KALKULACJA KOSZTÓW (obliczenie kosztu jednostkowego dla obiektu kalkulacji)

Transkrypt

1 KALKULACJA KOSZTÓW (obliczenie kosztu jednostkowego dla obiektu kalkulacji) Rachunek kosztów w ujęciu tradycyjnym: identyfikacja procesów i zasobów związanych z ponoszeniem kosztów pomiar i dokumentacja poniesionych kosztów ewidencja kosztów w księgach rachunkowych rozliczanie kosztów kalkulacja kosztu jednostkowego obiektu kalkulacji wycena obiektów kalkulacji (produktów, usług, zleceń itp.) w księgach rachunkowych (ustalenie wyniku finansowego i) sprawozdawczość finansowa analiza kosztów Omawiany etap rachunku kosztów ma na celu ustalenie kosztu jednostkowego obiektu kalkulacji poprzez właściwe podzielenie lub doliczenie kosztów produkcyjnych (bezpośrednich i pośrednich) odpowiadających wytworzeniu jednego obiektu kalkulacji (produktu gotowego, półfabrykatu, zlecenia, usługi itp.). Wybór właściwej metody kalkulacji kosztów zależy od charakterystyki procesu produkcji/świadczenia usług w podmiocie gospodarczym. Poniżej krótko omówiono główne metody kalkulacji wraz z przykładami i zadaniami do samodzielnego rozwiązania. KALKULACJA PODZIAŁOWA PROSTA Stosowana w podmiotach wytwarzających masowo (na dużą skalę) jednorodne produkty /świadczących jeden rodzaj usług o prostym (niezłożonym) charakterze. Przykłady: cementownie, elektrownie, cegielnie, gazownie, kopalnie, przedsiębiorstwa transportowe. Koszt jednostkowy jest kosztem przeciętnym (średnim) obliczamy go dzieląc ogół kosztów produkcyjnych przez liczbę obiektów kalkulacji. Zakładamy wtedy, że materiały są stopniowo (sukcesywnie) pobierane i przetwarzane w procesie produkcji. Koszt jednostkowy = koszty / liczba produktów (usług) Przykład 1 (zadanie z ewidencji kosztów): Przedsiębiorstwo XYZ wytwarza masowo produkt A. W okresie sprawozdawczym poniesiono następujące koszty (w zł): materiały bezpośrednie 9.000, płace bezpośrednie , koszty wydziałowe zaliczane do kosztu wytworzenia , koszty wydziałowe niewykorzystanej zdolności j 7.300, koszty ogólnego zarządu (bez kosztów niewykorzystanej zdolności j) W okresie sprawozdawczym wytworzono 500 sztuk produktu A. A = ( ) / 500 = / 500 = 234,40 zł W rzeczywistości zarówno na początku, jak i na końcu procesu produkcji może wystąpić produkcja niezakończona (w toku), zaś materiały mogą być wydawane w całości na początku, a następnie sukcesywnie przetwarzane w procesie produkcji. Przykład 1a Załóżmy, że w wyniku kosztów poniesionych w przykładzie 1 wytworzono 300 sztuk produktów gotowych A oraz 200 sztuk przetworzonych w 50%, zaś materiały wydane zostały w całości na początku procesu produkcji. Strona 1 z 7

2 1) liczba jednostek kalkulacyjnych dla materiałów bezpośrednich = 500 2) liczba jednostek kalkulacyjnych dla kosztów przerobu (200*0,5) = 400 3) kalkulacja kosztu jednostkowego: Pozycje kalkulacyjne Koszty okresu Liczba jednostek kalkulacyjnych produktu A Koszt jednostkowy produkcji w toku Materiały bezpośr ,00 18*100%=18,00 Płace bezpośr ,50 87,50*50%=43,75 Koszty wydziałowe , *50%=91,50 RAZEM ,50 153,25 Sprawdzenie kalkulacji: 288,50 * ,25 * 200 = = Przykład 1b (DLA CHĘTNYCH) Załóżmy, że w przykładzie 1a dodatkowo na początku okresu istniała produkcja niezakończona 100 sztuk zaawansowanych w 75%, zaś koszty poniesione na jej wytworzenie w poprzednim okresie podano w tabeli. Dla ustalenia kosztu jednostkowego zakładamy, że w bieżącym okresie najpierw ukończona została produkcja rozpoczęta w poprzednim okresie (metoda FIFO). 