ISBN (wersja drukowana) ISBN (ebook)

PiorKrajewski KaedraFunkcjonowaniaGospodarki,InsyuEkonomii Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersye Łódzki, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 41/43 RECENZENT Wiold M. Orłowski REDAKTORWYDAWNICTWA UŁ Elżbiea Marciszewska-Kowalczyk SKŁADI ŁAMANIE ESUS Agnieszka Buszewska PROJEKT OKŁADKI Barbara Grzejszczak Copyrigh by Uniwersye Łódzki, Łódź2013 Wydane przez Wydawnicwo Uniwersyeu Łódzkiego WydanieI 6036/2013 ISBN (wersja drukowana) 978-83-7525-778-6 ISBN (ebook) 978-83-7969-237-8 Wydawnicwo Uniwersyeu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya8 www wydawnicwo uni lodz pl e-mail:ksiegarnia@uni lodz pl el (42)6655863,faks(42)6655862

Spis reści Wsęp 1. Mechanizmy podażowego oddziaływania poliyki fiskalnej na gospodarkę w modelach realnego cyklu koniunkuralnego Wprowadzenie 1.1. Ogólna charakerysyka modeli realnego cyklu koniunkuralnego 1.2. Teoreyczne implikacje wprowadzenia poliyki fiskalnej do modelu realnego cyklu koniunkuralnego 1.3. Wpływ sochasycznych zmian wydaków rządowych 1.4. Oddziaływanie deerminisycznych zmian w poliyce fiskalnej 1.5. Analiza niezryczałowanych podaków nakładanych na czynniki produkcji Podsumowanie 2. Popyowe efeky poliyki fiskalnej na gruncie nowej ekonomii keynesisowskiej Wprowadzenie 2.1. Ogólna charakerysyka modeli nowej ekonomii keynesisowskiej 2.2. Poliyka fiskalna przy wysępowaniu szywności nominalnych cen 2.3. Oddziaływanie wydaków rządowych w warunkach szywności nominalnych płac 2.4. Poliyka fiskalna przy wysępowaniu przyzwyczajeń konsumpcyjnych 2.5. Implikacje wysępowania gospodarsw niericardiańskich Podsumowanie 3. Ocena podażowych skuków szoków fiskalnych na podsawie modelu realnego cyklu koniunkuralnego dla gospodarki polskiej Wprowadzenie 3.1. Założenia i paramery modelu 3.2. Podażowe efeky zwiększenia wydaków rządowych 3.3. Skuki zmian sóp podakowych 3.4. Oddziaływanie wydaków rządowych finansowanych podakami zależnymi od dochodu Podsumowanie 4. Oddziaływanie wydaków rządowych i podaków na wahania koniunkury w Polsce w świele modelu nowokeynesisowskiego Wprowadzenie 4.1. Założenia modelu 4.2. Meoda i wyniki esymacji paramerów 4.3. Skuki zwiększenia wydaków rządowych w syuacji wysępowania szywności nominalnych 4.4. Oddziaływanie szoków doyczących podaków niezryczałowanych 5 11 11 12 18 31 35 44 50 53 53 55 60 65 69 73 80 83 83 84 90 98 104 106 109 109 110 125 131 138 3

4.5. Wpływ wydaków rządowych finansowanych podakami zależnymi od dochodu Podsumowanie 5. Wpływ akywnej i pasywnej poliyki fiskalnej na przebieg cyklu koniunkuralnego w gospodarce polskiej Wprowadzenie 5.1. Ogólna charakerysyka akywnej i pasywnej poliyki fiskalnej 5.2. Meody wyodrębniania deficyu srukuralnego i cyklicznego 5.3. Komponeny cykliczne dochodów oraz wydaków publicznych 5.4. Wpływ akywnej poliyki fiskalnej na przebieg flukuacji gospodarczych w Polsce 5.5. Skueczność auomaycznych sabilizaorów i meody jej zwiększenia Podsumowanie Zakończenie Lieraura Spis symboli Od redakcji 141 144 147 147 148 152 156 170 177 182 185 191 207 213

Wsęp Poliyka fiskalna sanowi, obok monearnej, jedno z dwóch podsawowych narzędzi makroekonomicznego oddziaływania pańswa na gospodarkę. W okresie kryzysu finansowego, kóry rozpoczął się w 2007 roku, zwiększanie wydaków rządowych sało się w wielu krajach jednym z głównych insrumenów pobudzania gospodarki. Ekspansywna poliyka fiskalna ma na celu przede wszyskim symulowanie agregaowego popyu. Jednocześnie jednak zwiększanie wydaków rządowych lub obniżanie podaków, nawe w krókim okresie, wywiera akże skuki podażowe. Implikacje doyczące wpływu poliyki fiskalnej na flukuacje gospodarcze są przy ym w obydwu przypadkach odmienne. Opierając się na radycyjnym podejściu keynesowskim, czyli przyjmując, że wzros agregaowego popyu umożliwia napoykającym na barierę popyu firmom zwiększyć produkcję, orzymuje się, że spowodowany ekspansywną poliyką fiskalną wyższy poziom agregaowego popyu przekłada się na wzros Produku Krajowego Bruo. W efekcie nasępuje zwiększenie zarudnienia, dochodów do dyspozycji i konsumpcji, a poprzez efek mnożnikowy również dalszy wzros konsumpcji. Naomias zgodnie z podejściem podażowym, sosowanym m.in. w modelach realnego cyklu koniunkuralnego, wydaki rządowe wpływają na zachowanie gospodarsw domowych głównie poprzez efek mająkowy, powodując wzros zarudnienia i produkcji, a jednocześnie spadek konsumpcji. Kierunek oddziaływania wzrosu wydaków rządowych na konsumpcję jes więc w modelach podażowych odmienny niż w radycyjnym podejściu keynesowskim. Od czasów Wielkiego Kryzysu do obecnego kryzysu finansowego nacisk kładziony na popyowe i podażowe efeky poliyki fiskalnej ulegał znacznym zmianom. Doświadczenia wyniesione z Wielkiego Kryzysu z la 30. ubiegłego wieku przyczyniły się do ego, że ekonomiści zaczęli posrzegać poliykę fiskalną jako narzędzie symulowania agregaowego popyu. Po zapocząkowanym przez Keynesa długorwałym okresie koncenracji na popyowych skukach poliyki fiskalnej, od la 70. i 80. ubiegłego wieku, zaczęo podkreślać podażowe mechanizmy oddziaływania wydaków rządowych i podaków na gospodarkę. Pod koniec XX w., wraz z dynamicznym rozwojem nowej ekonomii keynesisowskiej 1, nasąpił renesans 1 W pracy za Wojyną (2010) sosowane jes łumaczenie nowa ekonomia keynesisowska. Waro jednocześnie zaznaczyć, że w lieraurze krajowej używane jes również określenie nowa ekonomia keynesowska. 5

