Kazus nr 2 na egzamin z prawa cywilnego w dniu 3 września 2018 r. Paweł, pozostając w związku małżeńskim z Martą, zawarł z bankiem A (dalej: Bank ) w

Transkrypt

1 Kazus nr 2 na egzamin z prawa cywilnego w dniu 3 września 2018 r. Paweł, pozostając w związku małżeńskim z Martą, zawarł z bankiem A (dalej: Bank ) w formie pisemnej umowę kredytu na kwotę zł, ze spłatą rozłożoną na 5 lat, a przeznaczonego na zakup nowego sportowego samochodu o określonym w umowie numerze rejestracyjnym. Strony jednocześnie zawarły, w formie pisemnej, umowę ustanowienia na rzecz Banku zastawu rejestrowego zabezpieczającego roszczenia wynikające z umowy kredytu do sumy maksymalnej zł na wyżej wymienionym samochodzie. W chwili zawierania obu wskazanych umów i wpisu zastawu do rejestru zastawów samochód stanowił jeszcze własność sprzedawcy (dealera). Umowa zastawnicza nie zastrzegała dopuszczalności pozaegzekucyjnych sposobów zaspokojenia. Następnie Paweł zakupił od w/w dealera wyżej wymieniony samochód za cenę zł., płacąc środkami z kredytu. Paweł został wpisany do rejestru zastawów jako zastawca. Zastaw nie został ujawniony w dowodzie rejestracyjnym. Paweł spłacał kredyt przez rok, z wynagrodzenia które otrzymywał jako lekarz (spłacił zł. kapitału kredytu oraz należne odsetki). Następnie małżonkowie rozwiedli się. Niebawem Paweł, bez zgody Marty i Banku, pozostając wpisanym w dowodzie rejestracyjnym jedynym właścicielem samochodu i wyłącznie korzystając z samochodu (za akceptacją Marty), sprzedał i wydał samochód Janowi, za cenę zł (cena była niska, gdyż Paweł wcześniej uszkodził samochód). Ponieważ do spłaty Bankowi wciąż pozostawało wówczas zł. kapitału kredytu, w umowie sprzedaży pomiędzy Janem a Pawłem zastrzeżono, że Jan zapłaci całą cenę ( zł) Bankowi, co Jan natychmiast uczynił. Niedługo później Paweł wyjechał na stałe zagranicę nie podając Bankowi swojego nowego adresu. Wobec braku dalszej terminowej spłaty kredytu i ziszczenia się podstaw dla wypowiedzenia umowy kredytu, Bank przesłał adresowane na Pawła na ostatni znany Bankowi adres oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytu z upływem 30 dni od dnia wypowiedzenia. Korespondencja ta nie została przez nikogo podjęta. Wobec tego, po otrzymaniu przez Bank zwrotu niepodjętej korespondencji i upływie dalszych 30 dni, Bank przesłał Janowi żądanie natychmiastowej spłaty reszty kapitału kredytu (czyli zł.). Czy Bank może skutecznie domagać się zapłaty zł od Jana? 1

2 ROZWIĄZANIE: Podstawą żądania Banku wobec Jana o zapłatę kwoty zł. może być umowa zastawu rejestrowego oraz umowa kredytu, czyniące (łącznie) Jana odpowiedzialnym za spłatę kredytu. Uprawnienia z zastawu mogą być realizowane wobec Jana o ile zastaw obciąża nabyty przez niego samochód, a zastaw jest skuteczny wobec Jana. [Uprawnienia zastawnika wynikające z prawa zastawu rejestrowego] Zgodnie z mniejszościowym stanowiskiem doktryny zastawca (w tym nabywca rzeczy obciążonej zastawem, gdy zastaw jest nadal skuteczny wobec niego) jest tzw. dłużnikiem rzeczowym, a więc Bank mógłby domagać się od niego jedynie znoszenia egzekucji z określonej rzeczy do określonej kwoty, nie zaś wykonania zobowiązania wynikającego z zabezpieczanej wierzytelności (tu: spłaty kredytu). Jednak zgodnie z jednolitym stanowiskiem orzecznictwa i większościowym stanowiskiem doktryny dopuszczalne jest domaganie się od dłużnika rzeczowego (pozwanie go) spłaty zabezpieczanej wierzytelności zapłaty kwoty zabezpieczonej rzeczowo na składniku jego majątku, z zastrzeżeniem ograniczenia