SYLLABUS Lp. Element Opis 1 2 Nazwa przedmiotu/ modułu Typ przedmiotu/ modułu Gramatyka historyczna języka polskiego obowiązkowy 3 Instytut Instytut Nauk Humanistyczno-Społecznych i Turystyki 4 5 Kod przedmiotu/ modułu Kierunek, specjalność, poziom i profil PPWSZ-FP-33-s Kierunek: filologia polska specjalność: dziennikarska / nauczycielska poziom : studia pierwszego stopnia profil : praktyczny 6 Forma studiów stacjonarne niestacjonarne 7 Rok studiów, semestr II/ 3 i 4 8 Forma zajęć i liczba godzin dydaktycznych wymagających bezpośredniego udziału nauczyciela i studentów Stacjonarne: Wykład 45 godzin Ćwiczenia audytoryjne 60 godzin Niestacjonarne: Punkty ECTS 9 (wg planu studiów) 8 Nakład pracy studenta bilans punktów ECTS 10 Forma aktywności studenta Obciążenie studenta na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich, w tym: Obciążenie studenta Studia stacjonarne Studia niestacjonarne Godz.: 107 ECTS: 5 godz.:
Udział w wykładach (godz.) 45 Udział w ćwiczeniach/ seminariach/ zajęciach praktycznych/ praktykach zawodowych (godz.) Dodatkowe godziny kontaktowe z nauczycielem (godz.) 60 - Udział w egzaminie (godz.) 2 Obciążenie studenta związane z nauką samodzielną, w tym: Samodzielne studiowanie tematyki zajęć/ przygotowanie się do ćwiczeń (godz.) Przygotowanie do zaliczenia/ egzaminu (godz.) Wykonanie prac zaliczeniowych (referat, projekt, prezentacja itd.) (godz.) Obciążenie studenta w ramach zajęć związanych z praktycznym przygotowaniem zawodowym Godz.: 100 ECTS: 3 godz.: 60 40 - Godz.: - ECTS: - godz.: Suma (obciążenie studenta na zajęciach wymagających bezpośredniego udziału nauczycieli akademickich oraz związane z nauką samodzielną) Godz.: 207 ECTS: 8 godz.: 11 12 13 14 Nauczyciel akademicki odpowiedzialny za przedmiot/ moduł (egzaminujący) Nauczyciele akademiccy prowadzący przedmiot/ moduł Wymagania (kompetencje) wstępne Założenia i cele przedmiotu Dr Krzysztof Waśkowski Dr Krzysztof Waśkowski Wiedza z zakresu gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, wiedza z zakresu gramatyki opisowej współczesnego języka polskiego. Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z historycznym rozwojem polszczyzny (zjawiska fonetyczne i morfologiczne) w oparciu o założenie, że wiedza z zakresu kształtowania się języka polskiego i rozumienie
procesów rozwojowych polszczyzny warunkują rozumienie jej stanu współczesnego. Opis efektów w zakresie: Odniesie nie do kierunko wych efektów kształcen ia Odniesienie do obszarowych WIEDZY W1 Student zna przyczyny i specyfikę zjawisk fonetycznych w dziejach polszczyzny. K_W01 H1P_W01, H1P_W02, H1P_W03 H1P_W02 15 Efekty W2 W3 Student zna przyczyny i specyfikę zjawisk morfologicznych w dziejach polszczyzny. Student wie o wzajemnej zależności kształtu polszczyzny współczesnej od jej stanu historycznego; posiada informacje na temat etapowości kształtowania się podsystemów języka. K_W02 K_W03, K_W01 H1P_W04 H1P_W05 H1P_W06 H1P_W07 H1P_W08 H1P_W09 H1P_W01, H1P_W02, H1P_W03 UMIEJĘTNOŚCI U1 Student umie korzystać z dawnych tekstów w oryginalnej postaci graficznej i językowej. K_U01 K_U02 H1P_U01, H1P_U09, H1P_U10 U2 Student umie wskazać i omówić procesy gramatyczne w dziejach polszczyzny, odwołując się do ich przyczyn, przebiegu, pojęć czasu i zmiany językowej. KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH K_U03 K_U01 H1P_U01 H1P_U11 H1P_U03 H1P_U02 H1P_U12 K1 Student wie o roli, jaką pełni wiedza historycznojęzykowa w zakresie rozumienia języka współczesnego. K_K01 K_K05 H1P_K05 H1P_K01 K2 Student zdobywa przeświadczenie o ważnym miejscu badań historycznojęzykowych w zakresie dyscyplin filologii. K_K01 K_K03 H1P_K01 H1P_K03 16 Treści WYKŁAD 1. Miejsce polszczyzny wśród języków słowiańskich. 2. Początki polszczyzny w oświetleniu społecznym, kulturalnym i geograficznym. 3. Źródła do dziejów języka polskiego. 4. Grafia prosta i złożona oraz normalizacja polskiej pisowni. 5. Porównanie prasłowiańskiego i polskiego systemu
