SYLLABUS. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Wydział Humanistyczny

Transkrypt

1 Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Wydział Humanistyczny SYLLABUS Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki Stosowanej Zakład Językoznawstwa Kierunek Podyplomowe Studium Filologii Polskiej Przedmiot Gramatyka opisowa języka polskiego. Morfologia: Fleksja. Słowotwórstwo Autor dr Małgorzata Jasińska Prowadzący wykład i ćwiczenia dr Małgorzata Jasińska 1. FORMA I WYMIAR GODZINOWY ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH rok studiów semestr wykłady ćwiczenia l. godzin l. godzin Podyplomowe I II Cele i efekty kształcenia umiejętności i kompetencje jakie powinien osiągnąć student: Student powinien umieć dokonywać analizy formy wyrazowej, określić wartości kategorii gramatycznych, nazywać części mowy wg wybranych klasyfikacji (tzw. "szkolnej", Z. Saloniego, Z. Laskowskiego). Oraz posiadać podstawową wiedzę o systemie słowotwórczym współczesnego języka polskiego, oraz umiejętność analizy słowotwórczej wybranych derywatów zarówno prostych, jak i złożonych, charakterystycznych dla podstawowych klas leksemów współczesnej polszczyzny. Umiejscowienie przedmiotu w planie studiów zajęcia realizowane są w drugim semestrze. Metody dydaktyczne wykład wspomagany prezentacjami multimedialnymi. - ćwiczenia dotyczące fleksji oparte na analizowaniu przykładów zaczerpniętych ze współczesnej polszczyzny. - ćwiczenia dotyczące słowotwórstwa oparte są na analizie budowy słowotwórczej różnych typów derywatów, wchodzących w obręb podstawowych klas leksemów. 3. Kryteria, elementy i forma oceny przedmiotu efektów kształcenia: podstawą zaliczenia zajęć jest obecność na zajęciach oraz zaliczenie kolokwium 4. Treści kształcenia zgodne z obowiązującymi standardami kształcenia: Podstawowe pojęcia morfologii, pojęcie morfemu, analiza morfemowa wyrazu. Alternacje morfonologiczne i ich rodzaje. Kategorie morfologiczne współczesnej polszczyzny. Klasyfikacja części mowy z uwzględnieniem różnych klasyfikacji. Ogólne zagadnienia i podstawowe terminy z zakresu słowotwórstwa: pojęcie motywacji, wyrazu motywowanego i motywującego, parafrazy słowotwórczej, derywatu, członów derywatu (podstawa słowotwórcza i formant - typologia), pojęcie typu słowotwórczego, kategorii słowotwórczej i produktywności, pojęcie transpozycji, modyfikacji i mutacji. Jednostki systemu słowotwórczego: gniazdo słowotwórcze, paradygmat słowotwórczy, łańcuch słowotwórczy. Opis budowy słowotwórczej podstawowych klas leksemów. 5. PROGRAM Wykłady: 1. Wyraz gramatyczny podstawowy obiekt analizy fleksyjnej 2. Podstawy klasyfikacji wyrazów na części mowy - teoria części mowy. 3. Kategorie morfologiczne współczesnej polszczyzny werbalnie i imienne 4. Czasownik. 5. Rzeczownik. 6. Przymiotnik. Liczebnik.

2 7. Wyrazy pochodne i typy derywacji. 8. Derywaty od podstaw wielowyrazowych: 9. Uniwerbizmy. Ćwiczenia: 1. Analiza morfemowa i fleksyjna wyrazu 2. Klasyfikacja części mowy z uwzględnieniem różnych klasyfikacji. 3. Zasób form fleksyjnych czasownika. 4. Części mowy imienne 5. Wyrazy podzielne i niepodzielne słowotwórczo: 6. Formant: typy i funkcje 7. Jednostki systemu słowotwórczego 8. Rzeczownik: 6. Literatura podstawowa: Bańko M., Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa, Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania. Wyboru dokonała Dorota Kopcińska, Warszawa, wyd. I 1993; wyd. II 1994 (z Aneksem), wyd. III 1996 (Aneks 2) Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa Grzegorczykowa R., Puzynina J, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego, Warszawa 1979 Grzegorczykowa R., Zarys słowotwórstwa polskiego, wyd. 6, 1984, lub wcześniejsze Nagórko A, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2000 Saloni Z. Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, W: Kategorie gramatyczne grup imiennych w języku polskim, Wrocław 1976, s lub W: Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń, Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania., oprac. D. Kopcińska, Warszawa 1996, s Saloni Z., Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, Język polski 1974, s. 3-13, lub W: Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania., oprac. D. Kopcińska, Warszawa 1994, 1996, s Strutyński J., Gramatyka polska, Kraków 2005: Tokarski J., Fleksja polska, Warszawa 1978, Literatura uzupełniająca: Dyszak S. A., Rzeczownik i czasowniki defektywne w systemie fleksyjnym współczesnej polszczyzny, Biuletyn PTJ, LVII, 2001; [ WUW/57/10-dyszak.pdf] Maliszewska A., Saloni Z. Opozycja czasowników niedokonanych i dokonanych w nauczaniu szkolnym, Polonistyka 1986, z. 7, s , lub W: Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania, oprac. D. Kopcińska, Warszawa 1996, s Safarewicz J., O częściach mowy w języku polskim, Język Polski 1979, z. 3., s Saloni Z, Czasownik polski, Warszawa 2002 Saloni Z. Wstęp do koniugacji polskiej, Olsztyn 2005 Saloni Z., Kategorie gramatyczne liczebników we współczesnym języku polskim, W: Studia gramatyczne. T. I. Wrocław 1977 Saloni Z., Uwagi o opisie fleksyjnym tzw. zaimków rzeczownych, W: Gramatyka opisowa.

