Iwesycja (z łac. Ivesire odziewać, oaczać, przykrywać) o przede wszyskim działaie mające a celu zaspokojeie określoych porzeb Z puku widzeia ekoomiczego iwesycje ajczęściej defiiuje się jako akłady gospodarcze a sworzeie lub zwiększeie mająku rwałego. Iwesycja jes o kaŝdy środek abyway w celu jego uŝykowaia w dłuŝszym okresie czasu. Iwesycja jes o wyrzeczeie się bieŝącej kosumpcji a czas przyszłych i czasem iepewych korzyści. Wybrae ypy iwesycji: Iwesycja jako zakumulowae środki i oszczędości a dalszy rozwój produkcji lub usług, Iwesycje o akłady gospodarcze pooszoe a reprodukcję róŝych zasobów w przedsiębiorswie lub gospodarce, Iwesycja jako worzeie, odwarzaie i przyros mająku, Iwesycja jako lokowaie i pomaŝaie kapiału przez rasakcje a ryku kapiałowym lub ryku ieruchomości. Dwa podejścia do iwesycji: a) podejście moeare widziae przez pryzma ruchu pieiądza. Mówi, Ŝe iwesycje mają posać wydaków a obieky maeriale i iemaeriale, maszyy, urządzeia ip. b) Podejście rzeczowe widziae przez pryzma ruchu dóbr. Z ego puku widzeia iwesowaie o abywaie i zwiększaie dóbr iwesycyjych i kapiałowych. Cechy iwesycji: KaŜda iwesycja wiąŝe się z zaagaŝowaiem w długim okresie czasu, Iwesycja ma bardzo duŝy wpływ a asze przyszłe Ŝycie i działaia. Raz podjęa decyzja iwesycyja, rudo ja zmieić, a koszy związae z ą zmiaą zazwyczaj SA zacze, Skala pooszoych akładów jes zaczie większa iŝ w przypadku ormalej działalości, Decyzja raz podjęa a eapie iwesycji ie moŝe być zmieioa bez pooszeia dodakowych koszów. Bariery urudiające iwesowaie: Bariery fiasowe Bariery wejścia Poziom kosumpcji Bariery echologicze Bariery kulurowe Bariery klimaycze Czas Poliyka pańswa Rozwój ifrasrukury Iwesor o przedsiębiorswo hadlowe, kóre podejmuje działalość iwesycyją za włase lub poŝyczoe pieiądze. Do podsawowych zadań iwesora aleŝy: Opracowaie lub zaleceie opracowaia załoŝeń zamierzoych iwesycji uzyskaie prawa realizacji a kokreym ereie, Zleceie jedosce projekowej opracowaia projeku zamierzoej iwesycji, Nadzorowaie realizacji iwesycji, Koordyowaie prac poszczególych wykoawców. Rodzaje iwesycji iwesycje fiasowe rzeczowe iemaeriale akcje obligacje Nieruchomości gruy rozwój moderizacja odwarzaie badaia i rozwój szkoleie kadr zaplecze socjale Iwesycje fiasowe- odzwierciedlają ruch pieiądza, doyczące akywów fiasowych Iwesycje rzeczowe (maeriale) doyczą maerialych składików mająku, ich realizacja polega przede wszyskim a worzeiu maerialych obieków mająku rwałego 1 2
czyli zakup, budowę, moderizację budowli i budyków oraz ich wyposaŝeia w urządzeia, maszyy, sprzę hadlowo- biurowo-magazyowy ip. Rodzaje iwesycji rzeczowych: ZałoŜycielskie- polegają a powsawaiu owego przedsiębiorswa, iwesycje e zaczyają się od posaw a więc od kieruku działaia firmy czyli zakup gruu, budyków, urządzeń iezbędych do rozpoczęcia działalości, Moderizacyje - asawioe główie a zmiejszeie koszów wywarzaia wyrobów i zwiększeie efeków rzeczowych, przeprowadzae częso łączie z iwesycjami odwarzaymi prowadzą do uowocześieia isiejących środków rwałych i zasobów echiczego przedsiębiorswa powoduje zmiejszeie koszów, Odworzeiowe zasępcze polegają a wymiaie ieopłacalych zuŝyych lub przesarzałych urządzeń a owsze, w związku z p. posępem echiczym. Są o iwesycje ajmiej ryzykowe, ich celem jes przede wszyskim zapobiegaie wzrosowi koszów związaych z procesem sarzeia się mająku, Rozwojowe- związae z rozszerzeiem działalości poprzez p. poszerzeie zasięgu eryorialego czy poszerzeie produkcji. Iwesycje fiasowe, kapiałowe polegają oe a lokowaiu kapiału w papiery warościowe a rachukach bakowych, w formie udziałów, w spółkach i iych ermiowych lokaach iwesycyjych. Odzyskiwaie zaiwesowaego kapiału asępuje w drodze korzyści w formie bezpośrediej: odseki, dywideda. Lokay fiasowe- lokay kapiału w posaci długoermiowych papierów warościowych, udzieloych poŝyczek czy wkładów a koach bakowych. Lokay kapiałowe- w posaci rzeczowego mająku rwałego (p. apor) Iwesycje iemaeriale- są oe bezpośredio związae z powsawaiem dóbr maerialych czy operacjami fiasowymi. Są o wydaki związae z abywaiem warości mająkowych i iych dóbr, kóre słuŝą prowadzeiu badań rozwojowych. Z uwagi a charaker celu, jakiemu słuŝyć ma realizacja przedsięwzięć moŝemy wyróŝić: Iwesycje doyczące ieresu podmiou gospodarującego realizacja ych iwesycji ma doprowadzić do osiągięcia mikroekoomiczych celów, zgodie z zamierzeiami iwesora Iwesycje doyczące ieresu publiczego- obejmują m.i. wydaki związae z ochroą środowiska auralego, worzeiem fuduszy słuŝących fiasowaiu bada aukowych, część ych iwesycji ie przyosi firmie bezpośredich korzyści a ich realizacja wyika z preferecji iwesora. Ze względu a charaker iwesycji wyróŝiamy: Iwesycje budowlae- kóre wymagają róŝych prac moaŝowo-budowlaych Iwesycje zakupowe- zakup urządzeń, maszy oraz ich moaŝ Z puku widzeia sposobu iwesowaia (sysem fiasowaia iwesycji) wyróŝiamy: Włase firma lokuje włase środki fiasowe, iwesycje e są fiasowae środkami własymi, amoryzacją i zakumulowaymi zyskami Kredyowe (obce) u źródłem fiasowaia są poŝyczki, kredyy, doacje, subwecje, ulgi w płaościach budŝeowych z yułu iwesycji Mieszae o iwesycje fiasowae częściowo przez środki włase firmy a częściowo ze środków obcych Z puku widzeia sopia związaia z zadaiem iwesycyjym moŝemy wyróŝić: Bezpośredie (główe, podsawowe) są o akłady gospodarcze a przygoowaie oraz realizację główego celu przedsięwzięcia iwesycyjego, określoego zadaia iwesycyjego Iwesycje owarzyszące- o akłady gospodarcze a obieky i urządzeia usługowe, gwaraujące uzyskaie bezpośredich efeków produkcyjych, kóre są przewidziae w iwesycji podsawowej Pośredie (współzaleŝe, sprzęŝoe)- są o owe środki rwałe w gałęziach obsługujących (p. akłady a bazę surowcowo-maeriałową) a akŝe u odbiorców (p. w przypadku rolicwa, hadel, przemysł rolo-spoŝywczy), kórych przeiesieie jes ieodzowym warukiem uzyskaia efeków uŝykowych iwesycji główej Iwesycje zasępcze- owe środki rwałe związae z realizacją iwesycji podakowej a ereie przez ią zajmowaym (zasępcze mieszkaia i budyki gospodarcze) w zamia za obieky zlikwidowae p. a ereie zbiorika wodego Biorąc pod uwagę okres przygoowaia realizacji i uŝykowaia iwesycji: Krókoermiowe- okres realizacji do 3 miesięcy, czas uŝykowaia do 5 la Średioermiowe- okres realizacji 3-12 miesięcy, cykl uŝykowaia 5-10 la Długoermiowe- okres realizacji powyŝej 12 miesięcy, czas uŝykowaia powyŝej 10 la Z uwagi a sposób wykoaia moŝa podzielić a: 3 4