ĆWICZENIA wokalicznego i konsonantycznego. 6. Rozwój jerów. 7. Rozwój sonantów. 8. Przestawki. 9. Zjawisko przegłosu i praindoeuropejskiej apofonii. 10. Rozwój samogłosek nosowych. 11. Palatalizacje i dyspalatalizacje. 12. Uproszczenia oraz upodobnienia grup spółgłoskowych. 13. Deklinacja rzeczowników źródła i rozwój na gruncie polskim. 14. Prosta i złożona odmiana przymiotników źródła i rozwój na gruncie polskim. 15. Odmiana zaimków źródła i rozwój na gruncie polskim. 16. Odmiana liczebników źródła i rozwój na gruncie polskim. 17. Porównanie prasłowiańskich i polskich typów koniugacyjnych. 18. Rozwój czasów w polszczyźnie. 19. Powstanie i rozwój imiesłowów. 20. Cele słowotwórstwo historycznego oraz różne źródła polskich formantów. 21. Zasadnicze słowotwórcze procesy historyczne (leksykalizacja, krystalizacja dominant słowotwórczych i semantycznych, zmiany znaczeniowe). 22. Budowa zdania pojedynczego. 23. Budowa zdania złożonego. 1. Prosta i złożona grafia zabytków staropolskich. 2. Zasady transliteracji i transkrypcji tekstów staropolskich; ćwiczenia w czytaniu i tanskrypcji. 3. Prasłowiański system wokaliczny i jego kontynuacja w polszczyźnie (dwie podstawowe opozycje prasłowiańskiego systemu wokalicznego: samogł. przednie a samogł. tylne, opozycja iloczasowa; prawo otwartej sylaby, prawo korelacji miękkości). 4. System półsamogłosek jerów chronologia przemian (miejsce jerów w systemie wokalicznym, jer przedni i tylny, słaba i mocna pozycja jerów, zanik i wokalizacja jerów, jery po spółgłoskach funkcjonalnie miękkich i funkcjonalnie twardych, jery a wyrównanie paradygmatyczne, wzdłużenie zastępcze, polska opozycje e:ø, 'e:ø, konsekwencje zaniku jerów. 5. Jery w pozycji napiętej (obustronne sąsiedztwo joty, rozwój nagłosowej grupy *jь-, wyjątki realizacji w śródgłosie (np. *z'm'ьja > źmija > žmija), rozwój jerów w przyimkach. 6. Zjawisko przegłosu jako źródło polskich oboczności 'e : 'a, 'e : 'o (istota procesu; chronologizacja; przegłos prasłowiański, polski, lechicki; pozorne odstępstwa i odstępstwa od przegłosu. Przegłos a apofonia praindoeuropejska. 7. Źródła i konsekwencje opozycji iloczasowej (zanik iloczasu w polszczyźnie; pochodzenie samogłosek długich, kontrakcja, kontrakcja w zaimku, kontrakcje na granicy morfemów słowotwórczych, pochylenie samogłosek). 8. Rozwój prasłowiańskich sonantów (zgłoskotwórcza moc sonantu, chronologia, przyczyny, konsekwencje i warunki przekształceń *ŗ, *ŗ, *ļ, *ļ, nieprawidłowy rozwój *r' i *ŗ. 9. Metateza grup *TorT, *TolT, *TerT, *TelT (chronologia i warunki przeobrażeń, korekta Zdzisława Stibera na temat przestawek grup *TorT, *TolT; przestawki w nagłosie grupy *ărt, *ălt pod intonacją akutową i cyrkumfleksową. 10. Pochodzenie i rozwój polskich samogłosek nosowych (chronologizacja procesu; nosówki prasłowiańskie, mieszanie się szeregów na gruncie polskim, jedna samogłoska nosowa ok XIV wieku, rozwój po zaniku iloczasu, współczesny stan samogłosek nosowych; ćwiczenia w etapowej rekonstrukcji barwy i długości). 11. Konsonantyzm prasłowiański a konsonantyzm polski (miękczenie spółgłosek, wpływ samogłosek rzędu przedniego na poprzedzające spółgłoski).