odpowiedzialności do przedmiotu zastawu. [Istnienie, ważność, skuteczność zabezpieczanej wierzytelności] Skuteczność zastawu rejestrowego, jako zabezpieczenia akcesoryjnego, zależna jest przede wszystkim od istnienia zabezpieczanej wierzytelności przysługującej Bankowi wobec Pawła. Należy więc rozważyć, czy Bank mógłby skutecznie domagać się od Pawła zapłaty kwoty zł. z tytułu spłaty kredytu. Podstawą tego roszczenia może być umowa kredytu. Przesłanki istnienia zabezpieczanej wierzytelności Banku: 1) zawarto umowę kredytu, 2) umowa kredytu jest ważna i skuteczna 3) umowa nie została wykonana przynajmniej w odniesieniu do spłaty kwoty zł., 4) roszczenie jest wymagalne - doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy kredytu, Dopuszczalność zaspokojenia z zastawu nie jest zależna od braku przedawnienia zabezpieczanej wierzytelności dlatego nie należy rozważać przedawnienia. Ad.1) [Zawarta umowa kredytu] Ze stanu faktycznego wynika, że umowa kredytu została zawarta. Ad.2) [Umowa ważna i skuteczna] Brak jest okoliczności wskazujących na nieważność lub nieskuteczność zawartej umowy kredytu. Ad.3 [Niewykonanie umowy] Ze stanu faktycznego wynika, że kredyt nie został spłacony w zakresie zł. Ad.4) [Wymagalność] Ze stanu faktycznego wynika, że zostały spełnione przesłanki wypowiedzenia umowy kredytu przez Bank. Nie należy rozważać wymagalności w oparciu o zastosowanie art. 586 w zw. z 588 k.c. albowiem po pierwsze w kazusie bark danych do ich kontroli, a po drugie: w stanie faktycznym wyraźnie przesądzono, iż przesłanki dla wypowiedzenia umowy kredytu spełniły się. Podstawą dla określenia dnia wymagalności nie jest wezwanie dokonane na podstawie art. 455 k.c. albowiem nie było to zobowiązanie bezterminowe. Terminy 2

3 wymagalności roszczenia o zwrot kredytu określa bowiem umowa kredytu oraz przepisy prawa. Wezwanie z art. 455 k.c. wyznacza termin wymagalności jedynie wówczas, gdyby termin spełnienia nie był oznaczony (w kazusie: był oznaczony). Bank swoje oświadczenie przesłał dłużnikowi (Pawłowi) na ostatni znany bankowi adres. Paweł nie odebrał i nie mógł go odebrać, skoro przebywał za granicą. Jednak mimo to doręczenie należy uznać za skuteczne. Skoro Paweł pozostawał z Bankiem w stosunku o charakterze trwałym, to powinien o ile miał taką możliwość zawiadomić Bank o zmianie swojego adresu; w przeciwnym razie należy uznać, że oświadczenia wierzyciela doręczone na ostatni znany mu adres jest skutecznym doręczeniem. Ponieważ Paweł miał możliwość poinformowania Banku o swoim nowym adresie to oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kredytu przesłane na dotychczasowy znany bankowi adres Pawła było skuteczne (art k.c.), mimo że nie zostało i nie mogło zostać przez Pawła podjęte. Przedawnienie zabezpieczanej wierzytelności (o ile nastąpiłoby) nie wykluczałoby zaspokojenia Banku z zastawu, dlatego nie jest właściwe ani celowe jego badania. Podsumowując powyższy fragment rozważań: wierzytelność zabezpieczana istnieje (w wysokości kwoty co najmniej zł., powiększonej o ewentualne należne odsetki) i jest wymagalna. [Przesłanki dopuszczalności realizacji przez zastawnika uprawnienia do zaspokojenia z zastawu] Aby uprawnienia z zastawu rejestrowego mogły być realizowane przez Bank wobec Jana, konieczne jest aby były spełnione następujące przesłanki: 1. Umowa zastawnicza została zawarta a zastaw został wpisany do rejestru zastawów, 2. Ustanowienie zastawu rejestrowego na samochodzie było ważne i skuteczne, 3. Jan nabył prawo własności samochodu, 4. Brak wygaśnięcia