DZIAŁALNOŚĆ WOJEWÓDZKICH OŚRODKÓW MEDYCYNY PRACY W ZAKRESIE PROMOCJI ZDROWIA W MIEJSCU PRACY W 2008 ROKU

Transkrypt

1 Medycya Pracy 2010;61(3): Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi Eliza Goszczyńska PRACA POGLĄDOWA DZIAŁALNOŚĆ WOJEWÓDZKICH OŚRODKÓW MEDYCYNY PRACY W ZAKRESIE PROMOCJI ZDROWIA W MIEJSCU PRACY W 2008 ROKU ACTIVITIES OF VOIVODESHIP OCCUPATIONAL MEDICINE CENTERS IN WORKPLACE HEALTH PROMOTION IN 2008 Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera Krajowe Cetrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Streszczeie Artykuł prezetuje działalość ajwiększych wojewódzkich ośrodków medycyy pracy () w Polsce w dziedziie promocji zdrowia w miejscu pracy w 2008 r. Powstał o a postawie pisemych raportów z działań zrealizowaych a tym polu, adesłaych przez ośrodki do Krajowego Cetrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Istytutu Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi. Ich aaliza pokazuje duże zróżicowaie w poziomie zaagażowaia w promocję zdrowia i jej rozumieiu od prostych akcji (w zakresie edukacji zdrowotej i badań skriigowych) po rozłożoe w czasie, zawierające róże formy oddziaływaia a odbiorców programy prozdrowote. W 2008 r. -y w skali kraju realizowały 78 takich programów, z czego ajwięcej dotyczyło takich problemów zdrowotych, jak zawodowe choroby arządu głosu i paleie tytoiu. Wśród przeszkód w realizacji omawiaych działań ośrodki ajczęściej wymieiają zewętrze okoliczości, tj. ieprzychylą lub obojętą postawę pracodawców wobec promowaia zdrowia wśród swoich pracowików oraz trudości fiasowe. Z kolei sukcesy a tym polu utożsamiają główie z własą działalością, tj. przede wszystkim z awiązywaiem owocej współpracy z parterami społeczymi, a także wysokimi kwalifikacjami i doświadczeiem w tym zakresie swoich pracowików. Med. Pr. 2010;61(3): Słowa kluczowe: promocja zdrowia w miejscu pracy, wojewódzki ośrodek medycyy pracy, Abstract The paper aims to preset the activities of the largest Voivodeship Occupatioal Medicie Ceters (s) i Polad i the area of workplace health promotio i It was compiled o the basis of writte reports cocerig these activities set by the Ceters to the Polish Natioal Ceter for Workplace Health Promotio, Nofer Istitute of Occupatioal Medicie, Łódź. Their aalysis shows a greatly varied level of egagemet i ad uderstadig of health promotio from simple sigle actios (i the field of health educatio ad screeig) to log-ruig programs, icludig various ways of ifluecig people the programs are addressed to. I 2008, there were 78 such programs i the coutry, the most popular of them were those focused o occupatioal voice disorders ad tobacco smoke). s perceive exteral factors, ufavorable or idifferet attitudes towards promotig health of their employees o the part of employers as well as fiacial costraits, as the most commo obstacles i udertakig activities i the field of workplace health promotio. At the same time, they lik achievemets i this field mostly with their ow activities, icludig effective cooperatio with various parters ad their well qualified ad experieced employees. Med Pr 2010;61(3): Key words: Workplace health promotio, Voivodeship Occupatioal Medicie Ceters, Adres autorów: Krajowe Cetrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, Istytut Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera, ul. św. Teresy 8, Łódź, promocja@imp.lodz.pl Nadesłao: 7 paździerika 2009 Zatwierdzoo: 1 grudia 2009 WSTĘP Wojewódzkie ośrodki medycyy pracy, obok zakładów pracy, staowią zasadicze ogiwa Ogólopolskiej Sieci Ośrodków Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy (OSOPZwMP), aimowaej przez Krajowe Cetrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Istytutu Medycyy Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi (KCPZwMP) (1). Formalą podstawę działalości -ów a polu promocji zdrowia pracujących staowią zapisy Ustawy z dia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyy pracy (2). Zgodie z jej art. 6, ust. 1, pkt 5 i 6 służba medycyy pracy jest w Polsce właściwa do iicjowaia i wdrażaia takich działań, w tym szczególie programów tego typu oraz współdziałaia z pracodawcami w tym zakresie. W art. 17, pkt 6 wymieioej Ustawy wśród zadań -ów wymieia się współdziałaie w programowaiu i realizacji zadań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia. W związku z powyższym Krajowe Cetrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy coroczie (od 2004 roku, wcześiej od 1999 r. ieregularie) zgłasza się

2 354 E. Goszczyńska Nr 3 do 20 ajwiększych -ów z tereu całej Polski 1 z pisemą prośbą o przygotowaie opisów ich aktywości w dziedziie promocji zdrowia w miejscu pracy. Raporty przesyłae Cetrum są opracowywae przez pracowików ośrodków wyzaczoych przez dyrektorów, którzy astępie je akceptują. Raporty staowią więc oficjale staowisko -ów wobec aktywości ośrodków a polu promocji zdrowia. Dae gromadzoe w te sposób dotyczą: działań w zakresie promocji zdrowia zrealizowaych przez ośrodki w daym roku kaledarzowym i plaowaych a koleje 12 miesięcy, źródeł ich fiasowaia, grup czyików utrudiających realizację tego typu iterwecji, grup czyików ułatwiających podejmowaie takich działań (sprzyjających), podmiotów, z którymi ośrodki główie współpracują w tym zakresie, oczekiwań -ów względem Ogólopolskiej Sieci Ośrodków Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy w zakresie wspieraia ich działalości a omawiaym polu. Iformacje te służą Cetrum jako jedo z arzędzi długofalowego diagozowaia stau i uwarukowań upowszechiaia kocepcji promocji zdrowia w miejscu pracy w różych regioach kraju. W iiejszym artykule przedstawioo główie dae dotyczące działalości ośrodków a polu promocji zdrowia pracujących w 2008 r. Raporty zwierające te iformacje adesłało 19 -ów (w iiejszym opracowaiu brakuje opisu ośrodka we Włocławku). Poza prezetacją daych zawartych w ww. raportach celem artykułu jest ułatwieie wymiay doświadczeń między ośrodkami (co zresztą jest jedym z powszechiej wyrażaych oczekiwań wobec OSOPZwMP). W związku z tym w części artykułu dotyczącej programów prozdrowotych podao lokalizację -ów realizujących dae przedsięwzięcie. Do aalizy porówawczej aktywości ośrodków w 2008 r. wybrao raporty z lat 2004 i Należy podkreślić, że każde z sprawozdań poza działaiami z zakresu promocji zdrowia zrealizowaymi w daym 1 Chodzi o ośrodki zlokalizowae w astępujących miastach: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Gorzów Wlk., Katowice, Kędzierzy- Koźle, Kielce, Koszali, Kraków, Lubli, Łódź, Olszty, Płock, Pozań, Rzeszów, Szczeci, Toruń, Włocławek, Wrocław i Zieloa Góra. 2 W aalizie raportów z 2004 r. uwzględioo opisy 18 -ów (raportów ie adesłały ośrodki: łódzki i koszaliński). roku podawały róże iformacje. Pierwszy raport kocetrował się a kooperacji -ów a omawiaym polu z różorodymi parterami społeczymi, a drugi a