badań nad popyowymi efekami poliyki fiskalnej. W osanich laach, ze względu na isone znaczenie poliyki fiskalnej jako narzędzia walki z kryzysem, nasiliło się zaineresowanie oceną efekywności oddziaływania wydaków rządowych i podaków na agregaowy popy i przebieg flukuacji gospodarczych. Mechanizm popyowego oddziaływania poliyki fiskalnej jes zupełnie odmienny niż w przypadku oddziaływania podażowego. Każdy z nich wywiera również inne skuki makroekonomiczne. A zaem oszacowanie popyowego i podażowego oddziaływania wydaków rządowych oraz podaków na wahania koniunkury sanowi isony warunek określenia opymalnej w danych warunkach poliyki fiskalnej. Zbadanie, w jaki sposób poliyka fiskalna oddziałuje na flukuacje gospodarcze w Polsce jes przy ym w obecnych czasach szczególnie uzasadnione. Od siły wpływu wydaków rządowych i podaków na wahania koniunkury uzależniona jes efekywność poliyki fiskalnej jako narzędzia symulowania gospodarki w okresie kryzysu gospodarczego na świecie. Również w dłuższej perspekywie, w konekście planowanego pełnego uczesnicwa Polski w Unii Gospodarczej i Waluowej, oszacowanie siły oddziaływania poliyki fiskalnej na wahania gospodarcze nabiera rosnącego znaczenia. W srefie euro poliyka pieniężna Europejskiego Banku Cenralnego odpowiada bowiem jedynie na szoki wysępujące w skali całej Unii, naomias na poziomie poszczególnych krajów prowadzenie anycyklicznej poliyki makroekonomicznej spoczywa na insrumenach fiskalnych. Z powyższych względów główny cel pracy sanowi oszacowanie siły podażowego oraz popyowego oddziaływania poliyki fiskalnej na wahania koniunkury w Polsce. Podjęa w pracy analiza doyczy skuków poliyki fiskalnej w ramach cyklu koniunkuralnego 2. Nie uwzględnia jej efeków długookresowych, w ym możliwego wpływu poliyki fiskalnej na kszałowanie się posępu echnicznego. W pracy poddano weryfikacji nasępujące hipoezy główne, doyczące oddziaływania poliyki fiskalnej w polskiej gospodarce: 1) wydaki rządowe silniej wpływają na wahania PKB niż zmiany sóp podakowych; 2) popyowe oddziaływanie wydaków rządowych na flukuacje PKB jes silniejsze niż ich oddziaływanie podażowe; 3) zmiany sóp podakowych wpływają na kszałowanie się flukuacji produkcji w większym sopniu poprzez efeky podażowe niż popyowe; 4) prowadzona w Polsce poliyka fiskalna ma charaker anycykliczny. 2 Choć isnieje wiele rożnych sposobów definiowania, pomiaru i modelowania cykli koniunkuralnych (por. np. Goodwin, 1967; Milo, 2000, 2005), o obecnie zazwyczaj analizuje się makroekonomiczne cykle koniunkuralne rozumiane jako rwające od około sześciu do rzydziesu dwóch kwarałów wahania akywności gospodarczej, w kórej wyróżnia się wysępowanie dwóch faz: ożywienia gospodarczego oraz recesji (por. np. Baxer, King, 1995; Chrisiano, Fizgerald, 1999; Harding, Pagan, 1999; Skrzypczyński, 2006, 2010). W analogiczny sposób definiowany jes cykl koniunkuralny w niniejszej pracy. 6

