczegółowo

KSIĘGA ZNAKU ZASTOSOWANIE

KSIĘGA ZNAKU ZASTOSOWANIE KSIĘGA ZNAKU ZASTOSOWANIE Wojewody Lubuskiego Część 2 01. TYPOGRAFIA 02. ZESTAW AKCYDENSÓW 03. TECZKA FIRMOWA 04. WIZYTÓWKI 05. PAPIER FIRMOWY 06. ZESTAW KOPERT 07. NADRUKI 01. TYPOGRAFIA Font zastosowany

Bardziej szczegółowo

Łacińska terminologia prawnicza z elementami retoryki

Łacińska terminologia prawnicza z elementami retoryki Łacińska terminologia prawnicza z elementami retoryki dr hab. Jacek Wiewiorowski Katedra Prawa Rzymskiego i Historii Prawa Sądowego Wydział Prawa i Administracji UAM w Poznaniu ul. Św. Marcin 90, sala

Bardziej szczegółowo

Ochrona pretorska. Interdykty

Ochrona pretorska. Interdykty Ochrona pretorska. Interdykty mgr Grzegorz Jan Blicharz Kraków, 29.10.2014 prawo pretorskie znaczenie dla porządku prawnego D. 1,1,7,1 D. 1,1,7,1 Ius praetorium est, quod praetores introduxerunt adiuvandi

Bardziej szczegółowo

Na marginesie nowego czasopisma prawniczego «Forum Iuridicum» 1 (2002), wydawanego przez Papieski Wydział Teologiczny, Sekcja Bobolanum, Warszawa 2002

Na marginesie nowego czasopisma prawniczego «Forum Iuridicum» 1 (2002), wydawanego przez Papieski Wydział Teologiczny, Sekcja Bobolanum, Warszawa 2002 Zeszyty Prawnicze UKSW 3.1 (2003) R E C E N Z JE IUS ESTARS BONI ET AEQUI Na marginesie nowego czasopisma prawniczego «Forum Iuridicum» 1 (2002), wydawanego przez Papieski Wydział Teologiczny, Sekcja Bobolanum,

Bardziej szczegółowo

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 HISTORIA I WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 6. Dziedzictwo antyku. Uczeń: 1) charakteryzuje

Bardziej szczegółowo

Umiejscowienie trzeciego oka

Umiejscowienie trzeciego oka Umiejscowienie trzeciego oka Tilak czerwony, cynobrowy znak, wprowadzono jako wskaÿnik i symbol nieznanego œwiata. Nie mo na go na³o yæ gdziekolwiek i tylko ktoœ, kto potrafi przy³o yæ rêkê do czo³a i

Bardziej szczegółowo

Katedra Lingwistyki Formalnej, Uniwersytet Warszawski. Sprostowanie. do artykułu Andrzeja Markowskiego. Dwudziestolecie Rady Języka Polskiego

Katedra Lingwistyki Formalnej, Uniwersytet Warszawski. Sprostowanie. do artykułu Andrzeja Markowskiego. Dwudziestolecie Rady Języka Polskiego Janusz S. Bień Katedra Lingwistyki Formalnej, Uniwersytet Warszawski Warszawa jsbien@uw.edu.pl Sprostowanie do artykułu Andrzeja Markowskiego Dwudziestolecie Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN Słowa

Bardziej szczegółowo

Monitor Polski Nr 8 290 Poz. 119

Monitor Polski Nr 8 290 Poz. 119 119 UMOWA mi dzy Rzàdem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzàdem Hongkongu Specjalnego Regionu Administracyjnego Chiƒskiej Republiki Ludowej o ruchu bezwizowym, sporzàdzona w Hongkongu dnia 30 sierpnia 2001

Bardziej szczegółowo

Maria Zabłocka, Ustawa XII tablic. Rekonstrukcje doby Renesansu, Wydawnictwo LIBER, Warszawa 1998, str. 198.