grupach czyików utrudiających podejmowaie takich działań i im sprzyjających oraz oczekiwaiach względem OSOPZwMP. W zależości więc jakiego typu daych główie dotyczył raport w poszczególych częściach artykułu zajdują się odiesieia albo do roku 2004, albo do Poadto do porówań wybrao raporty z tych dwóch lat, poieważ są to pierwsze opisy gromadzoe w sposób regulary, co daje możliwość obserwacji ewetualych zmia w kilkuletim okresie. Należy jedak podkreślić, że dae z lat wcześiejszych prezetowae są w artykule w bardzo okrojoej formie, poieważ w aalizowaym okresie ie zaobserwowao w skali kraju zaczej dyamiki zmia a omawiaym polu. We wstępie warto także zazaczyć dwie kwestie istote w lekturze iiejszego artykułu. Po pierwsze, prezetuje o to, co same -y zaliczyły do promocji zdrowia, bowiem w raportach obserwuje się dużą różorodość rozumieia tego pojęcia. Po drugie, opisy przesyłae przez ośrodki, przygotowae przez wyzaczoego przez dyrekcję pracowika (pracowików) -u, zawierają wypowiedzi iestadaryzowae, co staowiło pewą trudość przy ich grupowaiu, kategoryzowaiu. PROGRAMY PROZDROWOTNE WOJEWÓDZKICH OŚRODKÓW MEDYCYNY PRACY Aaliza daych uzyskiwaych coroczie w opisay powyżej sposób wskazuje a istieie zaczych dysproporcji zarówo w jakości, jak i rodzaju działań -ów a omawiaym polu. Jak wyika z lektury raportów, jedym z czyików warukujących to zjawisko może być zacze zróżicowaie w sposobie rozumieia promocji zdrowia w miejscu pracy od jej wąskiego pojmowaia polegającego a utożsamiaiu jej z prewecją chorób czy edukacją zdrowotą, po szerokie, polegające a traktowaiu działań z zakresu profilaktyki i edukacji zdrowotej jako jedego z wielu arzędzi, jakimi moża posługiwać się przy promowaiu zdrowia. W przypadku opisywaia w raportach klasyczych działań profilaktyczych pod szyldem promocji zdrowia to poza przyjmowaą kocepcją może to wyikać także z przywoływaych we wstępie zapisów ustawowych (2). Wojewódzkie ośrodki medycyy pracy mają bowiem zajmować się zarówo promocją zdrowia, jak i profilaktyką, w wyiku czego często w praktyce łączą

3 Nr 3 Promocja zdrowia w miejscu pracy przez -y w 2008 r. 355 działalość a obu tych polach i tak też opisują ją w raportach przesyłaych do KCPZwMP-u. Róży sposób pojmowaia promocji zdrowia przekłada się a szerokie spektrum działań w tym zakresie. Część ośrodków skupia się iemal wyłączie a edukacji zdrowotej polegającej a kolportażu materiałów edukacyjych bądź orgaizowaiu wykładów/ /pogadaek a temat zdrowego stylu życia lub zagrożeń zdrowotych, a także orgaizowaiu akcji badań skriigowych czy szczepień ochroych dla populacji pracujących. Jedocześie istieje duża grupa ośrodków agażujących się w realizację bardziej rozbudowaych, czasami kompleksowych programów. Najczęściej są oe astawioe a ograiczaie główych zagrożeń zdrowotych w populacji pracujących, atomiast zaczie rzadziej ich celem jest kształtowaie zachowań prozdrowotych. Aaliza raportów z 2008 r. wykazała, że w tym okresie -y zaagażowae były w realizację programów dotyczących astępujących problemów zdrowotych: schorzeń arządów głosu, wzroku, słuchu i ruchu, układów krążeia i oddechowego, chorób zakaźych i owotworowych, uzależień od różorodych substacji psychoaktywych (główie ikotyy), stresu i wypaleia zawodowego, otyłości i wypadków przy pracy. Poza tym przygotowao programy dotyczące pierwszej pomocy w agłych wypadkach, poprawy bezpieczeństwa a staowisku pracy oraz kształtowaia zachowań prozdrowotych. Najczęściej ośrodki podejmowały w swoich działaiach tematykę chorób arządu głosu (co ie powio dziwić, jeśli weźmie się pod uwagę epidemiologię chorób zawodowych w Polsce w ciągu ostatich lat (3,4)), paleia tytoiu oraz chorób arządu ruchu i wzroku. Wyżej wymieioe programy prozdrowote zostały opracowae i wdrożoe w 2008 r. przez astępujące -y 3 : choroby arządu głosu Bydgoszcz Głos iezastąpioe arzędzie pracy, Gdańsk program profilaktyki schorzeń arządu głosu dla auczycieli województwa pomorskiego, 3 Przedstawioa lista ie zawiera działań z zakresu profilaktyki chorób (m.i. akcji szczepień ochroych, badań skriigowych) oraz wykładów/pogadaek, szkoleń, koferecji i iych form edukacji (m.i. kospektów lekcyjych, sesji plakatowych, stoisk edukacyjych) wymieioych przez -y w raportach, w części poświęcoej krótkiej charakterystyce działań w dziedziie promocji zdrowia zatrudioych zrealizowaych przez ośrodek w 2008 r. Gorzów Wielkopolski Profilaktyka chorób arządu głosu, Kielce Ochroa arządu głosu u auczycieli, Kraków Zapobiegaie chorobom arządu głosu u auczycieli województwa małopolskiego, Lubli Program profilaktyki chorób arządu głosu spowodowaych admierym wysiłkiem głosowym, Łódź Program ochroy arządu głosu, Opole, siedziba w Kędzierzyie Koźlu Program profilaktyki schorzeń arządu głosu u auczycieli Mam głos, Pozań Program promocji zdrowia dla auczycieli Chroń swój głos Rzeszów Program profilaktyki chorób arządu głosu Twój głos w Twoich rękach, Toruń Program profilaktyki schorzeń arządu głosu, Wrocław Program z zakresu profilaktyki i rehabilitacji arządu głosu, Zieloa Góra Program profilaktyki chorób arządu głosu u auczycieli, paleie tytoiu Białystok Miejsce pracy wole od dymu tytoiowego, Gdańsk Zakład woly od dymu tytoiowego, Kielce Program atyikotyowy Miejsce pracy i auki wole od dymu tytoiowego, Łódź Program pomocy osobom rzucającym paleie, Opole, siedziba w Kędzierzyie Koźlu Program atyikotyowy, Płock Promocja zdrowia wśród pracowików zatrudioych w kotakcie z azbestem ograiczeie ikotyizmu, Pozań Środowisko pracy wole od dymu tytoiowego, Rzeszów Program promocji zdrowia Miejsce pracy wole od dymu tytoiowego, Toruń Program profilaktyki atyikotyowej, Zieloa Góra Program atyikotyowy (większość działań w 2008 r. odbywała się pod hasłem Młodość wola od papierosa ), choroby arządu ruchu Gdańsk Niech plecy ie bolą, Gorzów Wielkopolski Profilaktyka chorób arządu ruchu spowodowaych sposobem wykoywaia pracy,