Realizowae przez obce jedoski- są o iwesycje zlecoe, mamy u do czyieia z większym przedsięwzięciem iwesycyjym, kóre obejmuje swoim zasięgiem szereg specjalisyczych robó, p. moaŝowych, Realizowae we własym zakresie- są o iewielkie zadaia jakie przedsiębiorswo wykouje przy pomocy własych zespołów budowlao-moaŝowych Iwesycje moŝemy podzielić rówieŝ w zaleŝości od uzyskaych efeków: Zwiększające warość środków rwałych- obejmują oe zarówo koszy bezpośredie związae z wykoaiem lub abyciem określoego obieku mająku rwałego, jak rówieŝ koszy pośredie (wspóle), kóre doyczą więcej iŝ jedego obieku w przypadku zakupu lub wyworzeia większej liczby środków objęych jedą iwesycją Zwiększające warości iemaeriale i prawe- zalicza się w przypadku gdy są oe fiasowae łączie ze środkami rwałymi, koszy abycia praw mająkowych p. paeów, projeków wyalazczych, zaków owarowych Bez efeku gospodarczego- zalicza się uaj koszy bezpośredie i koszy pośredie iwesycji, kórej realizację zaiechao, pomiejszoo o wpływy uzyskae z likwidacji oraz warość środków rwałych, przyjęych do eksploaacji przed jej zaiechaiem Ze względu a obszar, w kórym kocerują się akłady iwesycyje wyróŝiamy: Iwesycje w badaia i rozwój- a grupa przedsięwzięć jes związaa ze sraegią produkcyjo-rykową przedsiębiorswa, zmierzająca do uzyskaia przewagi kokurecyjej, skupiają oe akłady a prace badawcze, projekowe, wdroŝeiowe doyczące uowocześieia srukury produkcji i wprowadzeia a ryek owych wyrobów Iwesycje w echikę i echologię- są o akłady związae z wymiaą i moderizacją maszy i urządzeń echiczych oraz iych środków rwałych, dające efeky po sroie koszów produkcji oraz sprzyjające poprawie jakości i owoczesości wyrobów Iwesycje w ochroę środowiska- przedsięwzięcia e podykowae są główie przesłakami ekologiczo-społeczymi Iwesycje w ryek- zaliczyć u aleŝy akłady a działalość markeigową p. reklamę, rozwój sieci dysrybucji, rozwój zaplecza obsługowo-aprawczego Iwesycje w mająek fiasowy RóŜe kaegorie iwesycji: Iwesycje w zdolości Iwesycje w produkywość Iwesycje w odwarzaie Iwesycje bruo Iwesycje eo Iwesycje maeriale Iwesycje iemaeriale Iwesycje bezpośredie Iwesycje porfelowe Iwesycje bruo- obejmują całość akładów iwesycyjych pooszoych w gospodarce zarówo a oworzeie zuŝyej części mająku rwałego jak eŝ a przyros środków rwałych Iwesycje eo- obejmują ylko e akłady, kóre przyoszą przyros mająku rwałego poad rozmiary juŝ isiejące Iwesycje ifrasrukurale- o akłady iwesycyje a wszelkiego rodzaju urządzeia iezbęde do zapewieia prawidłowego fukcjoowaia gospodarki. Iwesycje e dzielą się a akłady iwesycyje a ifrasrukurę echiczą i ifrasrukurę społeczą Iwesycje iowacyje- o akłady słuŝące modyfikacji doychczas wyworzoych wyrobów, udoskoaleiu isiejących echologii wywarzaia i sysemów orgaizacji produkcji Iwesycje rozwojowe- o wydaki mające a celu zwiększeie szeroko rozumiaego poecjału produkcyjego w zaczeiu wydajość urządzeń echiczych Iwesycje sraegicze o akłady o charakerze: Defesywym- zmierzające do ochroy przedsiębiorswa przed działaiem kokurecji lub przed iekorzysymi warukami arzucaymi przez dosawców Ofesywym- mające a celu umocieie pozycji firmy a ryku (p. worzeie filii, wchodzeie w związki kooperacyje) Defesywo-ofesywym- realizujące poprzedio wymieioe cele oraz umoŝliwiające prowadzeie własych prac aukowo-badawczych Przesłaki iwesowaia w przedsiębiorswach produkcyjych doyczą: Dochodów i produkcji Mająku rwałego Iych 5 6
Cele iwesowaia: Wybrae przez przedsiębiorswo przesłaki sają się celem iwesowaia Główym celem iwesowaia jes przerwaie i rozwój przedsiębiorswa Po co iwesować? Iwesowaie swarza częso okazje do wprowadzeia posępu echiczego Iwesycje mogą rówieŝ słuŝyć zwiększeiu siły przedsiębiorswa w sosuku do jego ooczeia Iwesycje słuŝą częso zmiaie specjalizacji firmy Iwesować moŝemy akŝe w celu zwiększeia płyości Podsawowym moywem agaŝowaia kapiału pieięŝego w iwesycje jes: koieczość rozwoju firmy wobec moŝliwości uray pozycji a ryku, dąŝeie do maksymalizacji warości mająku, firmy, posiadaie wolych środków, dąŝeie do zwiększeia zakresu wpływów czy eŝ zwiększeia presiŝu, Ŝądaie owych produków, acisk odbiorców oraz kokurecji. Srukura przedsięwzięcia iwesycyjego: Przedsięwzięcie iwesycyje Zadaie1 Zadaie2 Zadaie3 Zadaie4 Zadaie5 Obiek A Obiek B Obiek C Przedsięwzięcie iwesycyje- określamy jako kompleksowe zamierzeie rozwojowe firmy skokreyzowae, co do celu, zakresu rzeczowego, czasu i miejsca realizacji oraz przewidywaego okresu uŝykowaia (p. rozbudowa przedsiębiorswa, budowa owego zakładu). Przedsięwzięcie iwesycyje składa się z wielu zadań iwesycyjych o róŝym charakerze i zakresie Zadaie iwesycyje- o część przedsięwzięcia iwesycyjego, kóra moŝe fukcjoować iezaleŝie i zarazem przyosi kokrey wymierzoy efek produkcyjy bądź usługowy. Zadaia iwesycyje z kolei moŝe składać się z obieków iwesycyjych. Obiek iwesycyjy są o wyodrębioe pod względem echiczo-uŝykowym część zadań, jak budyki, budowle, zespoły maszy czy urządzeń, środki rasporu, ifrasrukura echicza. Proces iwesycyjy- moŝa zdefiiować jako całokszał czyości podejmowaych przez uczesiczące podmioy w realizacji określoej iwesycji. Obejmuje wiele czyości, składa się a iego wiele zjawisk ekoomiczych, społeczych Fazy procesu iwesycyjego Proces iwesycyjy składa się z 3 faz: Fazy przediwesycyjej (przygoowaia) Fazy realizacji (iwesycyja) Fazy operacyjej (eksploaacyjej) FAZA PRZEDINWESTYCYJNA- przygoowaia iwesycji do realizacji obejmuje wszyskie prace od momeu usaleia porzeby i celowości podjęcia iwesycji do momeu przysąpieia do jej realizacji. Dokouje się uaj aalizy i ocey zasadości podjęcia iwesycji. Za programowaie i sporządzeie plau fiasowaia iwesycji oraz selekcji wariaów formułuje się osaeczy projek lub wersję echiczo-ekoomiczą projeku. Faza przediwesycyja obejmuje w szczególości: Ideyfikacje moŝliwości iwesycyjych (sudium moŝliwości) określeie moŝliwości iwesycyjych lub specyfikacja projeków do dalszych badań Określeie wariaów iwesycji i wsępa ich selekcja- przygoowaie bardziej szczegółowych załoŝeń echiczo-ekoomiczych, kóre pozwolą a dokoaie wsępej selekcji wariaów iwesycji Sudium przedrealizacyje- przygoowaie raporu będącego osaeczą wersją projeku iwesycyjego Ocea i podjęcie decyzji- osaeczą weryfikacją ocey efekywości daego projeku saowiącą echiczą i ekoomiczą podsawę podjęcia decyzji o realizacji projeku Eapy fazy przediwesycyjej Faza a dzieli się a dwa eapy: programowaie i projekowaie Projek iwesycji powiie określać progozowae koszy jej realizacji, źródła pochodzeia środków fiasowych, zarówo własych jak i z zewąrz. Zajomość wielkości srumiei pieięŝych, kóre aleŝy przezaczyć a fiasowaie iwesycji. UmoŜliwia sporządzeie plau ich fiasowaia, obejmującego harmoogram zaporzebowaia a środki fiasowe, oraz harmoogram spłay zaciągięych poŝyczek i kredyów. Plaowaie iwesycji- pozwala a racjoale zarządzaie środkami publiczymi w sposób skoordyoway i zgodie z plaami rozwoju jedoski samorządu eryorialego oraz swarza waruki dla uakywiaia procesów pozyskiwaia środków budŝeowych 7 8
