Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich

Transkrypt

1

2 Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich

3 Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich mgr Grzegorz Jan Blicharz

4 Jurysprudencja. Księga pierwsza Digestów justyniańskich mgr Grzegorz Jan Blicharz Kraków,

5 D. 1,1,1 Ulpian w księdze pierwszej Instytucji pr. Jeśli zajmować się prawem, należy najpierw poznać pochodzenie słowa "prawo". Czerpie ono swe brzmienie od sprawiedliwości, ponieważ jak trafnie Celsus określa prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe.

6 D. 1,1,11 Paulus w księdze 14. Do Sabinusa Ius pluribus modis dicitur: uno modo, cum id quod semper aequum ac bonum est ius dicitur, ut est ius naturale. altero modo, quod omnibus aut pluribus in quaque civitate utile est, ut est ius civile. nec minus ius recte appellatur in civitate nostra ius honorarium. praetor quoque ius reddere dicitur etiam cum inique decernit, relatione scilicet facta non ad id quod ita praetor fecit, sed ad illud quod praetorem facere convenit. Słowo prawo jest wieloznaczne. Za jednym razem prawem określamy to, co zawsze jest dobre i sprawiedliwe jak w przypadku prawa naturalnego. Innym razem uważamy za prawo to, co jest pożyteczne dla wszystkich lub większości danego państwa jak w przypadku prawa cywilnego. Nie mniej słusznie prawem nazywamy w naszym państwie prawo urzędnicze. O pretorze mówi się jako o tworzącym prawo również, gdy orzeka niesłusznie, co odnosi się oczywiście nie do tego, co pretor robi, lecz do tego, co powinien czynić.

7 alia significatione ius dicitur locus in quo ius redditur, appellatione collata ab eo quod fit in eo ubi fit. quem locum determinare hoc modo possumus: ubicumque praetor salva maiestate imperii sui salvoque more maiorum ius dicere constituit, is locus recte ius appellatur. W innym znaczeniu słowem prawo określane bywa miejsce, w którym sprawuje się jurysdykcję (w określeniu tym istotne jest nie co, lecz gdzie się czyni). Miejsce to w taki sposób możemy określić: gdziekolwiek pretor ważnie wykonuje jurysdykcję, powołując się na majestat swej władzy oraz zwyczaje przodków, to miejsce słusznie nazywane jest prawem.

8 Juryści

9 Juryści

10 wczesne państwo Juryści

11 Juryści pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo

12 Juryści pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

13 Juryści Gneusz Flawiusz pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

14 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

15 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

16 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

17 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

18 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

19 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

20 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika

21 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika pryncypat

22 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus Labeon i Kapiton pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika pryncypat

23 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika pryncypat

24 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika pryncypat

25 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika pryncypat

26 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika pryncypat

27 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika pryncypat

28 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius Papinian pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika pryncypat

29 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius Papinian Ulpian pryncypat

30 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików wczesne państwo późna republika Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius Papinian Ulpian Paulus, Marcjan, Modestyn pryncypat

31 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius Papinian Ulpian Paulus, Marcjan, Modestyn wczesne państwo późna republika pryncypat dominat

32 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius Papinian Ulpian Paulus, Marcjan, Modestyn wczesne państwo późna republika pryncypat dominat Hermogenian

33 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius Papinian Ulpian Paulus, Marcjan, Modestyn wczesne państwo późna republika pryncypat dominat Hermogenian Fragmenta Vaticana

34 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius Papinian Ulpian Paulus, Marcjan, Modestyn wczesne państwo późna republika pryncypat dominat Hermogenian Fragmenta Vaticana 426 ustawa o cytowaniu

35 Juryści Gneusz Flawiusz Tyberiusz Korunkaniusz Publiusz Mucjusz Scewola Kwintus Mucjusz Scewola Gajusz Akwiliusz Gallus Serwiusz Sulpicjusz Rufus Aulus Ofiliusz Publiusz Alfenus Warus pontifex maximus kolegium pontyfików Labeon i Kapiton Nerwa Starszy i Sabinus Kasjusz i Prokulus Publiusz Juwencjusz Celsus Salwiusz Julian Gaius Papinian Ulpian Paulus, Marcjan, Modestyn wczesne państwo późna republika pryncypat dominat Hermogenian Fragmenta Vaticana 426 ustawa o cytowaniu szkoły prawa: Bejrut, Konstantynopol: Teofil, Doroteusz