4 356 E. Goszczyńska Nr 3 Lubli Program prozdrowoty w zakresie zapobiegaia chorobom kręgosłupa oraz fizjoprofilaktyki dotyczącej ergoomii pracy, Opole, siedziba w Kędzierzyie Koźlu Program profilaktyki chorób arządu ruchu spowodowaych sposobem wykoywaej pracy p. Miej dźwigaj, Płock Program profilaktyki zespołów bólowych kręgosłupa u osób pracujących przy komputerze powyżej 4 godzi dzieie, Program Zdrowe plecy oraz Program profilaktyki zespołów bólowych kręgosłupa u osób wykoujących pracę fizyczą oraz pracę w pozycji siedzącej, Rzeszów Program promocji zdrowia Dbajmy o swój kręgosłup, Zieloa Góra Program profilaktyki schorzeń układu ruchu związaych ze sposobem wykoywaia pracy, choroby arządu wzroku Białystok Profilaktyka jaskry, Gdańsk Program profilaktyki jaskry, Kielce Program profilaktyki jaskry, Lubli Program profilaktyki i wczesego wykrywaia jaskry, Łódź Program profilaktyki i wczesego wykrywaia jaskry, Płock Program profilaktyki jaskry w populacji pracujących, program Jaskra w populacji aktywych zawodowo wczesa diagostyka i prewecja oraz Program prewecji schorzeń arządu wzroku wśród osób pracujących przy moitorze ekraowym, Rzeszów Program promocji zdrowia Mieć zdrowe spojrzeie a jaskrę, stres i radzeie sobie w sytuacjach trudych Kielce Radzeie sobie ze stresem, Kraków Stres w miejscu pracy, Lubli Program prozdrowoty w zakresie zapobiegaia chorobom odstresowym, Płock Program prewecji stresu w miejscu pracy, Rzeszów Program promocji zdrowia Pracujemy bez stresu, Toruń Stres pod kotrolą choroby układu krążeia Białystok Profilaktyka chorób układu krążeia, Łódź Program profilaktyki chorób układu krążeia, Płock Program kardiologiczy wczesej prewecji chorób wieńcowej i adciśieiowej u osób arażoych a stres zawodowy, Szczeci Program profilaktyki chorób układu krążeia, Toruń Program profilaktyki schorzeń układu krążeia, choroby arządu słuchu Kielce Zakładowy program ochroy słuchu, Kraków Zapobiegaie uszkodzeiom arządu słuchu u pracowików arażoych a hałas oraz Hałas i jego skutki zdrowote w środowisku pracy auczycieli, Rzeszów Program promocji zdrowia Pokoać hałas, Wrocław Program profilaktyki uszkodzeń słuchu, choroby owotworowe Lubli Program zdrowoty w zakresie wczesego wykrywaia raka piersi dla kobiet pracujących oraz Program zdrowoty w zakresie wczesego wykrywaia raka szyjki macicy dla kobiet pracujących, Łódź Program wczesego wykrywaia patologii prostaty oraz Program wczesego wykrywaia zmia w sutkach, Toruń Program profilaktyki raka prostaty, pierwsza pomoc w agłych wypadkach Olszty Program działań mających a celu przybliżeie ucziom zasad udzielaia pierwszej pomocy przedlekarskiej, Płock Program Pierwsza pomoc w staach zagrożeia życia u osób aktywych zawodowo, wypadki przy pracy, choroby zawodowe Olszty Program działań mający a celu zapobiegaie wypadkom przy pracy oraz powstawaiu chorób zawodowych, Pozań Moitorowaie stau zdrowia osób ze stwierdzoymi chorobami zawodowymi, Płock Promocja zdrowia wśród pracowików zatrudioych a wysokości zmiejszeie wypadkowości przez wczese wykrywaie cukrzycy, alkohol oraz ie substacje psychoaktywe Kielce Świętokrzyski program atyalkoholowy w środowisku pracy, Wrocław Program zajęć edukacyjo-warsztatowy dla kierowców prowadzących pojazd pod wpływem alkoholu

5 Nr 3 Promocja zdrowia w miejscu pracy przez -y w 2008 r. 357 choroby zakaźe Gdańsk Programy Profilaktyka WZW typ B i C dla pracowików ochroy zdrowia, Płock Program szczepień ochroych przeciw grypie w populacji pracujących, admiera masa ciała, odżywiaie Kraków program zapobiegaia otyłości wśród pracowików woj. małopolskiego p. Przez żołądek do zdrowia, Płock Program edukacyjy dotyczący żywieia pacjetów z chorobami układu krążeia, ze szczególym uwzględieiem osób arażoych a stres w miejscu pracy, wypaleie zawodowe Gdańsk Profilaktyka wypaleia zawodowego pracowików ochroy zdrowia choroby układu oddechowego, Płock Program profilaktyki przewlekłej obturacyjej choroby płuc u pracowików arażoych a pyły i dymy przemysłowe, choroby cywilizacyje Wrocław Program zapobiegaia chorobom cywilizacyjym, choroby wyikające z pracy przy komputerze (arządu ruchu, wzroku i skóry) Kraków Zapobiegaie egatywym skutkom zdrowotym pracy przy komputerze, zachowaia prozdrowote Kielce Zdrowy styl życia szasą a zdrowie. W 2008 r. w stosuku do roku 2004 zaobserwowao iewielki wzrost liczby programów (z 70 do 78) orgaizowaych przez -y w skali całego kraju. Szczególie zwiększyło się zaiteresowaie takimi problemami, jak choroby arządu wzroku, słuchu i owotworowe, atomiast całkowicie wycofao z oferty populare jeszcze w 2004 r. programy dotyczące alergii (tab. 1). Powyżej wymieioo te programy, które (jak wyika z raportów) po opracowaiu przez -y próbowao wdrażać (z różym zaiteresowaiem ze stroy Tabela 1. Programy prozdrowote realizowae przez wojewódzkie ośrodki medycyy pracy w latach 2004 i 2008 Table 1. Programs o workplace health promotio orgaized by Voivodeship Occupatioal Medicie Ceters (s) i 2004 ad 2008 Temat/Problematyka Subject Programy w poszczególych latach Programs i selected years Choroby arządu głosu / Voice disorders Paleie tytoiu / Tobacco smokig Choroby arządu ruchu / Diseases of locomotor system 10 9 Stres i radzeie sobie w sytuacjach trudych / Stress ad copig with difficult situatio 6 6 Alergia / Allergy 5 0 Choroby układu krążeia / Cardiovascular diseases 4 5 Choroby zakaźe / Ifectious diseases 4 2 Choroby arządu wzroku / Diseases of visual system 3 9 Alkohol oraz pozostałe substacje psychoaktywe / Alcohol ad other psychoactive substaces 2 2 Choroby zawodowe, bezpieczeństwo w miejscu pracy i pierwsza pomoc w agłych wypadkach / / Occupatioal diseases, safety at the workplace ad first aid i emergecy 2 5 Choroby układu oddechowego, astma / Diseases of respiratory system, asthma 2 1 Choroby arządu słuchu / Hearig loss 1 5 Choroby owotworowe / Cacer 1 5 Wypaleie zawodowe / Burout 1 1 Nadwaga i otyłość / Overweight ad obesity 1 1 Promocja zdrowego stylu życia / Promotio of healthy lifestyles 1 1 Zdrowote astępstwa pracy przy komputerze / Health cosequeces of workig with a computer 1 1 Zakażeia pokarmowe / Ifectios of digestive system 1 0 Rehabilitacja leczicza / Rehabilitatio 1 0 Odżywiaie / Nutritio 0 1 Choroby cywilizacyje / Civilisatio diseases

6 358 E. Goszczyńska Nr 3 adresatów). Jak jedak podkreśla część ośrodków pewe przedsięwzięcia prozdrowote realizowae są rówolegle, w sposób iezależy od -ów, przez jedostki podstawowe służb medycyy pracy fukcjoujące a tereie ich działaia. Poadto ośrodki bywają też parterami, podwykoawcami programów czy akcji prozdrowotych orgaizowaych przez ie istytucje (p. regioale oddziały Narodowego Fuduszu Zdrowia). Geeralie gros programów opracowywaych przez -y jest w ich stałej ofercie, p. a day rok. Mogą z iej korzystać zaiteresowae zakłady pracy i/lub osoby pracujące, które zgłaszają się do ośrodka, ale także co ależy podkreślić często ie podmioty z tereu ich działaia, p. szkoły (w tym o profilu zawodowym). Zaczie rzadziej dae przedsięwzięcie prozdrowote przygotowywae jest z myślą o kokretych firmach, przykładowo takich, które zgłosiły się do ośrodka z prośbą o ie, czy w związku z ietypowymi, specyficzymi arażeiami zdrowotymi pracowików. Jeśli chodzi o źródła fiasowaia omawiaych działań prozdrowotych, to w zasadzie każdy z aalizowaych ośrodków wskazuje tu środki włase przekazywae przez odpowiedi orga założycielski a realizację zadań statutowych (w tym promocję zdrowia). Wśród iych źródeł podawaych przez autorów raportów warto wymieić: środki przekazywae z budżetu województwa a realizację wojewódzkich programów prozdrowotych (źródło to w 2008 r. wymieił 1 ośrodek), umowy/współpracę z zakładami pracy lub szkołami, w których realizowae są działaia prozdrowote (w 2008 r. dotyczyło to 6 ośrodków). Należy podkreślić, że większość -ów poza ww. programami