FAZA REALIZACYJNA- procesu rwa od momeu podjęcia decyzji iwesycyjej do rozpoczęcia produkcji czy działalości. Ma a celu przygoowaie dokumeacji echiczej i ekoomiczej realizowaej iwesycji Fazy realizacji obejmuje asępujące działaia: Prowadzaie egocjacji i zawieraie koraków z wykoawcami robó, dosawcami maszy, urządzeń oraz z isyucjami fiasowymi Przygoowaie osaeczych plaów echiczych projeków- wybór lokalizacji, opracowaie plaów iŝyieryjych, przygoowaie szczegółowych harmoogramów prac i dosaw Budowa Markeig przedprodukcyjy- promocję i reklamę przedprodukcyją Rekruację i szkoleie pracowików Przyjęcie obieku do eksploaacji i echiczy odbiór projeku W ramach eapu realizacji wyróŝiamy: Fazę przygoowaia orgaizacyjego robó Fazę budowy Fazę rozruchu FAZA OPERACYJNO-EKSPLOATACYJNO obejmuje wszyskie problemy związae z ormalą działalością przedsiębiorswa (odawiaie, moderizacje, powiększeie mająku, działaie resrukuryzacyje, ip) Cykl iwesycyjy Proces iwesycyjy realizoway jes w określoym cyklu iwesycyjym, obejmującym wszyskie prace składające się a wykoaie daego przedsięwzięcia iwesycyjego Cykl- o czas, związay z czyościami, kóre są porzebe a wykoaie przedsięwzięcia iwesycyjego Rodzaje cykli iwesycyjych Cykl bruo- czas obejmujący wszyskie czyości oraz uzasadioe i ieuzasadioe przesoje echologicze Cykl eo- o cykl bruo pomiejszoy o ieuzasadioe przesoje Cykl umowy-czyli czas realizacji iwesycji usaloy między parerami procesu w przepisywaych przez ich umowach Cykl wzorcowy- czas rwaia realizacji dla pewych grup iwesycyjych usaloych według wzorów, kóre powsają a podsawie podobych iwesycji Cykl rzeczywisy- fakyczy czas rwaia iwesycji Srukury w procesie iwesycyjym W procesie iwesycyjym moŝemy wyróŝić rzy srukury: Srukurę przedmioową- składa się a ią zespół podejmowaych i podjęych przedsięwzięć iwesycyjych w określoym czasie i obszarze, kóry worzą realizowae i podjęe zadaia iwesycyje o róŝej skali i przezaczeiu. Srukurę czyościową- worzy ją zespół działań i związków zachodzących między imi, regulacji i prawidłowości kszałujących proces iwesycyjy. Srukurę podmioową- obejmującą uczesików procesu iwesycyjego akich jak iwesor, klie, developer, jedoski projekowe, geologicze, geodezyje, jedoski wykoawswa budowlaego, adzór budowlay, dosawcy maszy i urządzeń, isyucje zajmujące się problemayką prawą i fiasową, isyucje reprezeujące ieres publiczy. Uczesicy procesu iwesycyjego Iwesor bezpośredi- przezacza o środki fiasowe w wyiku ich wydakowaia uzyskuje przyros lub odworzeie isiejących zasobów mająkowych. Iwesor pośredi- realizuje iwesycje ie we własym imieiu ale w imieiu iwesora bezpośrediego, ie wydakuje sam środków fiasowych ale pobiera od iwesora bezpośrediego wysępuje ajczęściej w sekorze publiczym. WyróŜiamy akŝe: Developer- a własy kosz i a włase ryzyko podejmuje działalość iwesycyją (produce), swoim działaiem mogą obejmować cały proces iwesycyjy oraz prawe fragmey ego procesu. Zarządca przedsięwzięcia iwesycyjego- orgaizuje proces iwesycyjy w imieiu, a kosz, ryzyko developera lub iwesora bezpośrediego. Zarządca jes podmioem uprawiającym proces iwesycyjy gdyŝ wyagrodzeie dla iego jes bardzo częso związae ze sprawością przeprowadzaia procesu iwesycyjego. Agecja rozwojowa- wykupują ere i przygoowują go pod iwesycje powodują wyczyszczeie spraw własościowych. Przedsiębiorswo budowlae, biura projekowe, geodezyje- częso spełiają fukcje developerskie 9 10
Rachuek efeku przedsięwzięć iwesycyjych Rachuek efekywości przedsięwzięć iwesycyjych obejmuje przygoowaie daych i sporządzeie ocey opłacalości przedsięwzięć iwesycyjych, aalizę poziomu ryzyka związaego z ich realizacją oraz podjęcie a ej podsawie decyzji iwesycyjej. Isoa rachuku opłacalości iwesycji Podsawą kaŝdej racjoalej iwesycji powia być zasada opłacalości iwesycji, zasada a wymaga zasosowaie akiego sposobu iwesowaia, kóry umoŝliwia uzyskaie odpowiediej relacji między osiągięymi efekami a poiesioymi akładami. Ujęcie ocey przedsięwzięcia iwesycyjego Ocea i aaliza ocey przedsięwzięcia iwesycyjego ma 2 ujęcia: 1) Pierwsze z ich jes podejściem idywidualego iwesowaia, kóry jes zaieresoway efekami przedsięwzięcia mającymi wpływ a jego pozycję fiasową (osiągamy zysk, czas zwrou poiesioego kapiału) 2) Ujęcie drugie (społecze)- o globaly zesaw efeków, akich jak worzoe miejsca pracy, dochody ludości i budŝeu lokalego, poprawa sau środowiska id. Efekami ymi są zaieresowai: poliycy, rządy, samorządy lokale. Zakres ocey efekywości iwesycji: Aalizę i oceę realości daego zamierzeia rozwojowego z puku widzeia waruków ograiczających o charakerze bilasowym Aalizę porówawczą polegającą a porówaiu wskaźików echiczoekoomiczych charakeryzujących dae zamierzeia rozwojowe z ich warościami w krajach wysoko rozwiięych gospodarczo oraz ajowocześiejszymi rozwiązaiami własymi Aaliza fiasowa polegająca a wykazaiu isieia wysarczających źródeł fiasowaia iezbędych zarówo do realizacji przedsięwzięcia iwesycyjego jak i dla jego późiejszej eksploaacji Waruki porzebe aby rachuek efekywości przedsięwzięcia iwesycyjego moŝa było uzać za skuecze arzędzie budŝeowaia: Powiie się o opierać a odpowiedich, zweryfikowaych załoŝeiach eoreyczych Właściwie odzwierciedlać rzeczywise efeky ekoomicze związae z realizacją przedsięwzięcia iwesycyjego Ujmować wszyskie akłady iwesycyje i korzyści w całym okresie realizacji i fukcjoowaia przedsięwzięcia Być uiwersalym (moŝliwość sosowaia do ocey wszyskich rodzajów i ypów przedsięwzięć iwesycyjych) UmoŜliwić zarówo bezwzględą jak i względą oceę efekywości Czyiki i zjawiska kszałujące współczese meody ocey efekywości przedsięwzięcia iwesycyjego o: Wzros zaczeia procesów iwesycyjych i koieczość ich uwzględiaia w procesie ocey efekywości przedsięwzięcia iwesycyjego Wzros poziomu i ryzyka prowadzeia działalości gospodarczej Koieczość uwzględiaia domiującego zaczeia skuków zewęrzych przedsięwzięć iwesycyjych dla gospodarki (p. w zakresie sau środowiska auralego) i saraiu o ich ujęcie w meodyce ocey efekywości Ieracjoalizację procesów iwesycyjych i koieczość uwzględiaia jej skuków w oceie