Poniżej przedsawiono przesłanki, kórymi kierowano się przy przyjmowaniu hipoez badawczych. Z szeroko rozpowszechnionego podejścia popyowego nie uwzględniającego mechanizmów mikroekonomicznych wynika, że wydaki rządowe oddziałują na gospodarkę mocniej niż zmiany opodakowania, kóre wpływają na agregaowy popy jedynie pośrednio, poprzez dochód do dyspozycji. Z ego względu przyjęo hipoezę o relaywnie silniejszym wpływie wydaków rządowych na flukuacje gospodarcze. Jednocześnie zbadano w en sposób, czy uwzględnienie również podażowych mechanizmów oddziaływania poliyki fiskalnej na wahania koniunkury zmienia wnioski wynikające z podejścia popyowego. W przypadku sóp podakowych, odmiennie niż dla wydaków rządowych, przyjęo hipoezę, że ich oddziaływanie podażowe jes silniejsze niż popyowe. Wynika o z nasępujących przesłanek. Po pierwsze, jak wskazano powyżej, podaki oddziałują na agregaowy popy jedynie pośrednio, podczas gdy wydaki rządowe sanowią składnik agregaowego popyu, bezpośrednio wpływając na jego wysokość. Po drugie, sopy podakowe oddziałują na wielkości krańcowe, akie jak krańcowy produk pracy i kapiału, kóre, jak wskazują modele eoreyczne, wywierają isony podażowy wpływ na decyzje gospodarsw domowych i przedsiębiorsw. Zgodnie z funkcją sabilizacyjną poliyka fiskalna powinna ograniczać wahania koniunkury. Weryfikując hipoezę doyczącą anycykliczności zbadano, czy prowadzona w Polsce poliyka fiskalna przyczyniła się do zmniejszenia flukuacji gospodarczych. W pracy, oprócz hipoez głównych, posawione zosały nasępujące hipoezy pomocnicze, doyczące oddziaływania poliyki fiskalnej na polską gospodarkę: 1) zwiększenie opodakowania kapiału wywiera większy podażowy wpływ na PKB niż wzros podaków nakładanych na dochody z pracy; 2) wydaki rządowe subsyucyjne względem konsumpcji prywanej w mniejszym sopniu przyczyniają się do symulowania akywności gospodarczej niż wydaki rządowe niebędące subsyuami konsumpcji prywanej; 3) akywna poliyka fiskalna przyczyniła się do relaywnie dobrej syuacji gospodarczej w Polsce w okresie kryzysu gospodarczego na świecie; 4) auomayczne sabilizaory koniunkury w większym sopniu wpływają na wygładzenie wahań koniunkury w gospodarce polskiej niż akywna poliyka fiskalna. Hipoezy poddano weryfikacji, wykorzysując analizy eoreyczne oraz empiryczne opare na danych doyczących gospodarki polskiej z la 1995 2010. Badania przeprowadzono na gruncie modelu realnego cyklu koniunkuralnego oraz modelu nowokeynesisowskiego, sanowiących rozwinięcia modeli Hansena (1985) oraz Smesa i Wouersa (2003). Modele e zaliczane są do grupy dynamicznych, sochasycznych modeli równowagi ogólnej (Dynamic Sochasic General Equilibrium, DSGE), kóre, jak wskazują m.in. Canova i Pausian (2010), 7

są obecnie główną meodą prowadzenia analiz doyczących wahań koniunkury. Zaleą modelowania gospodarki przy wykorzysaniu ego ypu modeli jes ich oparcie na podsawach mikroekonomicznych, czyli na decyzjach opymalizacyjnych poszczególnych gospodarsw domowych i przedsiębiorsw 3. W Polsce badania wykorzysujące meodologię dynamicznych, sochasycznych modeli równowagi ogólnej skoncenrowane są głównie na poliyce pieniężnej, zaliczyć do nich można m.in. opracowania Kolasy (2008), Kolocha (2008), Gradzewicza i Makarskiego (2009), Baranowskiego (2011) czy Kuchy (2012). W pracach ych analizy doyczące poliyki fiskalnej nie są prowadzone, bądź eż sanowią jedynie niewielki dodaek do analiz poświęconych poliyce pieniężnej. Spośród polskich badań, oparych na meodologii modeli DSGE, jedynie praca Bukowskiego i in. (2005) jes poświęcona głównie poliyce fiskalnej. Poliyka fiskalna jes am jednak analizowana, odmiennie niż w niniejszej pracy, nie na podsawie danych dla gospodarki polskiej, lecz w oparciu o paramery charakerysyczne dla gospodarki amerykańskiej oraz srefy euro. Podłoże eoreyczne prowadzonych w pracy analiz doyczących podażowych mechanizmów oddziaływania poliyki fiskalnej na wahania koniunkury sanowi eoria realnego cyklu koniunkuralnego. Teoria a, podobnie jak monearyzm oraz nowa ekonomia klasyczna, podkreśla znaczenie czynników podażowych, a jednocześnie ma spośród nich najsilniejsze fundameny mikroekonomiczne. Naomias efeky popyowe poliyki fiskalnej zbadano na gruncie nowej ekonomii keynesisowskiej, kierując się analogicznymi przesłankami, jak w przypadku analizy efeków podażowych. Nowa ekonomia keynesisowska w większym bowiem sopniu niż orodoksyjny keynesizm opiera się na podsawach mikroekonomicznych 4. Praca składa się z pięciu rozdziałów. W pierwszym rozdziale, na podsawie modeli realnego cyklu koniunkuralnego, eoreycznej analizie poddany zosał podażowy wpływ poliyki fiskalnej na gospodarkę. Rozdział rozpoczyna się od przedsawienia ogólnej charakerysyki modeli realnego cyklu koniunkuralnego, 3 Zasosowane w pracy modele cechują się wysokim sopniem sformalizowania, ypowym dla dynamicznych, sochasycznych modeli równowagi ogólnej. Zasadność zmaemayzowania zw. ekonomii głównego nuru jes obecnie przedmioem burzliwej dyskusji w Polsce i na świecie (por. np. Wojyna, 2008; Krugman, 2009; Kwaśnicki, 2012; Małecki-Tepich, 2012; Wilkin, 2012). Jak swierdza Krugman (2009) ekonomia zeszła na manowce, ponieważ ekonomiści wybrali źle rozumiane piękno formalnych modeli, zamias oddać się poszukiwaniu prawdy (łumaczenie za: Hard, 2012, s. 35). Aby nie popełnić ego błędu, w pracy modele zasosowano jedynie jako niezbędne narzędzie, a nie są one celem samym w sobie. Mają za zadanie uporządkować i uławić analizę oraz w ym sopniu, w jakim o możliwe, pamięając o ich ograniczeniach, umożliwić wyciągnięcie wniosków odnoszących się do realnej gospodarki. 4 Jak wskazuje Wojyna (2000) isnieje wiele kryeriów wyodrębniania szkół makroekonomicznych. Przedsawiony podział opiera się na klasyfikacji Snowdona, Vane a i Wynarczyka (1998). Waro zaznaczyć, że wyodrębniają oni jeszcze dwa, alernaywne w sosunku do ekonomii głównego nuru, podejścia szkołę poskeynesowską oraz ausriacką. 8

