Program adaptacyjny dla klas czwartych szkoły podstawowej Zespołu Szkół Ogólnokształcących Integracyjnych nr 1w Krakowie Wstęp Przejście uczniów do II etapu edukacji jest dużym przeżyciem zarówno dla dzieci, rodziców jak i nauczycieli. Szkoła, jako instytucja i nauczyciele w niej uczący powinni dążyć do tego, żeby stworzyć dzieciom jak najlepsze warunki rozwojowe, ponieważ dzieci w wieku szkolnym wymagają szczególnej opieki ze strony dorosłych. Problemy wychowawcze, jakie napotykamy w trakcie pracy z dzieckiem w klasach 4-6 nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od wcześniejszych faz rozwoju dziecka, jego kształtującego się charakteru, emocji, doświadczeń przedszkolnych, wczesnoszkolnych oraz wrodzonych dyspozycji. Bywa, że dzieje się również odwrotnie. W klasach 1-3 dzieci przyzwyczajone są do jednego nauczyciela (w przypadku klasy integracyjnej dwóch), którzy otacza je opieką, zapewniają wsparcie i dają poczucie bezpieczeństwa, a zajęcia odbywają się zawsze w tej samej sali. Dzieci w trzeciej klasie są powoli przyzwyczajane przez wychowawcę do radzenia sobie w różnych sytuacjach, ale wciąż mają tę jedną, znaną i bezpieczną, prawie zawsze dostępną osobę (y), do której (których) zwracają się w razie problemów. Po trzech latach wspólnej pracy wychowawca już wie, które dzieci mają trudności w nauce czy zaburzenia zachowania i potrafią z nimi postępować. W klasie czwartej jednego nauczyciela wychowawcę zastępuje grupa innych, nowych. Wychowawca ma z klasą kilka, a bywa, że tylko jedną godzinę w tygodniu, w zależności od nauczanego przedmiotu. Nowi nauczyciele nie są już przede wszystkim pedagogami, lecz nauczycielami przedmiotowymi i z racji swojego przygotowania bardziej skoncentrowani są na nauczaniu niż na wychowywaniu. Nie mogą też, co zdarza się w klasach młodszych, gdy jedna osoba prowadzi większość zajęć, przełożyć jakiejś partii materiału na później, by na bieżąco omówić pojawiające się problemy. Między nauczycielami poszczególnych przedmiotów jest niewystarczający przepływ informacji na temat uczniów i trudności wychowawczych występujących w danym zespole klasowym, przez co niektóre problemy umykają uwadze i nie zostają rozwiązane. Wychowawcy nie jest łatwo pomóc wszystkim dzieciom, kiedy Strona 1 z 6
spędza z nimi tak niewiele czasu, szczególnie, że wcześniej z reguły nie zna on specyfiki danej grupy oraz indywidualnych potrzeb dzieci. Klasę trzecią i czwartą dzieli tylko okres dwóch miesięcy wakacji, ale tak naprawdę, jest to przejście do całkiem innej rzeczywistości (każda lekcja odbywa się w innej sali, różne nowe sposoby prowadzenia lekcji i przekazywania treści w szybkim tempie) Oprócz warunków, w jakich przebywają dzieci, zmieniają się oczekiwania dorosłych w stosunku do nich. Od uczniów w klasie trzeciej nie wymaga się, że będą samodzielni w takim samym stopniu jak powinni być w klasie czwartej i piątej, kiedy to stawiane im wymagania nagle rosną. Nauczyciele oczekują, że dzieci po prostu będą się uczyć. Dla wielu z nich, szczególnie tych, które mają problemy z zachowaniem i przystosowaniem się do reguł i specyficznych trudności w nauce, jest to sytuacja bardzo trudna. Dzieci te muszą zaakceptować nowego wychowawcę i jego metody postępowania i nauczyć funkcjonowania na nowych warunkach. Często nie są na to gotowe i musi minąć sporo czasu zanim zaczną dostosowywać się do nowego otoczenia. Bywa, że potrzebują wsparcia pedagoga lub psychologa szkolnego, żeby na przykład pokonać lęk przed pójściem do szkoły, wyjściem na korytarz podczas przerwy czy przeczytaniem czegoś na głos na lekcji z nowym nauczycielem. Inni uczniowie z kolei, aby zyskać uwagę otoczenia, prezentują postawy agresywne i prowokacyjne pomimo, że w klasie trzeciej nauczyły