poszczególych przedsięwzięć iwesycyjych Kompleksowe programy iwesycyje przygoowywae przez poszczególe podmioy gospodarcze (przedsiębiorswo, rząd, władze lokale) i porzebę syeyczej ocey ich efekywości) Aaliza i ciągłe róŝicowaie się form iwesowaia oraz koieczość dososowaia algorymów Meoda o zespół charakerysyczych orygialych kryeriów i zasad prowadzeia ocey efekywości przedsięwzięcia iwesycyjego. Szczegółowe algorymy wykorzysywae w daej meodzie są określae jako echiki ocey : główie w syuacji wymagającej bardzo drobiazgowych sposobów wyliczaia opłacalości przedsięwzięcia iwesycyjego. Procedury rachuku iwesycyjego (ermi uŝyway zamieie z pojęciem meody) ozaczają sposób posępowaia charakerysyczego dla określoej meody a pojęcie modele jes uŝywae przy załoŝoych meodach rachuku efekywości (iwesycyjego) Nakłady i efeky w procesie iwesycyjym Przedsięwzięcia iwesycyje przyoszą zazwyczaj róŝorakie korzyści, z kórych ylko część moŝe być wyraŝoa warościowo, bywa rówieŝ i ak Ŝe cały efek iwesycji ie poddaje się kwayfikacji. Nakłady i efeky związae z iwesycjami moŝa podzielić a: Wymiere o akie, kóre moŝa wyrazić warościowo 11 12
Niewymiere lub rudo wymiere moŝa je wyrazić liczbowo, ale ie moŝa ich wyrazić w jedoskach pieięŝych Elemey składowe ocey efekywości Oceę efekywości iwesycji aleŝy podzielić a 2 części: Rachukową azywaą rachukiem efekywości ekoomiczej Opisową- doyczy efeków iewymierych. Część a jes realizowaa głowie poprzez oceę jakościową oparą a opiiach eksperów i doświadczeń zagraiczych Rachuek efekywości ekoomiczej iwesycji- ogół obliczeń związaych z porówaiem efeków uzyskaych w okresie eksploaacji ze zrealizowaej iwesycji z akładami iezbędymi do ich osiągięcia Zasady sporządzaia rachuku efekywości gospodarczej: 1. zasada uiwersalości posuluje sosowaie akich modeli rachuku efekywości, kóre bez zmia lub przy iewielkich ylko modyfikacjach mogłyby słuŝyć do ocey opłacalości róŝych przedsięwzięć, a co ajwaŝiejsze powodowałoby dokoać zarówo bezwzględej, jak i względej ocey efekywości 2. zasada porówywalości akładów i efeków moŝa je rozparywać w dwóch aspekach: przedmioowym i czasowym. Przedmioowy w rachuku bierzemy ylko e efeky, kóre są wyikiem poiesioych akładów i ylko e akłady, kóre są iezbęde dla uzyskaia załoŝoych efeków. Czasowy zarówo akłady jak i efeky wysępują w róŝych, częso odległych okresach, a poado jede i drugie są rozłoŝoe w czasie. 3. zasada kompleksowego ujęcia elemeów rachuku- polega a uwzględieiu wszyskich składików i efeków, kóre pozosają w jakimś związku z aalizowaą decyzją iwesycyją. Aalizując iwesycje aleŝy pamięać, Ŝe choć kaŝde przedsięwzięci iwesycyje charakeryzuje się pewą samodzielością o saowi oo eleme składowy większej całości 4. zasada przyrosowego ujęcia rachuku do aalizy efekywości aleŝy brać ylko e elemey, kóre pojawiły się w wyiku zrealizowaia iwesycji 5. zasada obiekywizmu, dokładości, jedozaczości rachuku wymóg jedozaczości wyików ozacza usaleie akiej procedury jego prowadzeia aby uzyskae przy pomocy daej meody wyiki były akie same, iezaleŝie od ego, ko e rachuek sporządził. Wymóg e pozosaje w ścisłym związku z zasadą obiekywości, doyczy zwłaszcza daych liczbowych uwzględioych w rachuku. Obiekywizm w duŝym sopiu zaleŝy od isiejącego sysemu iformacji oraz kwalifikacji kadr. Dokładość rachuku zaleŝy od orgaizacji przeprowadzaia j. echik obliczeiowych Rodzaje rachuku efekywości ekoomiczej iwesycji kryerium: mome sporządzaia: prospekywy rerospekywy kryerium: cel: bezwzględy (absoluy) względy (relaywy, porówawczy) kryerium: sposób przeprowadzaia: rachuek wielowskaźikowy (wielokryeriowy, cząskowy) rachuek jedowskaźikowy (syeyczy) Rachuek ekoomiczy prospekywy rachuek opłacalości iwesycji prowadzoy w rybie ex- ae. Doyczy rzeczywisości, kórej jeszcze ie było, kóra ma dopiero asąpić. Opiera się a daych liczbowych przewidywaych, kórych ajwiększą część aleŝy określić z aką dokładością aby moŝa było przyjmować je w rachuku jako zae i zdeermiowae. Rachuek rerospekywy rachuek opłacalości prowadzoy w rybie ex-pos. Odosi się do przeszłości, ma więc charaker porówawczy i aaliyczy. Powiie być sporządzoy po zrealizowaej iwesycji, aby sprawdzić czy i w jakim sopiu przyjęe wcześiej załoŝeia odpowiadają rzeczywisości. Jes o waŝym źródłem iformacji, kóre mogą być wykorzysywae w przyszłej działalości iwesycji. Rachuek iwesycyjy bezwzględy (absoluy) pozwala a bezwzględą oceę daego projeku, z. daje odpowiedzi a pyaia, czy day projek iwesycyjy jes w świele przyjęych kryeriów ocey efekywy czy eŝ ie i w związku z ym zajdujemy odpowiedź a pyaie, czy ów projek moŝe być przyjęy (dopuszczoy) do realizacji, czy eŝ aleŝy go odrzucić. R efeky N akłady R < N czyli R-N<0 R = N czyli R-N=0 R > N czyli R-N>0 moŝemy przyjąć projek do realizacji Rachuek iwesycyjy względy pozwala a względą oceę rozparywaych efekywych projeków, z. daje odpowiedź a pyaie, kóry spośród ych efekywych 13 14
(dopuszczalych) projeków jes, ze względu a przyjęe kryeria ocey ajefekywiejszy, czyli daje odpowiedź a pyaie, jak realizować daą iwesycję. Rachuek bezwzględy a rachuek względy Główa róŝica między bezwzględym a względym rachukiem efekywości polega a ym, Ŝe bezwzględy umoŝliwia podjęcie decyzji iwesycyjej doyczącej pojedyczych przedsięwzięć iwesycyjych, a rachuek względy pozwala wybrać ajlepszy (projek) spośród efekywych. Meody bezwzględej opłacalości przedsięwzięć iwesycyjych. Kryeria sosowae w klasyfikowaiu meod bezwzględej ocey opłacalości przedsięwzięć iwesycyjych: uwzględiae w algorymie zmieości warości pieiądza w czasie ryzyko zakres przeprowadzaej ocey opłacalości. Ze względu a formy kosrukcyje (sposób przeprowadzaia) rachuek ekoomiczy moŝa rówieŝ podzielić a: Rachuek wielokryeriowy (wielowskaźikowy) Rachuek syeyczy (jedowskaźikowy) Rachuek wielokryeriowy (wielowskaźikowy) zawiera większą liczbę ocey iwesycji. W rachuku ym wykorzysuje się akie kryeria ocey iwesycji: wydajość pracy, maeriałochłoość, eergiochłoość, reowość produkcji, płyość fiasową, obroowość. Poszczególe kryeria pozwalają łączie a wielosroą i pogłębioą oceę iwesycji. JedakŜe rachuek e cechuje się podsawowym makameem polegającym a ym, Ŝe ie zapewia o jedozaczości ocey, gdyŝ kszałowaie się poszczególych wskaźików moŝe być róŝokierukowe (p. wzros wydajości pracy moŝe spowodować zwiększeie..) Rachuek syeyczy (jedowskaźikowy) w przeciwieńswie do rachuku wielokryeriowego pozwala a oceę iwesycji za pomocą jedego lub kilku syeyczych wskaźików, jakimi mogą być: Sopa zysku Warość adwyŝki bruo Warość