w kórych przyjmuje się, że kszałowanie się agregaowego popyu nie wpływa na sferę realną, co umożliwia wyodrębnienie podażowego wpływu wydaków rządowych i podaków na gospodarkę. W ramach analizy podażowych efeków poliyki fiskalnej w pierwszej kolejności przedsawiono eoreyczne implikacje wprowadzenia poliyki fiskalnej do modeli realnego cyklu koniunkuralnego. Nasępnie zaprezenowany zosał wpływ sochasycznych zmian w wydakach rządowych na odwzorowanie przez model zależności makroekonomicznych. W dalszych częściach rozdziału zbadano skuki przejściowego oraz rwałego zwiększenia wydaków rządowych i podaków, a akże bardziej szczegółowo przedsawiono podażowe oddziaływanie na gospodarkę podaków nakładanych na poszczególne czynniki produkcji. Zgodnie z podejściem keynesisowskim poliyka fiskalna oddziałuje na gospodarkę przede wszyskim poprzez kszałowanie agregaowego popyu. Z ego względu drugi rozdział pracy poświęcony jes analizie efeków poliyki fiskalnej w warunkach wysępowania szywności nominalnych cen oraz płac. Rozdział rozpoczyna się przedsawieniem ogólnej charakerysyki oparych na posawach mikroekonomicznych modeli uwzględniających popyowe efeky poliyki fiskalnej, j. modeli nowej ekonomii keynesisowskiej, określanych również jako modele nowej synezy neoklasycznej. Sanowią one synezę neoklasycznej meodologii dynamicznych, sochasycznych modeli równowagi ogólnej z keynesisowskim założeniem, doyczącym krókookresowych szywności nominalnych w gospodarce. W rozdziale ukazane zosało oddziaływanie wydaków rządowych i podaków w warunkach szywności nominalnych cen i płac, a akże w syuacji wysępowania przyzwyczajeń konsumpcyjnych oraz gospodarsw niericardiańskich. W rozdziale rzecim, na podsawie analizy eoreycznej zawarej w pierwszym rozdziale, zbadane zosało podażowe oddziaływanie poliyki fiskalnej w Polsce na kszałowanie się produkcji i pozosałych podsawowych zmiennych makroekonomicznych. Podażowe efeky poliyki fiskalnej oszacowano w oparciu o model realnego cyklu koniunkuralnego z niepodzielną pracą, kóry rozszerzono o założenia doyczące poliyki fiskalnej 5. Rozdział rozpoczyna się przedsawieniem założeń oraz paramerów modelu, oszacowanych na podsawie danych dla gospodarki polskiej. Nasępnie zaprezenowano dynamikę modelu oraz omówiono makroekonomiczne skuki zwiększenia wydaków rządowych finansowanych 5 Wyodrębnienie efeków podażowych jes również możliwe na gruncie modeli nowej ekonomii keynesisowskiej, poprzez założenie zerowych warości paramerów określających wysępowanie szywności nominalnych. Zasosowanie modelu realnego cyklu koniunkuralnego ma jednak nasępujące zaley z punku widzenia analizy skuków podażowych. Po pierwsze, założenia doyczące srony podażowej są w nich bardziej rozbudowane niż w modelach nowej ekonomii keynesisowskiej. Po drugie, w modelach nowej ekonomii keynesisowskiej, ze względu na ich bardziej skomplikowaną srukurę, dososowaną do analizy popyowej, inerpreacja uzyskanych wyników doyczących efeków podażowych jes mniej czyelna niż w przypadku wyników orzymanych na podsawie modelu realnego cyklu koniunkuralnego. 9

