Historia tworzenia pewnej spółdzielni Zlecanie zadań podmiotom ekonomii społecznej Dla przedsiębiorstw społecznych jest Targes.pl

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Historia tworzenia pewnej spółdzielni Zlecanie zadań podmiotom ekonomii społecznej Dla przedsiębiorstw społecznych jest Targes.pl"

Transkrypt

1 Historia tworzeia pewej spółdzieli Zlecaie zadań podmiotom ekoomii społeczej Dla przedsiębiorstw społeczych jest Targes.pl lipiec r 2 (146) 2012 rok XVI

2 OD REDAKCJI Ekoomia społecza to idea, którą warto promować wśród społeczeństwa bo może być rozwiązaiem dla wielu osób w trudych życiowych sytuacjach, dawać szasę a iezależość podmiotów III sektora, a samorządy mobilizować do stwarzaia płaszczyzy rozwoju i rozkwitu społeczego ducha. Do tych trzech różych odbiorców kierujemy iiejsze wydaie Pozarządowca. Zaczyamy od dobrych praktyk, pokazujących codziee wyzwaia, trudości i korzyści płyące z prowadzeia podmiotów ekoomii społeczej. Wspieraie przedsiębiorczości społeczej to rówież waże dokumety, strategie i iicjatywy i temu poświęcamy kolejy rozdział. Na koiec kilka ważych porad iezbędych zwłaszcza w kwestii fiasowaia i promocji przedsiębiorstw społeczych. Zachęcamy do lektury Zespół redakcyjy SPIS TREŚCI Dobre praktyki Historia tworzeia pewej spółdzieli... 3 Katarzya Ciszewska-Wojtas Pogrodzie, żyzy ogrodzie... 4 Justya Ocalewicz O wsparciu ekoomii społeczej Program rozwoju ekoomii społeczej w województwie... 6 Arkadiusz Jachimowicz Zespoły ds. ekoomii społeczej... 7 Bartłomiej Głuszak Wsparcie dla fukcjoujących przedsiębiorstw społeczych IPS w Elblągu... 9 Katarzya Ciszewska-Wojtas Zlecaie zadań podmiotom ekoomii społeczej Małgorzata Woźa O klauzuli społeczej w prawie zamówień publiczych Aa Maria Nadgrabska Ekoomia społecza w teorii i praktyce relacja z Targów Paulia Jachimowicz Dla przedsiębiorstw społeczych jest Targes.pl Jola Prokopowicz Trwają kosultacje Krajowego Programu Rozwoju Ekoomii Społeczej Poradik Jak poradzić sobie z pełą księgowością w orgaizacji prowadzącej działalość gospodarczą? Małgorzata Chomka Pozyskiwaie fuduszy w przedsiębiorstwach społeczych Małgorzata Hołubiec Promocja i budowaie wizeruku przedsiębiorstwa społeczego Jola Prokopowicz Kokurs a film o ekoomii społeczej PISMO INFORMACYJNE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Wydawca: Elbląskie Stowarzyszeie Wspieraia Iicjatyw Pozarządowych Redaktor aczely: Arkadiusz Jachimowicz Redaktor Prowadzący umeru: Justya Ocalewicz Projekt okładki: Kuba Qbi Strumiński Adres: Elbląg, ul. Związku Jaszczurczego 17; tel./fax: , ; redakcja@eswip.pl Iteretowa edycja pism dostępa jest pod adresem: Skład komputerowy: Agecja Reklamowa Cotact Materiałów iezamówioych redakcja ie zwraca. Zastrzegamy sobie prawo skracaia tekstów i zmiay tytułów. Autorzy tekstów prezetują swoje włase opiie. Za treść ogłoszeń redakcja ie odpowiada.

3 Dobre praktyki historia tworzeia pewej spółdzieli 3 Katarzya Ciszewska-Wojtas Godzia 7:50. Przychodzi Justya Ocalewicz, specjalistka ds. iformacji i promocji OWIES. Krótko rozmawia z paem a sali, po czy dowiaduję się, że przyszedł w sprawie spółdzieli socjalej. Pa Adam, bo tak ma a imię tajemiczy kliet, zamieścił w serwisie iteretowym ogłoszeie, że szuka osób do założeia spółdzieli socjalej. Hasło dość ryzykowe, biorąc pod uwagę fakt, iż spółdzielia jest tworem, gdzie wszyscy są rówi, mają takie same prawa i obowiązki. Bez względu a to, zdecydował się tworzyć przedsiębiorstwo z obcymi sobie ludźmi. I dostał odpowiedź trzydzieści trzy zgłoszeia. W związku z tym prosi as o pomoc w przeszkoleiu tych osób, zapozaie ich z tematyką spółdzieli. kilka di późiej Godzia 10:00, a sali siedzi około piętastu osób. To miej iż połowa z tych, którzy dali odpowiedź a ogłoszeie Paa Adama. Pierwsza refleksja: adal lepszym rozwiązaiem w oczach bezrobotych jest pracodawca, który daje umowę do ręki i wyagrodzeie co miesiąc, iż zoszeie trudów tworzeia takiego dziwactwa jak spółdzielia socjala. Spotkaie rozpoczya aimatorka ośrodka OWIES, Małgosia Woźa. Wprowadza w zebraych w temat spółdzieli socjalej, pokazuje dobre praktyki. Późiej ja, doradca Ośrodka. Wchodzimy w temat bardziej szczegółowo, pojawiają się pierwsze pytaia, pierwsze wątpliwości, arzekaia, czarowidztwo Jede z uczestików ie widzi sesu w tworzeiu spółdzieli socjalej. Ma złe doświadczeia w prowadzeiu jedoosobowej działalości gospodarczej, co w dużej mierze buduje jego obecy światopogląd. Trudo. Grupka zaiteresowaych osób odcia się od iego, usiłując omówić między sobą temat spółdzieli. Po przebrięciu przez wszystkie zagadieia dotyczące zakładaia i fukcjoowaia tego przedsiębiorstwa, Pa Adam przedstawia zaiteresowaym swój pomysł a bizes spółdzieli socjalej. Dobrze przygotoway, z prezetacją multimedialą w tle, opowiada jak widzi przyszłą współpracę z osobami, które zdecydują się a udział w przedsięwzięciu. i tak to się zaczęło Kilka osób z zebraych a sali decyduje się podjąć ryzyko tworzeia własej firmy. Pa Adam jest liderem w tym procesie. To jego pomysł, wiedza i umiejętości będą wprowadzać resztę osób w tajiki braży. Spotykają się dość często, korzystając rówież z sali Ośrodka. Omawiają szczegóły dotyczące utworzeia spółdzieli: apisaia statutu, bizesplau, zakupu iezbędych sprzętów, dotacji z Powiatowego Urzędu Pracy w Elblągu i jej waruków, poszukiwaia lokalu i zasad przyszłej współpracy. Przychodzi czas a rzecz iezwykle istotą, mającą wpływ a fukcjoowaie całego podmiotu. Jego być albo ie być to zgraie i dopasowaie osób w grupie. Wzajeme zaufaie, szacuek, zrozumieie, te same cele i zaagażowaie to podstawa. Podczas spotkań okazuje się, że ie wszystkim do końca odpowiadają waruki współpracy, powstająca wizja przedsięwzięcia za mało szczegółów, ie wyobrażeia Współpraca z psychologiem wyjaśia kilka kwestii, pomaga grupie zrozumieć siebie awzajem i sprecyzować potrzeby. W trakcie kolejego ze spotkań do grupy dochodzi jeda osoba spokoja, uważa pai, która słucha z zaiteresowaiem omawiaych tematów, ie mówiąc przy tym ai słowa. Zają się z Paem Adamem, to o ją zaprosił a spotkaie. Pai Lidia może przyłączy się do iicjatywy, kiedy poukłada swoje sprawy i uza, że takie przedsięwzięcie jej pasuje. Kiedy ia uczesticzka rezyguje z udziału w tworzeiu spółdzieli, bo jej play ie pokrywają się z plaami pozostałych, Pai Lidia decyduje się dołączyć. fach w ręce, ie od ręki Człokowie iicjatywy podejmują wysiłki, aby przygotować się jak ajlepiej do pracy w przyszłej spółdzieli. Uczą się fachu, korzystają z tworzoych przez Paa Adama kospektów zajęć, z jego wiedzy i doświadczeia. Nawiązują kotakty, zbierają iformacje dotyczące wszystkiego, co może im pomóc w przedsięwzięciu. Pa Adam jest szczególie aktywy a tym polu. Dokłada wszelkich wysiłków, aby zrealizować play i dać spółdzieli jak ajlepszą możliwość rozpoczęcia działań. Powiatowy Urząd Pracy w Elblągu dofiasowuje kurs dawych techik stolarskich dla dwóch człoków grupy iicjatywej spółdzieli socjalej. To ie lada wyzwaie, bo ostati taki orgaizoway był prawie pół wieku temu. I tę iszę spółdzielia chce wykorzystać w swojej pracy. Po kursie, jako osoby spoza braży stolarskiej, będą potrafili pracować w tym zawodzie. Większe umiejętości, szerszy wachlarz usług, to lepszy start a ryku dla spółdzieli. Realizatorem kursu jest Cetrum Kształceia Praktyczego w Elblągu, posiadające świete zaplecze techicze i profesjoalą kadrę. Przychylość Paa Dyrektora idei spółdzielczej i jego wyrozumiałość jest tu iezwykle cea, szczególie, gdy w grę wchodzi czyik ludzki. kto ie ryzykuje, te Pierwszy kryzys. Jeda z osób grupy założycielskiej spółdzieli trafia a

4 4 Dobre praktyki zwolieie lekarskie. Przerywa kurs, opuszcza pozostałych. Brak odzewu, iformacji i zaku życia. Reszta musi to jakoś przejść w końcu to efekt ryzyka, jakie podejmują spółdzielcy tworząc firmę z mało zaymi sobie ludźmi. Skruszoy chorobowicz wraca jedak a koiec kursu. Efekt auki ie jest więc taki, jak zakładao a początku, co też rodzi wiele wątpliwości co do osoby i jej uczestictwa w spółdzieli. Słuszie zresztą. Spółdzielia ie jest tworem dla leiwych, a ci, którym się chce, muszą mieć pewość, że reszta grupy ie zawiedzie. Szczególie wtedy, gdy otrzymuje się dotację z urzędu i przez okres dwuastu miesięcy trzeba spółdzielię utrzymać. W iym wypadku zwraca się dotację. zmiay w zespole Po aradach w groie własym i rozmowie z psychologiem grupa postaawia wyłączyć go z tworzeia spółdzieli. Kurs kończy Pai Lidia z pełym sukcesem. W międzyczasie szkoleie z zakładaia i fukcjoowaia spółdzieli socjalych kończy Pa Maciej dość wysoki, spokojy, wyważoy bruet w średim wieku. I tu pojawia się waża kwestia według założeń Paa Adama, spółdzielię mają tworzyć osoby w wieku od czterdziestu lat, ze względu i a specyfikę pracy w tej spółdzieli (w tej braży), i trudości z zatrudieiem tych osób a ryku pracy. Jest to też dobry argumet dla tworzeia spółdzieli. Osoby z miejszymi szasami a zatrudieie mogą sami stworzyć sobie waruki do pracy i rozwoju. Poza tym adal w kwestii wieku osoby po trzydziestym roku życia wchodzą w okres stabilizacji zawodowej, wiedzą już czego chcą, są zdecydowai i z reguły dobrze odajdują się w swej roli. Wyjątkiem wiekowym w grupie Paa Adama jest Pa Radek. Będzie o też założycielem spółdzieli spoza katalogu osób bezrobotych. Ma wiedzę i umiejętości zawodowe, które są w ich przedsięwzięciu iezbęde. będzie sukces? Po perypetiach związaych z rotacją w zespole przyszłych spółdzielców, przyszedł czas a kokrety bizespla i statut. Te ostati, po poprawkach doradcy specjalistyczego, już właściwie gotowy, czeka a spotkaie założycielskie. Jeszcze tylko kilka kwestii orgaizacyjych i przedsiębiorstwo społecze formalie może ruszać. A co z ludźmi? Czy są gotowi a wysiłek? Współpracę? Sprostaie wymagaiom ryku? Wiedzą, że potrafią, mają praktykę, pewe doświadczeia wspólego działaia. Czy skrojoe jest to a miarę sukcesu, dopiero się okaże. Nie teraz i ie po miesiącu, ie po dwóch, ale po roku działalości co ajmiej. Najpierw muszą zmierzyć się z wymogami klietów, kokurecją, własymi słabościami. Na tym etapie wiedzą już a pewo, że ajmociejszą i ajsłabszą zarazem stroą spółdzieli są tworzący ją ludzie. pogrodzie, żyzy ogrodzie Justya Ocalewicz Wieś to iewielka, ale jakże wyjątkowa. Jej historia jest długa, a droga rozwoju zawiła. Jedą ze stacji a tej drodze (wypuszczającą od siebie jedyie autobusy dobrych iicjatyw) jest fukcjoujące tu Stowarzyszeie Pogrodzie dla Przyszłości, o którym w artykule dobrych słów kilka. Orgaizacja powstała w 2005 roku, z iicjatywy samych mieszkańców, którzy zamiast bierie przyglądać się biegowi historii, postaowili go zmieiać. Osoby, które zaiicjowały stowarzyszeie, szybko zorietowały się, że mają wielu sprzymierzeńców swojego pomysłu ie tylko wśród mieszkańców miejscowości, ale rówież wśród jej przyjaciół. Orgaizacja jest jedą z iewielu w regioie, która zdecydowała się a prowadzeie działalości gospodarczej. Możliwość jej prowadzeia mieli zapisaą w statucie od samego początku, ale tak aprawdę zapis wprowadzili w życie jakieś 4 lata temu, kiedy zaczęli pracować ad stworzeiem u siebie miejscowości tematyczej. Wyikało to z realej potrzeby i świadomości człoków, którzy już ieraz przekoali się o tym, że aplikowaie o środki uije ie zawsze daje gwarację dofiasowaia. Poza tym pojawiła się sposobość zatrudiaia pracowików, a tu postawioo a mieszkańców, którzy dzięki iicjatywie człoków stowarzyszeia mają możliwość dorobieia, wytwarzając rękodzieło, obsługując grę tereową czy rajd rowerowy. to wszystko dla mieszkańców Naszej miejscowości potrzeba OŻYWIENIA deklarują zgodie człokowie stowarzyszeia z jedej stroy gospodarczego, bo sytuacja a ryku pracy ie jest kolorowa, z dru-