się już poprawnie funkcjonować. Rodzice dzieci oczekują, że wraz z przejściem do klasy czwartej skończą się problemy z zachowaniem i nie są przygotowani na to, że te mogą się wręcz nasilić w związku ze stresem przeżywanym przez dziecko i obiektywnie wyższymi wymaganiami szkolnymi. Rodzice obwiniają nauczycieli klas starszych o to, że ich niewłaściwe podejście dydaktyczne spowodowało pogorszenie zachowania ich dzieci, nie biorąc pod uwagę innych czynników, w tym także własnych oczekiwań w stosunku do dziecka. Wzajemne niedomówienia powodują, że współpraca między rodzicami dzieci, a nauczycielami jest mało efektywna. W klasie czwartej dochodzą nowe przedmioty, jest mniej czasu na zajęcia dowolne, zabawę i wycieczki klasowe, ale za to pojawiają się nowe możliwości rozwijania zainteresowań, co dla niektórych dzieci jest szansą zmiany wcześniejszego wizerunku. Czasem zdarza się, że dziecko tzw. trudne, po przejściu do klasy czwartej odnajduje przedmiot, w którym osiąga sukcesy i przestaje w sposób negatywny zwracać na siebie uwagę nauczycieli. W tej sytuacji nieznajomość problemów dziecka i co za tym idzie, nie skupianie się na nich, jest bardzo korzystne dla dziecka, gdyż pomaga mu oderwać się od przysłowiowej etykietki niegrzecznego ucznia. Charakterystyka programu Program adaptacyjny opracowany został dla uczniów obecnych klas czwartych ich rodziców i nauczycieli. Program ten jest realizowany od września 2014. Strona 2 z 6
Cele programu Cele ogólne programu są zgodne z założeniami Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych i zakładają: 1. respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących: uczeń szkoła dom rodzinny; 2. kształtowanie u dziecka pozytywnego stosunku do nauki oraz rozwijanie ciekawości; 3. poszanowanie godności dziecka; zapewnienie dziecku przyjaznych, bezpiecznych warunków do nauki i zabawy; rozwijania samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie. Cele szczegółowe zakładają pomoc w łagodnym przekroczeniu progu klasy 3 4 poprzez: 1. integrację zespołu klasowego z nowym wychowawcą w klasie 4;(wyjazd integracyjny, cykl warsztatów), 2. uświadomienie uczniom i rodzicom, jakie zmiany czekają ich w klasie, 3. rozmowy z rodzicami na temat jak pomóc dziecku przekraczającemu próg klasy czwartej, 4. wymianę informacji wychowawców klas 3 z przyszłymi wychowawcami klas 4 dotycząca specyfiki pracy w zespołach klasowych. Koordynatorem programu jest wychowawca klasy Program jest obligatoryjny dla każdej klasy 4. O doborze treści i zakresie działań oraz tematyce skierowanej do uczniów i rodziców decyduje wychowawca klasy obejmujący uczniów w klasie czwartej wraz w porozumieniu z poprzednim wychowawcą oraz psychologiem prowadzącym warsztaty. Treści programu Proponowane treści programu do realizacji wg potrzeb: poznajemy się wzajemnie, jakie zmiany czekają nas w klasie 4, jak poradzić sobie ze stresem, kłopotami i nauką w klasie 4, techniki efektywnego uczenia się, Strona 3 z 6
wzmacnianie tolerancji, rozwiązywanie konfliktów, prawa rozwojowe dziecka dziesięcioletniego, jak pomóc dziecku w klasie 4, współpraca z wychowawcą i nauczycielami przedmiotowymi. Działania podejmowane w klasie 3 przez wychowawcę 1. Zgromadzenie informacji o uczniach w celu przekazania ich nowemu wychowawcy, 2. udział klasy w przedmiotowych lekcjach otwartych klas starszych, 3. Zaznajamianie dzieci ze zmianami związanymi z wkroczeniem w nowy etap edukacyjny, 4. zorganizowanie spotkania z uczniami i zebrania z rodzicami z nowym wychowawcą przejmującym klasę, 5. zapoznanie z nowym systemem oceniania. Działania podejmowane w klasie 4 przez wychowawcę Zebranie informacji o uczniach od poprzedniego wychowawcy i nauczycieli uczących w klasie. 