deficyem budżeowym lub zryczałowanymi podakami, j. podakami nieuzależnionymi od dochodu. W dalszej kolejności poddano analizie wpływ zmian sóp podakowych. W końcowej części rozdziału zamieszczono wyniki symulacji doyczących podażowych skuków zwiększenia wydaków rządowych finansowanych wyższymi podakami dochodowymi. Rozdział czwary zawiera analizę empiryczną doyczącą wpływu poliyki fiskalnej na wahania koniunkury w warunkach wysępowania szywności nominalnych, a więc przy uwzględnieniu efeków popyowych. Podsawę eoreyczną przeprowadzonej analizy sanowią modele nowej ekonomii keynesisowskiej, omówione w rozdziale drugim. W pierwszej kolejności przedsawiono założenia modelu oraz zaprezenowano wyniki esymacji paramerów. Paramery modelu wyznaczono na podsawie danych kwaralnych dla gospodarki polskiej, przy wykorzysaniu esymacji bayesowskiej. Nasępnie pokazano wynikające z analizowanego modelu skuki zmian wydaków rządowych oraz sóp podakowych. Poliykę fiskalną podzielić można na poliyką akywną oraz pasywną, j. wynikającą z wysępowania auomaycznych sabilizaorów koniunkury. Każda z nich ma odmienny charaker oraz przyczyny wysępowania. Z ego względu w osanim, piąym rozdziale pracy, zbadano oddziaływanie poliyki fiskalnej na przebieg flukuacji gospodarczych w Polsce w rozbiciu na akywną poliykę fiskalną oraz auomayczne sabilizaory koniunkury. W ramach dekompozycji deficyu sekora finansów publicznych na komponen srukuralny oraz komponen cykliczny, związany z wysępowaniem auomaycznych sabilizaorów, oszacowano lukę produkową oraz elasyczności poszczególnych kaegorii budżeowych względem PKB. Nasępnie, opierając się na przeprowadzonych szacunkach doyczących oddziaływania wydaków rządowych i podaków na PKB ukazano, w jaki sposób akywna oraz pasywna poliyka fiskalna przyczyniła się do niwelowania wahań koniunkury w gospodarce polskiej. Końcowa część pracy zawiera podsumowanie oraz wnioski z przeprowadzonych analiz. 10

1. Mechanizmy podażowego oddziaływania poliyki fiskalnej na gospodarkę w modelach realnego cyklu koniunkuralnego Wprowadzenie Niniejszy rozdział zawiera eoreyczną analizę efeków podażowych poliyki fiskalnej. Podłoże eoreyczne do analizy podażowego oddziaływania poliyki fiskalnej na flukuacje gospodarcze sanowią modele realnego cyklu koniunkuralnego (Real Business Cycle, RBC). W zapocząkowanych przez Kydlanda i Prescoa (1982) modelach realnego cyklu koniunkuralnego zakłada się, że wahania gospodarcze nie wynikają z odchyleń produkcji od poziomu poencjalnego, lecz z decyzji opymalizacyjnych gospodarsw domowych (por. Plosser, 1989; McCandless, 2008). Szoki echnologiczne, lub inne źródła zaburzeń, nie powodują więc powsawania bezrobocia, mimo że poprzez międzyokresową subsyucję czasu wolnego generują wahania poziomu zarudnienia (por. np. Hansen, Wrigh, 1992; Snowdon, Vane, Wynarczyk, 1998). Płace i ceny są doskonale elasyczne i naychmias dososowują się do poziomu równoważącego rynek (por. Sadler, 1994; Jarociński, 1997; Ljungqvis, Sargen, 2004). W rezulacie na sferę realną oddziałuje jedynie podażowa srona gospodarki, co umożliwia wyodrębnienie podażowych efeków zmian poliyki fiskalnej. W pierwszych modelach RBC (modele Kydlanda i Prescoa, 1982; Hansena, 1985) zakładano, że jedyne źródło szoków sanowią zmiany echnologiczne. Modele RBC zosały rozszerzone o poliykę fiskalną na przełomie la 80. i 90. XX w. (m.in. modele Aschauera 1988; Chrisiano i Eichenbauma 1992; Baxer i Kinga, 1993; McGraan, 1994). W ramach analizy wpływu poliyki fiskalnej na gospodarkę w modelach RBC bada się przede wszyskim oddziaływanie przejściowej i rwałej zmiany wydaków rządowych oraz niezryczałowanych podaków 1. W modelach RBC wpływ wydaków rządowych na zachowanie gospodarsw domowych dokonuje się głównie poprzez efek mająkowy. Wzros wydaków rządowych powoduje negaywny efek mająkowy, kóry przekłada się na wzros podaży pracy i produkcji, a ograniczenie konsumpcji i sawki płac (por. np. Baxer i King, 1993; Ljungqvis, Sargen, 2004). Z kolei niezryczałowane podaki na gruncie modeli RBC oddziałują na gospodarkę poprzez wpływ na wielkości 1 Tj. podaków oddziałujących na decyzje gospodarsw domowych, uzależnionych np. od poziomu dochodu. 11