zakualizowaa eo Wewęrza sopa zwrou Rachuek e, jakkolwiek ie pozwala a ujęcie ych cech przedsięwzięcia, kórych ie moŝa wyrazić warościowo, o zawiera podsawowe (ajwaŝiejsze) składiki (przychody ze sprzedaŝy, wydaki) i paramery (sopę dyskoową, okres budowy, eksploaacji) kszałujące poziom efekywości iwesycji. Ze względu a horyzo czasowy rachuek ekoomiczy dzieli się a: Rachuek krókookresowy (jedoroczy) obejmuje w swej reści wielkości jedorocze lub przecięe (średie) z kilku la Rachuek długookresowy (wielolei) zawiera w swej reści wielkości doyczące wielu la. Wyiki rachuku efekywości ekoomiczej umoŝliwia podmioom gospodarczym uzyskać odpowiedzi a pyaia: Czy opłaca się agaŝować akłady kapiałowe w dae przedsięwzięcie iwesycyje Czy ie podejmować się jego realizacji Kóry spośród rozparywaych efekywych wariaów jes ajkorzysiejszy Jaki wpływ będzie miało dae przedsięwzięcie a wyiki produkcyje, ekoomicze, ochroę środowiska i waruki pracy Czy i w jakiej skali isieje moŝliwość uzyskaia kredyu iwesycyjego i czy isieją moŝliwości jego spłay wraz z odsekami w określoym czasie Jakie są moŝliwości sprzedaŝy produków po kokurecyjych ceach W jakim sopiu muszą być wykorzysae zdolości produkcyje, zwłaszcza w począkowym okresie eksploaacji projekowaego przedsięwzięcia rozwojowego, aby projek ie przyosił sra. Nakłady moŝa podzielić a: Iwesycyje BieŜące Nakłady iwesycyje o wszelkie akłady goówkowe, częso określae miaem iicjujących wydaków, umoŝliwiające podjęcie i zrealizowaie określoego przedsięwzięcia (p. wybudowaie fabryki, zakupieie środka rwałego, przeprowadzeie badań aukowych i ich wdroŝeie, wyposaŝeie firmy w rzeczowe środki rwałe). Źródłem pokrycia ych akładów są przede wszyskim środki włase uzupełiae częso środkami obcymi (kredyami, poŝyczkami). Nakłady bieŝące pooszoe są sukcesywie w związku z eksploaacją owo uruchamiaych zasobów powsałych w wyiku działalości iwesycyjej. Warościowy wymiar akładów 15 16
bieŝących o w zaleŝości od szczegółowych form i meod rachuku efekywości koszy eksploaacji (koszy bieŝące produkcji lub bieŝące (operacyje) wydaki pieięŝe). Paramery rachuku efekywości ekoomiczej iwesycji: Okres obliczeiowy rachuku Sopa dyskoowa Cey Okres obliczeiowy (m) rachuku efekywości obejmuje okres budowy (b) i okres eksploaacji obieku (). Okres budowy wyzacza się ajczęściej a podsawie doychczasowych doświadczeń, obejmujących ormaywów cykli budowy, projeków orgaizacji robó budowlao-moaŝowych, saowiących iegralą część dokumeacji echiczo-ekoomiczej realizacji daego przedsięwzięcia. Z meodyczego puku widzeia kwesia o podsawowym zaczeiu jes w rachuku efekywości wyzaczeie graicy okresu eksploaacji Współczyik dyskoowy Meoda dyskoowa słuŝy akiemu zmiejszeiu warości przyszłych, by były porówywale z bieŝącymi. Odbywa się o poprzez moŝeie warości pieięŝych z kolejych la przez współczyik dyskoowy. Współczyik dyskoowy wyraŝa się wzorem: Sopa dyskoowa r = KB*w1+KW*w2 w1+w2=1 gdzie: KB kosz kapiału obcego, KW kosz własego kapiału w1 udział kapiału obcego, w2 udział kapiału własego Cey Z puku widzeia wpływu cey a poziom sopy dyskoowej moŝa wyróŝić: Cey sałe Cey zmiee (progozowae) I ak: 1) JeŜeli warość przepływów pieięŝych eo lub iych podobych kaegorii ujmowae są w rachuku efekywości w ceach zmieych, o korygować je aleŝy współczyikami dyskoowymi obliczaymi wg sopy dyskoowej 2) JeŜeli zaś warości e ujmowae są w rachuku efekywości w ceach sałych, o korygować je aleŝy współczyikami dyskoowymi obliczaymi wg sopy dyskoowej, ale pomiejszoej o sopę iflacji. Meody rachuku efekywości charakeryzuje się: 1 a = (1 + r), gdzie r sopa dyskoowa Skosruowaiem a określeiu idywidualych korzyści iwesora Tedecje do uproszczeń Uwzględieiem w procesie wyboru ie ylko efeków wyraŝoych rachukowo lecz akŝe kryeriów pozarachukowych (psychologiczych i iemierzalych). Wśród meod wykorzysywaych a szczeblu mikroekoomiczym moŝemy wyróŝić meody: Saycze (zwae prosymi lub jedoroczymi) opare a relacji między akładami i efekami a czasem. Dyamicze (azywae rozwiięymi lub dyskoowymi) opare a sopie proceowej, ryzyku, iflacji Saycze meody ocey przedsięwzięć iwesycyjych - Saycze meody ocey przedsięwzięć iwesycyjych azywae są rówieŝ meodami prosymi lub iedyskoowymi). Są o meody, kóre w aalizie efekywości iwesycji ie Sopa dyskoowa jes miarą sosowaego oproceowaia kapiału, kóre co ajmiej rzeba uzyskać, by zwrócić odseki od kredyu lub zrówowaŝyć uracoe odseki od lokay aleraywej. uwzględiają zmiay warości pieiądza w czasie. - Saycze meody ocey przedsięwzięć iwesycyjych charakeryzują się prosoą, są ieskomplikowae pod względem obliczeiowym i ławe w ierpreacji. 17 18
- Cechą charakerysyczą meod sayczych jes ocea przedsięwzięć iwesycyjych poprzez określeie relacji roczych wpływów z iwesycji i całkowiych omialych akładów iezbędych do jej realizacji. Cechy charakerysycze meod sayczych: Nie uwzględiają zmieej warości pieiądza w czasie Prose pod względem obliczeiowym i ławe w ierpreacji Dosarczają szybkich, aczkolwiek uproszczoych oce Zaley meod sayczych: Prosoa Ławość w uŝyciu Komuikaywość Jasość formuł Nie wymagają szczegółowych daych Przysępe dla szerokiego groa prakyków Szybkość w dosarczaiu daych Wady meod sayczych: Nieuwzględiaie rozkładu płaości w czasie Niepewość co do uzyskaych przyszłych dochodów, kóre są jedyie wielkościami oczekiwaymi Koszy iewykorzysaia moŝliwości związaych z wygeerowaiem przyszłych dochodów Dowoly sposób dobieraia warości graiczej Igorowaie zmieej warości pieiądza w czasie Brak moŝliwości porówaia projeków o róŝych klasach ryzyka Nie uwzględiaie iflacji, kóra wpływa a zmiejszeie dochodów realych. Przesłaki do sosowaia meod sayczych w oceie projeków iwesycyjych: Wsępa faza procesu przygoowaia przedsięwzięcia Przedsięwzięcie o sosukowo krókim ekoomiczym cyklu Ŝycia Przedsięwzięcia o iewielkiej skali Najczęściej sosowae meody prose ocey efekywości przedsięwzięć iwesycyjych: Okres zwrou akładów iwesycyjych Księgowa sopa zwrou Rachuek progów reowości Aaliza wraŝliwości Prosy okres zwrou (Payback Period - PB) saowi przedział czasu, w kórym przychody eo ze zrealizowaej iwesycji. Jes więc liczba la jaka jes iezbęda a odzyskiwaie całkowiych akładów poiesioych a iwesycję. Prosy okres zwrou 1. Pojedyczy projek iwesycyjy moŝe zosać przyjęy do realizacji, jeŝeli obliczoy dla iego czas ze zrówaia akładów iwesycyjych z adwyŝkami fiasowymi uzyskaymi w poszczególych laach jes krószy lub rówy okresowi graiczemu czyli okresowi jaki określił iwesor za dopuszczaly a zrealizowaie iwesycji. 