5 Dobre praktyki 5 Foto: Bartek Rybaczewski giej stroy zależy am a tym, żeby mieszkańcom bardziej się chciało: spotykać, działać, wspólie się bawić, ale jeżeli trzeba to rówież pracować. Żeby asze dzieciaki miały takie same szase a rozwój jak pociechy rodziców z dużych miast, żeby asi seiorzy czuli się potrzebi i ważi, a w razie potrzeby mieli do kogo zwrócić się o pomoc. Wreszcie chcielibyśmy, aby Pogrodzie wyglądało tak jak widzą je oczy wyobraźi samych mieszkańców. Sami spotykaliśmy się, aby przygotować pla odowy miejscowości, który wreszcie został zrealizoway! To my musimy decydować o przyszłości wsi. Pogrodzie to zasoby przyrodicze, kulturowe, historycze, którymi my, jako gospodarze, musimy zarządzać, a stowarzyszeie z działalością gospodarczą daje więcej możliwości. Pogrodzie wioską dzieci Rzeczywiście mieszkańcy wsi wykorzystują te zasoby a rzecz rozwoju miejscowości. Dowodem a to jest fukcjoująca tu wieś tematycza. To wszystko mogłoby ie przebiegać tak sprawie, gdyby ie stowarzyszeie z działalością gospodarczą. Pogrodziaie swoje adzieje a przyszłość wiążą z rozwojem turystyki wsi. Już teraz jako stowarzyszeie mogą zatrudiać osoby realizujące oferty wsi tematyczej Pogrodzie Wioska Dzieci obsługa gry tereowej, prowadzeie warsztatów z rękodzieła, zapewiaie atrakcji odwiedzającym regio turystom. I choć skala tego zjawiska jeszcze ie oszałamia, to przecież są to dopiero początki, maszya się rozpędza, ale jak już abierze prędkości ikt jej ie zatrzyma. okoliczościowe kartki z Pogrodzia Dla przykładu weźmy jede z produktów Stowarzyszeia okoliczościowe kartki. Przygotowywae są własoręczie przez mieszkaki Pogrodzia. Przed świętami stowarzyszeie otrzymuje zamówieia ie tylko od osób fizyczych, ale rówież od istytucji i prywatych firm. Produkujący dbają o estetykę swoich kartek i ich iepowtarzalość ajważiejsze to zadowolić klieta, solida firma. Przed świętami Wielkaocy w Pogrodziu orgaizoway jest kiermasz, a którym już ie tylko świątecze kartki, ale i palmy, stroiki, pisaki uśmiechają się do każdego podpowiadając Kup mie, jestem pięka i iepowtarzala a dochód z mojej sprzedaży pomoże sfiasować leti wypoczyek dzieci z Pogrodzia. gdzie są trudości? Rajd rowerowy to jeda z ofert Stowarzyszeia Ogromą trudością są obwarowaia prawe. Człokowie stowarzyszeia szczególie ubolewają ad tymi dotyczącymi wyrobów kuliarych mają możliwość i potecjał, aby takie wyroby sprzedawać, iestety póki co ie są w staie sprostać wszystkim wymagaiom saepidu. A księgowość? Rozliczeia? To ie jest trudość. To codzieość orgaizacji gdy taka otrzymuje dofiasowaie w ramach projektu bądź pieiądze a realizację jakiegoś zadaia z samorządu, to też musi się rozliczyć. podsumowując Środki z działalości gospodarczej ie są ogrome, ale dają możliwość płyości fiasowej, wystarczają a bieżące wydatki stowarzyszeia. Mieszkańcy mają możliwość zarabiaia orgaizacja realizuje więc jede ze swoich celów. Część mieszkańców miejscowości jest bezrobota, ale ie dlatego, że ie może zaleźć sobie pracy ie mają możliwości podjęcia pracy w pełym wymiarze godzi (opiekują się dziećmi bądź osobami starszymi). Stowarzyszeie stwarza im elastyczą możliwość zarobkowaia i pracy a miejscu, w domu. A kiedy zadać człokom stowarzyszeia pytaie o to, czy warto, odpowiadają: jeśli awet kilka osób 2, 3, może 5 ma możliwość zarobieia, to już śmiało możemy mówić, że warto było tę działalość rozpocząć.

6 6 O wsparciu ekoomii społeczej program rozwoju ekoomii społeczej w województwie Arkadiusz Jachimowicz Zespół ds. rozwoju ekoomii społeczej przy marszałku województwa opracował Regioaly pla działań a rzecz promocji i upowszechiaia ekoomii społeczej w województwie warmińsko-mazurskim a lata Dokumet te został przyjęty przez zarząd województwa pod koiec ubiegłego roku. Miałem przyjemość być w grupie wypracowującej pla. Odbyło się kilka itesywych i pracowitych spotkań w groie regioalych ekspertów i praktyków. A że były rówież spotkaia dwudiowe, stąd pojawiła się możliwość lepszego pozaia się człoków zespołu i zazajomieia z dobrymi praktykami: m.i. wioskami tematyczymi zad Zalewu Wiślaego oraz Wioską Garcarską z okolic Nidzicy. Moderatorami spotkań byli koleji człokowie zespołu. Pracowaliśmy pod czujym okiem dyrektor Wiesławy Przybysz (Regioaly Ośrodek Polityki Społeczej), a całość redagował ieoceioy Marek Jurzyński specjalista ds. ekoomii społeczej w ROPS. Praca w taki sposób i w takim zespole była dużym wyzwaiem, ćwiczeiem itelektualym i ogromą przyjemością. Warto podkreślić, iż temat ekoomii społeczej jest zagadieiem owym, a pla tworzoy był po raz pierwszy, stąd szereg pytań i wątpliwości. Sądzę jedak, że wyik pracy jest satysfakcjoujący, co moża sprawdzić zapozając się z materiałem umieszczoym a stroie iteretowej Urzędu Marszałkowskiego ( zakładka Urząd Marszałkowski Polityka Społecza Ekoomia Społecza). problemy, czyli co przeszkadza W części diagostyczej wypracowae zostały ajważiejsze przeszkody w rozwoju ekoomii społeczej (problemy). Za główy uzao: iewystarczający udział ekoomii społeczej w aktywizacji zawodowej i społeczej grup zagrożoych wykluczeiem w województwie warmińsko-mazurskim. Jako przyczyy tej sytuacji wskazao: iespójy system wsparcia ekoomii społeczej w regioie, iewystarczającą świadomość społeczą w zakresie ekoomii społeczej, słabą efektywość ekoomiczą istiejących przedsiębiorstw społeczych oraz bariery prawo-admiistracyje fukcjoowaia i rozwoju ekoomii społeczej. Aalizę problemów dokoao w formie tzw. drzewa problemów, a całą diagozę wzmocioo jeszcze aalizą SWOT (sile i słabe stroy, szase i zagrożeia). zasady realizacji Zespół zapropoował szereg zasad, a których powia opierać się realizacja celów i działań zawartych w dokumecie, obowiązujących wszystkich realizatorów plau. Wskazao zasady: parterstwa i dialogu a szczeblu lokalym i regioalym, budowaia kapitału ludzkiego, społeczego i kreatywego, subsydiarości, kocetracji środków i akładów a realizację kokretych projektów, komplemetarości i długofalowości udzielaego wsparcia, zrówoważoego rozwoju (społeczo-gospodarczego, szaującego środowisko przyrodicze). (Przyzam, że próbowałem przekoać zespół do zdroworozsądkowej zasady, że samorządy w pierwszym rzędzie powiy przekazywać zadaia publicze przedsiębiorstwom społeczym, ale jeszcze się ie udało. Może uda się w kolejym plaie). cele, czyli co trzeba zmieić Zwiększeie udziału ekoomii społeczej w rozwoju społeczo-gospodarczym województwa warmińsko-mazurskiego ze szczególym uwzględieiem aktywizacji zawodowej i społeczej grup zagrożoych wykluczeiem to cel główy a ajbliższe cztery lata. (Warto dodać, że zapis celu główego uległ korekcie w trakcie kosultacji, co świadczy o otwartości zespołu a uzasadioe wioski). Powyższy cel będzie realizoway w ramach szeregu celów szczegółowych zawartych w czterech obszarach priorytetowych: Priorytet I. Spójy system wsparcia ekoomii społeczej w Regioie Cele: Wdrożeie i doskoaleie systemu wsparcia ekoomii społeczej. Przygotowaie kompetetej kadry wspierającej ekoomię społeczą. Przygotowaie systemu doskoaleia kadry wspierającej ekoomię społeczą. Priorytet II. Wzrost świadomości a temat ekoomii społeczej Wzrost wiedzy a temat ekoomii społeczej wśród różych grup społeczych województwa. Wprowadzeie wiedzy a temat ekoomii społeczej do systemu kształceia formalego i ieformalego. Promocja ekoomii społeczej w Regioie (dobre praktyki, marka i produkty). Priorytet III. Poprawa efektywości ekoomiczej podmiotów ekoomii społeczej Stworzeie systemu wsparcia bizesowego dla przedsiębiorstw społeczych. Wzrost jakości produktów ekoomii społeczej. Wzrost kompetecji kadry podmiotów ekoomii społeczej. Priorytet IV. Admiistracja publicza wspiera rozwój ekoomii społeczej w Regioie Iicjowaie zmia sprzyjających spójości prawa w zakresie ekoomii społeczej.