prozdrowotymi przeprowadza wiele akcji profilaktyczych (główie badaia przesiewowe i szczepieia) oraz edukacyjych (w tym przede wszystkim edukuję zdrowotą wśród populacji pracujących lub ucziów, a zaczie rzadziej mającą a celu uświadamiaie pracodawców o korzyściach i istocie miejsca pracy promującego zdrowie). Poza orgaizacją i wdrażaiem opisaych powyżej projektów prozdrowotych część ośrodków agażuje się także w przeprowadzaie szkoleń z tego zakresu (p. dla podległych im jedostek podstawowych służb medycyy pracy). Warto jedocześie podkreślić, że wśród aalizowaych -ów zalazły się także takie ośrodki, które orgaizują regioale, a awet ogólopolskie koferecje podejmujące tematykę promocji zdrowia pracujących. BARIERY W PROMOWANIU ZDROWIA PRACUJĄCYCH Koleją kwestią opisywaą w raportach, obok działań realizowaych przez ośrodki w obszarze promocji zdrowia w miejscu pracy, jest lista czyików sprzyjających i barier doświadczaych a tym polu przez pracowików -ów. Warto podkreślić, że przedstawioa w artykule aaliza tych czyików ie jest prezetacją ich stau faktyczego, lecz staowi obraz świadomości ośrodków co do istiejących szas i zagrożeń w tym zakresie. Lista barier w realizacji promocji zdrowia w miejscu pracy prezetowaa w coroczych raportach -ów jest zawsze rozbudowaa. Przeszkody doświadczae w 2008 r. moża podzielić a trzy grupy: bariery w zakładach pracy główie związae z ieprzychylymi lub obojętymi postawami wobec promocji zdrowia pracodawców, służb bhp i pracowików, bariery w w tym główie fiasowe oraz związae z iewystarczającym zapleczem kadrowym i sprzętowym do realizacji tego typu działań, bariery wyikające z uwarukowań społeczo-gospodarczych przede wszystkim związae z iekorzystą sytuacją gospodarczą regiou, trudością w pozyskiwaiu fuduszy oraz parterów do działań promocyjych, a także brakiem systemowych regulacji stymulujących pracodawców do wdrażaia tego typu działań. Wśród wszystkich przeszkód pojawiających się w raportach -ów ajczęściej wskazyway jest brak zaiteresowaia promocją zdrowia wśród pracodawców, a także trudości fiasowe. Należy podkreślić, że takie poglądy profesjoalistów służb medycyy pracy o ieprzychylości kierowictw zakładów pracy potwierdzają badaia akietowe Krajowego Cetrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy. Według ich aż 86% lekarzy medycyy pracy (N = 325, 2002 r.) i 53% pielęgiarek służb medycyy pracy (N = 261, 2006 r.) arzeka, że pracodawcy w zasadzie ie są zaiteresowai promowaiem zdrowia swoich pracowików. W przypadku obu grup specjalistów służb medycyy pracy jest to ajczęściej wskazywaa przeszkoda w realizowaiu przez ich promocji zdrowia (5,6). Co ciekawe w 2008 r. ośrodki dostrzegają zaczie więcej przeszkód w swoim otoczeiu iż takich, które wyikają ze specyfiki samego -u. Bariery związae bezpośredio z fukcjoowaiem ośrodków wymieia się jedyie w kilku raportach z tego roku, podczas gdy

7 Nr 3 Promocja zdrowia w miejscu pracy przez -y w 2008 r. 359 jeszcze w 2005 r. postrzegało je aż 3/4 -ów. W zestawieiu z długą listą czyików związaych z fukcjoowaiem -ów (prezetowaą w dalszej części artykułu), które ułatwiają realizację tych działań, może to świadczyć o stopiowej poprawie ich przygotowaia do wypełiaia ich ustawowej roli w zakresie promowaia zdrowia pracujących. W tabelach 2 4 zajduje się lista czyików utrudiających prowadzeie iterwecji prozdrowotych w podziale a trzy wymieioe grupy ze wskazaiem liczby -ów, które borykają się z tymi problemami. Wykazy te dotyczą przeszkód doświadczaych w 2008 r. przez 17 wojewódzkich ośrodków medycyy pracy (w 2 z 19 raportów ie wymieioo żadych barier). Tabela 2. Czyiki zlokalizowae w zakładach pracy w 2008 r. utrudiające realizowaie programów zdrowotych, a podstawie iformacji z wojewódzkich ośrodków medycyy pracy Table 2. Obstacles i health promotio idetified i eterprises, 2008, o the basis of iformatio collected from Voivodeship Occupatioal Medicie Ceters (s) Czyiki Niewielkie zaiteresowaie (lub wręcz jego brak) ze stroy pracodawców programami promocji zdrowia propoowaymi 10 przez, brak w firmach świadomości w zakresie idei promocji zdrowia, korzyści płyących z implemetacji tego typu iterwecji, ograiczaie przez pracodawców czasu przezaczaego a promocję zdrowia, ich iechęć do skracaia czasu pracy z powodu uczestictwa pracowika w działaiach z zakresu promocji zdrowia / / Iadequate iterest (or eve its lack) of employers i health promotio programs offered by s, lack of awareess of health promotio idea ad advatages arisig from the implemetatio of such itervetios i eterprises, as well as the limitatio of time devoted to health promotio by employers, their reluctace to reduce workig hours due to employees participatio i health promotio Małe zaiteresowaie pracowików programami promocji zdrowia, w tym iechęć do uczestictwa po godziach pracy 7 w bezpłatych, ogólodostępych iterwecjach lub też związaa z iedopasowaiem iterwecji do potrzeb adresatów czy z iewłaściwym przepływem iformacji w firmie / Iadequate iterest i health promotio programs amog employees, icludig their reluctace to participate i upaid activities after workig time ad ope access itervetios, resultig from the lack of their adjustmet to the eeds of those they are addressed to or improper flow of iformatio i a eterprise Niedobór w firmach środków fiasowych a realizację działań promocyjych dla pracowików, iechęć pracodawców 2 do przekazywaia środków fiasowych a tego typu cele / Shortage of moey i eterprises for workplace health promotio itervetios ad uwilligess of employers to allocate fuds for this purpose Duża fluktuacja pracowików zakładów pracy / Huge staff fluctuatio i eterprises 1 Małe zasoby kadrowe realizatorów programów w zakładzie pracy / Isufficiet umber of health promoters i eterprises 1 Brak zaiteresowaia służb bhp współpracą z profesjoalistami promocji zdrowia / 1 / Lack of willigess of health ad safety ispectors to cooperate with health promotio specialists / wojewódzkie ośrodki medycyy pracy / voivodeship occupatioal medicie ceters. Tabela 3. Czyiki w wojewódzkich ośrodkach medycyy pracy utrudiające realizowaie programów zdrowotych w 2008 r. Table 3. Obstacles i the implemetatio of health promotio, idetified i Voivodeship Occupatioal Medicie Cetres (), 2008 Czyiki Niedobór w -ach środków fiasowych a realizację iterwecji promocyjych, wysokie koszty tego typu działań, 4 trudości w pozyskiwaiu środków fiasowych / Shortage of fuds i s for the implemetatio of health promotio itervetios, high costs of such activities, difficulties i raisig moey Niewystarczające zaplecze diagostycze i/lub leczicze -ów / Isufficiet diagostic ad/or therapeutic back-up 2 facilities i s Nadmiar iych poza promocją zdrowia obowiązków ustawowo ałożoych a -y / Excess of other tha health 1 promotio resposibilities resultig from legislatio put o Objaśieia jak w tabeli 2 / Abbreviatios as i Table 2.