krańcowe poziom krańcowego produku kapiału po opodakowaniu oraz krańcowego produku pracy po opodakowaniu. Układ rozdziału pierwszego jes nasępujący: rozpoczyna się od przedsawienia ogólnej charakerysyki sandardowego modelu RBC, j. modelu uwzględniającego wysępowanie jedynie szoków echnologicznych. Sanowi on punk odniesienia w sosunku do analiz wpływu poliyki fiskalnej na gospodarkę w bardziej rozbudowanych modelach, uwzględniających wpływ wydaków rządowych oraz podaków. Nasępnie zaprezenowane zosały eoreyczne implikacje wprowadzenia poliyki fiskalnej do modeli realnego cyklu koniunkuralnego. W dalszej kolejności analizie zosały poddane podażowe efeky sochasycznych i deerminisycznych zmian w poliyce fiskalnej. W końcowej części rozdziału przedsawiono oddziaływanie na gospodarkę podaków nakładanych na poszczególne czynniki produkcji. 1.1. Ogólna charakerysyka modeli realnego cyklu koniunkuralnego Modele realnego cyklu koniunkuralnego zapocząkował pionierski arykuł Kydlanda i Prescoa (1982). Kydland i Presco oparli analizę wahań koniunkury na badaniu oddziaływania na gospodarkę szoków echnologicznych przyjmując, że zmiany echnologiczne wpływają nie ylko na długookresową ścieżkę PKB, ale również na wahania cykliczne 2. Podażowe szoki echnologiczne mające charaker sochasycznych impulsów, poprzez mechanizmy wzmacniające powodują długorwałe odchylenia produkcji oraz pozosałych zmiennych makroekonomicznych od poziomu usalonego (seady-sae) (por. McCandless, 2008). Jednocześnie w modelu Kydlanda i Prescoa, a akże późniejszych modelach RBC, zakłada się doskonale elasyczne ceny i płace, co powoduje, że agregaowy popy nie oddziałuje na flukuacje produkcji i umożliwia wyodrębnienie wpływu czynników podażowych. W modelach RBC przyjmuje się ponado, że podmioy gospodarcze posiadają pełną informację i działają racjonalnie, a PKB równa się produkcji poencjalnej. Flukuacje akywności gospodarczej wynikają z reakcji maksymalizujących użyeczność gospodarsw domowych na zmieniające się warunki gospodarcze (por. Plosser 1989; Ljungqvis, Sargen, 2004). Wynika sąd, że nawe w doskonale efekywnej gospodarce jes miejsce na wahania koniunkuralne (por. Grabek, Kłos, Koloch, 2010). Modele RBC sanowiły diameralną zmianę w podejściu do makroekonomii, wskazując na (por. Gali, 2008): efekywność wykorzysania zasobów w warunkach wysępowania flukuacji gospodarczych, 2 Szerzej na ema znaczenia pracy Kydlanda i Prescoa (1982) por. The Royal Swedish Academy of Sciences (2004). 12

kluczowe znaczenie szoków echnologicznych w generowaniu wahań koniunkury, brak wpływu czynników monearnych na przebieg flukuacji gospodarczych 3. Do podsawowych zale modelu RBC zalicza się ich oparcie na mikropodsawach. W rezulacie są one odporne na kryykę Lucasa (1976) i nie opierają się na licznych arbiralnych resrykcjach, kóre wpływają na wyniki orzymywane na podsawie modeli makroekonomerycznych dużej skali (por. Sims, 1980). Z drugiej jednak srony kwesionowane jes zakładane w modelach RBC znaczenie szoków echnologicznych oraz brak wpływu poliyki monearnej (por. np. Snowdon, Vane, Wynarczyk, 1998; Fischer, 2006). Badania empiryczne z reguły wskazują bowiem, że szoki echnologiczne nie sanowią kluczowego czynnika generującego flukuacje gospodarcze (por. Chrisiano, Eichenbaum, Vigfusson, 2003; Gali, Rabanal, 2004; Fischer, 2006), a poliyka monearna oddziałuje na przebieg wahań koniunkury (por np. Friedman, Schwarz, 1963; Chrisiano, Eichenbaum, Evans, 1998). Jedno z pierwszych rozwinięć modelu Kydlanda i Prescoa sanowił model Hansena (1985). Hansen wprowadził do modeli RBC założenie o niepodzielnej pracy, czyli założenie, że poszczególne osoby mogą albo pracować określoną ilość czasu, albo nie pracować w ogóle (por. Kucha, Piła, 2010). Model Hansena sanowi obok modelu Kydlanda i Prescoa jeden z dwóch podsawowych modeli realnego cyklu koniunkuralnego, zarazem zapis modelu przedsawiony przez Hansena jes bardziej współczesny i częściej wykorzysywany w późniejszych modelach RBC. Jednocześnie model Hansena w większym sopniu niż model Kydlanda i Prescoa umożliwia idenyfikację przyczyn wysępowania flukuacji (por. McCandless, 2008). Z ego względu przedsawiona poniżej charakerysyka sandardowego modelu RBC opiera się na modelu Hansena (1985). W sandardowym modelu RBC zakłada się, że gospodarswa domowe są homogeniczne i podejmują akie decyzje doyczące poziomu konsumpcji i czasu wolnego, aby maksymalizować warość oczekiwaną sumy zdyskonowanych użyeczności konsumpcji i czasu wolnego, j. funkcję posaci: = U E β u( c, h ), (1) = 0 gdzie: E operaor warości oczekiwanej, β subiekywny czynnik dyskonowy, u(c,h ) funkcja użyeczności chwilowej gospodarswa domowego w okresie (u ) 4, 3 Waro przy ym zaznaczyć, że modele RBC posiadają wiele warianów (por. np. Hansen, Wrigh, 1992), kóre ze względu na odmienność założeń cechują się innymi własnościami ekonomicznymi. W szczególności, w niekórych modelach RBC wskazywano na wysępowanie wpływu czynników monearnych na sferę realną nawe w warunkach doskonale elasycznych cen i płac (por. Cooley, Hansen, 1989). 4 W dalszej części pracy symbole z subskrypem oznaczają warość danej zmiennej w okresie. 13