1) liczba jednostek kalkulacyjnych dla materiałów bezpośrednich (wydawanych na początku) = 400 2) liczba jednostek kalkulacyjnych dla kosztów przerobu (200*0,5) (100*0,75) = 325 3) kalkulacja kosztu jednostkowego produkcji bieżącego okresu: Pozycje kalkulacyjne Koszty okresu Liczba jednostek kalkulacyjnych produktu A Koszt jednostkowy produkcji w toku Materiały bezpośr ,50 22,50*100% = 22,50 Płace bezpośr ,69 107,69*50% = 53,85 Koszty wydziałowe ,23 225,23*50% = 112,62 RAZEM ~355,42 ~188,97 4) kalkulacja kosztu jednostkowego produkcji poprzedniego okresu: Pozycje kalkulacyjne Koszty zapasu początk. Liczba jedn. zapasu początk. zapasu początk. A Koszty jedn. bieżącego okresu razem Materiały bezpośr ,00 0,00 20,00 Płace bezpośr ,00 107,69*(100%-75%)=26,92 86,92 Koszty wydziałowe ,50 225,23*(100%-75%)=56,31 226,81 RAZEM ,50 ~83,23 ~333,73 Sprawdzenie kalkulacji: Wycena produktów gotowych: - rozpoczętych w poprzednim okresie i dokończonych w bieżącym 100*333,73 = ,08 - rozpoczętych i zakończonych w bieżącym okresie 200*355,42 = ,61 Wycena produkcji w toku na koniec okresu 200*188,97 = ,31 Koszty wytworzenia razem = , , ,31 = = W przypadku wystąpienia produkcji niezakończonej na początku okresu możemy również wykorzystać metodę średnioważoną, w której łączymy zapas początkowy z produkcją bieżącego Strona 2 z 7

3 okresu, zaś koszty wytworzenia zapasu początkowego z kosztami bieżącego okresu. Jednostki kalkulacyjne wyliczamy, uwzględniając jedynie produkcję gotową w bieżącym okresie i niezakończoną na koniec okresu. Przykład 1c (DLA CHĘTNYCH) Załóżmy, że w przykładzie 1b dla ustalenia kosztu jednostkowego stosujemy metodę średnioważoną. 1) liczba jednostek kalkulacyjnych dla materiałów bezpośrednich (wydawanych na początku) = 500 2) liczba jednostek kalkulacyjnych dla kosztów przerobu (200*0,5) = 400 3) kalkulacja kosztu jednostkowego produkcji bieżącego okresu: Pozycje kalkulacyjne Koszty okresu poprz. i bieżącego Liczba jedn. kalkulacyjnych produktu A Koszt jednostkowy produkcji w toku Materiały bezpośr ,00 22,00*100% = 22,00 Płace bezpośr ,50 102,50*50% = 51,25 Koszty wydziałowe , ,625*50% = 112,81 RAZEM ,125 ~186,06 Sprawdzenie kalkulacji: Wycena produktów gotowych: 300*350,125 = ,50 Wycena produkcji w toku na koniec okresu 200*186,0625 = ,50 Koszty wytworzenia razem = , ,50 = Zadanie 1 kalkulacja podziałowa prosta: Przedsiębiorstwo ALFA produkuje masowo jednorodne wyroby B. Poniżej przedstawiono koszty poniesione w związku z produkcją w okresie poprzednim i bieżącym oraz liczbę wytworzonych wyrobów B i stopień ich zaawansowania. Pozycje kalk. Koszty poprz. Koszty bież. Razem Produkcja Liczba % zaawansowania okresu okresu sztuk Mat. Bezp Płace bezp Produkcja zakończona % bieżącego okresu K. wydz Produkcja w toku na 40 25% koniec RAZEM POLECENIE: Skalkuluj koszty jednostkowe, wyceń produkcję gotową i niezakończoną na koniec bieżącego okresu, wiedząc że: a) materiały wydawane są sukcesywnie w czasie procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy całości kosztów wytworzenia) zapas początkowy nie występuje b) materiały wydawane są na początku procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy kosztów przerobu) zapas początkowy nie występuje c) (DLA CHĘTNYCH) materiały wydawane są sukcesywnie w czasie procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy całości kosztów wytworzenia) zapas początkowy 80 sztuk zaawansowanych w 75% - zastosowanie metody FIFO Strona 3 z 7