2. Przypadku aalizy kilku aleraywych efekywych projeków iwesycyjych, czyli akich, dla kórych okres zwrou jes krószy od okresu graiczego do realizacji przyjmuje się projek charakeryzujący się ajkrószym okresem zwrou. 3. NaleŜy jedak zazaczyć, Ŝe aaliza efekywości iwesycji ie powia być opara wyłączie a meodzie okresu zwrou. Projeky uzae za efekywe w ej meodzie powiy być poddae dalszej aalizie przy wykorzysaiu iych meod rachuku efekywości iwesycji. Prosy okres zwrou moŝa obliczyć jako sosuek akładów iwesycyjych do roczych dochodów pieięŝych i z iwesycji przy pomocy asępującego wzoru: PB = I/CF gdzie: PB okres zwrou akładów, I - poiesioe akłady iwesycyje CF średiorocza adwyŝka fiasowa PowyŜszy wzór moŝe być wykorzysyway do ocey przedsięwzięć iwesycyjych ylko wedy, gdy wpływy pieięŝe ze zrealizowaego przedsięwzięcia są jedakowe w kolejych laach. Meoda okresu zwrou akładów jes jedą z ajczęściej sosowaych meod ocey efekywości iwesycji zaliczaych do gamy meod sayczych, czyli akich meod, kóre ie uwzględiają zmiay warości pieiądza w czasie. Meoda a ie aalizuje reowości realizowaego projeku ylko określa czas iezbędy do odzyskaia poiesioych akładów. Czas iezbędy do odzyskaia poiesioych akładów określa się zazwyczaj od momeu zakończeia iwesycji (z aalizy zwykle włącza się czas realizacji iwesycji) do momeu, kiedy suma dodaich przepływów pieięŝych zrówa się z suma akładów iwesycyjych. Czas odzyskaia poiesioych akładów o jedye kryerium wykorzysywae do ocey poszczególych projeków iwesycyjych. W meodzie ej zakłada się, Ŝe im miejsza warość okresu zwrou, czyli im krószy czas zwrou poiesioych akładów ym lepiej. 19 20
Wyika o z faku, Ŝe krószy okres zwrou pozwala z jedej sroy zmiejszyć ryzyko związae z realizowaą iwesycją, a z drugiej zaś sroy zaiwesować wcześiej zwrócoe środki w aleraywe przedsięwzięcia iwesycyje. PB =I/CF Ozaczeia: PB okres zwrou akładów I poiesioe akłady iwesycyje CF średiorocza adwyŝka fiasowa PowyŜszy wzór moŝe być wykorzysyway do ocey przedsięwzięć iwesycyjych ylko wedy, gdy wpływy pieięŝe ze zrealizowaego przedsięwzięcia są jedakowe w kolejych laach. PROSTY OKRES ZWROTU Zadaie 1 Firma kupiła maszyę produkcyją za 25000 zł, a przewidywae wpływy pieięŝe w rakcie 8 la uŝykowaia maszyy wyoszą po 5000 zł. Zgodie z formułą, okres zwrou akładów iwesycyjych wyosi: PB = I/CF = 25000/5000 = 5 la Iwesycja a zwróciłaby się po 5 laach. Wzór a okres zwrou dla iwesycji, w kórych wysępują iejedakowe wpływy pieięŝe w kolejych laach ma asępującą posać: PB r = ( 1) + K CF Ozaczeia: PB okres zwrou akładów r (-1) rok przed zakończeiem spłay K iepokryy kosz a począku roku, w kórym asępuje spłaa CF adwyŝka fiasowa w roku, w kórym asępuje spłaa. Obliczaie warości okresu zwrou przy pomocy powyŝszego wzoru odbywa się poprzez sumowaie warości adwyŝek fiasowych w kolejych laach do momeu aŝ asąpi zrówaie z akładami. Zadaie 2 Firma Alfa rozwaŝa przyjęcie do realizacji jedo z dwóch przedsięwzięć iwesycyjych, kórych realizacja ma koszować 135000 zł. Firma Alfa usaliła graiczy poziom okresu zwrou a 3 laa. Na podsawie poiŝszych przepływów pieięŝych dla rozwaŝaych projeków określ, kóry powiie zosać przyjęy do realizacji. Tabela 1. Przepływy pieięŝe dla przedsięwzięć iwesycyjych A i B. Koiec roku Przedsięwzięcie iwesycyje A Przedsięwzięcie iwesycyje B 1 62000 48000 2 57000 57000 3 52000 64000 4 52000 67000 5 50000 69000 6 48000 67000 Tabela 2. Skumulowae przepływy pieięŝe dla przedsięwzięć iwesycyjych A i B. Koiec Przedsięwzięcie A Przedsięwzięcie B roku bieŝące skumulowae bieŝące skumulowae 0-135000 -135000 1 62000-73000 48000-87000 2 57000-16000 57000-30000 3 52000 36000 64000 34000 4 52000 88000 67000 101000 5 50000 138000 69000 170000 6 48000 186000 67000 237000 Okres zwrou akładów wyiesie: Przy realizacji przedsięwzięcia iwesycyjego A: PB = r K 16000 + = 2 + CF 52000 2, la ( 1) = 3 Przy realizacji przedsięwzięcia iwesycyjego B: PB Zaley prosego okresu zwrou. K 30000 r( 1) + = 2 + = 2, 47la CF 64000 = Do zale meody prosego okresu zwrou akładów zaliczamy o, Ŝe: Jes o meoda ława do obliczeia Meoda a daje obraz płyości realizowaej iwesycji Meoda a pozwala wyelimiować iwesycje o dłuŝszym okresie zwrou. Wady prosego okresu zwrou. Do wad meody okresu zwrou akładów zliczamy o, Ŝe: Nie uwzględia wpływu a iwesycje zmiay warości pieiądza w czasie 21 22
Nie bierze pod uwagę wpływu ryzyka a realizację iwesycji Igoruje rozłoŝeie w czasie pooszoych koszów i uzyskiwaych zysków W oceie iwesycji ie uwzględia się przepływów pieięŝych jakie mają miejsce po okresie zwrou akładów Nie daje odpowiedzi a pyaie o reowość iwesycji Nie aleŝy go sosować do ocey iwesycji w iepewych i iesabilych gałęziach przemysłu podaych a gwałowe zmiay echiki. Księgowa sopa zwrou. Według H. Johsoa: Księgowa sopa zwrou jes drugą ajsarszą meodą ocey projeków iwesycyjych. Podsawą obliczeń jes wpływ projeku a bilas przedsiębiorswa w posaci przyrosów róŝicowych, o jes zmiay wielkości zysku związaej realizacją daego projeku. Księgowa sopa zwrou (Accouig Rae of Reur ARR) saowi proceowy sosuek przecięego zysku eo do wielkości akładów iwesycyjych. MoŜa ją obliczyć przy wykorzysaiu asępującego wzoru: Z ARR = I Ozaczeia: ARR księgowa sopa zwrou Z zysk eo I akłady iwesycyje W zaleŝościom od sposobu obliczaia wielkości wysępujących w licziku i miaowiku wzoru a księgową sopę zwrou, moŝa wyróŝić kilka odmia księgowej sopy zwrou, a miaowicie: Z + O ARRI = 100 I Z ARR II = I ARR ARR III = IV = W Z I 100 100 100 Z 100 I 2 Ozaczeia: ARR księgowa sopa zwrou Z zysk eo Z średioroczy zysk eo I całkowie akłady iwesycyje I W akłady włase O rocze odseki od kredyów Formuły ARR I i ARR II bazują a wielkościach roczych. Pukem wyjścia przy ich obliczaiu jes wybór pewego ormalego, reprezeaywego roku w okresie rwaia projeku iwesycyjego. Dae doyczące ego ypowego roku powiy w sposób ajbardziej peły charakeryzować cały okres fukcjoowaia obieku, cechujący się m.i. pełym wykorzysaiem zdolości produkcyjych. W prakyce, wybór akiego roku moŝe przysparzać problemy. Zarówo wielkość produkcji, jak i wysokość odseek od zaciągięych kredyów oraz przepisy podakowe ulegają, bowiem zmiaom w poszczególych laach. Ze względu a e rudości, propouje się przy obliczaiu księgowej sopy zwrou wykorzysaie wielkości przecięych, uwzględioych w formułach ARR III i ARR IV. Pojedyczy projek iwesycyjy moŝe zosać przyjęy do realizacji, jeŝeli obliczoa dla iego warość księgowej sopy zwrou jes wyŝsza od sopy graiczej. Naomias w przypadku aalizy kilku aleraywych efekywych projeków iwesycyjych czyli akich, dla kórych warość księgowej sopy zwrou jes wyŝsza od sopy graiczej do realizacji przyjmuje się projek charakeryzujący się ajwyŝszą warością księgowej sopy zwrou Zadaie 1 Projek iwesycyjy wymaga poiesieia począkowych akładów iwesycyjych w kwocie 5000 PLN. Projek e będzie geerował zysk eo w kwocie 800 PLN w kaŝdym roku z okresu Ŝycia projeku oszacowaego a 8 la. Obliczymy księgową sopę zwrou. Iwesor usalił graiczą sopę zwrou a poziomie koszu kapiału iezbędego dofiasowaia iwesycji w wysokości 12 %. PoiewaŜ przewidyway zysk eo jes aki sam w kaŝdym roku w okresie Ŝycia projeku, o przecięy roczy zysk eo będzie wyosił Z = 800. Począkowe akłady iwesycyje zosały oszacowae a poziomie N=5000. Zaem księgowa sopa zwrou wyiesie 16%, bo: ARR = Zadaie 2 800 = 0,16 5000 23 24