3 Materiały do ćwiczeń, op. cit., s Waszakowa K., Pojęcie derywacji paradygmatycznej i jej zakres w słowotwórstwie języka polskiego, W: Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami paradygmatycznym. Warszawa 1993 lub Wydanie drugie, poprawione, Warszawa 1996, s lub przedruk W: Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń., Aneks 2, s ZAKRES SZCZEGÓŁOWY: Wykłady: 1. Wyraz gramatyczny podstawowy obiekt analizy fleksyjnej wyrazy odmienne i nieodmienne. budowa fleksyjna wyrazów odmiennych: temat fleksyjny i końcówka. końcówki oboczne (morficzne) i równoległe (synonimiczne) kumulacja funkcji fleksyjnych w końcówce. pojęcie paradygmatu: paradygmat formalny i funkcjonalny. fleksja syntetyczna i analityczna. 2. Podstawy klasyfikacji wyrazów na części mowy - teoria części mowy. ujęcie tradycyjne, według Romana Laskowskiego, Zygmunta Saloniego, Henryka Wróbla i innych. wyrazy morfologicznie polifunkcyjne. operacje przejściowe, np. substantywizacja przymiotników, adiektywizacja imiesłowów, adwerbializacja przyimków. 3. Kategorie morfologiczne współczesnej polszczyzny werbalnie i imienne Kategorie morfologiczne werbalne: kategoria osoby, kategoria czasu, kategoria strony, kategoria aspektu, kategoria trybu Kategorie morfologiczne imienne: kategoria liczby, kategoria przypadka, kategoria rodzaju, ile jest rodzajów w języku polskim 4. Czasownik. podział czasowników na typy koniugacyjne. obraz koniugacji w ujęciu tradycyjnym, J. Tokarskiego i R. Laskowskiego. opis dwutematowy czy jednotematowy koniugacji? formy aglutynacyjne (zlepkowe) czasownika. 5. Rzeczownik. paradygmaty fleksyjne rzeczowników. deklinacja mieszana. formy oboczne i synkretyczne w ramach deklinacji

4 6. Przymiotnik. Liczebnik zakres klasy przymiotnika. formy fleksyjne przymiotnika: proste i złożone. paradygmaty fleksyjne przymiotnika. zakres klasy liczebników. fleksja liczebników głównych i zbiorowych. fleksja liczebników w ciągach liczebnikowych. deklinacja zaimków i ich specyfika gramatyczna. formy pełne i skrócone: enklityczne i ściągnięte 7. Wyrazy pochodne i typy derywacji: typy morfologiczne wyrazów pochodnych derywaty, złożenia, zrosty, skrótowce rodzaje derywacji: afiksalna, paradygmatyczna, syntaktyczna, alternacyjna, prozodyczna, dezintegralna. 8. Derywaty od podstaw wielowyrazowych: derywaty od wyrażeń przyimkowych, rzeczowniki złożone: złożenia właściwe i zrosty, przejawy tendencji do skrótu w derywatach wstecznych, rodzaje skrótowców, ich adaptacja fleksyjna i składniowa, nowe typy skrótowców, leksykalizacja skrótowców, skrótowce a skróty. 9. Uniwerbizmy: zjawisko uniwerbizacji typy uniwerbizmów 10.Zaliczenie wykładów Ćwiczenia: 1. Analiza morfemowa i fleksyjna wyrazu podział wyrazów na morfemy, typy morfemów budowa fleksyjna wyrazów odmiennych: temat fleksyjny i końcówka. końcówki oboczne (morficzne) i równoległe (synonimiczne) kumulacja funkcji fleksyjnych w końcówce.

5 2. Klasyfikacja części mowy z uwzględnieniem różnych klasyfikacji klasyfikacja tradycyjna klasyfikacja fleksyjna (ujęcie Z. Saloniego) klasyfikacji syntaktyczna (ujęcie R. Laskowskiego) 3. Zasób form fleksyjnych czasownika. paradygmaty fleksyjne czasowników. czasowniki niefleksyjne. formy syntetyczne i analityczne. deklinacyjne formy fleksyjne czasownika nieodmienne formy czasownika: imiesłowy, bezokoliczniki. 4. Części mowy imienne a. Rzeczownik kryteria repartycji końcówek wspólnofunkcyjnych w poszczególnych przypadkach. formy defektywne. b. Przymiotnik kategoria stopnia: stopniowanie syntetyczne i analityczne. zakres synkretyzmu form przymiotnikowych 5.Wyrazy podzielne i niepodzielne słowotwórczo: człony wyrazów pochodnych: temat, formant. typy tematów słowotwórczych: - tematy równe tematom fleksyjnym baz, - wyrażeniom przyimkowym, - dwu tematom fleksyjnym baz, - tematy dezintegrowane. 6. Formant: typy i funkcje Rodzaje formantów ze względu na budowę i funkcję. Pochodność znaczeniowa derywatów. Problem ustalania funkcji formantów. Klasyfikacja derywatów ze względu na funkcje formantów. 7. Jednostki systemu słowotwórczego: gniazdo słowotwórcze, paradygmat słowotwórczy, łańcuch słowotwórczy, kategoria słowotwórcza, typ słowotwórczy, znaczenie strukturalne i wartość kategorialna derywatów. 8. Rzeczownik: analiza derywatów rzeczownikowych: transpozycyjnych, modyfikacyjnych mutacyjnych. 9.Zaliczenie ćwiczeń