7 O wsparciu ekoomii społeczej 7 Uproszczeie i ujedoliceie procedur w zakresie obsługi podmiotów ekoomii społeczej. Ekoomia społecza jedym z kieruków rozwoju społeczo-gospodarczego a wszystkich szczeblach samorządu terytorialego. Cele realizowae są przez kokrete działaia. Te działaia zostało szczegółowo omówioe i zapisae pod każdym z celów. wskaźiki, czyli skąd wiemy, że pla jest zrealizoway O powodzeiu w realizacji plau będą mówiły wskaźiki, które zostaą pod koiec jego realizacji skrupulatie przeliczoe. Zaplaowao astępujące wskaźiki: liczba podmiotów ekoomii społeczej (PES) w województwie, liczba osób zatrudioych w przedsiębiorstwach społeczych a podstawie umowy o pracę, liczba gmi/powiatów, które uwzględiły problematykę ekoomii społeczej w swoich dokumetach programowych, liczba gmi/powiatów, które określiły możliwość zlecaia usług społeczych PES w roczych lub wieloletich programach współpracy z orgaizacjami pozarządowymi, liczba orgaizacji pozarządowych, które a skutek wsparcia OWES rozpoczęły działalość gospodarczą. fiasowaie Ciężar fiasowy realizacji plau oparty jest o Program Operacyjy Kapitał Ludzki (ok. 68 ml zł), a także środki dostępe w ramach iych programów operacyjych, środki z budżetu państwa oraz samorządów terytorialych, środki włase podmiotów ekoomii społeczej. pla ambity Elemety plau już są realizowae. Całość powia zakończyć się w roku 2015, o czym traktuje szczegółowy harmoogram działań. Nad realizacją plau a bieżąco czuwa Regioaly Ośrodek Polityki Społeczej, który w razie potrzeby dokoa korekty działań w porozumieiu z Zespołem ds. ekoomii społeczej. Podsumowując, trzeba powiedzieć, że pla jest bardzo ambity, ale rozsądy, przemyślay i a szczęście oparty o kokrete pieiądze. Musi się udać! zespoły ds. ekoomii społeczej Bartłomiej Głuszak Mają powstać w każdym powiecie. Tak przyajmiej zakłada Regioaly Pla Działań a Rzecz Promocji i Upowszechiaia Ekoomii Społeczej w Województwie Warmińsko-Mazurskim a lata Jak jedak mają wyglądać? Kto ma je iicjować, a kto tworzyć? Jakie mają zadaia? I jak się mają do wielu fukcjoujących już parterstw, zespołów, grup roboczych? Pytań jest jeszcze więcej, a odpowiedzi? Oe dopiero powstają, tak jak powstają pierwsze zespoły ds. ekoomii społeczej. Główi przedstawiciele przedsiębiorstw społeczych a Warmii i Mazurach to orgaizacje pozarządowe prowadzące działalość gospodarczą oraz spółdzielie socjale. Jedych i drugich ie ma za wiele, choć ich liczba stale się powiększa. Poza uwarukowaiami społeczymi, są to przede wszystkim przedsiębiorstwa i z ekoomiczego puktu widzeia podlegają takim samym regułom ryku, jak firmy komercyje. Powiy stawiać a jakość, budować markę produktu czy usługi, skuteczie docierać do klietów. By jedak sektor te rozwijał się systemowo, warto zdobyć się a spojrzeie z lotu ptaka, oceiać, jakie bariery i wyzwaia stoją przed ekoomią społeczą oraz plaować, jak a te bariery i wyzwaia zareagować. Przestrzeń taką tworzyć mają właśie zespoły ds. ekoomii społeczej. pierwsi w regioie Pierwszy zespół powstał w Elblągu, w paździeriku 2009 roku Zespół do spraw ekoomii społeczej w mieście Elblągu. Kolejy powstał w astępym miesiącu listopadzie Był to Zespół ds. wdrażaia i promocji ekoomii społeczej w województwie warmińsko-mazurskim. Przez prawie trzy lata były to jedye zespoły w aszym regioie. Sytuacja ta powoli się zmieia. Jest to zasługa m.i. zespołu wojewódzkiego, który większość wysiłku włożył w opracowaie spójej strategii rozwoju ekoomii społeczej. Tak powstał Regioaly Pla Działań a Rzecz Promocji i Upowszechiaia Ekoomii Społeczej w Województwie Warmińsko-Mazurskim a lata mocowaia prawe Pierwszy Priorytet Plau, pt. Spójy system wsparcia ekoomii społeczej w Regioie, zakłada w działaiu iicjowaie, a poziomie samorządów lokalych, procesu tworzeia zespołów ds. ekoomii społeczej. Istieje szereg podstaw prawych, w oparciu o które zespoły takie mogą być tworzoe, z Ustawą o działalości pożytku

8 8 O wsparciu ekoomii społeczej publiczego i o wolotariacie a czele. W przypadku zespołu wojewódzkiego te podstawy to Ustawa o samorządzie województwa oraz art. 21 pkt. 1 i 4 Ustawy o pomocy społeczej. W przypadku Miasta Elbląga zespół powstał w oparciu o Regulami Orgaizacyjy Urzędu Miejskiego w Elblągu. zaczyając od powiatu Ze względu a fakt, że a poziomie lokalym przedsiębiorstw społeczych jest adal iewiele, zasade wydaje się tworzeie zespołów powiatowych. Do prac w zespole zaprasza starosta tak stało się w przypadku powiatu lidzbarskiego czy Elbląga (jako powiatu grodzkiego). W skład zespołu powii wejść: przedstawiciele wszystkich samorządów gmiych praktyka wskazuje, iż reprezetują je główie szefowie ośrodków pomocy społeczej; poieważ ajlicziejszą grupą podmiotów ekoomii społeczej są orgaizacje pozarządowe, warto, by samorząd reprezetoway był rówież przez burmistrza/wójta czy ich zastępcę, odpowiedzialego za sprawy społecze; przedstawiciele jedostek samorządu, zwłaszcza Powiatowego Urzędu Pracy oraz Powiatowego Cetrum Pomocy Rodziie; przedstawiciele sektora pozarządowego w już istiejących zespołach są to przedstawiciele dużych orgaizacji, jak Związek Harcerstwa Polskiego, bądź orgaizacji zajmujących się wspieraiem przedsiębiorczości i ekoomii społeczej, p. prowadzące Ośrodki Wspieraia Iicjatyw Ekoomii Społeczej czy udzielające dotacji a utworzeie spółdzieli socjalych; przedstawiciele przedsiębiorstw społeczych, czyli orgaizacji pozarządowych prowadzących działalość gospodarczą, spółdzieli socjalych i iych; przedstawiciele istiejących już parterstw i reprezetacji, jak p. Rad Orgaizacji Pozarządowych czy parterstw lokalych, mających w swych założeiach rówież rozwój ekoomii społeczej. kluczowa rola aimatora Obecie w tworzeiu zespołów ds. ekoomii społeczej pomagają Ośrodki Wspieraia Iicjatyw Ekoomii Społeczej. I tak p. w Ośrodku prowadzoym przez Elbląskie Stowarzyszeie Wspieraia Iicjatyw Pozarządowych aimator spotyka się z przedstawicielami wszystkich samorządów, zaczyając oczywiście od starosty. Jego otwarcie a ideę rozwoju ekoomii społeczej jest bowiem kluczowe. Na spotkaiach przedstawiae są właśie: idea ekoomii społeczej, Pla Działań a rzecz ( ) Ekoomii Społeczej, dobre praktyki oraz idea budowy zespołów ds. ekoomii społeczej. Spotkaia takie realizowae są rówież z przedstawicielami PCPR, PUP, kluczowych orgaizacji. Cykl spotkań pozwala zdiagozować, czy istieje zaiteresowaie ekoomią społeczą, a w kosekwecji wola do prac ad rozwojem tego sektora w daym powiecie. Gdy taka wola istieje, zespół z iicjatywy starosty się kostytuuje. Sama formuła zespołu jest bardzo ogóla. Zakres działaia wypracowywać powiie sam zespół, w oparciu o zdiagozowae przez siebie potrzeby. jest zespół, są zadaia Z dotychczasowych doświadczeń wyika, że podstawowe wyzwaie to budowa strategii (bądź plau) rozwoju ekoomii społeczej. Drugi obszar to rozwiązaia prawo-istytucjoale (dla przykładu w Elblągu trwają przygotowaia do wdrożeia klauzuli społeczej w zamówieiach publiczych). Kolejy obszar to edukacja i promocja. Bardzo ważym zadaiem zespołu jest rówież wzajema komuikacja i plaowaie bieżących działań. Oto zadaia zespołu a przykładzie zespołu elbląskiego: 1) Przygotowaie projektu programu rozwoju ekoomii społeczej; 2) Opracowaie propozycji rozwiązań prawo-istytucjoalych w obszarze fukcjoowaia spółdzieli socjalych; 3) Opracowaie propozycji rozwiązań fiasowych w obszarze fukcjoowaia podmiotów ekoomii społeczej; 4) Przygotowaie założeń i realizacja systemu edukacji w obszarze ekoomii społeczej; 5) Przygotowaie rekomedacji w obszarze promocji i moitorigu działań w zakresie ekoomii społeczej. Obsługa zespołu Fukcję sekretariatu, czyli obsługi zespołu ds. ekoomii społeczej, pełi zwykle wskazay wydział czy departamet starostwa powiatowego, czy daej jedostki samorządu. I tak w Urzędzie Marszałkowskim rolę tę pełi Regioaly Ośrodek Polityki Społeczej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztyie. Rola ta sprowadza się przede wszystkim do orgaizacji spotkań, ich moderowaia, zabezpieczaia odpowiedich materiałów merytoryczych, sprawozdawczości itp. partersko dla ekoomii społeczej Podsumowując, główe wyzwaie, z jakim zmierzyć się mają zespoły, jest parterskie podejście do rozwoju ekoomii społeczej w województwie. Na chwilę obecą jedak wyzwaiem samym w sobie są same zespoły. Powstał już zespół w powiecie lidzbarskim, przygotowywae jest uruchomieie zespołów w kolejych powiatach, m.i. braiewskim czy elbląskim. Najbliższy rok pokaże, a ile będą to ciała realie wpływające a wprowadzeie zmiay społeczej, a a ile koleje grupy o charakterze kosultacyjym, iewoszące wiele do lokalej rzeczywistości. A potrzeb i możliwości ich realizacji jest dużo. Jedym z takich wyzwań jest awiązaie relacji z przedsiębiorcami. Kolejym zaproszeie do zespołów przedsiębiorców społeczych. Następym wprowadzeie do powszechego stosowaia klauzul społeczych w zamówieiach publiczych. Są jeszcze wyzwaia związae ze skuteczym wykorzystaiem dotacji a tworzeie spółdzieli socjalych czy też z uruchamiaiem kolejych powiatowych ikubatorów przedsiębiorczości społeczej. Najbliższy czas więc to czas wytężoej pracy. Perspektywy są obiecujące w ciągu ostatich ok. dwóch miesięcy przybyło w całym kraju poad 30 spółdzieli socjalych.

9 O wsparciu ekoomii społeczej wsparcie dla fukcjoujących przedsiębiorstw społeczych Ikubator Przedsiębiorczości Społeczej w Elblągu 9 Katarzya Ciszewska-Wojtas Bezpłate korzystaie z pomieszczeń a własą działalość gospodarczą i pomoc doradcy specjalistyczego to w skrócie oferta Ikubatora Przedsiębiorczości Społeczej w Elblągu. Prowadząc spółdzielię socjalą czy działalość gospodarczą orgaizacji pozarządowej, mamy często do czyieia z owymi sytuacjami, które wymagają kosultacji z prawikiem, doradcą podatkowym, specjalistą od reklamy czy Public Relatios. Działaiom gospodarczym przydaje się ieraz weryfikacja bizesplau lub przygotowaie takiego dokumetu, który wsparłby rozwój działalości zarobkowej iezbędej do realizacji celów statutowych. Prowadzoe dokumetacje czy regulamiy wewętrze potrzebują czasem sprawdzeia zgodości ich zapisów z prawem. W tym zakresie przedsiębiorstwa społecze mogą skorzystać z bezpłatego wsparcia doradcy, ekspertów z różych dziedzi, między iymi z: diagozowaia potrzeb i obszarów wsparcia; kosultacji dokumetów, tj. regulamiów wewętrzych (p. pracy, wyagradzaia pracowików, zakładowego fuduszu świadczeń socjalych), polityki rachukowości, polityki bezpieczeństwa, przeciwdziała- ia praiu brudych pieiędzy, dokumetów i procedur związaych z zamówieiami publiczymi, statutów, uchwał itd.; księgowości (doradztwo fiasowe dotyczące prowadzeia pełej księgowości, rejestrów i ewidecji, sporządzaia sprawozdań fiasowych, zarządzaia fiasami itp.); kadr i płac (doradztwo dotyczące aliczaia wyagrodzeń, przygotowywaia deklaracji podatkowych, prowadzeia rozliczeń z ZUS i PFRON, itp.); reklamy i marketigu projektowaie i tworzeie ulotek, plakatów, katalogów promocyjych, stro www, spotów, billboardów, reklamy trazytowej, wizualizacji; public relatios kreowaie wizeruku przedsiębiorstwa, wystąpieia publicze, współpraca z mediami; psychologii proces grupowy, kryzysy, koflikty, praca zespołowa, przywództwo, motywacja, rola w grupie, zasady komuikacji, e- gocjacje, podejmowaie decyzji, zarządzaie zmiaą, umiejętości iterpersoale; bizes plau oraz w zakresie iych dziedzi iezbędych dla prawidłowego fukcjoowaia podmiotów. Poadto, przedsiębiorcy społeczi mogą liczyć a wsparcie w postaci zaplecza lokalowego z dostępem do mediów oraz wyposażeiem w podstawowe sprzęty biurowe przez okres do 12 miesięcy. Ma to ułatwić im fukcjoowaie a ryku i umożliwić rozwój. Wsparcie to realizowae jest w zakresie Ikubatora Przedsiębiorczości Społeczej prowadzoego przez Elbląskie Stowarzyszeie Wspieraia Iicjatyw Pozarządowych w ramach projektu OWIES Ośrodek Wspieraia Iicjatyw Ekoomii Społeczej w Elblągu, dofiasowaego ze środków Uii Europejskiej. Wszystkie zaiteresowae osoby zapraszamy do Ośrodka Wspieraia Iicjatyw Ekoomii Społeczej w Elblągu, ul. Związku Jaszczurczego 17, tel , k.ciszewska@eswip.pl. Osobą kotaktową w tej sprawie jest Katarzya Ciszewska-Wojtas.