36 Gaius

37 Gaius ok. 166 r. po Chr. Instytucje Gaiusa

38 Gaius ok. 166 r. po Chr. Instytucje Gaiusa nauczyciel w szkole?

39 Papinian

40 Papinian zm. 212 r. po Chr. rozstrzygające zdanie Papiniana

41 Modestyn

42 Modestyn do 244 r. po Chr. jeden z pięciu cytowanych ostatni uczeń Ulpiana

43 1. prawo czy tylko źródła prawa? kryteria kontroli prawa

44 D. 1,1,12 Marcian w księdze pierwszej Instytucji

45 D. 1,1,12 Marcian w księdze pierwszej Instytucji Nonnumquam ius etiam pro necessitudine dicimus veluti "est mihi ius cognationis vel adfinitatis"

46 D. 1,1,12 Marcian w księdze pierwszej Instytucji Nonnumquam ius etiam pro necessitudine dicimus veluti "est mihi ius cognationis vel adfinitatis"

47 D. 1,1,12 Marcian w księdze pierwszej Instytucji Nonnumquam ius etiam pro necessitudine dicimus veluti "est mihi ius cognationis vel adfinitatis" Niekiedy mówimy o prawie dla okazania więzów między osobami, na przykład: przysługuje mi prawo pokrewieństwa lub powinowactwa.

48 II. prawo pretorskie znaczenie dla porządku prawnego

49

50 D. 1,1,7,1

51 D. 1,1,7,1 Ius praetorium est, quod praetores introduxerunt adiuvandi vel supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam. quod et honorarium dicitur ad honorem praetorum sic nominatum. Prawem pretorskim jest to, które z uwagi na pożytek publiczny wprowadzili pretorzy dla wspomagania, uzupełniania lub poprawiania prawa cywilnego. Nazywa się je także urzędniczym (ius honorarium), z uwagi na urząd (honos) pretora.

52 Prawo pretorskie w historii Rzymu

53 Prawo pretorskie w historii Rzymu pretor pretor peregrynów

56 Prawo pretorskie w historii Rzymu pretor pretor peregrynów 242 r. przed Chr.

57 Prawo pretorskie w historii Rzymu pretor pretor peregrynów 242 r. przed Chr. 130 r. po Chr.

58 Dwa porządki prawne

59 Dwa porządki prawne prawo cywilne (Kwirytów) prawo pretorskie

62

63 D. 1,1,8 MARCJAN W KSIĘDZE PIERWSZEJ INSTYTUCJI

64 D. 1,1,8 MARCJAN W KSIĘDZE PIERWSZEJ INSTYTUCJI Nam et ipsum ius honorarium viva vox est iuris civilis. Albowiem i samo prawo urzędnicze jest żywym głosem prawa cywilnego.

65 III. instytucje prawa narodów a instytucje prawa cywilnego

66 D. 1,1,1,3 Ius naturale est, quod natura omnia animalia docuit: nam ius istud non humani generis proprium, sed omnium animalium, quae in terra, quae in mari nascuntur, avium quoque commune est. Hinc descendit maris atque feminae coniunctio, quam nos matrimonium appellamus, hinc liberorum procreatio, hinc educatio: videmus etenim cetera quoque animalia, feras etiam istius iuris peritia censeri. Prawem naturalnym jest to prawo, którego natura nauczyła wszystkie stworzenia, ponieważ nie jest ono właściwe tylko rodzajowi ludzkiemu, lecz wspólne wszystkim stworzeniom, jakie rodzą się na ziemi, w morzu, a także ptakom. Stąd wywodzi się także związek mężczyzny i kobiety, który my nazywamy małżeństwem; stąd też poczynanie i wychowywanie dzieci. Widzimy więc też, że wszystkie inne zwierzęta, także dzikie bestie, uważa się za znające to prawo.

67

68 D. 1,1,1,4

69 D. 1,1,1,4 Ius gentium est, quo gentes humanae utuntur. Quod a naturali recedere facile intellegere licet, quia illud omnibus animalibus, hoc solis hominibus inter se commune sit. Prawo narodów jest właściwe rodzajowi ludzkiemu. Łatwo zrozumieć, w jaki sposób różni się ono od naturalnego, ponieważ jedno wspólne jest wszystkim stworzeniom, drugie samym tylko ludziom.

70 D. 1,1,2 Pomponiusz w swoim Podręczniku Veluti erga deum religio: ut parentibus et patriae pareamus: N a p r z y k ł a d p o w i n n o ś c i religijne wobec boga i uległość wobec rodziców czy ojczyzny.