c konsumpcja, h czas wolny. Przyszła użyeczność jes ceniona w mniejszym sopniu niż obecna, a więc β (0, 1). Funkcja użyeczności u jes niezmienna w czasie, ma dodanie pierwsze pochodne cząskowe względem konsumpcji i czasu wolnego, a zarazem ujemną 2 u u u drugą pochodną cząskową względem konsumpcji: > 0, < 0, > 0. 2 c c h Spełniającą ww. warunki funkcją użyeczności jes funkcja posaci: u c, h ) ln( c ) AV ( h ), (2) ( gdzie A oznacza miarę wagi przypisywanej czasowi wolnemu, A>0, V ( h ) > 0 5. W modelu z niepodzielną pracą funkcja V, określająca wpływ czasu wolnego na użyeczność, przyjmuje posać (por. Hansen, 1985; Kucha, Piła, 2010) 6 : V ( l ) = H, (3) l gdzie: H dosępny zasób czasu ogółem, l podaż pracy 7. Firmy są homogeniczne, działają w warunkach konkurencji doskonałej i maksymalizują zyski. W sandardowym modelu RBC przyjmuje się funkcję produkcji Cobba-Douglasa o sałych efekach skali: y, (4) z θ 1 θ ( z, k, l ) = e k l gdzie: y produkcja, k kapiał 8, 5 Inny przykład częso sosowanej w modelach RBC funkcji użyeczności sanowi funkcja określająca gospodarswo domowe cechujące się sałą względną awersją do ryzyka, czyli funkcja 1 σ c A c h posaci: u( c, h ) =, σ > 0, (por. np. Dejong, Dave, 2007). σ c c 1 6 W przypadku niepodzielnej pracy gospodarswa domowe wybierają prawdopodobieńswo podjęcia pracy, a nasępnie losowo jes określane czy dane gospodarswo pracuje, czy pozosaje bez pracy. Ponieważ wszyskie gospodarswa są idenyczne, wybierają akie same prawdopodobieńswo podjęcia pracy, jednak wynik losowania będzie odmienny dla poszczególnych gospodarsw. 7 W modelu z podzielną pracą zakłada się naomias: V ( l) = ln( H l). 8 W modelu analizowany jes kapiał rzeczowy. W modelach RBC inne rodzaje kapiału, akie jak kapiał ludzki, społeczny i finansowy (por. np. Milo, Szafrański, 2005; Szaudynger, 2005; Milo i in., 2006) nie są z reguły uwzględniane. 14

z szoki echnologiczne, θ elasyczność produkcji względem kapiału, θ (0, 1). Ważnym elemenem charakeryzującym funkcję produkcji jes wysępowanie w niej zmiennej w czasie łącznej produkywności czynników produkcji (oal facor produciviy, TFP). Łączna produkywność czynników produkcji ( e ) z w modelu RBC jes wielkością sochasyczną, uzależnioną od podażowych szoków echnologicznych. Wpływ impulsu polegającego na zmianie poziomu TFP rozciąga się na wiele okresów. Zarazem jednak, mimo iż częso przyjmuje się, że zmiany podażowe mają charaker rwały, nadając szeregom czasowym charaker błądzenia przypadkowego (por. Nelson, Plosser, 1982), o w modelach RBC rezygnuje się z ego założenia, urzymując, że wpływ poszczególnych impulsów słabnie z okresu na okres. W sandardowym modelu RBC szoki echnologiczne określone są poprzez proces auoregresyjny (por. np. Dejong, Dave, 2007): 2 =, ε ~ (0, σ ), (5) z ( 1 ρ z ) z + ρ z z 1 + ε z, z, N ε, z w kórym współczynnik auoregresji ( ρ z ) jes nieznacznie niższy od jedności, gwaranując sacjonarność zmiennej, a zarazem zapewniając urzymywanie się przez wiele okresów wpływu szoku echnologicznego na funkcję produkcji. W pierwszych modelach RBC, w kórych m.in. nie uwzględniano poliyki fiskalnej, zakładano, że wyworzona produkcja może być przeznaczona jedynie na konsumpcję lub inwesycje: c + i = y, (6) gdzie: i inwesycje. Gospodarswa rezygnują z części konsumpcji, ponieważ poziom inwesycji dodanio wpływa na zasób kapiału w przyszłości: k ) 1 = i + (1 δ k, (7) + gdzie δ oznacza sopę deprecjacji, δ (0, 1). W gospodarce określonej poprzez powyższe równania gospodarswa domowe zasają pewien zasób kapiału oraz pewien poziom TFP (zmienne sanu) i dokonują akich wyborów, kóre maksymalizują ich warość oczekiwaną sumy zdyskonowanych użyeczności (por. np. Ljungqvis, Sargen, 2004; McCandless, 2008). Gospodarswa domowe usalając czas pracy jednocześnie podejmują decyzje doyczące ilości czasu wolnego. Zarazem wybór poziomu konsumpcji określa, jaka ilość dochodu może być przeznaczona na inwesycje, a o z kolei deerminuje 15