10 10 O wsparciu ekoomii społeczej Zlecaie zadań podmiotom ekoomii społeczej Małgorzata Woźa Lokale samorządy dyspoują różymi, zarówo fiasowymi, jak i pozafiasowymi możliwościami wsparcia podmiotów ekoomii społeczej. Część z tych istrumetów wsparcia jest dedykowaa specyficzym typom podmiotów, p. spółdzieliom socjalym, ie zaś szeroko są adresowae do wszystkich typów przedsiębiorstw społeczych. Współpraca fiasowa bo o iej tu będzie mowa regulowaa jest przez szereg ustaw, od Prawa Zamówień Publiczych po Ustawę o działalości pożytku publiczego i o wolotariacie. Swoje rozważaia skocetruję a tej drugiej. uporządkujmy fakty Ustawa o działalości pożytku publiczego reguluje zasady prowadzeia działalości pożytku publiczego przez orgaizacje pozar ządowe w sferze zadań publiczych oraz współpracy orgaów admiistracji publiczej z orgaizacjami pozarządowymi. Ale rzecz dotyczy ie tylko orgaizacji pozarządowych, o których defiicja ustawy mówi, iż są to podmioty: iebędące jedostkami sektora fiasów publiczych, w rozumieiu Ustawy o fiasach publiczych, iedziałające w celu osiągięcia zysku osoby prawe lub jedostki orgaizacyje ieposiadające osobowości prawej, którym odręba ustawa przyzaje zdolość prawą, w tym fudacje i stowarzyszeia, z zastrzeżeiem ust. 4 (poiżej). Działalość pożytku publiczego może być prowadzoa także przez: osoby prawe i jedostki orgaizacyje działające a podstawie przepisów o stosuku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosuku Państwa do iych kościołów i związków wyzaiowych oraz o gwaracjach wolości sumieia i wyzaia, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzeie działalości pożytku publiczego stowarzyszeia jedostek samorządu terytorialego spółdzielie socjale spółki akcyje i spółki z ograiczoą odpowiedzialością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi a podstawie przepisów Ustawy z dia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857, z póź. zm.), które ie działają w celu osiągięcia zysku oraz przezaczają całość dochodu a realizację celów statutowych oraz ie przezaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjoariuszy i pracowików. W powyższym tekście mowa jest o działalości pożytku publiczego. To działalość społeczie użytecza, prowadzoa przez orgaizacje pozarządowe w sferze zadań publiczych określoych w ustawie. Są to 33 zadaia, od pomocy społeczej, przez działalość w obszarze edukacji i kultury, a promocji aszego kraju kończąc. Podmioty, o których mowa w ustawie, działają a podstawie wymieioych w iej zadań publiczych tak samo jak samorządy. Dzięki temu możliwa jest współpraca fiasowa. Orgay admiistracji publiczej prowadzą działalość w sferze zadań publiczych. Współpracują przy tym z orgaizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymieioymi w ustawie, które prowadzą odpowiedio do terytorialego zakresu działaia orgaów admiistracji publiczej działalość pożytku publiczego w zakresie odpowiadającym zadaiom tych orgaów. współpraca, czyli co? Ustawodawca przewidział kilka form współpracy samorządów lokalych z orgaizacjami pozarządowymi. W iiejszym artykule mówimy o zlecaiu (orgaizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymieioym w ustawie) realizacji zadań publiczych a zasadach określoych przez ustawodawcę. Zlecaie realizacji zadań publiczych może mieć formy: powierzaia wykoywaia zadań publiczych, wraz z udzieleiem dotacji a fiasowaie ich realizacji (powierzeie to przekazaie 100% wartości realizowaego działaia), wspieraia wykoywaia zadań publiczych, wraz z udzieleiem dotacji a dofiasowaie ich realizacji (to przekazaie tylko części dofiasowaia a realizację zadaia). współpracujmy zgodie z zasadami Współpraca, o której mowa, powia odbywać się a zasadach: pomociczości, suwereości, parterstwa, efektywości, uczciwej kokurecji i jawości. Zgodie z podstawowo rozumiaą zasadą pomociczości, zadaia publicze powiy być rozdzieloe pomiędzy poszczególe szczeble władz. Każde takie zadaie powio być powierzoe tej jedostce władzy publiczej, która gwaratuje jego wykoaie efektywie i zajduje się a możliwie ajiższym szczeblu struktury władz. Jeśli zatem zadaie publicze może zostać wykoae efektywiej przez podmiot iepubliczy, powio dojść do zleceia tego zadaia istiejącym podmiotom iepubliczym, w szczególości orgaizacjom pozarządowym. W myśl zasady pomociczości, przy suwereości stro orgay admiistracji publiczej, respektując odrębość i suwereość zorgaizowaych wspólot obywateli, uzając ich prawo do samodzielego defiiowaia i rozwiązywaia problemów, w tym ależących do sfery zadań publiczych i w takim zakresie, współpracują z tymi orgaiza-

11 O wsparciu ekoomii społeczej 11 cjami, a także wspierają ich działalość oraz umożliwiają realizację zadań publiczych a zasadach i w formie określoych w projektowaej ustawie. 1 Zgodie z zasadą parterstwa, orgaizacje pozarządowe uczesticzą w idetyfikowaiu i defiiowaiu problemów, których rozwiązywaie staowi przedmiot zadań publiczych, w wypracowywaiu sposobów wykoywaia zadań publiczych przez właściwy orga admiistracji publiczej, a także w wykoywaiu tych zadań. Kierując się zasadą efektywości, orgay admiistracji publiczej, przy zlecaiu orgaizacjom pozarządowym zadań publiczych do realizacji, dokoują wyboru ajefektywiejszego sposobu wykorzystaia środków publiczych. Muszą przy tym przestrzegać zasad uczciwej kokurecji oraz wymogów określoych w Ustawie o fiasach publiczych. Mając a względzie zasadę jawości, orgay admiistracji publiczej udostępiają współpracującym z imi orgaizacjom pozarządowym iformacje o zamiarach, celach i środkach przezaczoych a realizację zadań publiczych, w których możliwa jest współpraca z tymi orgaizacjami, oraz o kosztach realizacji zadań publiczych już prowadzoej w tym zakresie przez jedostki podległe orgaom admiistracji publiczej lub adzorowae przez te orgay, wraz z iformacją o sposobie obliczaia tych kosztów, tak aby możliwe było ich porówaie z kosztami realizacji aalogiczych zadań przez ie istytucje i osoby. 2 zlecaie zadań publiczych a podmioty ekoomii społeczej Działaia przedsiębiorstw społeczych bardzo często wpisują się w zadaia publicze. Mogą więc realizować zadaia, za które odpowiada samorząd, a określoych przez iego warukach. Zleceie zadaia przedsiębiorstwu spo- 1 Izdebski H, Ustawa o działalości pożytku publiczego i o wolotariacie kometarz, Warszawa 2003, str Kluczyńska J., Guć M., Gosk I., Sieicka A., Prawe uwarukowaia współpracy samorządów i orgaizacji pozarządowych łeczemu ma istote zalety: realizowae jest w te sposób zadaie włase samorządu, rówocześie wzmaciaa jest orgaizacja, która przyczyia się do rozwoju lokalej społeczości. A przede wszystkim realizowaa jest w te sposób kostytucyja zasada pomociczości. Spośród wszystkich zadań publiczych samorząd może zlecić te, które dotyczą świadczeia usług a rzecz mieszkańców i iych podmiotów (ie może zlecić wydawaia decyzji admiistracyjych oraz tworzeia przepisów, orm i stadardów, w ramach ustawowo przewidziaych upoważień), p. mogą być to zadaia związae z pomocą społeczą (jak prowadzeie oclegowi dla osób bezdomych). zleceie zadaia publiczego przedsiębiorstwu społeczemu Istieją dwie formale ścieżki zleceia przedsiębiorstwu społeczemu zadaia publiczego. Pierwszy: w trybie Ustawy o działalości pożytku publiczego i o wolotariacie. Ustawa określa zasady przeprowadzeia kokursu ofert, podpisaia umowy, adzoru i sprawozdawczości. Pozwala rówież a zleceie zadań poza trybem kokursowym w sytuacjach, kiedy koszt zleceia ie przekracza 10 tys. zł. Środki fiasowe a realizację zadaia przekazywae są w postaci dotacji celowej, która musi zostać rozliczoa. W kokursie mogą uczesticzyć tylko wybrae podmioty prawe, dzięki czemu ie muszą kokurować z podmiotami komercyjymi. Druga w trybie ustawy Prawo zamówień publiczych określa procedurę zamówieia, postępowaie, sposób dokumetowaia wyboru oferty oraz adzór ad jej realizacją. Stosowaie tego trybu wiąże się z adzorem Urzędu Zamówień Publiczych. Tryb te jest korzysty dla podmiotów ekoomii społeczej, poieważ pozwala wypracować zysk, który astępie przezaczay jest a cele społecze. W przypadku zamówień publiczych ofertę może złożyć każdy przedsiębiorca, w tym przedsiębiorcy społeczi (o tym w artykule Ay Marii Nadgrabskiej). Do kokursów ogłaszaych w trybie Ustawy o działalości pożytku publiczego i o wolotariacie mogą przystępować jedyie: orgaizacje pozarządowe (stowarzyszeia i fudacje), kościele osoby prawe, spółdzielie socjale, spółki akcyje i z o.o. działające ie dla zysku oraz stowarzyszeia JST. Zawęża to listę uprawioych podmiotów tak, że ie wszystkie podmioty ekoomii społeczej mogą być kotraktowae w tym trybie (p. wykluczoe są spółdzielie pracy, w tym spółdzielie iwalidów). Zazaczyć jedak ależy, że zlecać w tym trybie moża jedyie zadaia pożytku publiczego, które ie mogą być przezaczoe a działalość gospodarczą. fiasowaie zadań zlecoych Budżet jedostki samorządu terytorialego jest budżetem o charakterze jedolitym. Wyjątkiem są środki z państwowych fuduszy celowych (p. Fudusz Pracy) oraz środki wyikające z ustawy o przeciwdziałaiu alkoholizmowi, które mogą być wydatkowae wyłączie a cele przewidziae ustawą. Najczęściej w ramach budżetu wyodrębia się w różych działach środki, które będą fiasowały zadaia publicze realizowae przez orgaizacje pozarządowe, spółdzielie socjale czy spółki o-profit. Ich wysokość i zakres de facto powiy zostać zapisae w programie współpracy z orgaizacjami pozarządowymi. W istocie każda część budżetu umożliwia fiasowaie, choć samorządy ajczęściej zlecają zadaia określoe kokretymi ustawami, jak Ustawa o pomocy społeczej, o rehabilitacji zawodowej i społeczej osób iepełosprawych, o wychowaiu w trzeźwości czy o kulturze fizyczej. zlecaie zadań publiczych w Elblągu Samorząd elbląski współpracuje z orgaizacjami zarówo w formie fiasowej, jak i pozafiasowej. Współpraca fiasowa odbywa się główie poprzez zlecaie orgaizacjom zadań publiczych.