71

72 D. 1,1,3 Florentinus w księdze pierwszej Instytucji

73 D. 1,1,3 Florentinus w księdze pierwszej Instytucji Ut vim atque iniuriam propulsemus: nam iure hoc evenit, ut quod quisque ob tutelam corporis sui fecerit, iure fecisse existimetur, et cum inter nos cognationem quandam natura constituit, consequens est hominem homini insidiari nefas esse. I możliwość odparcia bezprawnej siły, bowiem z tego prawa wywodzi się zasada, że cokolwiek ktoś uczynił dla ochrony swego ciała, uważa się za uczynione zgodnie z prawem i odkąd według praw natury należymy do rodzaju ludzkiego, godzenie w drugiego człowieka jest zawsze czynem naruszającym prawa boskie.

74 D. 1,1,4 Ulpian w księdze pierwszej Instytucji Manumissiones quoque iuris gentium sunt. est autem manumissio de manu missio, id est datio libertatis: nam quamdiu quis in servitute est, manui et potestati suppositus est, manumissus liberatur potestate. quae res a iure gentium originem sumpsit, utpote cum iure naturali omnes liberi nascerentur nec esset nota manumissio, cum servitus esset incognita: sed posteaquam iure gentium servitus invasit, secutum est beneficium manumissionis. et cum uno naturali nomine homines appellaremur, iure gentium tria genera esse coeperunt: liberi et his contrarium servi et tertium genus liberti, id est hi qui desierant esse servi. Wyzwolenia są także instytucją prawa narodów. Wyzwolenie jest bowiem wypuszczeniem z ręki to jest nadaniem wolności, bowiem dopóki ktoś jest w niewoli, podporządkowany jest władztwu, wyzwolony zaś zostaje spod niego uwolniony. Wywodzi się to z prawa narodów, jako że według prawa naturalnego wszystkie dzieci rodziły się wolne i nie znano wyzwolenia, gdyż nie znana była niewola; lecz od czasu, gdy prawem narodów została wprowadzona niewola, przyjęte zostało dobrodziejstwo wyzwolenia. Jako że w naturze zostaliśmy nazwani jednym wspólnym mianem ludzie, prawem narodów został wprowadzony podział na trzy rodzaje: na wolnych, ich przeciwieństwo niewolników oraz na wyzwoleńców. Ten trzeci rodzaj stanowią ci, którzy przestali być niewolnikami.

75 D. 1,1,5 Hermogenianus w księdze pierwszej Streszczeń Ex hoc iure gentium introducta bella, discretae gentes, regna condita, dominia distincta, agris termini positi, aedificia collocata, commercium, emptiones venditiones, locationes conductiones, obligationes institutae: exceptis quibusdam quae iure civili introductae sunt. Z prawa narodów pochodzą wojny, podział na narody, suwerenność państw, formy władztwa, zakreślanie granic gruntom, sytuowanie budynków, handel, kupno-sprzedaż, najem, poszczególne zobowiązania, z wyjątkiem tych, które są wprowadzone prawem cywilnym.

76

77 D. 1,1,9 Gaius w księdze pierwszej Instytucji

78 D. 1,1,9 Gaius w księdze pierwszej Instytucji Omnes populi, qui legibus et moribus reguntur, partim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utuntur. Nam quod quisque populus ipse sibi ius constituit, id ipsius proprium civitatis est vocaturque ius civile, quasi ius proprium ipsius civitatis: quod vero naturalis ratio inter omnes homines constituit, id apud omnes peraeque custoditur vocaturque ius gentium, quasi quo iure omnes gentes utuntur. Wszystkie ludy, które rządzone są ustawami i zwyczajami, posługują się częściowo swoim własnym prawem, częściowo prawem wspólnym wszystkim ludziom. Albowiem to, co naród sam dla siebie ustanawia, jest właściwe jego państwu i nazywa się prawem cywilnym, jako prawo właściwe tylko dla jego państwa. To zaś prawo, które porządek naturalny ustanowił między ludźmi, u wszystkich na równi jest przestrzegane i nazywa się prawem narodów, jako to prawo, którym posługują się wszystkie narody.

79 D. 1,1,10 pr. Ulpian w księdze pierwszej Instytucji Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi. Sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą przyznawania tego, co się komu należy.

80 D. 1,1,10,1 Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere. Zalecenia prawa są następujące: żyć uczciwie, nikomu nie szkodzić, każdemu przyznawać to, co należne.

81

82 D. 1,1,10,2

83 D. 1,1,10,2 Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia.

84 D. 1,1,10,2 Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia.

85 D. 1,1,10,2 Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia. Biegłość w prawie to znajomość rzeczy boskich i ludzkich, wiedza o tym co słuszne i niesłuszne.

86 29 października 2014 r. interdykty pretorskie, Warsztaty prawnicze, s formuły procesowe, Warsztaty prawnicze, s