4 d) (DLA CHĘTNYCH) materiały wydawane są sukcesywnie w czasie procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy całości kosztów wytworzenia) zapas początkowy 80 sztuk zaawansowanych w 75% - zastosowanie metody średnioważonej e) (DLA CHĘTNYCH) materiały wydawane są na początku procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy kosztów przerobu) zapas początkowy 80 sztuk zaawansowanych w 75% - zastosowanie metody FIFO f) (DLA CHĘTNYCH) materiały wydawane są na początku procesu produkcji (stopień zaawansowania dotyczy kosztów przerobu) zapas początkowy 80 sztuk zaawansowanych w 75% - zastosowanie metody średnioważonej. KALKULACJA PODZIAŁOWA ZE WSPÓŁCZYNNIKAMI Powyższa metoda kalkulacji ma zastosowanie, gdy podmiot wytwarza masowo w ramach procesu produkcji wyroby z wykorzystaniem tych samych surowców, urządzeń, czasu pracy osób zatrudnionych, jednak różnią się one rozmiarami, praco- lub materiałochłonnością. Ewidencja kosztów prowadzona jest dla całej produkcji, nie uwzględniając poszczególnych odmian wyrobów. Przykłady: przemysł ceramiczny, szklarski, budowlany, chemiczny, kosmetyczny. Kalkulacja kosztu jednostkowego odbywa się dla produkcji przeliczeniowej, ustalonej dla poszczególnych grup kosztów przy pomocy współczynników (wag), różnicujących odmiany wyrobów (często umownie) pod względem ich kosztochłonności. Aby obliczyć koszt jednostkowy dla odmiany wyrobu, należy przemnożyć koszt wytworzenia jednostki przeliczeniowej przez wartość współczynnika. Przykład 2. Przedsiębiorstwo BETA produkuje masowo dwa warianty wyrobu w ramach jednego procesu C i D. W bieżącym okresie poniesiono następujące koszty (w zł): materiały bezpośrednie , płace bezpośrednie , koszty wydziałowe Relacja materiałochłonności wyrobów C i D wynosi, odpowiednio, 3:5, pracochłonności 2:3, zaś pozostałe koszty przerobu (wydziałowe) przyjmują proporcję 4:5. W bieżącym okresie wytworzono 100 sztuk wyrobu gotowego C, a 50 sztuk C było zaawansowanych w 50% w stosunku do kosztów przetwarzania, oraz 80 sztuk produktu D i 80 sztuk półfabrykatu D, zaawansowanych w 25% w zakresie kosztów przerobu. Koszty Prod Prod w % zaawanczynniki Współ- Jedn K jedn K jedn K jedn got. toku przelicz przelicz prod got niezakoń. Mat bezp C D Płace bezp C D K wydz C D RAZEM C D Strona 4 z 7