Maria Zabłocka, Ustawa XII tablic. Rekonstrukcje doby Renesansu, Wydawnictwo LIBER, Warszawa 1998, str. 198. 233 Recenzje i artykuły recenzyjne resów naszych państw i narodów, jako książki przełamujące zastarzałe koncepcje chadecji i nacjonalistów w świadomości niektórych Polaków i Ukraińców. Z tych powodów obie

Bardziej szczegółowo

ROLA WSPÓLNOTY WIERNYCH I PRAWODAWCY W PROCESIE TWORZENIA ZWYCZAJU PRAWNEGO W SYSTEMIE KANONICZNYM

ROLA WSPÓLNOTY WIERNYCH I PRAWODAWCY W PROCESIE TWORZENIA ZWYCZAJU PRAWNEGO W SYSTEMIE KANONICZNYM 29 SEMINARE t. 30 * 2011* s. 29 36 Wydzia³ Prawa Kanonicznego UKSW, Warszawa ROLA WSPÓLNOTY WIERNYCH I PRAWODAWCY W PROCESIE TWORZENIA ZWYCZAJU PRAWNEGO W SYSTEMIE KANONICZNYM 1. WSTÊP W kann. 23-28 KPK

Bardziej szczegółowo

Monitor Polski Nr 16 905 Poz. 230 UMOWA

Monitor Polski Nr 16 905 Poz. 230 UMOWA Monitor Polski Nr 16 905 Poz. 230 230 UMOWA mi dzy Rzàdem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzàdem Algierskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej w sprawie restrukturyzacji i sp aty zad u enia Algierskiej Republiki

Bardziej szczegółowo

KARYGODNOŚĆ jako element struktury przestępstwa

KARYGODNOŚĆ jako element struktury przestępstwa KARYGODNOŚĆ jako element struktury przestępstwa Art. 1 k.k. 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Bardziej szczegółowo

Podstawy logiki praktycznej

Podstawy logiki praktycznej Podstawy logiki praktycznej Wykład 6: Argumentacja prawnicza Dr Maciej Pichlak Uniwersytet Wrocławski Katedra Teorii i Filozofii Prawa maciej.pichlak@uwr.edu.pl Spory wokół logiki prawniczej Bóg obdarzył

Bardziej szczegółowo

Marek Kuryłowicz "Kościół i prawo rzymskie", Antoni Dębiński, Lublin 2007 : [recenzja] Zeszyty Prawnicze 8/1,

Marek Kuryłowicz Kościół i prawo rzymskie, Antoni Dębiński, Lublin 2007 : [recenzja] Zeszyty Prawnicze 8/1, Marek Kuryłowicz "Kościół i prawo rzymskie", Antoni Dębiński, Lublin 2007 : [recenzja] Zeszyty Prawnicze 8/1, 369-372 2008 Zeszyty Prawnicze UKSW 8.1 (2008) ANTONI DĘBIŃSKI, Kościół i prawo rzymskie, Wydawnictwo

Bardziej szczegółowo

ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W RP

ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W RP ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO W RP SYSTEM PRAWA Zbiór uporządkowanych i wzajemnie ze sobą powiązanych norm generalnych i abstrakcyjnych wysłowionych w tekstach aktów prawotwórczych i nieuchylonych

Bardziej szczegółowo

ANNA KALISZ ELIZA PROKOP-PERZYŃSKA PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA W SCHEMATACH I TABELACH

ANNA KALISZ ELIZA PROKOP-PERZYŃSKA PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA W SCHEMATACH I TABELACH ANNA KALISZ ELIZA PROKOP-PERZYŃSKA PODSTAWY PRAWOZNAWSTWA W SCHEMATACH I TABELACH Sosnowiec 2009 SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE...9 LITERATURA PODSTAWOWA...10 ROZDZIAŁ I PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O PRAWOZNAWSTWIE...

Bardziej szczegółowo

O Królowaniu królowi Cypru fragmenty

O Królowaniu królowi Cypru fragmenty œw. Tomasz z Akwinu* O Królowaniu królowi Cypru fragmenty Rozdzia³ 15: O tym, e pojêcie rz¹dów zaczerpniête zosta³o z rz¹dów boskich 15.1. I jak za³o enia miasta lub królestwa odpowiednio zaczerpniêto

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Józef Iwulski (przewodniczący) SSN Beata Gudowska SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)

POSTANOWIENIE. SSN Józef Iwulski (przewodniczący) SSN Beata Gudowska SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca) Sygn. akt III SW 84/15 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 8 października 2015 r. SSN Józef Iwulski (przewodniczący) SSN Beata Gudowska SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca) w sprawie z protestu A.