12. Trzy palatalizacje prasłowiańskie spółgłosek welarnych *k, *g, *ch (chronologia i warunki procesów) ćwiczenia w rekonstrukcji. 13. Palatalizacje przez *j spółgłosek welarnych *k, *g, *ch, zębowych *s, *z, wargowych *p, *b, *m, *v rekonstrukcja do form prasłowiańskich oraz wskazanie śladów w polszczyźnie. 14. Zmiany polskie w systemie spółgłoskowym (rozwój t' i d', powstanie polskiej spółgłoski rz, przeobrażenia spółgłosek wargowych miękkich, tzw. czwarta palatalizacja spółgłosek *g i *k; dyspalatalizacje (w grupach spółgłoskowych po zaniku jeru, polska dyspalatalność spółgłosek funkcjonalnie miękkich). 15. Uproszczenia grup spółgłoskowych (typy upodobnień spółgłosek w grupach spółgłoskowych, zjawisko węzła morfologicznego). 16. Ogólne wiadomości o fleksji rzeczowników (źródła prasłowiańskie (budowa tematów praindoeuropejskich jako zasada klasyfikacyjna prasłowiańskich deklinacji), powstanie polskich odmian, różnice dotyczące kryteriów podziału, zjawiska morfologizacji, semantyzacji); ćwiczenia w rozpoznawaniu prasłowiańskich typów deklinacyjnych. 17. Odmiana rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej (zagadnienia kształtowania się końcówek; wymiany końcówek w poziomie (ekspansja ps. deklinacji -utematowej); wymiany końcówek w pionie: biernik dopełniacz (kształtowanie się opozycji męskożywotności i niemęskożywotności; dopełniacz w funkcji biernika dla rzeczowników męskożywotnych oraz pierwotny biernik dla męskonieżywotnych. 18. Odmiana rzeczowników rodzaju męskiego w liczbie mnogiej (wymiany końcówek w poziomie, np..: końcówka celownika - om (z dekl. *-o- tem.) przenika do form celownikowych wszystkich rodzajów; ekspansywność końcówki miejscownika -ach (z deklinacji żeńskiej *-a-/-ja-); etapowe kształtowanie się form mianownika liczby mnogiej (koncepcja Aliny Kępińskiej o wyrównaniach w poziomie z deklinacji żeńskiej). 19. Odmiana rzeczowników rodzaju żeńskiego (rozpoznawanie prasłowiańskich typów odmian; min. relacja mianownik biernik l. poj. w dekl. *-a-/-ja-; zróżnicowanie form biernika uzależnione od końcówki mianownikowej w dobie średniopolskiej (np. rękę, duszę, ale Francyją, Maryją). 20. Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego (rola przyrostków prasłowiańskiej deklinacji V; powstanie i rozwój form gerundialnych (np. *pisan+ьje > pisan+ije > pisan'+ē)). 21. Deklinacja zaimków (podział na zaimki rodzajowe i bezrodzajowe; prasłowiańskie źródła; dwa typy odmiany zaimków; relikty twardotematowej odmiany zaimków wskazujących w zabytkach staropolskich). 22. Kształtowanie się polskiego paradygmatu odmiany zaimków (etapy mieszania się form narzędnika i miejscownika obu liczb, etapy przekształceń w mianowniku l. mn. (wykształcenie się form dla kategorii męskoosobowych i niemęskoosobowych)). 23. Deklinacja przymiotników (stan prasłowiański, odmiana twardo- i miękkotematowa, odmiana prosta i złożona). 