12 12 O wsparciu ekoomii społeczej Wykaz zadań stałych zlecaych przez samorząd elbląski do realizacji orgaizacjom pozarządowym Zadaia stałe rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok Sprawy społecze Edukacja Kultura i sztuka Turystyka i wypoczyek Kultura fizycza i sport Promocja i rozwój miasta Ochroa środowiska i ekologia Razem Od wielu lat wspierae są m.i. zadaia: Cetrum Orgaizacji Pozarządowych w Elblągu (a realizację tego zadaia samorząd przekazuje ok. 100 tys. zł roczie kotrakty 3-letie), Miejskie Cetrum Usług Wolotarystyczych (ok. 20 tys. zł roczie) czy prowadzeie świetlic socjoterapeutyczych (ok. 30 tys. zł roczie). Usługi te zostały wystadaryzowae i choć stadardy te ie są jeszcze przyjęte przez Radę Miejską, już wiemy, iż pieiądze przezaczae a te cel są tylko kroplą w morzu potrzeb (a fukcjoowaie świetlicy potrzeba ok. 200 tys. zł roczie, Cetrum Wolotariatu i Cetrum Orgaizacji Pozarządowych to kwota rzędu tys. zł!). Nie tylko w Elblągu, ale w całym kraju rozpoczya się proces przekazywaia zadań samorządów lokalych do realizacji przedsiębiorstwom społeczym. O ile jest to proces ieuchroy, pozytywy oddźwięk takie działaia będą miały tylko wówczas, gdy podmioty ekoomii społeczej będą przygotowae do przejęcia tychże zdań (p. prowadzeie domu dla bezdomych czy szkół) a środki przekazywae a ich realizację będą odpowiadały rzeczywistym kosztom pooszoym przy realizacji zadaia. o klauzuli społeczej w prawie zamówień publiczych Aa Maria Nadgrabska Większość z as reaguje egatywie a wszelkie zagadieia związae z prawem zamówień publiczych, w tym a kwestie związae ze stosukowo młodym zjawiskiem, jakim staje się stosowaie klauzul społeczych. Klauzula społecza staowi owe arzędzie w zamówieiach realizowaych przez publicze podmioty. Jedak zaim przejdziemy do założeń samej klauzuli, jej rodowodu oraz korzyści jakie mogą płyąć z jej stosowaia, ależy odpowiedzieć a kilka istotych pytań Czym w ogóle są zamówieia publicze? Dlaczego większość z as reaguje egatywie a obowiązek stosowaia się do przepisów z im związaych? Czy rzeczywiście kryterium 100% cea (i to ajiższa cea!) jest dobrym i jedyym rozwiązaiem dla zachowaia dyscypliy fiasów, zwłaszcza tych publiczych? Zamówieia publicze (ag. public procuremet) to termi określający wszelkie umowy odpłate, zawierae między zamawiającym a wykoawcą, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlae fiasowae ze środków publiczych. Zasady, tryb i procedury wyboru wykoawcy oraz zawarcia umowy określa w Polsce Prawo Zamówień Publiczych. Prawo to, co do zasady, muszą stosować wszystkie podmioty sektora fiasów publiczych oraz wszystkie podmioty spoza sektora fiasów publiczych, o ile składają zamówieia fiasowae w poad 50% ze środków publiczych, choć przepisy przewidują szereg zwolień podmiotowych i przedmiotowych, w efekcie których podmioty ieależące do sektora fiasów publiczych

13 O wsparciu ekoomii społeczej 13 świadczące usługi ie muszą stosować procedur zamówień publiczych. zamówień rys historyczy Prawo zamówień publiczych w historii Polski zapisują się już w latach międzywojeych, kiedy to w roku 1933 w życie weszła Ustawa o dostawach i robotach a rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz istytucji prawa publiczego. W powojeej Polsce Ludowej pierwszy akt prawy dotyczący tych zagadień wszedł w życie w roku 1948 i osił azwę Ustawy o dostawach i robotach a rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz iektórych kategorii osób prawych, który zastąpił dotychczasowe przepisy i wprowadził zasadę bezprzetargowych zamówień. Następie w roku 1957 wprowadzoo Ustawę o dostawach, robotach i usługach a rzecz jedostek państwowych, którą ostateczie ziesioo w roku 1983, pozostawiając zamówieia do określeia poprzez przepisy dotyczące poszczególych resortów. Współczesy kształt zamówień publiczych to początkowy okres lat dziewięćdziesiątych, kiedy to 10 czerwca 1994 roku uchwaloo Ustawę o prawie zamówień publiczych, która weszła w życie z diem 1 styczia 1995 roku, jedozaczie wprowadzając prawo zamówień publiczych w Polsce. Parokrotie została zowelizowaa, aby ostateczie ujedolicić jej przepisy z prawem Uii Europejskiej, w tym wprowadzić możliwość stosowaia klauzul społeczych. Ostatia owelizacja weszła w życie z diem 16 czerwca 2009 roku. Od tego mometu, w ramach realizowaych zamówień publiczych, możliwe jest ich stosowaie. adgorliwość iskich ce Dlaczego jedak większość z as reaguje egatywie a obowiązek stosowaia prawa zamówień publiczych? Możliwe, że dzięki pracy mediów, z których dowiadujemy się, iż cześć z zamówień, zlecaych przez zobligowae do tego istytucje, realizowaych jest z adzwyczają adgorliwością. Ta związaa jest z kryterium ajiższej cey, którą w wielu przypadkach moża azwać rażąco iską, iedostosowaą do dzisiejszych realiów pooszoych kosztów wykoawcy zleceia, co często kończy się iewłaściwie realizowaym zamówieiem, stosowaie materiałów zastępczych (tańszych) i często gorszych jakościowo, ie opłacaiem pracowików bądź podwykoawców czy iezrealizowaiem zamówieia. W takiej sytuacji realizowae zamówieia użyteczości publiczej (typu: budowa dróg czy budyków, usługi a rzecz społeczości lokalych i całego społeczeństwa polskiego) kończą się zazwyczaj iekorzystie zarówo dla zamawiającego, który pozostaje z kłopotem iezrealizowaego zamówieia, jak i wykoawcy, który pozostaje z długami i złą opiią w środowisku zawodowym, lokalym i potecjalych zamawiających. Natomiast bezpośredio wykoujący zleceie, oprócz braku pracy, borykają się z brakiem płyości fiasowej, która odbija się a zdrowiu psychiczym i fizyczym ich samych oraz ich rodzi. Dzieje się tak być może dlatego, iż procedury są dość skomplikowae o iejasych zapisach, z wieloma iterpretacjami, szeregiem dodatkowych dokumetów okołoustawowych, wysokimi wymagaiami stawiaymi wykoawcom i zamawiającym, rodzi się lęk zamawiających przed posądzeiem o iegospodary wybór wykoawcy oraz kokurecja wykoawców w obszarze ce poszczególych zamówień usług czy też robót. Oczywiście ie moża popadać w skrajość i piętować zasad związaych z oszczędością fiasów publiczych. Należy jedak pamiętać, iż ajiższa cea ie gwaratuje dobrego wydatkowaia środków, szczególie patrząc pod kątem długotermiowego wykorzystaia daego przedmiotu zamówieia, jak i korzyści społeczych jakie za tym idą. Nową publikację wydaą przez Fudację Iicjatyw Społeczo Ekoomiczych moża pobrać a stroie klauzule społecze wprowadzeie Samo zagadieie klauzul społeczych pojawiło się w Europie już w roku 2001 w ramach Orzeczictwa Trybuału Sprawiedliwości Uii Europejskiej (TSUE) oraz Komuikatu Komisji Europejskiej z 2001 roku. Następie wzmiakowao o iej w Raporcie w sprawie różorodości i rówości w zamówieiach publiczych w roku 2003, aby dzisiejszy kształt klauzuli oraz astawieie orgaów Uii Europejskiej do zagadieia przestawić w Dyrektywie 2004/18.WE Parlametu Europejskiego i Rady z dia 31 marca 2004 roku, w sprawie koordyacji procedur udzielaia zamówień publiczych a roboty budowlae, dostawy i usługi. W jej preambule czytamy: Waruki realizacji zamówieia zgode są z iiejszą dyrektywą pod warukiem, że ie są oe, bezpośredio lub pośredio, dyskrymiujące oraz są przedstawioe w ogłoszeiu o zamówieiu lub w dokumetacji zamówieia. Mogą oe, w szczególości, zachęcać do orgaizacji wewętrzych szkoleń zawodowych, zatrudiaia osób mających szczególe trudości z itegracją, a także zwalczaia bezrobocia lub ochroy środowiska. Prób defiiowaia zagadieia klauzul społeczych było i jest wiele, jedak ajtrafiejsza według mie to defiicja zawarta w Zaleceiu Miistra Rozwo-

14 14 O wsparciu ekoomii społeczej ju Regioalego oraz Prezesa Urzędu Zamówień Publiczych dotycząca stosowaia klauzuli społeczej w zamówieiach publiczych. Czytamy w iej: Klauzula społecza to istrumet polityki społeczej, który pozwala istytucjom zamawiającym określić wymagaia o charakterze społeczym lub środowiskowym związae z realizacją zamówieia. Waruki te ie mogą pośredio ai bezpośredio dyskrymiować żadej z grup społeczych, ale mogą zachęcać m.i. do zatrudiaia osób mających trudości z itegracją społeczą czy zwalczaia bezrobocia. klauzula w praktyce W wyiku wieloletich prac związaych z wprowadzeiem ludzkiej twarzy w polskim prawie zamówień publiczych, stworzoo trzy ajważiejsze zapisy w ustawie o zamówieiach publiczych oraz wydao szereg publikacji dotyczących tego zjawiska autorstwa m.i. Tomasza Schimaka, który słuszie uważay jest za wybitego zawcę i promotora stosowaia klauzul społeczych w polskich zamówieiach publiczych. Klauzula społecza w polskim prawie to przede wszystkim możliwość stawiaia dodatkowych wymagań potecjalym wykoawcom zleceia, które zapisae w specyfikacji istotych waruków zamówieia lub w iym dokumecie dotyczącym daego zleceia mogą stwarzać dodatkowe możliwości, p. dla osób długotrwale bezrobotych, osób iepełosprawych czy też iych mających trudość a ryku pracy. Pierwszy z zapisów zajdujących się w art. 22 ust. 2 Ustawy Prawo Zamówień Publiczych określa, iż oprócz stadardowych wymagań stawiaych realizatorom zleceia, zamawiający może zastrzec w ogłoszeiu, iż o udzieleie zamówieia mogą ubiegać się wyłączie wykoawcy, u których poad 50% zatrudioych to osoby z orzeczeiem o iepełosprawości. Jest to zapis dający wielkie możliwości wszelkim istytucjom zatrudiającym osoby iepełosprawe, tj.: zakładom pracy chroioej, zakładom aktywości zawodowej, warsztatom terapii zajęciowej czy też orgaizacjom pozarządowym. Większość z fukcjoujących a ryku firm, które ubiegają się o zamówieie w ramach procedur prawa zamówień publiczych ie spełia takich wymagań. Zastosowaie takiego wyróżieia spowodować może większe zaiteresowaie potecjalych pracodawców zatrudiaiem osób iepełosprawych, co w kosekwecji wpłyie korzystie a aktywizację zawodową i społeczą tych osób. Dalsze zapisy dotyczące klauzuli zajdziemy w art. 29 pkt 4 ppkt 1 w którym umieszczoe są zapisy związae z zatrudieiem osób mających szczególą trudość a ryku pracy, tz.: bezrobotych (w tym długotrwale), osób młodociaych w celu przygotowaia do zawodu, osób iepełosprawych, bezdomych, którzy zrealizowali program wychodzeia z bezdomości, byłych uzależioych, osoby cierpiące a choroby psychicze, opuszczające zakłady kare czy też uchodźców. Poadto, w tym samym artykule ustawodawca wprowadził możliwość tworzeia fuduszu szkoleiowego, który jest kosekwecją zapisów Ustawy o promocji zatrudieia i istytucjach ryku pracy. Twórcy tego zapisu dali możliwość zamawiającemu stworzeia wymagań w kwestii wysokości oraz celu przezaczeia środków złożoych a tym fuduszu. Dzięki temu moża szkolić zawodowo osoby zatrudioe w firmie realizującej zleceie obarczoe wymogiem utworzeia fuduszu. Należy jedak pamiętać, iż zapisy dotyczące fuduszu szkoleiowego dotyczą wyłączie podmiotów działających a tereie Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z tym zamawiający ma obowiązek zapozawaia się z międzyarodowymi przepisami i uwzględieia stosowych zapisów w specyfikacji, jeśli wysokość środków przezaczoych a realizacje zadaia jest rówa bądź wyższa od określoych progów uijych i ich wysokość jest uzależioa od charakteru zleceń. Ostati z istotych zapisów dotyczących klauzuli społeczej zajduje się w art. 36 ust. 2 pkt 9 Ustawy Prawo Zamówień Publiczych, który określa, iż w wypadku stosowaia klauzul zamawiający jest zobligoway do określeia szczegółowych zapisów dotyczących: liczby osób, które muszą zostać zatrudioe do realizacji zamówieia, okresu ich zatrudieia (warto pamiętać, iż okres zatrudieia ie może być dłuższy, iż okres realizacji zleceia), utworzeia bądź zwiększeia fuduszu szkoleiowego. Zleceiodawca powiie określić sposób dokumetowaia i kotrolowaia poprawości wykoywaych zadań związaych z klauzulą. Poadto zamawiający ma obowiązek umieszczeia iformacji o stosowaiu klauzuli już w ogłoszeiu o rozpoczęciu procedury przetargowej. prostsze iż się wydaje Wydawać by się mogło, iż w związku z rozpoczęciem starań o otrzymaie zleceia w ramach procedur prawa zamówień publiczych, wykoawca będzie zobligoway do przedłożeia szeregu skomplikowaych dokumetów. Nic bardziej mylego. Na etapie składaia ofert potecjaly wykoawca musi złożyć jedyie stosowe oświadczeie, iż zapisy w specyfikacji dotyczące klauzuli społeczej są dla iego jase i przejrzyste oraz w wypadku otrzymaia zleceia wprowadzi je w życie, tz. zatrudi osoby mające trudość a ryku pracy bądź utworzy stosowy fudusz szkoleiowy. dla każdego coś dobrego W związku z przytoczoymi powyżej zapisami widzimy wyraźie, iż klauzula społecza to szasa dla osób zagrożoych a ryku pracy, dla pracowików a rozwój swoich umiejętości zawodowych, dla istytucji zobligowaych do stosowaia prawa zamówień publiczych a pozytywą reakcję swojego środowiska lokalego, wyborców czy też klietów. To także szasa dla wykoawców a zmiaę swojego wizeruku prywaciarzy astawioych tylko a zysk fiasowy. Zamówieia publicze to ie tylko dbałość o fiase publicze. Dzięki wprowadzeiu klauzuli to rówież arzędzie w walce z zagrożeiami jakie stają przed osobami bezrobotymi, iepełosprawymi, byłymi więźiami, chorymi psychiczie oraz iymi mającymi trudości a dzisiejszym ryku pracy. W aspekcie społeczeństwa, klauzula daje szasę a obiżeie bezrobocia w tej grupie zagrożoych wykluczeiem społeczym.