Firma zamierza zrealizować pewą iwesycje. Do ocey przyjęo dwa projeky iwesycyje. W obu przypadkach przewidywae akłady wyiosą 100000 zł. Zgodie z pierwszym projekem iwesycja będzie fiasowaa z kapiału zakładowego (własego) w wysokości 60000 zł oraz z kredyu bakowego w kwocie 40000 zł. W przypadku realizacji drugiego projeku iwesycyjego firma zaciągie 20000 zł kredyu i zaagaŝuje 80000 zł kapiału własego. Określoa przez iwesora graicza sopa reowości wyosi 12%. Okres realizacji iwesycji wyosi w obu przypadkach 1 rok (=4), a eksploaacja obieku przewidywaa jes a 6 la. Dae liczbowe iezbęde do obliczeia róŝych wariaów księgowej sopy zwrou zawiera ablica 1. Tablica 1. Wyszczególieie 1 2 3 4 5 6 Projek iwesycyjy I Przychody ze sprzedaŝy w zł Koszy całkowie w ym: - amoryzacja Odseki Zysk bruo Podaek dochodowy (40% zysk eo) Zysk eo 143200 107400 13000 5600 35800 14320 21480 158400 116900 14200 4800 39600 15840 23750 162800 122100 14600 4000 43700 1628 24420 169600 12720 1490 320 4240 1596 2544 172500 129400 13600 2400 43100 17240 25860 178800 134100 13200 1600 44700 17880 26820 Obliczeia związaymi z poszczególymi wariaami księgowej sopy zwrou: Dla II projeku iwesycyjego: 26880 + 1926 ARR = 100 100000 1 = 26880 ARR = 100 80000 2 = 33,60% 26620 ARR 3 = 100 = 26,62% 100000 26620 ARR 4 = 100 = 53,24% 100000 2 Dla projeku I: Zq Z = N Z = 28,80% 21480 + 23760 + 24420 + 25440 + 25860 + 26820 = 24630 6 Dla I projeku iwesycyjego: 25440 + 3200 ARR = 100 100000 1 = 25440 ARR = 100 60000 2 = 42,40% 24630 ARR 3 = 100 = 24,63% 100000 24630 ARR 4 = 100 = 49,26% 100000 2 28,64% Zaley i wady meody księgowej sopy zwrou. Zaley Jes prosa i zrozumiała Uławia prowadzeie obliczeń porzebe iformacje są zwykle dosępe. Aaliza progu reowości Wady Nie uwzględia zmieości warości pieiądza w czasie Przy jej obliczaiu bierze się pod uwagę warości omiale Opiera się a zysku, jako mieriku korzyści eo przedsięwzięcia iwesycyjego Na jej podsawi ie moŝa zbudować obiekywego bezwzględego kryerium decyzyjego (wymaga arbiralego i obiekywego usaleia warości graiczej sopy zwrou Nie moŝa jej sosować dla przedsięwzięć iwesycyjych cechujących się róŝym poziomem ryzyka. Aaliza progu reowości jes jedym z arzędzi badaia relacji między zmiaami produkcji a zmiaami koszów i ich wpływu a wyik fiasowy a ym samy, a opłacalość. Nazwaa jes akŝe aalizą produku kryyczego (Break Eve Poi Aylysis BEP). Puk, w kórym realizowae przychody ze sprzedaŝy dokładie pokrywają poiesioe koszy osi azwę progu reowości. Firma osiąga zaem próg reowości, gdy reowość sprzedaŝy jes rówa zero (ie osiąga ai zysku, ai ie poosi eŝ sray) Sałe koszy produkcji Koszy sałe są iezaleŝe od wielkości produkcji (p. amoryzacja budyków fabryczych, płace kierowicwa, opłay za dzierŝawę samochodów dosawczych, koszy leasigu, maeriały biurowe, id) Zmiee koszy produkcji 25 26
Koszy zmiee zmieiają się, gdy ulega zmiaie wielkość produkcji (p. koszy maeriałów bezpośredich, surowców, maeriałów bezpośredich, robocizy bezpośrediej, eergii zuŝyej do produkcji) 2 sposoby wyzaczaia progu reowości 1. meoda rówań maemayczych 2. meoda graficza ZałoŜeia upraszczające: wielkość produkcji wyworzoej w badaym okresie jes rówa ilości produkcji sprzedaej koszy sałe produkcji są jedakowe dla kaŝdej wielkości produkcji całkowie koszy zmiee są proporcjoale do rozmiarów produkcji, a jedoskowe koszy zmiee kszałują się a ym samym poziomie jedoskowa cea sprzedaŝy poszczególych wyrobów ie zmieia się w czasie lub wraz ze zmiaą skali produkcji w badaym okresie poziom jedoskowych koszów zmieych i sałych koszów produkcji ie zmieia się w całym badaym okresie. Obliczeia pomocicze Przychody ze sprzedaŝy P = Cj * X P- całkowie przychody ze sprzedaŝy Cj- jedoskowa cea sprzedaŝy X- wielkość produkcji Koszy całkowie K = Z + S K koszy całkowie Z koszy zmiee S koszy sałe Koszy zmiee Z = Zj * X Zj jedoskowe koszy zmiee Próg reowości Próg reowości o aka wielkość produkcji, przy kórej wszyskie koszy produkcji zosaą pokrye przez przychody ze sprzedaŝy, a więc: P=K Cj * X = S + Zj * X Próg reowości w ujęciu ilościowym BEP 1 BEP 1 = X = S / Cj - Zj Próg reowości BEP 1 przedsawia wielkość produkcji rówą wielkości sprzedaŝy (wyraŝoą ilościowo), dla kórej przychody ze sprzedaŝy zrówają się z poiesioymi koszami operacyjymi Próg reowości w ujęciu warościowym BEP 2 BEP 2 = BEP 1 *Cj = (S / Cj - Zj) * Cj Próg reowości w ujęciu warościowym pozwala określić wielkość przychodów ze sprzedaŝy BEP 2, dla kórej asąpi jej zrówaie z poiesioymi koszami operacyjymi. Próg reowości w ujęciu proceowym BEP 3 BEP 3 = BEP 1 / Pm * 100% Określa jaki jes sopień wykorzysaia zdolości produkcyjej lub sopień zaspokojeia przewidywaego popyu Zysk operacyjy Porówaie warości sprzedaŝy i koszów całkowiych umoŝliwia poado usaleie przewidywaego poziomu zysku z pełym wykorzysaiem zdolości produkcyjej (Zo). Wielkość ą obliczamy według wzoru: Zo = P K sąd: Zo= Cj * X - (S + Zj * X) Próg reowości Zadaie 1 W przedsiębiorswie jes wywarzay wyrób A, kórego jedoskowe koszy zmiee wyoszą 7,50zł/sz. Koszy sałe kszałują się a poziomie 70 ys. zł roczie. Usaloo, Ŝe przy ceie 10zł/sz. przewidyway popy a e wyrób wyiesie 80000sz w ciągu roku. NaleŜy przeprowadzić aalizę progu reowości dla ego przedsiębiorswa. 1. W ujęciu ilościowym próg reowości wosi: BEP 1 =70000 / (10-7,5) = 28 000sz. 2. W ujęciu warościowym wielkość progu reowości wyosi: BEP 2 = 28 000* 10 = 280 000zł 3. Próg reowości jako sopień zaspokojeia przewidywaego popyu (proceowo) wyosi: Wb = 28 000 / 80 000 * 100% = 35% Aaliza wraŝliwości polega a przedsawieiu efekywości projeku iwesycyjego w zaleŝości od zmiay kluczowych dla projeku czyików i załoŝeń ekoomiczych. Aaliza 27 28