8 360 E. Goszczyńska Nr 3 Tabela 4. Czyiki utrudiające realizowaie programów prozdrowotych w zakładach pracy wyikające z uwarukowań społeczo-gospodarczych w 2008 r. a podstawie iformacji z wojewódzkich ośrodków medycyy pracy Table 4. Obstacles i the implemetatio of workplace health promotio resultig from socio-ecoomic coditios, 2008, idetified o the basis of iformatio collected from s Czyiki Niedobór środków fiasowych a realizację promocji zdrowia / Shortage of moey for implemetatio 5 of health promotio itervetios Truda sytuacja ekoomicza w regioie, iesprzyjająca lokala sytuacja gospodarcza / Difficult ecoomic situatio 5 i the regio, ufavorable local ecoomic coditios Niedostatecza współpraca międzysektorowa w dziedziie promocji zdrowia w miejscu pracy, iewielkie zaiteresowaie 3 (lub jego całkowity brak) lokalych istytucji, orgaizacji, społeczości promowaiem zdrowia populacji pracujących / / Iadequate itersectoral cooperatio i the regio i the field of workplace health promotio, little iterest (or eve its lack) i health promotio i the workig populatio amog local istitutios, orgaizatios, commuities Margiale zaiteresowaie jedostek podstawowych służby medycyy pracy promowaiem zdrowia pracujących / 3 / Margial iterest of primary occupatioal medicie uits i health promotio i the workig populatio Licze małe zakłady pracy, wysoki odsetek samozatrudiających się i trudości z dotarciem do ich / Numerous small 2 size eterprises, high percetage of the self-employed ad difficulties i reachig them Brak systemowych rozwiązań prawych zachęcających firmy do wdrażaia programów promocji zdrowia 2 (p. ulgi podatkowe) / Lack of legal support (such as tax cocessio) for eterprises to implemet health promotio programs Brak obligacji prawych dla pracodawców w zakresie promowaia zdrowia pracowików / Lack of legal obligatios 1 for employers i the field of employees health promotio Brak akceptacji działań z zakresu promocji zdrowia pracujących przez decydetów / Lack of acceptace of workplace 1 health promotio itervetios amog policy-makers Wysoka stopa bezrobocia w regioie / High uemployemt rate i the regio 1 Regio roliczo-turystyczy / Agriculture ad tourist regio 1 Objaśieia jak w tabeli 2 / Abbreviatios as i Table 2. CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE DZIAŁALNOŚĆ W ZAKRESIE PROMOCJI ZDROWIA W MIEJSCU PRACY O ile w raportach z działalości -ów a polu promocji zdrowia pracujących w 2005 r. domiowały bariery ad czyikami sprzyjającymi, o tyle w opisach dokoań z 2008 r. proporcje te są już porówywale. Wyika to przede wszystkim z powiększeia się zakresu czyików ułatwiających. W 2005 r. ośrodki wskazywały iemal wyłączie a dobrą kooperację z parterami społeczymi, marketig działań promocyjych, wysokie kwalifikacje i długoletie doświadczeie pracowików -ów w realizacji iterwecji prozdrowotych, istieie w ośrodkach zespołów ds. promocji zdrowia w miejscu pracy oraz posiadaie odpowiediego zaplecza sprzętowego do realizacji takich działań. Z kolei w raportach z 2008 r. ta lista jest już zaczie bardziej rozbudowaa. Podobie jak w przypadku barier czyiki ułatwiające moża podzielić a trzy grupy: czyiki w -ach związae z ich działalością a polu promocji zdrowia w miejscu pracy (w tym przede wszystkim awiązywaie owocej współpracy z różorodymi parterami społeczymi, wysokie kwalifikacje i doświadczeie pracowików -ów w realizacji iterwecji prozdrowotych, dobre zaplecze sprzętowe i lokalowe oraz specyfika opracowywaych w ośrodku programów promocji zdrowia), czyiki w zakładach pracy główie rosąca świadomość pracodawców a temat korzyści płyących z promowaia zdrowia załogi oraz potrzeba realizacji takich działań wśród pracowików, czyiki wyikające z uwarukowań społeczogospodarczych w tym przede wszystkim związae z zapotrzebowaiem a działaia promocyje w związku z iekorzystymi współczyikami epidemiologiczymi w zakresie wybraych chorób. W 2008 r. podobie jak w 2005 r. ajczęściej wskazywae w raportach czyiki ułatwiające dotyczyły fukcjoowaia ośrodków (w szczególości kooperacji z iymi podmiotami mającymi wspóly iteres w szeroko pojętym zdrowiu populacji pracujących oraz wysokich kompetecji pracowików -ów zaagażowaych w omawiaą działalość).