Bardziej szczegółowo

Europa i prawo rzymskie. Szkice z historii europejskiej kultury prawnej

Europa i prawo rzymskie. Szkice z historii europejskiej kultury prawnej Europa i prawo rzymskie Szkice z historii europejskiej kultury prawnej Europa i prawo rzymskie Szkice z historii europejskiej kultury prawnej Witold Wołodkiewicz Warszawa 2009 Wydawca: Magdalena Stojek-Siwińska

Bardziej szczegółowo

Zeszyty Prawnicze 14/3, 253-259

Zeszyty Prawnicze 14/3, 253-259 Anna Tarwacka Czym jest adopcja, czym natomiast jest adrogacja oraz na ile różnią się one między sobą; a także jakie i jakiego rodzaju są słowa tego, kto stawia przed ludem wniosek dotyczący adrogowania

Bardziej szczegółowo

Temat miesi¹ca. 500. numer. Sportu Wyczynowego, czyli o potrzebie upowszechniania wiedzy naukowej o sporcie

Temat miesi¹ca. 500. numer. Sportu Wyczynowego, czyli o potrzebie upowszechniania wiedzy naukowej o sporcie Temat miesi¹ca 3 500. numer Sportu Wyczynowego, czyli o potrzebie upowszechniania wiedzy naukowej o sporcie 1. Wydanie 500. numeru czasopisma oznacza w naszym przypadku, e pozostajemy na rynku wydawniczym

Bardziej szczegółowo

Anna Tarwacka Nie ma ustaw doskonałych : kilka uwag terminologicznych. Zeszyty Prawnicze 14/1, 209-215

Anna Tarwacka Nie ma ustaw doskonałych : kilka uwag terminologicznych. Zeszyty Prawnicze 14/1, 209-215 Anna Tarwacka Nie ma ustaw doskonałych : kilka uwag terminologicznych Zeszyty Prawnicze 14/1, 209-215 2014 Zeszyty Prawnicze 14.1 / 2014 disputare necesse est Anna Tarwacka Uniwersytet Kardynała Stefana

Bardziej szczegółowo

III. TECHNIKI PREZENTACJI PRODUKTU \ US UGI

III. TECHNIKI PREZENTACJI PRODUKTU \ US UGI III. TECHNIKI PREZENTACJI PRODUKTU \ US UGI PREZENTACJA DOPASOWANA DO OSOBOWOŒCI ROZMÓWCY Psychograf to metoda okreœlenia, kim jest mój partner. Za jej pomoc¹ jesteœmy w stanie lepiej dostosowaæ siê i

Bardziej szczegółowo

Wiedza o spo eczeƒstwie Kalendarz przygotowaƒ do matury 2007

Wiedza o spo eczeƒstwie Kalendarz przygotowaƒ do matury 2007 Wiedza o spo eczeƒstwie Kalendarz przygotowaƒ do matury 2007 imi i nazwisko zakres rozszerzony (wersja dla ucznia) wykonane Tyg. Dzia Tematy Zadania 2.10 1 6.10 Przygotowanie do pracy zapoznanie si z informacjami

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZEDOWY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO. Opole, dnia 14 marca 2003 r. Nr 17 UCHWA Y

DZIENNIK URZEDOWY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO. Opole, dnia 14 marca 2003 r. Nr 17 UCHWA Y DZIENNIK URZEDOWY WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Opole, dnia 14 marca 2003 r. Nr 17 TREŒÆ: Poz.: UCHWA Y 418 - Rady Gminy w Olszance Nr IV/30/2003 z dnia 19 lutego 2003 r. w sprawie okreœlenia Statutu So³ectwa

Bardziej szczegółowo

WYROK z dnia 26 lipca 2011 r. I ACa 691/11

WYROK z dnia 26 lipca 2011 r. I ACa 691/11 WYROK z dnia 26 lipca 2011 r. I ACa 691/11 Sk³ad orzekaj¹cy:ssa Roman Kowalkowski (przewodnicz¹cy) SSA Barbara Lewandowska SSA Ma³gorzata Idasiak-Grodziñska (sprawozdawca) Teza Dla ustalenia czy dosz³o

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska

POSTANOWIENIE. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska Sygn. akt III UK 123/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 kwietnia 2018 r. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska w sprawie z odwołania Z. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału

Bardziej szczegółowo

FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA

FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA FORUM DEBATY PUBLICZNEJ SPRAWNE I SŁUŻEBNE PAŃSTWO VII SEMINARIUM EKSPERCKIE SYSTEM STANOWIENIA PRAWA SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA Prof. zw. dr hab. Piotr Winczorek Prof. UW dr hab. Tomasz Stawecki System źródeł

Bardziej szczegółowo

Co tester może osiągnąć w 60 minut? Testowanie eksploracyjne i sterowane kontekstem.