a polega a zbadaiu kilku główych czyików charakeryzujących projek m.i. są o: poziom przychodów ze sprzedaŝy, dyamika wzrosu przychodów, marŝa operacyja, kosz kapiału czy poziom koszów operacyjych. Wyik akiego badaia pomaga zarządzającym podjąć decyzje bądź dokoać rekalkulacji projeku iwesycyjego. W wyiku zasosowaia ej aalizy pozaje się sopień wraŝliwości projeku a zmiaę waruków fiasowaia, a zmiaę poziomu przychodów oraz zmiaę iych załoŝoych elemeów. Dzięki emu moŝa pozać poecjale zagroŝeie dla wykoalości projeku i eweualie przygoować a ich pojawieie się. Graiczy poziom jedoskowej cey sprzedaŝy Graiczy poziom ozacza, Ŝe przy maksymalej zdolości produkcji (p. załoŝoej wielkości sprzedaŝy, pełym efekywym popycie) i określoym poziomie iych czyików, zagwarauje się jedyie osiągięcie progu reowości. Graiczy poziom jedoskowej cey sprzedaŝy moŝa przedsawić a podsawie formuły: Cj mi = (Zj * X + S) / X = Zj + S / X gdzie: Cj mi graiczy poziom jedoskowej cey sprzedaŝy X zakładaa wielkość sprzedaŝy Przykład: Koszy sałe pewej iwesycji wyoszą 12000zł. Jedoskowe koszy zmiee wyoszą 6zł, a progozowaa wielkość produkcji 2500sz. Ile powia wyosić mi cea sprzedaŝy? Graiczy poziom jedoskowych koszów zmieych, określa rówaie: Cj mi = (Zj * X + S) / X = Zj + S / X A więc: Cj mi =6 + 12 000 / 2 500 = 10,80zł Graiczy poziom jedoskowych koszów zmieych Zj max = (Cj * X - S) / X = Cj S / X gdzie: Zj max graiczy poziom jedoskowych koszów zmieych Przykład: Realizacja przedsięwzięcia iwesycyjego pozwala sprzedać 1500sz. wyboru roczie po ceie 1200zł za szukę. Koszy powiy się ukszałować a poziomie 81000zł roczie. Jaki powiie być graiczy poziom koszów zmieych ego przedsięwzięcia? Zj max = 1200 81000 / 1800 = 1155zł Graiczy poziom jedoskowy koszów zmieych powiie być ukszałoway a poziomie 1155zł. Wady aalizy wraŝliwości Prezeuje wyiki bez korelacji z prawdopodobieńswem zajścia daego zdarzeia Jedorazowo moŝemy zmieić ylko jede z czyików, gdyŝ w przeciwym razie ie pozamy wpływu poszczególych warości a wyik końcowy Uproszczoe, częso ie odpowiadające rzeczywisości załoŝeie o iezmieości pozosałych zmieych, ie będących przedmioem aalizy Brak moŝliwości określeia warości prawdopodobieńswa wysąpieia określoych zmia daych zmieych Zaley aalizy wraŝliwości: SłuŜy do ideyfikowaia ryzyka wskazując obszary, kóre powiy być przedmioem głębszej aalizy Jes uŝyecza w przypadku przedsięwzięć rozwojowych Jej wyiki moŝa wykorzysać w iych meodach aalizy ryzyka UmoŜliwia określeie zw. margiesów bezpieczeńswa Margies bezpieczeńswa projeku iwesycyjego, rozparyway w kaegorii jedoskowej cey sprzedaŝy określa asępująca formuła Mc = (Cj - Cj mi ) / Cj * 100% Cj mi - graiczy poziom jedoskowej cey sprzedaŝy Margies bezpieczeńswa projeku iwesycyjego, rozparyway w kaegorii poziomu jedoskowego koszu zmieego produkcji, przedsawia rówaie: Mz = (Zj max - Zj) / Zj * 100% Zj max graiczy poziom jedoskowych koszów zmieych Przykład Dokoać aalizy progu reowości i wraŝliwości projeku iwesycyjego dyspoując poiŝszymi daymi: Popy a wyrób, przy ceie 80zł, szacoway jes a 15000 szuk roczie, Jedoskowe koszy zmiee wyoszą 40zł/sz. a koszy sałe 90000 roczie Przewiduje się, Ŝe w wyiku zmia waruków rykowych koiecze będzie dla urzymaia popyu a doychczasowym poziomie obiŝeie cey 0 15% Przewiduje się, Ŝe wzrosą rówieŝ jedoskowe koszy zmiee o 18% BEP ilościowo: BEP 1 = 90000/(80-40)=2250sz. BEP warościowo: BEP 2 = (90000 / (80-40)) * 80 = 180 000sz Zysk operacyjy przy pełym wykorzysaiu zdolości produkcyjych wyosi (w zł): 29 30
Zo=15 000 * (80-40) 9 000= 510 000zł Graiczy poziom jedoskowej cey sprzedaŝy: Cj mi = (40*15 000+ 90 000) / 150 000 = 46zł Graiczy poziom jedoskowych koszów zmieych: Zj max = (80 * 15 000 90 000) / 15 000 = 74zł Margies bezpieczeńswa z uwagi a jedoskową ceę sprzedaŝy: Mc = ((80-46) / 80) * 100% = 42,5% Margies bezpieczeńswa ze względu a jedoskowy kosz zmiey: Mz = ((74 40) / 40) * 100% = 85% Próg reowości badaego przedsięwzięcia po przewidywaym pogorszeiu się waruków fukcjoowaia firmy realizującej projek iwesycyjy (obiŝka cey do 68zł oraz wzros jedoskowych koszów zmieych do 47,20zł) w poszczególych ujęciach wyoszą: BEP ilościowo: BEP 1 = 90 000 / (68-47,20) = 4327 szuk BEP warościowo: BEP proceowo: Graiczy poziom jedoskowej cey sprzedaŝy: Cj mi = (47,2 * 15 000 + 90 000) / 15 000 = 53,20 Graiczy poziom jedoskowych koszów zmieych: Zj max = (68 * 15 000 90 000) / 15 000 = 62zł Margies bezpieczeńswa z uwagi a jedoskową ceę sprzedaŝy: Mc = ((68-53,20) / 68) * 100% =21,76% Margies bezpieczeńswa ze względu a jedoskowy kosz zmiey Mz= ((62 40) / 40) * 100% = 55% Na podsawie orzymaych wyików moŝa swierdzić, Ŝe realizacja rozparywaego projeku iwesycyjego będzie dla przedsiębiorswa opłacala, awe po pogorszeiu się syuacji firmy. Ogóle wioski Wysoki poziom progu reowości ie jes wskazay Im wyŝszy jes poziom koszów sałych, ym wyŝszy jes próg reowości Im wyŝsza jes róŝica między jedoskową cea sprzedaŝy, a jedoskowym koszem zmieym, ym iŝszy jes próg reowości Im wyŝszy jes margies bezpieczeńswa, ym miejsze jes ryzyko projeku iwesycyjego Dyamicze meody ocey projeków iwesycyjych Meody dyskoowe Dyamicze meody ocey projeków iwesycyjych (azywae iaczej rozwiięe lub wielo-okresowe) w przeciwieńswie do meod sayczych uwzględiają ieregulare wpływy i wydaki pieięŝe, jakie iwesor poosi w związku z projekem iwesycyjym. Bardziej poprawie obrazują oe efekywość iwesycji, ale ich sosowaie wymaga juŝ zajomości wiedzy ekoomiczej, dokładiejszych daych o projekcie, wielu obliczeń pomociczych. Celowi emu słuŝy dyskoowaie pozwalające a sprowadzeie akładów i efeków realizowaych w róŝych okresach czasu. Dlaego eŝ dyamicze meody ocey projeków iwesycyjych oszą azwę meod dyskoowych. Do podsawowych meod dyamiczych zaliczamy: Meoda NPV (meoda warości zakualizowaej eo) Meoda IRR (wewęrzej sopy zwrou) Meoda MIRR (wewęrzej zmodyfikowaej sopy zwrou) Meoda PI (wskaźik reowości) Meoda NPV NPV- warość zakualizowaa eo daego przedsięwzięcia określaa jes jako warość orzymaa przez zdyskoowaie, oddzielie dla kaŝdego roku, róŝicy pomiędzy przychodami oraz wydakami pieięŝymi przez cały okres isieia projeku (przy określoym poziomie sopy dyskoowej). RóŜica dyskoowa jes zazwyczaj a mome, w kórym przewidziae jes rozpoczęcie prac ad projekem. Warość NPV oblicza się z poiŝszego wzoru: NCF NPV= (1 r = 0 + ) gdzie: NPV jes warością zakualizowaą eo, NCF - przepływy pieięŝe eo w kolejych okresach, r sopa proceowa 1 - współczyik dyskoujący dla kolejych la okresu obliczeiowego dla = 0,1,2,.. (1 + r) 31 32