15 O wsparciu ekoomii społeczej ekoomii społeczej. Swoją działalość promowały m.i. orgaizacje pozarządowe prowadzące działalość gospodarczą, spółdzielie socjale oraz wioski tematycze. Każdy mógł spróbować swoekoomia społecza w teorii i praktyce relacja z Targów 15 Paulia Jachimowicz Za ami druga edycja warmińskomazurskich Targów Ekoomii Społeczej orgaizowaych przez olsztyński oraz elbląski Ośrodek Wspieraia Iicjatyw Ekoomii Społeczej. Była to okazja do bliższego pozaia rozwijającego się urtu w praktyce i teorii. Pierwszy dzień wydarzeia to przede wszystkim dyskusje, merytoryka i pakiet iformacji dla zaiteresowaych przedsiębiorczością społeczą. Rozmawiao a temat współpracy sektora przedsiębiorstw prywatych i podmiotów ekoomii społeczej. Uczesticy Targów mieli okazję wysłuchać dyskusji z udziałem ekspertów: Jerzego Kawy z Uiwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztyie, Piotra Wołkowińskiego iezależego eksperta, Jacka Martyika ze Spółdzieli Socjalej MOTYWY, Adrzeja Świokło właściciela firmy DRAGON oraz Doroty Wyszkowskiej-Solickiej z Regioalego Ośrodka Polityki Społeczej w Olsztyie. Nieraz padło stwierdzeie, iż przedsiębiorstwa społecze powiy, a wręcz muszą współpracować z firmami zewętrzymi, bo podejmowaie takiej współpracy daje obopóle korzyści, często a długie lata. Odbyła się także debata, podczas której uczesticy mieli szasę do wymiay doświadczeń i podzieleia się własymi poglądami a temat spo- Pael dyskusyjy z udziałem ekspertów podczas debaty pt. Perspektywy współpracy przedsiębiorców z przedsiębiorstwami społeczymi łeczego bizesu i wolego ryku. Drugi dzień to Targi w dosłowym tego słowa zaczeiu. Na Starym Ryku w Olsztyie swoje oferty zaprezetowały przedsiębiorstwa społecze z całego regiou. Mieszkańcy oraz turyści w miłej atmosferze mogli zapozać się z produktami i usługami Powrót do dziecięcych wzorów i kolorów, czyli warsztaty z szycia zabawek Foto: archiwum ESWIP Foto: archiwum ESWIP

16 16 O wsparciu ekoomii społeczej ich sił podczas warsztatów rękodzieliczych samodzielie uszyć zabawkę bądź ulepić aczyie z gliy a kole garcarskim. Na miejscu moża było także dokoać zakupu upatrzoych produktów. Poadto bardzo duże wrażeie a przybyłych gościach wywarły występy wokale zaprezetowae przez dzieci z zespołów prowadzoych przez Fudację Kreolia z Jerutek w ramach Kuźi Taletów. Miłą iespodziaką, która uświetiła majowe Targi, było przybycie Wicemarszałek Województwa Warmińsko- Mazurskiego Urszuli Pasławskiej, która z zaciekaiem przyglądała się zorgaizowaemu wydarzeiu. Jak wielokrotie podkreślała, tego typu działaia są istote w promowaiu ekoomii społeczej, bo stwarzają okazję do zetkięcia się ludzi z jej produktami i usługami. Waży jest w tym rówież udział samorządów, które przekoae o istocie ekoomii społeczej powiy wspierać jej rozwój. Koleje Tragi Ekoomii Społeczej już w przyszłym roku. Do tego czasu osoby prowadzące przedsiębiorstwa społecze mogą promować swoje produkty i usługi a stroie iteretowej Relacja telewizyja z Targów Ekoomii Społeczej dostępa jest a stroie dla przedsiębiorstw społeczych jest targes.pl Jola Prokopowicz Przedsiębiorstwa społecze (czyli m.i. orgaizacje pozarządowe prowadzące odpłatą działalość statutową lub działalość gospodarczą, spółdzielie socjale czy Zakłady Aktywości Zawodowej) z Warmii i Mazur mogą bezpłatie promować swoje produkty i usługi w sieci. Temu służy katalog Targes.pl. Nazwa serwisu swoje korzeie ma w doroczej imprezie przedsiębiorstw społeczych z Warmii i Mazur Targach Ekoomii Społeczej. W tym roku odbyły się w Olsztyie, a początku maja. W doroczym wydarzeiu główą rolę odgrywają przedsiębiorcy społeczi z województwa warmińsko-mazurskiego. Obok bezpośrediego kotaktu z klietem, przedsiębiorcy mają okazję wzajemie się pozać, rozmawiać a waże tematy, a przede wszystkim zaprezetować swoje produkty i usługi. To, co podczas Targów moża dotkąć i wypróbować, obejrzeć moża wirtualie właśie a Targes.pl. Katalog Produktów i Usług Przedsiębiorstw Społeczych Województwa Warmińsko-Mazurskiego współtworzą Ośrodki Wspieraia Iicjatyw Ekoomii Społeczej z regiou. Jego główym zadaiem jest wzmocieie promocji ofert podmiotów społeczych a także upowszechiaie tego rodzaju przedsiębiorczości. Zaleźć w im moża zestawieie ofert w postaci zdjęć i opisów, a także iformacje o tym, z kim moża się kotaktować w celu dokoaia zakupu (sprzedaż odbywa się poza udziałem tej stroy). Korzystaie z serwisu jest bezpłate. Podstawowy waruek, jaki muszą spełiać promujące się a Targes. pl przedsiębiorstwa społecze, to udostępieie olsztyńskiemu lub elbląskiemu ośrodkowi OWIES iformacji o ich aktualej sytuacji ekoomiczej iformuje Katarzya Kij z ośrodka OWIES w Olsztyie. Jest to koiecze z uwagi a fakt objęcia katalogu tzw. pomocą publiczą. Waże jest także, by przedsiębiorcy zgłaszający do katalogu swoje oferty, posiadali pełe prawa własości oraz pełe prawa autorskie do zgłaszaych ofert i zdjęć je ilustrujących. Szczegóły określa regulami katalogu, który pobrać moża a stroie Targes.pl. Rówież formularz zgłoszeiowy dla ofert katalogowych dostępy jest a stroie iteretowej. Każde wypełioe zgłoszeie i przesłae a adres targes@ eswip.pl przechodzi astępie przez redakcję serwisu (prowadzoą przez Elbląskie Stowarzyszeie Wspieraia Iicjatyw Pozarządowych) i zostaje opublikowae. Obok ofert prezetowae są rówież profile samych przedsiębiorców. I choć witrya jest już aktywa, a pierwsze miesiące pracy główym jej zadaiem jest zachęcaie wszystkich przedsiębiorców społeczych z Warmii i Mazur do przyłączeia się i wspólej promocji tego, co dobre, bo społecze. Katalog powstał w ramach projektu Ośrodek Wspieraia Iicjatyw Ekoomii Społeczej w Olsztyie. Projekt został sfiasoway ze środków Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego.