Co tester może osiągnąć w 60 minut? Testowanie eksploracyjne i sterowane kontekstem. Co tester może osiągnąć w 60 minut? Testowanie eksploracyjne i sterowane kontekstem. Testowanie eksploracyjne Testowanie w startupach Testowanie sterowane kontekstem I S T Q B Modele tworzenia oprogramowania

Bardziej szczegółowo

PRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc

PRAWA ZACHOWANIA. Podstawowe terminy. Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc PRAWA ZACHOWANIA Podstawowe terminy Cia a tworz ce uk ad mechaniczny oddzia ywuj mi dzy sob i z cia ami nie nale cymi do uk adu za pomoc a) si wewn trznych - si dzia aj cych na dane cia o ze strony innych

Bardziej szczegółowo

Terminy rozpoczęcia oraz zakończenia kadencji Sejmu i Senatu od 1989 r.

Terminy rozpoczęcia oraz zakończenia kadencji Sejmu i Senatu od 1989 r. Biuro Informacji i Dokumentacji Kancelaria Senatu OT-427 Październik 2005 Terminy rozpoczęcia oraz zakończenia kadencji Sejmu i Senatu od 1989 r. Dział Informacji i Ekspertyz Seria: Opracowania Tematyczne

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie. Rozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiego

Wprowadzenie. Rozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiego Wprowadzenie Rozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiego 1. Rola prawa rzymskiego w nauczaniu prawa Literatura: H. Kupiszewski, Znaczenie prawa rzymskiego dla współczesności, PiP 36/1981, z. 8, s. 69

Bardziej szczegółowo

11 Tytuł 1 Księgi Digestów Tekst tłumaczenie komentarz* 1

11 Tytuł 1 Księgi Digestów Tekst tłumaczenie komentarz* 1 Zeszyty Prawnicze UKSW 11.2 (2011) Tłumaczenia MONUMENTA AERE PERENNIORA Anna Tarwacka Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego O URZĘDZIE prefekta pretorianów 11 Tytuł 1 Księgi Digestów Tekst tłumaczenie

Bardziej szczegółowo

Tłumaczenia. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Tłumaczenia. Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Zeszyty Prawnicze 15.2 / 2015 Tłumaczenia MONUMENTA AERE PERENNIORA Anna Tarwacka Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego O TYM, ŻE TERMIN HUMANITAS NIE OZNACZA TEGO, CO SIĘ POWSZECHNIE SĄDZI, NATOMIAST

Bardziej szczegółowo

W tym miejscu należą się serdeczne podziękowania Pani T. Ottaviano za pomoc w odpowiednim zrozumieniu niejednokrotnie zawiłych włoskich

W tym miejscu należą się serdeczne podziękowania Pani T. Ottaviano za pomoc w odpowiednim zrozumieniu niejednokrotnie zawiłych włoskich Można rzec, że w ostatnich latach środowisko staje się niemalże dziedzictwem narodowym każdego państwa zaangażowanego w proces jego ochrony. Wydaje się, że zainteresowanie problemami ekologii jest coraz

Bardziej szczegółowo

Ksiêga znaku. standaryzacja symboliki. listopad 2014

Ksiêga znaku. standaryzacja symboliki. listopad 2014 Ksiêga znaku standaryzacja symboliki listopad 2014 kultura w rzeszowie - znak - system - standaryzacja znak Znak firmowy (logo) jest podstawow¹ sk³adow¹ systemu identyfikacji wizualnej. Jako element bazowy

Bardziej szczegółowo

za pośrednictwem 00-898 Warszawa Al. Solidarności 127 (art. 398 2 kpc) ul. Góralska 5 01-112 Warszawa

za pośrednictwem 00-898 Warszawa Al. Solidarności 127 (art. 398 2 kpc) ul. Góralska 5 01-112 Warszawa (WZÓR) Warszawa, dn. 2012 r. SĄD APELACYJNY SĄD PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH w Warszawie za pośrednictwem Sądu Okręgowego XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych w Warszawa 00-898 Warszawa Al. Solidarności

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia wstępne. Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr

Zagadnienia wstępne. Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr Ewa Bobin Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii, UWr Zagadnienia wstępne POJĘCIE I CECHY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO Prawo międzynarodowe publiczne

Bardziej szczegółowo

KORZENIE SŁUSZNOŚCI JAKO ZASADY WIODĄCEJ PRAWA PRYWATNEGO

KORZENIE SŁUSZNOŚCI JAKO ZASADY WIODĄCEJ PRAWA PRYWATNEGO Uniwersytet w Białymstoku KORZENIE SŁUSZNOŚCI JAKO ZASADY WIODĄCEJ PRAWA PRYWATNEGO 1. Poszukiwanie prawa słusznego i sprawiedliwego ma wymiar ogólny i nie ogranicza się wyłącznie do prawa prywatnego.