przyszły zasób kapiału. Alernaywnie, wybór gospodarsw domowych doyczyć może przyszłego poziomu kapiału, kóry deerminuje wysokość konsumpcji i inwesycji 9. W akim przypadku orzymuje się, że w sandardowym modelu RBC z niepodzielną pracą gospodarswa domowe maksymalizują oczekiwaną sumę zdyskonowanych użyeczności posaci 10 : z 1 U E {ln[ e k l (1 ) k k 1] A(1 l )}. (8) 0 Warości zmiennych decyzyjnych są wynikiem opymalnych decyzji gospodarsw domowych. Aby określić warości wszyskich zmiennych modelu porzebna jes jedynie znajomość paramerów, zasobu kapiału w okresie począkowym i wpływu poszczególnych szoków echnologicznych (reprezenowanych przez składnik losowy). W wielu przypadkach, po konsrukcji modelu eoreycznego w oparciu o dane saysyczne nasępuje jego weryfikacja ekonomeryczna. W modelach realnego cyklu koniunkuralnego częso rezygnuje się z esymacji paramerów meodami ekonomerycznymi oraz z badania zgodności dopasowania danych wynikających z modelu z danymi empirycznymi (por. Dejong, Dave, 2007). Wynika o po części z faku, że modele RBC są bardzo ogólne i nie uwzględniają wielu zakłóceń wysępujących w realnej gospodarce i mających znaczący wpływ na warości zmiennych. Zarazem ścieżki realizacji zmiennych w modelach RBC są bardzo wrażliwe na niewielkie zmiany założeń lub warości zmiennych. W rezulacie, uznanie dopasowania modelu do danych rzeczywisych za najważniejsze kryerium umożliwia wyesymowanie równań, co prawda dobrze dopasowanych w obrębie próby, ale nieoddających zależności ekonomicznych i nienadających się do prognozowania poza próbą. Z ego eż względu w modelach RBC zamias esymacji na podsawie rzeczywisych danych częso sosuje się symulacje opare na szucznych danych, wygenerowanych na podsawie równań modelu (por. np. Snowdon, Vane, Wynarczyk, 1998; Barillas i in., 2007; Griffoli, 2007). Wnioski doyczące zachowania się gospodarki modelowej przeprowadza się po wykonaniu odpowiednio dużej, określonej przez badacza, liczby symulacji i obliczeniu charakerysyk szeregów czasowych wygenerowanych przez model. Nasępnie porównuje się odchylenia sandardowe i współczynniki korelacji wysępujące w gospodarce modelowej z odpowiednimi charakerysykami rzeczywisej gospodarki. Model oceniany jes na podsawie podobieńswa modelowych i rzeczywisych dynamicznych charakerysyk zmiennych ekonomicznych (por. Kucha, Piła, 2010). Badanie zgodności saysycznych właściwości zmiennych wygenerowanych oraz rzeczywisych wymaga wyodrębnienia z szeregów czasowych elemenu 9 Przyjęcie za zmienną decyzyjną przyszłej ilości kapiału zamias konsumpcji jes wygodniejsze ze względów obliczeniowych (McCandless, 2008). 10 Przy znormalizowaniu całkowiego zasobu czasu wolnego do jedności. 16

cyklicznego. Wysokość komponenów cyklicznych uzależniona jes przy ym od meody szacowania produkcji poencjalnej, kórą wyznaczyć można m.in. na podsawie filrów saysycznych, akich jak filr Hodricka i Prescoa (1980), Baxer i Kinga (1995), Chrisiano i Fizgeralda (1999), lub w oparciu o funkcję produkcji. Na kszałowanie się charakerysyk zmiennych modelu duży wpływ mają również warości paramerów. Warości e uzyskać można w wyniku kalibracji (por. np. Kydland i Presco, 1982 i 1996; Hansen 1985; Summers, 1986). Kalibracja polega na wyborze akich warości paramerów, kóre mają ekonomiczne uzasadnienie i powodują, że model generuje dane o regularnościach przypominających flukuacje w rzeczywisej gospodarce (por. Canova, 2007) 11. W sandardowym modelu RBC 2 wysępuje siedem paramerów: β, A, δ, ρ z, z, θ, σ. Warości ych paramerów zależą od ego, jaka jes częsoliwość danych 12. Poniżej przedsawiono ypowo przyj- ε,z mowane warości paramerów (por. np. Hansen, Wrigh, 1992; Jarociński, 1997). Sopę deprecjacji kapiału δ zazwyczaj kalibruje się na poziomie wynoszącym 2,5% kwaralnie, czyli około 10% rocznie. Charakeryzujący funkcję produkcji paramer θ wyznaczyć można jako średni udział dochodu z kapiału w dochodzie całkowiym. Auoregresję łącznej produkywności czynników produkcji, umożliwiającą ransmisję szoków podażowych na inne okresy, określa współczynnik ρ z, kóry najczęściej przyjmuje się na poziomie 0,95. Oznacza o bardzo silną auoregresję przy jednoczesnym zachowaniu sacjonarności TFP. Wariancja składnika losowego σ, przy danym współczynniku auoregresji ρ z, określa zmienność TFP. Wariancję 2 σ ε,z wyznaczyć można oparciu o dane doyczące wariancji produkcji, j. na akim poziomie, aby odchylenie sandardowe produkcji w modelu zrównać z rzeczywisą zmiennością produkcji. Średnia warość łącznej produkywności czynników produkcji jes zazwyczaj normalizowana do jedności. Paramer A uzyskuje się w wyniku przekszałceń funkcji opisanej równaniem (8) na podsawie wzoru 13 : 1 ( 1)(1 ) A l. (9) k 1 y 2 ε,z 11 Wśród innych meod wyznaczania paramerów modelu DSGE wymienić można m.in. esymację w oparciu o funkcję wiarygodności (por. np. Alug, 1989; Canova, 2007; Dejong, Dave, 2007), esymację przy wykorzysaniu uogólnionej meody momenów (por. np. Chrisiano i Eichenbaum, 1992; Canova 2007), minimalizację dysansu pomiędzy funkcjami reakcji na impuls uzyskanymi na podsawie modelu i na podsawie wekorowej auoregresji (por. Chrisiano, Eichenbaum i Evans 2005; Roemberg i Woodford 1997) oraz podejście bayesowskie (por. Schorfheide, 2000; Smes, Wouers, 2003; Rabanal, Rubio-Ramirez, 2005; Gradzewicz, Makarski, 2009). 12 W zależności od częsoliwości danych przede wszyskim zmienia się sosunek zasobów do srumieni. 13 Najpierw oblicza się pochodną względem ilości pracy i przyrównuje ją do zera (co jes jednym z warunków koniecznych maksymalizacji funkcji opisanej równaniem (8)). Nasępnie zakłada się równowagę długookresową, co umożliwia pominięcie indeksów oznaczających czas 17