17 O wsparciu ekoomii społeczej 17

18 18 O wsparciu ekoomii społeczej trwają kosultacje Krajowego Programu Rozwoju Ekoomii Społeczej Żródło: ekoomiaspolecza.pl Wszyscy, którzy a co dzień działają w sektorze ekoomii społeczej, powii zapozać się z projektem bardzo ważym dla rozwoju sektora przedsiębiorczości społeczej. Krajowy Program Rozwoju Ekoomii Społeczej ma być elemetem polityki rozwoju aszego państwa. Czy rzeczywiście zawiera wszystko, co powiie? Grupa strategicza Zespołu ds. rozwiązań ekoomii społeczej (w której skład wchodzą eksperci ekoomii społeczej z całej Polski) zaprasza do dyskusji ad dokumetem. Poiżej publikujemy list, który wystosował człoek grupy tworzącej dokumet, Cezary Mieżejewski. Samą zaś treść projektu zaleźć moża a stroie w zakładce warto wiedzieć. Drodzy Przyjaciele i Szaowi Państwo, Byczya, 8 czerwca 2012 roku Przedstawiamy przygotoway przez człoków grupy strategiczej Zespołu do spraw rozwiązań systemowych ekoomii społeczej, projekt dokumetu Krajowego Programu Rozwoju Ekoomii Społeczej. Dokumet te, po przeprowadzeiu dyskusji w środowisku ekoomii społeczej, przyjęciu przez Zespół, oraz uzgodieiach wewątrz admiistracji rządowej oraz bardzo istotych kosultacjach społeczych, staowić będzie dokumet Rady Miistrów, wyikający z systemu programowaia strategiczego kraju i regioów, określoy w przepisach o zasadach prowadzeiu polityki rozwoju. Zgodie z ową systematyką prawą polityka rozwoju kreowaa jest przez: strategie rozwoju, oraz dokumety o charakterze wykoawczym: programy rozwoju i programy operacyje. Formuła programu rozwoju jest o tyle istota, że ie obejmuje oa wyłączie kwestii fiasowaia ze środków europejskich, ale rozwiązaia o charakterze prawym, orgaizacyjym, fiasowym i edukacyjym. Program rozwoju określa bowiem całościową kocepcję działań i ie sprowadza ekoomii społeczej wyłączie do wsparcia ze źródeł Uii Europejskiej, często ieskoordyowaych z krajową polityką publiczą i, jak się okazuje w tym okresie fiasowaia, często ieskuteczą. Na obecym etapie, dokumet, który przekazujemy ie ma jeszcze formalego charakteru dokumetu rządowego choć w pracach ad im uczesticzyli jako człokowie grupy pracowicy Miisterstwa Pracy i Polityki Społeczej. Za udział w pracach ad projektem w szczególości podziękowaia ależą się Piotrowi Strokowskiemu, Atoiemu Sobolewskiemu, Tomaszowi Schimakowi, Piotrowi Frączakowi, Małgorzacie Saracy, redaktorowi Michałowi Sobczykowi oraz wielu osobom ispirującym, których ie sposób wymieić. Projekt te, ie jest wyikiem prac eksperckich, ale dyskusji z wieloma środowiskami lokalymi regioalymi, zarówo admiistracji publiczej, sektora ekoomii społeczej oraz bizesu. Poszczególe fragmety dyskutowao w środowiskach województw lubuskiego, śląskiego, małopolskiego, wielkopolskiego, podkarpackiego, lubelskiego, kujawsko-pomorskiego i opolskiego. Były to oczywiście dyskusje mające a celu zebraie jak ajwięcej iformacji o potrzebach i oczekiwaiach. Należy jedak pamiętać, że prezetoway projekt ie jest ai dokumetem kompletym, ai zakończoym. Brak w im m.i. istotego elemetu plau fiasowego, zaś iektóre z rozdziałów powiy uleć uzupełieiu lub modyfikacji. W tej pierwszej odsłoie, z którą mamy obecie do czyieia, chodzi o to abyśmy wspólie a wstępym etapie mogli przedyskutować przede wszystkim kwestie celów, priorytetów i kieruków iterwecji publiczej. Tak samo jak w przypadku wojewódzkich programów rozwoju ekoomii społeczej które otabee powiy mieć wspóly miaowik z programem krajowym ajistotiejszym elemetem, jest partycypacyjy sposób ich dyskutowaia i uzgadiaia. Trudo jedak debatować ad czymś czego ie ma. Dlatego już teraz prezetujemy projekt, który może stać się podstawą poważej dyskusji merytoryczej. Jedo jest pewe. Jeśli chcemy być traktowai poważie, musimy być gotowi ze spóją przemyślaą kocepcją. Mam adzieję, że przedstawioy dokumet jest bliski tym oczekiwaiom. Niiejsze zaproszeie kierujemy do środowisk samorządowych, orgaizacji obywatelskich, podmiotów ekoomii społeczej i przedsiębiorców. Oczekujemy wielu uwag i głosów w dyskusji. Warto rówież aby dyskusja miała charakter zorgaizoway. Dlatego pozwalam sobie zwrócić do Stałej Koferecji Ekoomii Społeczej oraz Ogólopolskiej Federacji Orgaizacji Pozarządowych, Związku Orgaizacji Sieci Współpracy Barka, Związku Pracodawców Przedsiębiorstw Społeczych, Ogólopolskiego Związku Rewizyjego Spółdzieli Socjalych, Związku Lustracyjego Spółdzieli Pracy a także Miisterstwa Pracy i Polityki Społeczej o zorgaizowaie procesu kosultacji ad dokumetem. Proces dyskusji musi zostać przygotoway i objąć wszystkie regioy ie tylko orgaizacje, ale przede wszystkim jedostki samorządu terytorialego i ich orgaizacje. Jestem przekoay, że zostaie zorgaizowaa wspóla przestrzeń w której przedyskutujemy kieruek myśleia i rozwoju ekoomii społeczej. Dlatego zapraszam dyskusji, zgłaszając gotowość do wszelkich wyjaśień co deklaruję w imieiu zespołu redakcyjego Cezary Miżejewski

19 Poradik jak poradzić sobie z pełą księgowością w orgaizacji prowadzącej działalość gospodarczą? 19 Małgorzata Chomka Próbując zrozumieć istotę prowadzeia pełej księgowości w orgaizacji pozarządowej, która oprócz swojej działalości statutowej podejmuje wyzwaie prowadzeia działalości gospodarczej, ajpierw ależy rozprawić się z pojęciem księgowości. Co to jest księgowość i dlaczego peła? Czy jest możliwe prowadzeie iej? W tym umerze Pozarządowca postaram się odpowiedzieć a te pytaia w jak ajbardziej zrozumiały sposób. Poruszę pojęcie księgowości, polityki rachukowości i zasad rachukowości. Myślę, że poprzez te podstawowe pojęcia będę mogła odpowiedzieć a kluczowe pytaie zawarte w tytule artykułu. Księgowość jest częścią składową rachukowości i staowi jej część ewidecyją. Polega a rejestrowaiu zdarzeń gospodarczych mających wpływ a majątek orgaizacji lub źródło jego pochodzeia, w ujęciu pieiężym bądź ilościowym. Wszystko odbywa się a podstawie dowodów księgowych. Rachukowość jest pojęciem szerszym jak księgowość, gdyż zawiera w sobie księgowość, rachuek kosztów i sprawozdawczość. Zdarzeie gospodarcze, które jest ewidecjoowae w księgach rachukowych, to zaistiała w orgaizacji czyość, która ma wpływ a majątek orgaizacji lub jego źródła uzyskaia. Przykładem takiego zdarzeia gospodarczego jest wpłata składek człokowskich, zakup środka trwałego, przyjęcie darowizy, zaciągięcie zobowiązaia itp. Orgaizacja pozarządowa jako osoba prawa jest jedym z uczestików ryku. Działa w otoczeiu, z którym korespoduje w sposób taki sam jak ie podmioty gospodarki. Korzystając jedyie iekiedy z przywilejów czy ułatwień dotyczących specyfiki swojej działalości, tj. działań a rzecz dobra społeczeństwa, a ie dla osiągięcia zysków dla właścicieli czy założycieli. Orgaizacja, tak jak każdy iy podmiot posiadający osobowość prawą, posiada lub w trakcie swojej działalości abywa swój majątek. Te z kolei ma swoje źródła fiasowaia. W księgowości oszą oe azwę aktywa i pasywa. Aktywa to majątek orgaizacji (p. środki trwałe, maszyy, urządzeia itp.), a pasywa to źródła jego fiasowaia (p. kredyty, wpłaty itp.). Najprostszym przykładem tego, że każdy składik majątku ma swoje źródło fiasowaia, jest zakup komputera za składki człokowskie wpłacoe przez założycieli stowarzyszeia. Komputer staowi aktywa orgaizacji, czyli majątek, a składki człokowskie staowią jej pasywa, czyli są źródłem fiasowaia tego komputera. Czyość, jaką jest zakup komputera to zdarzeie gospodarcze, które ależy zaewidecjoować w księgach rachukowych orgaizacji. Ewidecja księgowa to ic iego jak zapis w księgach rachukowych a odpowiedich kotach i po kokretych stroach według zasad, które przybliżę w drugiej części artykułu. Poszczególe składiki majątku i źródła fiasowaia księgujemy według schematów ewidecyjych. Schematy te z kolei są ściśle określoe i dostępe w literaturze dotyczącej księgowości. Podstawą prawą prowadzeia ksiąg rachukowych jest Ustawa o rachukowości z dia 29 wrześia 1994 r. W przypadku, gdy orgaizacja ie prowadzi działalości gospodarczej dopuszczale jest zastosowaie pewych uproszczeń. Podstawą prawą dotyczącą tych uproszczeń i zasad, jakich ależy wtedy przestrzegać prowadząc księgowość, jest Rozporządzeie Miistra Fiasów w sprawie szczególych zasad rachukowości dla iektórych jedostek iebędących spółkami hadlowymi, ieprowadzących działalości gospodarczej. Główie dotyczą oe uproszczoego wzoru sprawozdaia fiasowego oraz możliwości odstąpieia od zasady ostrożej wycey. Jedakże rozpoczęcie przez orgaizację działalości gospodarczej powoduje utratę powyższych uprawień, m.i. koieczość sporządzaia bardziej rozbudowaego sprawozdaia fiasowego według wzoru określoego w ustawie o rachukowości, czyli prowadzeie pełej księgowości. Poruszając podstawowe termiy dotyczące księgowości i przywołując podstawową ustawę regulującą jej zastosowaie w orgaizacji, ależy wspomieć o bardzo ważym dokumecie, jakim jest Polityka Rachukowości. Posiada ją każda orgaizacja, gdyż opisuje oa zasady rachukowości przez ią przyjęte. Art. 10 Ustawy o rachukowości z 1994 r. dokładie wymieia elemety, jakie powiy być w iej zawarte i stosowae przez orgaizację prowadzącą pełą księgowość. Polityka rachukowości powia określać przyjęte w orgaizacji: rok obrotowy i wchodzące w jego skład okresy sprawozdawcze (zazwyczaj rok obrotowy zgody jest z rokiem kaledarzowym); metody wycey aktywów i pasywów oraz ustalaia wyiku fiasowego; sposoby prowadzeia ksiąg rachukowych, w tym szczegółowo: - zakładowy pla kot, ustalający wykaz kot księgi główej (kota sytetycze), przyjęte zasady klasyfikacji zdarzeń gospodarczych, zasady prowadzeia ksiąg pomociczych (kota aalitycze) oraz ich powiązaia z kotami księgi główej,- wykaz ksiąg rachukowych,

20 20 Poradik a w przypadku prowadzeia ksiąg rachukowych przy użyciu komputera wykaz zbiorowych daych tworzących księgi rachukowe a komputerowych ośikach daych z określeiem ich struktury, - opis systemu przetwarzaia daych, tz. opis systemu iformatyczego, zawierającego wykaz programów, procedur lub fukcji (tutaj ależy się wspomóc istrukcją i opisem używaego programu); system służący ochroie daych i ich zbiorów, w tym dowodów księgowych, ksiąg rachukowych i iych dokumetów staowiących podstawę dokoaych w ich zapisów. Poadto w dokumecie tym swoje miejsce mogą zaleźć rówież iformacje dotyczące rodzaju sprawozdań, jakie ależy sporządzić (bilas, rachuek zysków i strat, iformacja dodatkowa), miejsca prowadzeia ksiąg rachukowych, sposobów przechowywaia i archiwizowaia dokumetacji księgowej i sprawozdań, sposobów udostępiaia daych osobom trzecim (zbiorów komputerowych, dokumetów księgowych) oraz istrukcji obiegu dokumetów księgowych. Za przygotowaie i ustaleie polityki rachukowości odpowiada kierowik jedostki. Ustala o ją w formie pisemej i aktualizuje w orgaizacji. Zgodie z art. 4 ust 3 pkt 5 za rachukowość prowadzoą w orgaizacji rówież odpowiada kierowik jedostki. Wyżej wymieioe termiy i wspomiae dokumety ależy uzupełić o wiedzę dotyczącą zasad rachukowości, iezbędych do sumieego i rzetelego prowadzeia pełej księgowości. Nadrzędymi takimi zasadami w księgowości są: zasada podmiotowości, która polega a prowadzeiu rachukowości w jedostkach gospodarczych określoych azwą i wyodrębioych pod względem majątkowym, orgaizacyjym i prawym; każdą operację gospodarczą charakteryzujemy z puktu widzeia jej wpływu a sytuację majątkowo-fiasową przedsiębiorstwa, w którym ta operacja zaistiała, tam też jest ewidecjoowaa księgowaa; zasada ta główie mówi o tym, że ie moża księgować daej operacji w dwóch różych podmiotach gospodarczych; zasada kotyuacji działaia, zgodie z którą zakłada się, że jedostka gospodarcza będzie kotyuowała swoją działalość w dającej się przewidzieć przyszłości oraz w iezmieioym istotie zakresie; zasada ciągłości, która akazuje przyjęte w przedsiębiorstwie zasady (politykę) rachukowości stosować w sposób ciągły; zasada ta zapewia porówywalość iformacji zawartych w sprawozdaiach fiasowych za koleje lata obrotowe; zasada ostrożej wycey akazuje wyceiać zasoby majątkowe jedostki i źródła ich pochodzeia tak, aby ie spowodować ziekształceia wyiku fiasowego. Poza adrzędymi zasadami ależy zapozać się rówież z kolejymi zasadami: zasada periodyzacji zakłada podział zdarzeń gospodarczych a okresy czasowe, których dotyczą (ozacza ujmowaie zdarzeń gospodarczych p. w odpowiedim roku obrotowym czy okresie sprawozdawczym); zasada dwustroego (podwójego) zapisu mówi, że każda operacja gospodarcza musi być zaksięgowaa a dwóch kotach po przeciwych stroach, w tej samej kwocie wyikającej z księgowaego dokumetu; dzięki tej zasadzie możliwe jest zachowaie rówowagi bilasowej; zasada memoriałowa zakłada, że w księgach rachukowych jedostki ależy ująć wszystkie osiągięte, przypadające a jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związae z tymi przychodami dotyczące daego roku obrotowego, iezależie od termiu ich zapłaty; zasada współmierości, według której dla zapewieia współmierości przychodów i związaych z imi kosztów do aktywów lub pasywów daego okresu sprawozdawczego zaliczae będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz przypadające a te okres sprawozdawczy koszty, które jeszcze ie zostały poiesioe; zasada istotości, według której wszystkie zdarzeia wpływające zacząco a działalość i sytuację fiasową jedostki powiy być wykazae w sprawozdaiu fiasowym; jeśli atomiast ich waga jest iezacza, moża je księgować w sposób uproszczoy i pomijać w sprawozdaiu, o ile ie ziekształca to obrazu sytuacji majątkowo-fiasowej orgaizacji; zasada wierego obrazu (wyższości treści ad formą) zobowiązująca jedostki gospodarcze do wykazywaia w księgach rachukowych operacji gospodarczych zgodie z ich treścią i rzeczywistością ekoomiczą tak, aby sprawozdaie fiasowe zapewiało rzetele i realistycze przedstawieie sytuacji majątkowej i fiasowej, wyiku fiasowego oraz retowości jedostki. Powyżej przedstawioe ajważiejsze zasady rachukowości podporządkowae są kocepcji, która jedym zdaiem odpowiada a pytaie zawarte w temacie artykułu, a miaowicie: księgi rachukowe powiy być prowadzoe zgodie z myślą wierego i rzetelego obrazu. To istota rachukowości. W artykule wykorzystao iformacje zawarte w publikacji Podręczik samodzielej auki księgowaia Barbary Gierusz. regioaly serwis orgaizacji pozarządowych go.pl a warmii i mazurach