Bardziej szczegółowo

Administracja a prawo

Administracja a prawo Administracja a prawo Administracja a prawo PAŃSTWO PRAWNE A PAŃSTWO POLICYJNE. DEMOKRATYCZNE PAŃSTWO PRAWNE Państwo prawne a państwo policyjne Dawniej (np. w tzw. państwach policyjnych - choćby w monarchiach

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE NR 32/2014

ZARZĄDZENIE NR 32/2014 ZARZĄDZENIE NR 32/2014 Rektora Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie z dnia 26 września 2014 roku w sprawie odpłatności w domach studenckich Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie

Bardziej szczegółowo

Publikacja wydana na potrzeby projektu:

Publikacja wydana na potrzeby projektu: Publikacja wydana na potrzeby projektu: Prace konserwatorskie i roboty budowlane w zespole kościoła NMP w Muzeum Zamkowym w Malborku współfinansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru

Bardziej szczegółowo

Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw

Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw Bogdan Nogalski*, Anna Wójcik-Karpacz** Sposoby motywowania pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw Artyku³ zawiera rozwa ania zwi¹zane ze sposobami motywowania pracowników w sektorze MŒP. Autorzy

Bardziej szczegółowo

Powstanie peculium (permissus domini, constituere peculium, concessio peculii) w rzymskim prawie klasycznym

Powstanie peculium (permissus domini, constituere peculium, concessio peculii) w rzymskim prawie klasycznym STUDIA IURIDICA TORUNIENSIA tom VII Anna Zaborowska Powstanie peculium (permissus domini, constituere peculium, concessio peculii) w rzymskim prawie klasycznym 1. Permissus domini w definicji peculium

Bardziej szczegółowo

ROZPORZÑDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 19 marca 2009 r.

ROZPORZÑDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 19 marca 2009 r. Dziennik Ustaw Nr 52 4681 Poz. 421 421 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 19 marca 2009 r. w sprawie sta u adaptacyjnego i testu umiej tnoêci w toku post powania o uznanie kwalifikacji

Bardziej szczegółowo

Les maximes anciennes sont l esprit des siècles...

Les maximes anciennes sont l esprit des siècles... Les maximes anciennes sont l esprit des siècles... Witold Wołodkiewicz Rzymskie początki współczesnej odpowiedzialności za szkody na mieniu Ukazanie się drugiego wydania monografii Macieja Kalińskiego

Bardziej szczegółowo

PRZEPISY INTERTEMPORALNE

PRZEPISY INTERTEMPORALNE PRZEPISY INTERTEMPORALNE 30. 1. W przepisach przejściowych reguluje się wpływ nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych. 2. W przepisach przejściowych rozstrzyga

Bardziej szczegółowo

Dekret Sądu Metropolitalnego w Katowicach z w sprawie o nieważność wyroku. Ius Matrimoniale 15 (21),

Dekret Sądu Metropolitalnego w Katowicach z w sprawie o nieważność wyroku. Ius Matrimoniale 15 (21), Dekret Sądu Metropolitalnego w Katowicach z 09.07.2009 w sprawie o nieważność wyroku Ius Matrimoniale 15 (21), 217-220 2010 Ius Matrimoniale 15 (21) 2010 Dekret Sądu Metropolitalnego w Katowicach z 09.07.2009

Bardziej szczegółowo

LINGUA POLACCA CORSO DI LAUREA SPECIALISTICA IN LINGUE E CULTURE EUROPEE E AMERICANE

LINGUA POLACCA CORSO DI LAUREA SPECIALISTICA IN LINGUE E CULTURE EUROPEE E AMERICANE LINGUA POLACCA CORSO DI LAUREA SPECIALISTICA IN LINGUE E CULTURE EUROPEE E AMERICANE Prof.ssa Janina Janas Tel.080571.7433; e-mail: j.janas@lingue.uniba.it Anno Acc. 2007-2008 I Anno Elementi della storia

Bardziej szczegółowo

U Z A S A D N I E N I E

U Z A S A D N I E N I E U Z A S A D N I E N I E Projektowana nowelizacja Kodeksu pracy ma dwa cele. Po pierwsze, zmianę w przepisach Kodeksu pracy, zmierzającą do zapewnienia pracownikom ojcom adopcyjnym dziecka możliwości skorzystania

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 30 czerwca 2015 r.