1. Udział w spotkaniu z uczniami oraz zebraniu z rodzicami pod koniec klasy 3. 2. Przypomnienie dzieciom o zmianach związanych z wkroczeniem w nowy etap edukacyjny. 3. Zapoznanie uczniów z przedmiotami oraz nauczycielami uczącymi w klasie 4. 4. Przedstawienie planu zajęć lekcyjnych z uwzględnieniem sal przedmiotowych. 5. Przedstawienie w sposób zrozumiały dla ucznia nowego systemu oceniania. 6. Wybór samorządu klasowego i określenie jego zadań. 7. Przydział dodatkowych funkcji w klasie. 8. Przypomnienie prawa i obowiązków ucznia. 9. Organizacja zajęć pozalekcyjnych i szkolnych imprez okolicznościowych. 10. Planowanie czasu nauki, zabawy i wypoczynku. 11. Zorganizowanie przy pomocy Zespołu Psychologiczno Pedagogicznego wyjazdu integracyjny dla klas 4 w tym zajęć integracyjnych. 12. Zorganizowanie przy pomocy zespołu Psychologiczno-Pedagogicznego i Poradni Psychologiczno Pedagogicznej nr 2 cyklu warsztatów (3 spotkania) przystosowujących uczniów do nowych wymagań w klasie 4. Istnieje możliwość wydłużenia cyklu warsztatów jeśli zachodzi taka potrzeba (decyduje wychowawca w porozumieniu z psychologiem). Celem warsztatów jest diagnoza sytuacji w klasie oraz przeprowadzenie zajęć ćwiczących umiejętności potrzebne do sprawnego funkcjonowania klasy (np. przestrzeganie norm, współpraca, komunikacja interpersonalna, radzenie sobie ze stresem. Strona 4 z 6
Działania podejmowane w klasie 4 przez wychowawcę skierowane do rodziców 1. Zapoznanie rodziców z ofertą szkoły. 2. Zapoznanie z nowym systemem oceniania. 3. Zawarcie kontraktu z rodzicami dotyczącego zasad współpracy i przepływy informacji. 4. Zorganizowanie dla rodziców spotkania z psychologiem prowadzącym warsztaty w klasie (wg rozpoznanych potrzeb). 5. Diagnozowanie trudności adaptacyjnych ich dzieci po 3 miesiącach nauki w klasie 4 i przedsięwzięcie środków zaradczych (zał. Nr 1 Ankieta dla rodziców). Działania nauczyciela przedmiotowego 1. Zapoznanie uczniów z wymaganiami z danego przedmiotu. 2. Zapoznanie uczniów z regulaminami pracowni i higieną pracy. 3. Okres ochronny dla uczniów klas 4 (wrzesień miesiącem bez negatywnych ocen). 4. Budowanie relacji wzajemnej życzliwości, poszanowania i zaufania. 5. Indywidualizacja procesu nauczania (dostosowywanie metod i form pracy dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych). 6. Rozwijanie zainteresowań i zdolności uczniów. 7. Zachęcanie uczniów do udziału w zajęciach pozalekcyjnych i konkursach. 8. Oswajanie nowej przestrzeni - kąciki prac uczniów klas 4, wystawy przedmiotów uczniów i kolekcji. Przewidywane efekty Przewiduje się, iż uczniowie: 1. bez obaw przekroczą próg z klasy 3 do 4, 2. zintegrują się z nowym wychowawcą, 3. wdrożą się do zmian w klasie 4, 4..uczniowie poczują się współodpowiedzialności za to co dzieje się w klasie, 5. stworzą grupę opartą na bazie koleżeństwa i przyjaźni, 6. będą umieli współpracować ze sobą na zasadach akceptacji i tolerancji. Ewaluacja programu Ewaluacji dokona powołany przez Dyrektora Szkoły zespół na podstawie: 1. Obserwacji uczniów podczas zajęć pracy, zaangażowania, aktywności, osiągnięć, 2. ankiety dla Rodziców, 3. refleksji, uwag i wniosków nowych wychowawców oraz nauczycieli przedmiotów uczących w klasach 4 danym roku szkolnym. Strona 5 z 6
Bibliografia B. Płażewskiej Problemy adaptacyjne uczniów w klasie czwartej Rozporządzenie MEN z dnia 27 sierpnia 2012 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół Rozporządzenie MEN z dnia 30. kwietnia 2013 roku w sprawie zasad i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach Autorzy programu Ewa Saniternik- Krewniak Agnieszka Wideł Marzena Zacharska Aktualizacja 2016/17 Zespół Psychologiczno-Pedagogiczny Zatwierdzone przez Dyrektorkę Szkoły Kraków, wrzesień 2016 r. Strona 6 z 6