RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA wykład III dr Marek Masztalerz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011 KALKULACJA KOSZTÓW Kalkulacja kosztów jest to czynność obliczeniowa zmierzająca do ustalenia kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji. Wycena produktów do bilansu, Ustalenie kosztu sprzedanych produktów i usług, Ocena rentowności produktów i usług, Ocena opłacalności produktów i usług, Zarządzanie sprzedaŝą (wolumen, struktura, ceny) Przedmiotem kalkulacji mogą być produkty, usługi, projekty, zlecenia, klienci, kanały dystrybucji, MPK itp. 1
METODY KALKULACJI KOSZTÓW KALKULACJA PODZIAŁOWA produkcja jednoasortymentowa Koszt jednostkowy produktu oblicza się jako stosunek kosztów ogółem do wielkości produkcji KALKULACJA DOLICZENIOWA produkcja wieloasortymentowa produkcja zleceniowa świadczenie usług Do kosztów bezpośrednich produktów/asortymentów/zleceń dolicza się koszty pośrednie alokowane na produkty/asortymenty/zlecenia za pomocą kluczy podziałowych. KALKULACJA PODZIAŁOWA - POJĘCIA Wyszczególnienie Remanent początkowy (produkcja w toku na początek okresu) Wyroby gotowe (produkcja zakończona w okresie) Remanent końcowy (produkcja w toku na koniec okresu) Ilościowo RP WG RK Wartościowo K RP K WG K RK Koszty produkcji Wyroby gotowe Sp. K RP K WG K WG K O K RK (Sk. K RP + K O = K WG + K RK 2
KALKULACJA PODZIAŁOWA PROSTA Jeśli wszystkie koszty są proporcjonalne do stopnia zaawansowania produktu (z punktu widzenia poniesionych kosztów), to przeciętny koszt jednostkowy ustala się następująco: kj K RP + K O = WG + RK % zaawans. Jeśli materiały są wydawane na początku procesu produkcyjnego to przeciętny koszt jednostkowy ustala się następująco: kj = KM RP + KM WG + RK O KPRP + KPO + WG + RK % zaawans. gdzie KM koszty materiałowe, KP koszty przerobu. KALKULACJA PODZIAŁOWA PROSTA przykład Browar Charles Hill wykazywał na początek miesiąca produkcję w toku 10 000 litrów piwa o przeciętnym stopniu zaawansowania w procesie technologicznym 40 % (z punktu widzenia poniesionych kosztów przerobu) i wartości według technicznego kosztu wytworzenia 22 000 zł (w tym koszty materiałowe 17 500 zł). W ciągu miesiąca poniesiono następujące koszty: Materiały bezpośrednie 158 900 zł Płace bezpośrednie Koszty wydziałowe 27 400 zł 50 000 zł. W ciągu miesiąca wytworzono i przekazano do magazynu 90 000 litrów piwa. Na koniec miesiąca produkcja w toku wynosiła 8000 litrów. Stopień zaawansowania z punktu widzenia kosztów przerobu oszacowano na 25 %. Materiały były wydawane do produkcji z chwilą rozpoczęcia procesu produkcyjnego. 3
KALKULACJA PODZIAŁOWA ZE WSPÓŁCZYNNIKAMI przykład Firma wytwarza z tych samych materiałów w tym samym procesie technologicznym czekoladę w dwóch wariantach: - tabliczki 100g, - tabliczki 200g. Koszty produkcji są proporcjonalne do masy wyrobów. W okresie wytworzono 5 600 tabliczek 100g oraz 2 200 tabliczek 200g. Produkcja w toku nie wystąpiła. Materiały były wydawane w całości na początku procesu produkcyjnego. Poniesiono koszty: materiały bezpośrednie 12 600 zł, płace bezpośrednie 4 500 zł, koszty pośrednie produkcji 2 400 zł. KALKULACJA PODZIAŁOWA FAZOWA KALKULACJA FAZOWA Metoda bezpółfabrykatowa polega na obliczeniu kosztu jednostkowego kaŝdej fazy produkcji osobno a następnie zsumowaniu kosztów poszczególnych faz Metoda półfabrykatowa polega na obliczaniu kosztu jednostkowego produktu po kaŝdej fazie (narastająco) aŝ do ostatniej fazy 4