Warszawa, dnia 30 czerwca 2015 r. Warszawa, dnia 30 czerwca 2015 r. Opinia do ustawy o zmianie ustawy o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw

Bardziej szczegółowo

III Posiedzenie Grupy ds. MSP przy KK NSRO 2007-2013

III Posiedzenie Grupy ds. MSP przy KK NSRO 2007-2013 III Posiedzenie Grupy ds. MSP przy KK NSRO 2007-2013 SYSTEMY ZALICZKOWE DLA PRZEDSI BIORSTW W PO IG i RPO Na podstawie zestawienia informacji o systemach zaliczkowych w PO IG i RPO w schematach wsparcia

Bardziej szczegółowo

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Anna Kowal

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. Protokolant Anna Kowal Sygn. akt IV KK 124/16 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 6 października 2016 r. SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Jarosław Matras SSN Małgorzata

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący) SSN Roman Kuczyński SSA Bohdan Bieniek (sprawozdawca)

POSTANOWIENIE. SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący) SSN Roman Kuczyński SSA Bohdan Bieniek (sprawozdawca) Sygn. akt I UZ 30/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 4 marca 2015 r. SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący) SSN Roman Kuczyński SSA Bohdan Bieniek (sprawozdawca) w sprawie z odwołania A. L.

Bardziej szczegółowo

W grach zespo³owych instytucja stypendium sportowego straci³a racjê bytu od chwili uchwalenia Ustawy o kulturze fizycznej.

W grach zespo³owych instytucja stypendium sportowego straci³a racjê bytu od chwili uchwalenia Ustawy o kulturze fizycznej. Prawo sportowe 53 W grach zespo³owych instytucja stypendium sportowego straci³a racjê bytu od chwili uchwalenia Ustawy o kulturze fizycznej. Stypendium sportowe perspektywy funkcjonowania Przedmiotem artyku³u

Bardziej szczegółowo

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) SPIS TREŒCI

MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) SPIS TREŒCI MIÊDZYNARODOWY STANDARD REWIZJI FINANSOWEJ 530 BADANIE WYRYWKOWE (PRÓBKOWANIE) (Stosuje siê przy badaniu sprawozdañ finansowych sporz¹dzonych za okresy rozpoczynaj¹ce siê 15 grudnia 2009 r. i póÿniej)

Bardziej szczegółowo

13 Tytuł 1 Księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz

13 Tytuł 1 Księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz Zeszyty Prawnicze UKSW 11.3 (2011) Tłumaczenia MONUMENTA AERE PERENNIORA Anna Tarwacka Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego O URZĘDZIE kwestora 13 Tytuł 1 Księgi Digestów. Tekst tłumaczenie komentarz

Bardziej szczegółowo

Wykład IX Paremie i maksymy łacińskie z zakresu prawa prywatnego prawo osobowe i rodzinne

Wykład IX Paremie i maksymy łacińskie z zakresu prawa prywatnego prawo osobowe i rodzinne Wykład IX Paremie i maksymy łacińskie z zakresu prawa prywatnego prawo osobowe i rodzinne I. Podmioty prawa 1. Quod ad ius naturale attinet, omnes homines aequales sunt D. 50.17.32 Zgodnie z prawem naturalnym

Bardziej szczegółowo

Pojęcie stosowania prawa. Kompetencja do stosowania prawa

Pojęcie stosowania prawa. Kompetencja do stosowania prawa Pojęcie stosowania prawa Pojęcie stosowania prawa W prawoznawstwie stosowanie prawa nie jest pojęciem w pełni jednoznacznym, gdyż konkretny model stosowania prawa może wykazywać szereg cech związanych

Bardziej szczegółowo

OPINIA PRAWNA. w przedmiocie oceny czy osoba skazana z oskarżenia. publicznego na karę grzywny może w świetle przepisów

OPINIA PRAWNA. w przedmiocie oceny czy osoba skazana z oskarżenia. publicznego na karę grzywny może w świetle przepisów OPINIA PRAWNA w przedmiocie oceny czy osoba skazana z oskarżenia publicznego na karę grzywny może w świetle przepisów prawa powszechnie obowiązującego w Polsce sprawować funkcję wójta (burmistrza, prezydenta

Bardziej szczegółowo