24. Deklinacja przymiotników (kształtowanie się paradygmatów na gruncie polskim, pozostałości odmiany prostej; mieszanie się końcówek narzędnika i miejscownika obu liczb, zjawisko upraszczania końcówek w rodzaju męskim i nijakim oraz zjawisko haplologii w rodzaju żeńskim). 25. Fleksja werbalna (prasłowiańskie a polskie typy koniugacyjne, dwa tematy czasowników w języku prasłowiańskim; kategorie fleksyjne czasownika; rozpoznawanie paradygmatów odmiany). 26. Polski rozwój fleksji werbalnej (kształtowanie się typów koniugacyjnych na gruncie polskim, morfologia form czasu
17 Stosowane metody dydaktyczne teraźniejszego; ślady IV prasłowiańskiej koniugacji (oboczności widzę : widzisz (dz < *d+j)); powstanie polskiej koniugacji -am/-asz, -em/-esz. 27. Morfologia form czasu przeszłego prostego (aoryst i imperfekt) i złożonego etapy rozwoju (kształtowanie się dwupodziału rodzajowego w l. mn.) 28. Rozwój form czasownikowych w trybie rozkazującym i przypuszczającym, rozpoznawanie w tekstach i analiza budowy. 29. Powstanie imiesłowów nieodmiennych w polszczyźnie (rozpoznawanie form w tekstach i analiza ich budowy). 30. Powstanie i rozwój imiesłowów odmiennych w polszczyźnie (rozpoznawanie w tekstach, analiza morfologii; odmiana na wzór przymiotnika). wykład informacyjny, wykład problemowy, wykład z prezentacją multimedialną, ćwiczenia, dyskusja, rozwiązywanie zadań, praca w grupach, praca z tekstem Efekt Sposób weryfikacji efektów W1 18 Metody weryfikacji efektów (w odniesieniu do poszczególnych efektów) W2 W3 U1 U2 K1 K2 19 20 21 22 Kryteria oceny osiągniętych efektów Forma i warunki zaliczenia przedmiotu/ modułu, w tym zasady dopuszczenia do egzaminu / zaliczenia z oceną Wykaz literatury podstawowej Wykaz literatury uzupełniającej 51-60% dst; 61-70% +dst; 71-80% db; 81-90% +db; 91-100% bdb ĆWICZENIA WYKŁAD 90% obecności na ćwiczeniach, aktywny udział, przygotowywanie się do ćwiczeń, pozytywne oceny z kolokwiów śródsemestralnych, sprawdzianów i kartkówek. Uzyskanie zaliczenia z ćwiczeń jest warunkiem dopuszczenia do egzaminu. 90% obecności na wykładach, pozytywne zaliczenie pisemnego egzaminu. Rospond S., 2007, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa. Strutyński J., 2007, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków. Długosz-Kurczabowa K., Dubusz S., 2013, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa. Glosariusz staropolski. Dydaktyczny słownik etymologiczny, red.: W. Decyk- Zięba, S. Dubisz, Warszawa 2008. Boryś W., 2008, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków. Teksty staropolskie. Analizy i interpretacje, red.: W. Decyk-Zięba, S. Dubisz, Warszawa 2003.
23 Wymiar, zasady i forma odbywania praktyk zawodowych Wybór tekstów do historii języka polskiego, red.: S. Borawski, A. Furdal, Warszawa 2003. Wybór tekstów staropolskich. Czasy najdawniejsze do roku 1543, red.: S. Vrtel- Wierczyński, Warszawa 1977. Wybór tekstów staropolskich XVI XVIII wiek, red.: W. Taszycki, Warszawa 1955. -