9 Nr 3 Promocja zdrowia w miejscu pracy przez -y w 2008 r. 361 Szczegółową listę czyików ułatwiających -om realizację promocji zdrowia w 2008 r., ujętą w trzech ww. grupach, przedstawioo w ta- belach 5 7. Wykaz zawiera czyiki wymieioe w 17 raportach (2 ośrodki ie wypowiedziały się w tej kwestii). Tabela 5. Czyiki w wojewódzkich ośrodków medycyy pracy sprzyjające realizowaiu programów zdrowotych w 2008 r. Table 5. Coditios coducive to the implemetatio of health promotio programs i Voivodeship Occupatioal Medicie Ceters, 2008 Czyiki Dobra współpraca w realizacji promocji zdrowia z wybraymi parterami społeczymi zaiteresowaymi szeroko pojętym 6 zdrowiem populacji pracujących, wymiaa doświadczeń, w części przypadków rówież budowaie lokalej strategii a rzecz promowaia zdrowia pracujących / Fluet cooperatio i health promotio itervetios with selected social parters iterested i health of workig populatio uderstood i its broadest sese, exchage of experiece ad establishmet of local strategies for workplace health promotio Zaagażowaie pracowików -ów w realizację promocji zdrowia, ich długoletie doświadczeie w tym zakresie, 6 wysokie kompetecje realizatorów działań promocyjych, ich doskoaleie zawodowe / Evolvemet of employees i the implemetatio of health promotio ad the use of their log-time experiece ad professioal advacemet i this field, as well as competeces of health promotio specialists, their professioal developmet Dostęp realizatorów programu do dobrej bazy lokalowej, zaplecza medyczego, diagostyczego, rehabilitacyjego, 4 pomocy dydaktyczych / Access of health promotio specialists to well-equipped medical, rehabilitatio ad diagostic back-up facilities as well as to teachig materials Wdrażaie programu promocji zdrowia przy jego akceptacji ze stroy beeficjetów, uwzględiaie w przygotowywaych 3 projektach takich elemetów, które zwiększają ich dostępość, atrakcyjość (p. udział bezpłaty, w preferowaym przez pracowika czasie czy możliwość wyboru przez iego ajodpowiediejszych form iterwecji) / / Implemetatio of health promotio programs with acceptace of their beeficiaries, takig ito accout, i the process of developmet, their broad availability ad attractiveess (i.g. free of charge access, i time preferable to employees, possible choice of the most appropriate kids of itervetios) Dobra współpraca z profesjoalistami z jedostek podstawowych służb medycyy pracy, otwartość persoelu tych służb 2 a realizację działań promocyjych wśród populacji pracujących / Fluet cooperatio with professioals of primary occupatioal medicie uits, opeess of occupatioal medicie service persoel to implemet health promotio itervetios amog workig populatio Rozpowszechieie w środowisku lokalym iformacji o dotychczasowej działalości -ów a polu promocji zdrowia 2 w miejscu pracy, dobra marka ośrodka jako istytucji zaagażowaej w promocję zdrowia / Local level awareess of activities i the field of workplace health promotio, as a well-kow istitutio egaged i health promotio Posiadaie dobrych źródeł fiasowaia działań promocyjych / Availability of satisfactory sources of health promotio fudig 2 Autorytet -u jako jedostki adrzędej w stosuku do jedostek podstawowych służb medycyy pracy / 1 / authority as a istitutio superior to primary occupatioal medicie uits Dostępość pacjetów wykoujących badaia a tereie ośrodka / Availability of patiets 1 takig medical examiatios ad tests i Objaśieia jak w tabeli 2 / Abbreviatios as i Table 2. Tabela 6. Czyiki w zakładach pracy sprzyjające realizowaiu programów zdrowotych w 2008 r. Table 6. Coditios coducive to the implemetatio of health promotio programs i eterprises, 2008 Czyiki Rosąca świadomość pracodawców t. korzyści płyących z promowaia zdrowia załogi, dbaia o zdrowie swoich 4 pracowików / Icreasig employers awareess of advatages arisig from the implemetatio of workplace health promotio ad takig care of their employees health Zaiteresowaie realizacją promocji zdrowia wśród pracowików, w tym wyikające z rosącej świadomości zagrożeń 3 zawodowych przez iektóre grupy pracowików, szerzącej się mody a zachowaia prozdrowote wśród ludości, udział przedstawicieli pracowików w realizacji programów prozdrowotych /

10 362 E. Goszczyńska Nr 3 Tabela 6. Czyiki w zakładach pracy sprzyjające realizowaiu programów zdrowotych w 2008 r. cd. Table 6. Coditios coducive to the implemetatio of health promotio programs i eterprises, 2008 cot. Czyiki / Employees iterest i the implemetatio of health promotio, resultig from, e.g. icreasig awareess of occupatioal hazards amog selected groups of employees, promotio of healthy life styles i the society, participatio of employees represetatives i the implemetatio of health promotio programs Istieie zaiteresowaia, rosące zaiteresowaie realizacją działań z zakresu promocji zdrowia wśród części przedstawicieli 2 zakładów pracy / Icreasig iterest i the implemetatio of health promotio amog represetatives of eterprises Zaagażowaie i kompetecje kadry wdrażającej program a tereie zakładu pracy, szkoły / Egagemet ad compteteces 1 of specialists implemetig health promotio programs i eterprises, schools ad other settigs Objaśieia jak w tabeli 2 / Abbreviatios as i Table 2. Tabela 7. Czyiki poza wojewódzkimi ośrodkami medycyy pracy i zakładami pracy sprzyjające realizowaiu programów zdrowotych w 2008 r. Table 7. Coditios coducive to implemetatio of health promotio outside Voivodeship Occupatioal Medicie Ceters ad workplaces, 2008 Czyiki Zapotrzebowaie a działaia z zakresu promocji zdrowia, w tym związae z wysoką zachorowalością, chorobowością 3 czy ryzykiem rozwoju wybraych schorzeń / Demad for health promotio activities, icludig those associated with high icidece or risk of the developmet of certai diseases Akceptacja plaowaych działań promocyjych przez decydetów / Policy-makers positive attitude towards plaed 1 health promotio activities Objaśieia jak w tabeli 2 / Abbreviatios as i Table 2. PARTNERZY WOJEWÓDZKICH OŚRODKÓW MEDYCYNY PRACY W PROMOWANIU ZDROWIA POPULACJI PRACUJĄCYCH Skoro współpraca z różorodymi orgaizacjami/istytucjami jest jedym z częściej wskazywaych przez ośrodki czyików ułatwiających realizację działań prozdrowotych, to warto przyjrzeć się parterom społeczym -ów w tym zakresie oraz formom tej kooperacji. Jak wyika z raportów, dzięki współpracy ośrodki mogą liczyć m.i. a róże formy wsparcia podczas opracowywaia i/lub wdrażaia zakładowych programów promocji zdrowia, tj. ich (współ)fiasowaie, agłaśiaie, kosultację merytoryczą czy wykoawstwo przez specjalistów z różych dziedzi. Istote jest także poszukiwaie sprzymierzeńców dla idei miejsca pracy promującego zdrowie wśród dyrekcji przedsiębiorstw i samych pracowików. Poiżej zajduje się lista parterów społeczych oraz liczba -ów, które podjęły z imi współpra- cę przy realizacji działań w dziedziie promocji zdrowia pracujących w 2008 r. 4 : dyrekcje zakładów pracy, orgaizacje zrzeszające pracodawców i/lub pracowików, pioy bhp zakładów pracy 10 -ów, lokala admiistracja samorządowa i/lub rządowa 8 -ów, Państwowa Ispekcja Saitara 8 -ów, Państwowa Ispekcja Pracy 7 -ów, zakłady opieki zdrowotej, poradie, przychodie leczeia uzależień 5 -ów, ośrodki/zakłady doskoaleia zawodowego 2 -y, okręgowe izby zawodów medyczych 5 -ów, ie orgaizacje pozarządowe, główie fudacje i stowarzyszeia 3 -y, 4 Przedstawioo tu listę parterów, których ośrodki wskazują w raportach w pukcie: istytucje/orgaizacje, z którymi podjęto współpracę przy realizacji działań w dziedziie promocji zdrowia zatrudioych w 2008 r.