KALKULACJA PODZIAŁOWA FAZOWA przykład W przedsiębiorstwie produkującym napój pomarańczowy są trzy wydziały produkcji, które odpowiadają kolejnym fazom procesu technologicznego. W badanym okresie rozpoczęto proces technologiczny i wyprodukowano: - 20 000 kg pomarańczy w fazie I (sortowanie, mycie); - 55 000 l napoju pomarańczowego w fazie II (wyciskanie soku, dodanie wody, wzbogacenie dodatkami); w ciągu okresu pobrano 18 000 kg pomarańczy po fazie I; - 34 000 butelek napoju pomarańczowego w fazie III (butelkowanie, nalepianie etykiet, pakowanie); w ciągu okresu pobrano 51 000 l napoju po fazie II. Pozycje kosztów Faza I Faza II Faza III Razem Koszty bezpośrednie 39 000 zł 2 500 zł 3 500 zł 45 000 zł Koszty pośrednie 21 000 zł 9 500 zł 11 800 zł 42 300 zł Razem 60 000 zł 12 000 zł 15 300 zł 87 300 zł KALKULACJA DOLICZENIOWA koszty bezpośrednie bezpośrednie przypisanie do produktu (usługi) koszty pośrednie klucze podziałowe kosztów pośrednich Do kosztów bezpośrednich produktów/asortymentów/zleceń dolicza się koszty pośrednie alokowane na produkty/asortymenty/zlecenia za pomocą kluczy podziałowych. KLUCZE WARTOŚCIOWE: - koszty - przychody - marŝa PRODUKTY USŁUGI PROJEKTY KLIENCI KLUCZE ILOŚCIOWE: - czas (rh( rh, mh) - powierzchnia / kubatura - masa / objętość - wielkość produkcji 5
PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.1) Spółka FRUIT zajmuje się produkcją i dystrybucją soków owocowych. W firmie jest jeden wydział produkcyjny, w którym wytwarza się sok owocowy na bazie koncentratu a następnie rozlewa się sok do butelek. Firma wytwarza 3 rodzaje soków: jabłkowy, pomarańczowy i grejpfrutowy. Wielkość produkcji oraz koszty poniesione w poszczególnych wydziałach w okresie sprawozdawczym zostały ujęte w tabeli (następny slajd). Zakładamy, Ŝe firma w pełni wykorzystuje potencjał produkcyjny. PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.2) ALOKACJA KOSZTÓW POŚREDNICH ZA POMOCĄ KLUCZY PODZIAŁOWYCH (KALKULACJA DOLICZENIOWA) 6
PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.3) ROZLICZENIE AMORTYZACJI I ZUśYCIA ENERGII Amortyzacja i zuŝycie energii są rozliczane proporcjonalnie do roboczogodzin pracowników bezpośrednio produkcyjnych. Łącznie przepracowano 4.000 h, z czego na produkcję soku jabłkowego przypada 1.200 h, soku pomarańczowego 1.800 h, natomiast na produkcję soku grejpfrutowego - 1.000 h. Stawka amortyzacji na 1 roboczogodzinę = 11.000 zł / 4.000 h = 2,75 zł/h sok jabłkowy = 1.200 h * 2,75 zł/h = 3.300 zł sok pomarańczowy = 1.800 h * 2,75 zł/h = 4.950 zł sok grejpfrutowy = 1.000 h * 2,75 zł/h = 2.750 zł 11.000 zł Stawka zuŝycia energii na 1 roboczogodzinę = 13.000 zł / 4.000 h = 3,25 zł/h sok jabłkowy = 1.200 h * 3,25 zł/h = 3.900 zł sok pomarańczowy = 1.800 h * 3,25 zł/h = 5.850 zł sok grejpfrutowy = 1.000 h * 3,25 zł/h = 3.250 zł 13.000 zł PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.4) ROZLICZENIE POZOSTAŁYCH KOSZTÓW Wynagrodzenia pośrednie, usługi obce oraz pozostałe koszty są rozliczane proporcjonalnie do płac bezpośrednich, które wyniosły 28.000 zł, w tym: sok jabłkowy 8.000 zł, sok pomarańczowy 14.000 zł, sok grejpfrutowy 6.000 zł. Narzut wynagrodzeń pośrednich = 19.000 zł / 28.000 zł = 67,9% sok jabłkowy = 8.000 zł * 67,9% = 5.430 zł sok pomarańczowy = 14.000 zł * 67,9% = 9.500 zł sok grejpfrutowy = 6.000 zł * 67,9% = 4.070 zł 19.000 zł Narzut kosztów usług obcych = 24.000 zł / 28.000 zł = 85,7% Narzut pozostałych kosztów = 3.000 zł / 28.000 zł = 10,7% rozliczamy tak samo jak płace pośrednie 7