zastawu: zastaw rejestrowy istnieje i jest skuteczny wobec Jana; zastaw nie wygasł z chwilą nabycia samochodu przez Jana ani z chwilą zapłaty przez Jana Bankowi ceny samochodu, 5. Uprawnienie zastawnika wynikające z zastawu (do zaspokojenia się z jego przedmiotu) może być już realizowane zaktualizowało się. Powyżej nie uwzględniono dodatkowych przesłanek wymaganych dla dopuszczalności pozaegzekucyjnego zaspokojenia zastawnika, gdyż w umowie zastawu nie zastrzeżono dopuszczalności takiego rodzaju zaspokojenia. Ad. 1) [Zawarcie umowy, wpis do rejestru] Ze stanu faktycznego wynika, że umowa zastawnicza została zawarta na piśmie a zastaw został wpisany do rejestru zastawów. Ad. 2) [Ważność i skuteczność umowy] W stanie faktycznym brak okoliczności wskazujących na nieważność lub nieskuteczność ustanowienia zastawu rejestrowego. Z kazusu wynika, czy zastaw nie był wpisany był do dowodu rejestracyjnego. Nie jest to jednak przesłanka konieczna do powstania zastawu. 3

4 [Obciążenie samochodu jako rzeczy, którą zastawca nabędzie w przyszłości] Należy zwrócić uwagę na to, że zastaw został ustanowiony przez Pawła na samochodzie stanowiącym jeszcze wówczas własność osoby trzeciej - dealera. W takiej sytuacji był to zastaw na rzeczy którą zastawca nabędzie w przyszłości (art. 7. Ust. 3 u.z.r. ). Samochód wszedł do majątku wspólnego. Jego obciążenie nie wymagało, dla swojej skuteczności, zgody współmałżonki. Zastaw rejestrowy na samochodzie powstał więc skutecznie, lecz dopiero z chwilą nabycia jego własności przez Pawła. Ad.3) [Nabycie prawa własności samochodu przez Jana] Z kazusu wynika, że Paweł zawarł z Janem umowę sprzedaży przedmiotowego samochodu. Jest to rzecz oznaczona co do tożsamości. Jan nabył więc własność z chwilą zawarcia umowy. [zbycie samochodu bez zgody Marty] Nabyty przez Pawła w trakcie trwania małżeństwa samochód wszedł do majątku wspólnego. Nie mamy bowiem do czynienia z żadnych z przypadków wymienionych w art. 33 k.r.o. Samochód nawet wykorzystywany przez jednego z małżonków, co do zasady nie służy do zaspokojenia osobistych potrzeb. Nawet gdy faktycznie korzysta z niego jeden małżonek (często każdy z małżonków ma do dyspozycji jeden/odrębny samochód), korzystając z niego, przemieszczając się (dojeżdżając do pracy, robiąc zakupy, etc.) realizuje on potrzeby całej rodziny, a nie tylko i wyłączne własne. Wobec tego po rozwodzie samochód stał się przedmiotem współwłasności Pawła i Marty w częściach ułamkowych (po ½). Zgodnie z art. 46 k.r.o. w kwestiach nie uregulowanych w k.r.o., do współwłasności tej stosuje się przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. One z kolei odsyłają w kwestiach tam nieuregulowanych do stosowania przepisów o współwłasności. Zatem do rozporządzenia po rozwodzie pełnym prawem własności samochodu (przeniesienia pełnego prawa własności) wymagana była zgody Marty (art. 46 k.r.o. w zw. z art k.c. w zw. z art. 199 k.c.). Wobec braku takiej zgody, co do zasady, nie dochodzi do rozporządzenia, z poniższym jednak zastrzeżeniem. Ponieważ nieskuteczność rozporządzenia prawem własności samochodu na rzecz Jana wynikałaby w tym przypadku z braku uprawnienia Pawła do rozporządzania, skuteczność nabycia własności samochodu przez Jana należy ocenić na podstawie art. 169 k.c. Przesłanki nabycia na podstawie art. 169 k.c. należy uznać za spełnione albowiem: (i) ze stanu faktycznego kazusu wynika, że zawarto ważną umowę sprzedaży pomiędzy Janem a Pawłem; (ii) ze stanu faktycznego nie wynikają okoliczności wskazujące na nieważność umowy (iii) samochód został Janowi wydany, (iv) z kazusu nie wynika, by Jan był w złej wierze. Należy domniemywać dobrą wiarę (art. 7 k.c.), a okoliczności kazusu nie wykazują na złą wiarę Jana. (v) upływ okresu 3 lat nie jest konieczny dla nabycia przez Jana własności samochodu, gdyż Marta nie utraciła władztwa nad samochodem bez swojej woli (Marta godziła się na to, by to wyłącznie Paweł korzystał/władał samochodem). Brak jest w analizowanym stanie faktycznym podstaw do stosowania art k.c. gdyż rozporządzenie dokonane przez Pawła na rzecz Jana nie miało za przedmiot jedynie udziału Pawła w samochodzie (do czego odnosi się art k.c. w zw. z art. 46 k.r.o.), ale prawo własności całej rzeczy (100% udziałów). 4

5 Ad. 4) [Brak wygaśnięcia zastawu] Zastaw nie wygasł z chwilą nabycia samochodu przez Jana albowiem, co do zasady, zastaw rejestrowy jest skuteczny wobec nabywcy własności rzeczy. W stanie faktycznym brak jest okoliczności wskazujących na to, by zastaw wygasł z chwilą nabycia własności przez Jana lub by zastaw był wobec niego nieskuteczny. [dobra wiara Jana] Zastaw rejestrowy mógłby wygasnąć, gdyby zostały spełnione przesłanki określone w art. 13 pkt 1 u.z.r. Nie doszło jednak do wygaśnięcia zastawu na wskazanej podstawie w szczególności dlatego, że Jan nie był w dobrej wierze. Zgodnie z art. 38 u.z.r. nie można zasłaniać się nieznajomością stanu wpisów w rejestrze zastawów, chyba że chyba że mimo zachowania należytej staranności nie mógł o nich wiedzieć. Pomimo braku wpisu zastawu rejestrowego do dowodu rejestracyjnego), Jan nie był w dobrej wierze gdyż nie ma w stanie faktycznym okoliczności wskazujących na to, by Jan nie mógł, dochowując należytej staranności, uzyskać informacji w rejestrze zastawów o fakcie obciążenia samochodu zastawem rejestrowym. Jan mógł i powinien zweryfikować treść rejestru zastawów także pomimo tego, że brak było wpisu o obciążeniu samochodu w dowodzie rejestracyjnym. Brak takiego wpisu w dowodzie rejestracyjnym nie wyklucza stosowania art. 38 ust. 1 u.z.r. [skutki zapłaty przez Jana ceny na ręce Banku] Także zapłata przez Jana ceny Bankowi nie spowodowała wygaśnięcia zastawu. Zapłacona cena umorzyła bowiem zabezpieczaną wierzytelność jedynie w części ( zł.). Zastaw zabezpiecza całą wierzytelność aż do jej pełnej spłaty. Roszczenie o spłatę reszty kredytu ( zł.) nadal więc istniało i było zabezpieczone przez zastaw. Aby zapewnić sobie, że zapłata ceny na rzecz Banku spowoduje wygaśnięcie zastawu, Jan musiałby zawrzeć z Bankiem odpowiednią umowę (na podstawie której Bank przykładowo zrzekłaby się zastawu po zapłacie przez Jana ceny na rzecz Banku). Jednak do tego nie doszło. Zastaw na samochodzie stanowiącym własność Jana nadal istnieje, mimo że Jan zapłacił już Bankowi pełną cenę. Ad. 5 [Aktualizacja uprawnienia wierzyciela do zaspokojenia się z zastawu] Ponieważ wierzytelność wynikająca z umowy kredytu stała się wymagalna (na co wskazano wyżej), to Bank może realizować także wobec zastawcy (Jana) uprawnienia wynikające z zastawu rejestrowego do zaspokojenia się przedmiotu tego zastawu. Dla przymusowego zaspokojenia wierzytelności Banku z samochodu wymagane jest przeprowadzenie sądowego postępowania egzekucyjnego. Odpowiedź: Bank może realizować wobec Jana uprawnienie wynikające z zastawu rejestrowego do zaspokojenia z samochodu wierzytelności o zapłatę kwoty zł. Na potrzeby egzaminu akceptowalna jest także odpowiedź iż Bank może żądać od Jana zapłaty kwoty zł., z tym że odpowiedzialność Jana za zapłatę ograniczona jest do samochodu. 5