11 Nr 3 Promocja zdrowia w miejscu pracy przez -y w 2008 r. 363 uczelie wyższe, istytuty aukowe 4 -y, kuratoria oświaty 4 -y, jedostki podstawowe służb medycyy pracy 4 -y, oddziały Zakładu Ubezpieczeń Społeczych 2 -y, oddziały Narodowego Fuduszu Zdrowia 1, massmedia 1. 5 Lista parterów społeczych -ów w działaiach promocji zdrowia podawaa w raportach z lat poprzedich jest podoba do przedstawioej powyżej. W opisach z 2004 r. pojawiły się dodatkowo prywate firmy ubezpieczeiowe, farmaceutycze oraz związki wyzaiowe, podczas gdy ie wspomiao o współpracy z ośrodkami doskoaleia zawodowego, ZOZ-ami i poradiami leczeia uzależień, a także jedostkami służb medycyy pracy, które wymieia się w raportach z 2008 r. Poadto w roku 2004 i 2005 część ośrodków podkreślała, że kooperacja z różorodymi parterami społeczymi odbywa się w formie oficjalie powołaych przez ich lokalych forów współpracy a rzecz promocji zdrowia pracujących. Ich zakładaie jest lobbowae przez Krajowe Cetrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy wśród struktur Ogólopolskiej Sieci Ośrodków Promocji Zdrowia w Miejscu, gdyż mogą oe zwiększać skuteczość działań promocyjych poprzez skupiaie różorodych orgaizacji/istytucji z regiou mających wspóly iteres w działaiach a rzecz zdrowia pracujących oraz współdziałaie w budowaiu i realizacji lokalych strategii a rzecz promocji zdrowia w miejscu pracy (1). Chodzi tu o zaiicjowae w 2002 r. przez -y w Bydgoszczy, Toruiu i Włocławku Kujawsko-Pomorskie Forum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, utworzoą w 2002 r. przez w Rzeszowie Lokalą Koalicję a Rzecz Promocji Zdrowia w Zakładach Pracy Województwa Podkarpackiego, powołae przez ośrodek kielecki w 2004 r. Świętokrzyskie Cetrum Promocji Zdrowia w Środowisku, a także zorgaizowae przez ośrodek w Zieloej Górze w 2004 r. Lubuskie forum a rzecz promowaia zdrowia pracujących. W raportach z 2008 r. ie wspomia się o wymieioych forach i koalicjach. Dokłada aaliza przedstawioej powyżej listy kooperatów -ów 5 Warto admieić, że 5 ośrodków w swoich raportach wymieiło dodatkowo przedszkola i/lub szkoły. W prezetowaej liście parterów ich ie uwzględioo, gdyż de facto w tych istytucjach działaia promocyje są przez -y realizowae. pokazuje jedak, że w przypadku części wymieioych ośrodków współpraca ta jest w sposób aturaly kotyuowaa i wpisała się w ich codzieą działalość a rzecz promocji zdrowia pracujących. OCZEKIWANIA WOBEC OGÓLNOPOLSKIEJ SIECI OŚRODKÓW PROMOCJI ZDROWIA W MIEJSCU PRACY W raportach z działalości a polu promocji zdrowia w 2008 r. iemal wszystkie ośrodki (bo aż 18 z 19 spośród tych, które adesłały opisy) przedstawiły swoje oczekiwaia względem OSOPZwMP-u. Na liście potrzeb według częstości ich wskazań przez zalazły się: orgaizowaie kursów i szkoleń 10 -ów, opracowywaie materiałów edukacyjych 7 -ów, ułatwiaie wymiay doświadczeń między realizatorami działań promocyjych 6 -ów, wsparcie merytorycze w realizacji programów promocji zdrowia 3 -y, wsparcie w związku z trudościami w pozyskiwaiu środków fiasowych a promocję zdrowia 3 -y, pomoc w zakresie pozyskiwaia parterów do współpracy w promowaiu zdrowia populacji pracujących 2 -y, promocja promocji zdrowia w miejscu pracy 2 -y, lobbowaie zmia orgaizacyjo-prawych ułatwiających realizację promocji zdrowia w miejscu pracy 2 -y. Z aalizy tych oczekiwań wyika, że Ogólopolska Sieć Ośrodków Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy jest przez ośrodki postrzegaa przede wszystkim jako struktura mogąca służyć merytoryczej poprawie działań z obszaru promocji zdrowia. Jak widać z przedstawioej powyżej listy, ajczęściej wskazywaa potrzeba (bo wyrażoa przez więcej iż co drugi ) dotyczy orgaizowaia różego rodzaju szkoleń, w tym przede wszystkim przygotowujących profesjoale kadry do wdrażaia promocji zdrowia, a także służących podoszeiu aktywości ośrodka w zakresie realizacji takich działań. Wśród wymieiaych w raportach adresatów takich kursów zalazły się główie kadry -ów oraz jedostek podstawowych służb medycyy pracy, ale także grupy spoza obszaru medycyy pracy, takie jak pracodawcy, specjaliści HR i pracowicy.

12 364 E. Goszczyńska Nr 3 Ie oczekiwaia -ów służące podoszeiu jakości realizowaych przez ie działań to zwiększeie dostępu do materiałów szkoleiowych, edukacyjych, iformacyjych i publikacji dotyczących promocji zdrowia w miejscu pracy, które są adresowaych zarówo do pracowików ośrodków, uczestików orgaizowaych przez ich kursów, jak i przedstawicieli zakładów pracy. Postulowae jest rówież wsparcie merytorycze przy opracowywaiu i wdrażaiu programów prozdrowotych, a także tworzeie arzędzi do wymiay doświadczeń -ów a polu promocji zdrowia w miejscu pracy. W odiesieiu do ostatiej wymieioej potrzeby część ośrodków, które ją zgłosiły, przedstawia włase pomysły rozwiązań. Propoują oe orgaizację koferecji z udziałem przedstawicieli medycyy pracy i zakładów pracy prezetujących osiągięcia a omawiaym polu, a także tworzeie cykliczego iformatora edukacyjego dla promotorów zdrowia, który zawierałby dae o programach prozdrowotych realizowaych przez ich w ramach OSOPZwMP-u ze wskazaiem sprawdzoych metod działaia, czyików ułatwiających dotarcie do adresatów i główych barier. Poza potrzebą szeroko rozumiaego wsparcia merytoryczego pozostałe oczekiwaia wyrażae są już miej powszechie. Tylko 3 -y chciałyby uzyskać od Ogólopolskiej Sieci Ośrodków Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy wsparcie w pozyskiwaiu fiasów a przygotowywaie, wdrażaie i ewaluację programów prozdrowotych, podczas gdy aż 10 ośrodków wśród barier w realizacji promocji zdrowia wymieia jej iedofiasowaie, iedostatek środków w -ach i/lub zakładach pracy. Tylko 4 ośrodki postrzegają Sieć jako strukturę właściwą do zajmowaia się marketigiem społeczym promocji zdrowia. Dwa z ich oczekują od iej promocji tej kocepcji poprzez popularyzowaie idei miejsca pracy promującego zdrowie wśród orgaizacji/istytucji działających w obszarze szeroko pojętego zdrowia pracujących, a także kreowaie mody a promocję zdrowia wśród pracodawców m.i. poprzez upowszechiaie iformacji o dotychczas zrealizowaych programach z uwzględieiem korzyści ekoomiczych dla zakładów pracy. Koleje 2 ośrodki wyrażają