5 Sprawdzenie: koszty wytworzenia C: 100 * * 616 = koszty wytworzenia D: 80 * * 635 = , łącznie: = Zadanie 2 kalkulacja podziałowa ze współczynnikami: Piekarnia przydomowa BOCHENEK wypieka ekologiczne chleby i bułki żytnie. W bieżącym okresie poniesiono następujące koszty: materiały bezpośrednie 400 zł, płace bezpośrednie 900 zł, inne koszty 950 zł. Oblicz koszt jednostkowy poszczególnych produktów, wiedząc że wyprodukowano 200 bochenków chleba o gramaturze 0,5 kg, 100 bochenków 0,75 kg oraz bułeczek żytnich 50 g. Koszty materiałów bezpośrednich dzielą się proporcjonalnie do gramatury produktu, zaś koszty robocizny odpowiednio dla mniejszego i większego bochenka oraz bułki to relacja 11:13:1, natomiast pozostałe koszty 7:11:1. KALKULACJA PODZIAŁOWA FAZOWA (PROCESOWA) Stosowana w produkcji masowej wielkoseryjnej, charakteryzującej się występowaniem w produkcji kilku następujących po sobie faz (procesów) wytwarzania. W wyniku każdej fazy (procesu) otrzymujemy półprodukt, przekazywany do kolejnej fazy lub magazynowany w ostatniej fazie powstaje natomiast produkt gotowy. Stąd kalkulacja kosztu jego wytworzenia jest wielostopniowa. W kalkulacji fazowej (procesowej) wyróżniamy metodę bezpółfabrykatową i półfabrykatową, zaprezentowane w przykładzie 3. Przykład 3. Fabryka wytwarza produkty E w trzech kolejnych fazach procesu go. W okresie bieżącym w fazie I wytworzono 3500 półfabrykatów, do fazy II przekazano 3200 sztuk. W wyniku ich obróbki w fazie II do ostatniej fazy przekazano 3000 sztuk, które przetworzono na wyroby gotowe E. Koszty poszczególnych faz prezentuje tabela. Fazy produkcji Koszty bezpośrednie Koszty wydziałowe Koszty wytworzenia I II III RAZEM Kalkulacja z zastosowaniem metody bezpółfabrykatowej: fazy I: / 3500 = 20 zł; wycena zapasu: 300*20 = 6.000; wycena półfabrykatów przekazanych do fazy II: 3200*20 = fazy II: / 3200 = 25 zł; wycena zapasu: 200*25 = 5.000; wycena półfabrykatów przekazanych do fazy III: 3000*25 = fazy III: / 3000 = 17 zł; koszty fazy III: Sprawdzenie: = wytworzenia wyrobu E: = 62 zł Strona 5 z 7

6 Kalkulacja metodą półfabrykatową: fazy I: / 3500 = 20 zł Koszty półfabrykatów przekazanych do fazy II: 3200*20 = , zapas fazy I: 300*20 = fazy II: ( ) / 3200 = 45 zł Koszty półfabrykatów przekazanych do fazy III: 3000*45 = , zapas fazy II: 200*45 = fazy III (produktu E): ( ) / 3000 = / 3000 = 62 zł Sprawdzenie: = Zadanie 3 kalkulacja podziałowa fazowa: W firmie cukierniczej produkcja bombonierek przebiega w czterech fazach: I produkcja czekolady i nadzienia; II wypełnianie form czekoladą i nadzieniem; III pakowanie czekoladek do pudełek; IV nadruk dat ważności i foliowanie bombonierek. W wymienionych fazach produkcji poniesiono następujące koszty: I zł, II zł, III zł, IV zł. Wiemy, że w fazie I wytworzono 7000 kg czekolady i nadzienia, z czego kg przekazano do fazy II, w wyniku której wytworzono czekoladek (gramatura 1 czekoladki to 12,5 g). Do fazy III przekazano czekoladek, które zapakowano w pudełka po 250 g (liczba pudełek po fazie III -... sztuk). W fazie IV nadrukowano terminy ważności i zafoliowano wszystkie pudełka czekoladek z fazy III, przekazując je do magazynu produktów. Skalkuluj koszt jedn. gotowego pudełka czekoladek oraz wyceń zapasy poszczególnych faz produkcji przy zastosowaniu metody półfabrykatowej. KALKULACJA PODZIAŁOWA ODJEMNA (SPRZĘŻONA) Kalkulację odjemną stosujemy, gdy w procesie produkcji oprócz produktu głównego powstają także produkty uboczne, które można sprzedać lub/oraz odpady wymagające likwidacji. Ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia produktu głównego wymaga następujących działań: Łączne koszty procesu produkcji + koszty likwidacji odpadów produkcyjnych wartość sprzedanych produktów ubocznych + koszty transakcyjne (doprowadzenia do sprzedaży produktów ubocznych) / wielkość produkcji (w jedn. nat.) produktu głównego = koszt jednostkowy wytworzenia Przykład 4. Koszty produkcji cukrowni w bieżącym okresie wyniosły zł. Skalkuluj koszt jednostkowy tony cukru, wiedząc, iż w procesie obróbki buraków cukrowych uzyskano: 550 t cukru 250 t wysłodek, których cena sprzedaży wynosi 100 zł/t 1000 t melasy z ceną sprzedaży na poziomie 40 zł/t i jedn. kosztami sprzedaży 5 zł/t 150 t odpadów, których koszt utylizacji wynosi zł. Strona 6 z 7

7 Wartość sprzedanych wysłodem 250*100 = Wartość sprzedanej melasy z uwzględnieniem kosztów sprzedaży 1000*(40-5) = Koszt jednostkowy tony cukru: ( ) / 550 = 2754,54 zł/t Zadanie 4 kalkulacja podziałowa odjemna: Pasieka MAJA wytwarza miód wielokwiatowy. W procesie produkcji miodu powstają również następujące produkty uboczne: pyłek kwiatowy, wosk pszczeli oraz propolis. W bieżącym okresie na prowadzenie pasieki poniesiono koszty na poziomie zł. Wiadomo, że wytworzono 600 litrów oraz 20 kg pyłku pszczelego, 40 kg wosku i 18 kg propolisu. Właściciel pasieki miał możliwość sprzedaży wymienionych produktów: słoik 50 g pyłku cena 20 zł, jedn. koszt pakowania 1 zł, świeca ozdobna 200 g cena 18 zł, jedn. koszt wytworzenia 3 zł, opakowanie 90 g propolisu cena 50 zł, jedn. koszt wyodrębnienia i pakowania 1,50 zł. Ze względu na okolicznościowy kiermasz (opłata za stoisko 50 zł) udało mu się sprzedać wszystkie wyroby uboczne (miód nie był wystawiony, pasieka ma umowę ze stałym odbiorcą). Skalkuluj koszt jednostkowy wytworzenia litra miodu. KALKULACJA DOLICZENIOWA (zleceniowa, asortymentowa) Kalkulacja doliczeniowa może być zastosowana, gdy produkcja ma charakter jednostkowy lub małoseryjny (produkcja na zlecenie), a koszty bezpośrednie są ewidencjonowane w przekroju obiektów kalkulacji. Jako obiekt kalkulacji możemy również uznać całą grupę asortymentową produktów. Wówczas kalkulacja kosztów polega na doliczaniu do kosztów bezpośrednich dla obiektu kalkulacji przypadających na niego kosztów pośrednich, podzielonych przy pomocy klucza podziałowego. Wybór klucza podziałowego powinien odzwierciedlać związek między poniesionymi kosztami pośrednimi produkcji a wytworzeniem danego zlecenia lub grupy produktów. Przykłady kluczy podziałowych w kalkulacji doliczeniowej to koszty materiałów bezpośrednich, koszty płac bezpośrednich, ogół kosztów bezpośrednich, czas pracy na wykonanie poszczególnych zleceń. Zadanie 5 kalkulacja doliczeniowa: Spółka programistów komputerowych BEST SOLUTION realizuje aktualnie zlecenia dla trzech klientów. Koszty bezpośrednie poniesione w bieżącym okresie w związku z opracowaniem zamówionych rozwiązań to: klient zł, klient zł, klient zł. Ponadto spółka poniosła w czasie realizacji powyższych zleceń następujące koszty ogólne działalności: wynajem biura zł, opłaty za media, umożliwiające kontakt z klientami i bieżącą pracę zł, amortyzacja sprzętu komputerowego zł. Oblicz koszty jednostkowe zleceń, wiedząc, że koszty pośrednie rozliczane są według czasu pracy programistów poświęconego na ich realizację (zlecenie 1 30 godzin, zlecenie 2 45 godzin, zlecenie 3 60 godzin). Strona 7 z 7