PRZYKŁAD KALKULACJI (cz.5) Pułapki kalkulacji kosztów część I Stosowanie kluczy podziałowych opartych na płacach bezpośrednich np. w firmie, gdzie udział tych płac w kosztach ogółem wynosi 3-4 % a sam klucz jest wykorzystywany do rozliczenia wszystkich kosztów (równieŝ kosztów zarządu) na produkty. przecieŝ wszyscy tak robią, więc o co chodzi? wiemy, Ŝe to źle, ale nie mamy innego pomysłu! inaczej się po prostu nie da, nie mamy wyboru... co za róŝnica, skoro biegły i tak tego nie bada. 8
Pułapki kalkulacji kosztów część II Koszty produkcji Koszty zarządu RAZEM I 100 20 120 II 200 40 240 III 300 60 360 SUMA 600 120 720 Koszty zarządu rozliczane na zlecenia wg kosztów produkcji: narzut 20% Firma dostała nowe zlecenie i sporządza kalkulację kosztu całkowitego zlecenia. Do kosztu produkcji 400 zł dolicza 20% narzut kosztów zarządu, czyli 80 zł. Tymczasem koszty zarządu wcale nie zmieniły swej wysokości! Koszty produkcji Koszty zarządu RAZEM I 100 12 112 II 200 24 224 III 300 36 336 IV 400 48 448 SUMA 1 000 120 1 120 Nowy narzut kosztów zarządu wynosi 12% KOSZT WYTWORZENIA KOSZTY BEZPOŚREDNIE KOSZTY POŚREDNIE PRODUKCYJNE (wydziałowe) NIEPRODUKCYJNE (ogólnozakładowe) ZMIENNE STAŁE KOSZTY ZARZĄDU KOSZTY SPRZEDAśY uzasadniona część niewykorzystany potencjał KOSZT WYTWORZENIA (wycena produktów) KOSZTY OKRESU (odnoszone w całości na wynik fin.) 9
UZASADNIONA CZĘŚĆ KOSZTÓW STAŁYCH Według polskiego prawa bilansowego do kosztu wytworzenia produktu nie wlicza się wszystkich kosztów pośrednich produkcji (wydziałowych) a jedynie ich uzasadnioną część, obejmującą: zmienne pośrednie koszty produkcji część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych. Zastosowanie normalnego poziomu wykorzystania potencjału do rozliczenia stałych kosztów wydziałowych pozwala uniknąć znacznego zróŝnicowania wyceny tych samych produktów w róŝnych okresach. Jednostki, których sprawozdanie finansowe nie podlega obowiązkowemu badaniu przez biegłego rewidenta, mogą zrezygnować z ustalania stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych. KOSZTY UZASADNIONE I KOSZTY PUSTE stałe koszty wydziałowe koszty nieuzasadnione (puste) koszty uzasadnione (uŝyteczne) 0% stopień wykorzystania potencjału 100% (normalnych zdolności) 10
RACHUNEK KOSZTÓW RZECZYWISTYCH & NORMALNYCH (1) Student dorabia sobie do stypendium wypiekami ciastek, które następnie sprzedaje sąsiadom. Koszty ponoszone przy produkcji ciastek skalkulował następująco: Pozycje kalkulacyjne Surowce (mąka, cukier, jaja, masło, wisienka) Robocizna (wyrabianie i formowanie) Koszty pośrednie (prąd i amortyzacja piekarnika) KOSZT WYTWORZENIA Koszty ogółem - - 12 zł/wypiek - Koszt jednostkowy 2,00 zł/szt. 1,50 zł/szt.?? RACHUNEK KOSZTÓW RZECZYWISTYCH & NORMALNYCH (2) Potencjał produkcyjny jest wykorzystany w 100%. Wszystkie koszty są uzasadnione (uŝyteczne). Koszt produkcji ciastka: wg rachunku kosztów rzeczywistych = 4,50 zł/szt. wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt. Potencjał produkcyjny jest wykorzystany w 67%. 33% kosztów stałych (piekarnik) to koszty puste. Koszt produkcji ciastka: wg rachunku kosztów rzeczywistych = 5,00 zł/szt. wg rachunku kosztów normalnych = 4,50 zł/szt. Koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych w kwocie 4 zł obciąŝą koszty okresu (PKO). 11