atomiast zapotrzebowaie a pomoc w zakresie pozyskiwaia parterów do współpracy w promowaiu zdrowia populacji pracujących wsparcia w włączaiu iych istytucji, orgaizacji fukcjoujących a styku sfer zdrowia i pracy, do współdziałaia a omawiaym polu oraz pomocy przy tworzeiu koalicji/parterstwa w tego typu działaiach. Tak mała liczba -ów wyrażających omawiae tu oczekiwaia w zakresie marketigu społeczego promocji zdrowia w miejscu pracy zaskakuje w zestawieiu z liczbą 13 ośrodków, w których raportach wśród barier w realizacji działań a tym polu aż w 25 miejscach wymieia się ieprzychyle/obojęte postawy pracodawców, służb bhp i pracowików oraz trudości w zdobywaiu akceptacji decydetów czy pozyskiwaiu parterów społeczych wśród różorodych istytucji/orgaizacji, w tym jedostek podstawowych służb medycyy pracy. Do groa rzadko wskazywaych oczekiwań (bo wymieioych tylko przez 2 -y) ależy także lobbowaie rozwiązań legislacyjych i orgaizacyjych sprzyjających realizacji promocji zdrowia w miejscu pracy. Niestety żade z ośrodków ie wskazuje a kokrete zmiay systemowe, które ich zdaiem dobrze byłoby wdrożyć dzięki aktywości OSOPZwMP-u, ai ie propouje arzędzi takiego działaia. PODSUMOWANIE Aaliza raportów adsyłaych coroczie przez WOM- P-y pokazuje dużą ierówość w jakości i ilości działań z obszaru promocji zdrowia w miejscu pracy w poszczególych regioach kraju. Sposób realizacji jej jest bardzo zróżicoway od pojedyczych iterwecji orgaizowaych w sposób akcyjy (główie w postaci badań przesiewowych oraz edukacji zdrowotej), po rozłożoe w czasie, bardziej kompleksowe działaia, tj. programy prozdrowote. W aalizowaej grupie 19 ośrodków z tereu całej Polski jest co ajmiej kilka takich, które skupiają się iemal wyłączie a pierwszej z wymieioych tu grup działalości. Z jedej stroy wyika to prawdopodobie z przyjmowaia wąskiej kocepcji promocji zdrowia w miejscu pracy (utożsamiaia jej z profilaktyką chorób czy edukacją zdrowotą), a z drugiej z zewętrzych, obiektywych okoliczości. Chodzi tu o przeszkody, które -y apotykają w swej codzieej praktyce. Biorąc po uwagę chociażby ajczęściej wymieiae bariery przekoaie o obojętości lub ieprzychylości pracodawców do promowaia zdrowia swoich pracowików oraz iedostatku fuduszy moża łatwiej zrozumieć podejście części -ów do takiego upraszczaia działań a omawiaym polu. Niemiej jedak ależy wyraźie podkreślić, że wśród opisaych ośrodków są też i takie, które mimo postrzegaia liczych barier bardzo dobrze radzą sobie z realizacją kompleksowych programów promocji

13 Nr 3 Promocja zdrowia w miejscu pracy przez -y w 2008 r. 365 zdrowia. Podejmują przy tym współpracę z różymi parterami społeczymi (ajczęściej lokalą admiistracją samorządową, rządową, Państwową Ispekcją Pracy, Państwową Ispekcją Saitarą, a także przedstawicielami zakładów pracy i pracowikami). W części przypadków zawiązują też lokale koalicje a rzecz promowaia zdrowia pracujących, a także upowszechiają ideę miejsca pracy promującego zdrowie w regioie poprzez orgaizowaie różego typu koferecji oraz szkoleń. Jeśli idzie o programy prozdrowote, to w 2008 r. podjęto próbę realizacji 78 takich iterwecji opracowaych przez ośrodki. Najpowszechiej realizowae przez -y w skali kraju programy prozdrowote dotyczą zawodowych schorzeń arządu głosu oraz paleia tytoiu. W 2008 r. próba ograiczeia pierwszego z wymieioych tu problemów zdrowotych poprzez realizację programów została podjęta przez 13 ośrodków, podczas gdy paleiem tytoiu zajęło się w te sposób 10 -ów. Ośrodki podejmując działaia w obszarze promocji zdrowia w miejscu pracy, apotykają wiele trudości. Najczęściej wymieiae w skali kraju bariery to brak zaiteresowaia promocją zdrowia wśród pracodawców, a także trudości fiasowe iedofiasowaie promocji zdrowia, iedostatek środków w -ach, a także iechęć do przekazywaia pieiędzy a te cel przez pracodawców (obie grupy barier wymieiło po 10 -ów). Co ciekawe, taki obraz przeszkód ajczęściej apotykaych w promowaiu zdrowia ie zazębia się z ajpowszechiejszymi oczekiwaiami wobec OSOPZwMP-u. Sieć ta jest postrzegaa przez ośrodki jako struktura mogąca je wspomóc przede wszystkim w merytoryczej poprawie ich działań a omawiaym polu. Wyraźie rzadziej oczekują oe od iej marketigu idei miejsca pracy promującego zdrowie czy pomocy w zdobywaiu środków a te cel. W przypadku czyików ułatwiających działalość -ów a omawiaym polu zamiee jest poszerzeie ich listy w 2008 r. w stosuku do tej sprzed kilku lat (2004 r.). O ile wśród barier ośrodki wymieiają główie zewętrze okoliczości, o tyle sukcesy a omawiaym polu utożsamiają przede wszystkim z własą działalością. Wśród czyików sprzyjających związaych z fukcjoowaiem ośrodków ajczęściej wymieia się awiązywaie przez ie owocej współpracy z iymi podmiotami, które mają wspóly iteres w szeroko pojętym zdrowiu populacji pracujących i wysokimi kompetecjami swoich pracowików zaagażowaych w omawiaą działalość obie grupy czyików wymieia w raportach z 2008 r. po 6 -ów. Co ciekawe, aaliza przeszkód i czyików ułatwiających promowaie zdrowia pracujących pokazuje, że o ile 10 ośrodków wśród barier wymieia ieprzychylą lub obojętą postawę kadry zarządzającej zakładów pracy w tym względzie, to jedocześie 6 -ów wśród czyików sprzyjających mówi o rosącej świadomości pracodawców a temat korzyści płyących z promowaia zdrowia załogi oraz o wzroście zaiteresowaia realizacją tego typu działań wśród części przedstawicieli zakładów pracy. PIŚMIENNICTWO 1. Puchalski K., Korzeiowska E.: Promocja zdrowia w miejscu pracy w politykach zdrowia publiczego w Polsce. Med. Pr. 2008;59(1): Ustawa z dia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyy pracy. DzU z 1997 r. r 96, poz. 593 ze zm. 3. Szeszeia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Szymczak W.: Choroby zawodowe w Polsce w 2007 r. Istytut Medycyy Pracy, Łódź Szeszeia-Dąbrowska N., Wilczyńska U., Szymczak W.: Choroby zawodowe w Polsce w 2008 r. Istytut Medycyy Pracy, Łódź Puchalski K.: Korzyści oraz przeszkody związae z promocją zdrowia w świadomości lekarzy medycyy pracy w Polsce. Med. Pr. 2003;54(3): Puchalski K., Korzeiowska E., Iwaowicz E.: Postawy pielęgiarek służby medycyy pracy wobec promocji zdrowia zatrudioych. Med. Pr. 2007;58(6):