PORADNIK DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROMUJ SWÓJ EKSPORT

PORADNIK DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROMUJ SWÓJ EKSPORT PORADNIK DLA PRZEDSIĘBIORCÓW PROMUJ SWÓJ EKSPORT URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Wydawca URZĄD KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Al. Ujazdowskie 9, 00-918 Warszawa http://www.ukie.gov.pl e-mail:

Bardziej szczegółowo

o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw.

o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw. SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VIII KADENCJA Warszawa, dia 12 listopada 2013 r. Druk r 487 MARSZAŁEK SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Pa Bogda BORUSEWICZ MARSZAŁEK SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Zgodie

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO 1) z dnia 21 października 2011 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO 1) z dnia 21 października 2011 r. Dzieik Ustaw Nr 251 14617 Poz. 1508 1508 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO 1) z dia 21 paździerika 2011 r. w sprawie sposobu podziału i trybu przekazywaia podmiotowej dotacji a dofiasowaie

Bardziej szczegółowo

SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA

SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA SPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA 1. ZAMAWIAJĄCY TALEX S.A., ul. Karpia 27 d, 61 619 Pozań, e mail: cetrumit@talex.pl 2. INFORMACJE OGÓLNE 2.1. Talex S.A. zaprasza do udziału w postępowaiu przetargowym,

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzieb!

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzieb! Projekt wsp,ł.iasoway ze 4rodk,w Uii Europejskiej w ramach Europejskiego Fuduszu Społeczego Materiał pomociczy dla auczycieli kształcących w zawodzieb "#$%&'( ")*+,"+(' -'#.,('#. przygotoway w ramach projektu

Bardziej szczegółowo

Jak skutecznie reklamować towary konsumpcyjne

Jak skutecznie reklamować towary konsumpcyjne K Stowarzyszeie Kosumetów Polskich Jak skuteczie reklamować towary kosumpcyje HALO, KONSUMENT! Chcesz pozać swoje praw a? Szukasz pomoc y? ZADZWOŃ DO INFOLINII KONSUMENCKIEJ BEZPŁATNY TELEFON 0 800 800

Bardziej szczegółowo

WYGRYWAJ NAGRODY z KAN-therm

WYGRYWAJ NAGRODY z KAN-therm Regulami Kokursu I. POSTANOWIENIA OGÓLNE. 1. Regulami określa zasady KONKURSU p. Wygrywaj agrody z KAN-therm (dalej: Kokurs). 2. Orgaizatorem Kokursu jest KAN Sp. z o.o. z siedzibą w Białymstoku- Kleosiie,

Bardziej szczegółowo

Struktura czasowa stóp procentowych (term structure of interest rates)

Struktura czasowa stóp procentowych (term structure of interest rates) Struktura czasowa stóp procetowych (term structure of iterest rates) Wysokość rykowych stóp procetowych Na ryku istieje wiele różorodych stóp procetowych. Poziom rykowej stopy procetowej (lub omialej stopy,

Bardziej szczegółowo

MINIMALIZACJA PUSTYCH PRZEBIEGÓW PRZEZ ŚRODKI TRANSPORTU

MINIMALIZACJA PUSTYCH PRZEBIEGÓW PRZEZ ŚRODKI TRANSPORTU Przedmiot: Iformatyka w logistyce Forma: Laboratorium Temat: Zadaie 2. Automatyzacja obsługi usług logistyczych z wykorzystaiem zaawasowaych fukcji oprogramowaia Excel. Miimalizacja pustych przebiegów

Bardziej szczegółowo

Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami

Współpraca instytucji pomocy społecznej z innymi instytucjami Projekt 1.16 Koordyacja a rzecz aktywej itegracji jest współfiasoway przez Uię Europejską w ramach Europejskiego Fu duszu Społeczego Współpraca istytucji pomocy społeczej z iymi istytucjami a tereie gmiy,

Bardziej szczegółowo

Projekt z dnia 24.05.2012 r. Wersja 0.5 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dnia..

Projekt z dnia 24.05.2012 r. Wersja 0.5 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dnia.. Projekt z dia 24.05.2012 r. Wersja 0.5 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dia.. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku uzyskaia i przedstawieia do umorzeia świadectw efektywości eergetyczej i uiszczaia

Bardziej szczegółowo

Konica Minolta Optimized Print Services (OPS) Oszczędzaj czas. Poprawiaj efektywność. Stabilizuj koszty. OPS firmy Konica Minolta

Konica Minolta Optimized Print Services (OPS) Oszczędzaj czas. Poprawiaj efektywność. Stabilizuj koszty. OPS firmy Konica Minolta Koica Miolta Optimized Prit Services (OPS) Oszczędzaj czas. Poprawiaj efektywość. Stabilizuj koszty. OPS firmy Koica Miolta Optimized Prit Services OPS Najlepszą metodą przewidywaia przyszłości jest jej

Bardziej szczegółowo

Metoda analizy hierarchii Saaty ego Ważnym problemem podejmowania decyzji optymalizowanej jest często występująca hierarchiczność zagadnień.

Metoda analizy hierarchii Saaty ego Ważnym problemem podejmowania decyzji optymalizowanej jest często występująca hierarchiczność zagadnień. Metoda aalizy hierarchii Saaty ego Ważym problemem podejmowaia decyzji optymalizowaej jest często występująca hierarchiczość zagadień. Istieje wiele heurystyczych podejść do rozwiązaia tego problemu, jedak

Bardziej szczegółowo

Załącznik 5. do Umowy nr EPS/[ ]/2016 sprzedaży energii elektrycznej na pokrywanie strat powstałych w sieci przesyłowej. zawartej pomiędzy [ ]

Załącznik 5. do Umowy nr EPS/[ ]/2016 sprzedaży energii elektrycznej na pokrywanie strat powstałych w sieci przesyłowej. zawartej pomiędzy [ ] Załączik 5 do Umowy r EPS/[ ]/ sprzedaży eergii elektryczej a pokrywaie strat powstałych w sieci przesyłowej zawartej pomiędzy Polskie Sieci Elektroeergetycze Spółka Akcyja [ ] a WARUNKI ZABEZPIECZENIA

Bardziej szczegółowo

ROZDZIAŁ 5 WPŁYW SYSTEMU OPODATKOWANIA DOCHODU NA EFEKTYWNOŚĆ PROCESU DECYZYJNEGO

ROZDZIAŁ 5 WPŁYW SYSTEMU OPODATKOWANIA DOCHODU NA EFEKTYWNOŚĆ PROCESU DECYZYJNEGO Agieszka Jakubowska ROZDZIAŁ 5 WPŁYW SYSTEMU OPODATKOWANIA DOCHODU NA EFEKTYWNOŚĆ PROCESU DECYZYJNEGO. Wstęp Skąplikowaie współczesego życia gospodarczego powoduje, iż do sterowaia procesem zarządzaia

Bardziej szczegółowo

euro info dla małych i średnich przedsiębiorstw Perspektywy Wschód ISSN 1505-781X znaków towarowych? Program Zmiany w LIFE przepisach celnych

euro info dla małych i średnich przedsiębiorstw Perspektywy Wschód ISSN 1505-781X znaków towarowych? Program Zmiany w LIFE przepisach celnych lipiec (165) 2016 ISSN 1505-781X euro ifo dla małych i średich przedsiębiorstw www.ee.org.pl Marketig Co owego w iteretowy uijym prawie zaków towarowych? Program Zmiay w LIFE przepisach celych Perspektywy

Bardziej szczegółowo

PROTOKÓŁ nr XLI/05 Z XLI SESJI RADY POWIATU OBORNICKIEGO

PROTOKÓŁ nr XLI/05 Z XLI SESJI RADY POWIATU OBORNICKIEGO PROTOKÓŁ r XLI/05 Z XLI SESJI RADY POWIATU OBORNICKIEGO która odbyła się w diu 11 paździerika 2005r. o godz. 10.00 w sali sesyjej Starostwa Powiatowego w Obor ikach, ul. 11 Listopada 2a. Obrady rozpoczęto

Bardziej szczegółowo

Profilaktyka instytucjonalna

Profilaktyka instytucjonalna RAPORT Z BADANIA: Profilaktyka istytucjoala W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM Katowice, 9 wrzesień 2014 r. Projekt 1.16 Koordyacja a rzecz aktywej itegracji jest współfiasoway ze środków Uii Europejskiej w ramach

Bardziej szczegółowo

Wykład. Inwestycja. Inwestycje. Inwestowanie. Działalność inwestycyjna. Inwestycja

Wykład. Inwestycja. Inwestycje. Inwestowanie. Działalność inwestycyjna. Inwestycja Iwestycja Wykład Celowo wydatkowae środki firmy skierowae a powiększeie jej dochodów w przyszłości. Iwestycje w wyiku użycia środków fiasowych tworzą lub powiększają majątek rzeczowy, majątek fiasowy i

Bardziej szczegółowo

Dlaczego potrzebna jest reforma ochrony danych w UE?

Dlaczego potrzebna jest reforma ochrony danych w UE? Dlaczego potrzeba jest reforma ochroy daych w UE? Uija dyrektywa o ochroie daych z 1995 r. staowiła kamień milowy w historii ochroy daych osobowych. Jej podstawowe zasady, zapewiające fukcjoowaie ryku

Bardziej szczegółowo

INWESTYCJE MATERIALNE

INWESTYCJE MATERIALNE OCENA EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI INWESTCJE: proces wydatkowaia środków a aktywa, z których moża oczekiwać dochodów pieiężych w późiejszym okresie. Każde przedsiębiorstwo posiada pewą liczbę możliwych projektów

Bardziej szczegółowo

euro info Planujemy fundusze europejskie Usługa PRO-INN dla małych i średnich przedsiębiorstw Międzynarodowy rynek obuwniczy ISSN 1505-781X

euro info Planujemy fundusze europejskie Usługa PRO-INN dla małych i średnich przedsiębiorstw Międzynarodowy rynek obuwniczy ISSN 1505-781X wrzesień (144) 2013 ISSN 1505-781X euro ifo Plaujemy fudusze europejskie dla małych i średich przedsiębiorstw www.ee.org.pl Usługa PRO-INN Międzyarodowy ryek obuwiczy Zachodiopomorskie Stowarzyszeie Rozwoju

Bardziej szczegółowo

Znajdowanie pozostałych pierwiastków liczby zespolonej, gdy znany jest jeden pierwiastek

Znajdowanie pozostałych pierwiastków liczby zespolonej, gdy znany jest jeden pierwiastek Zajdowaie pozostałych pierwiastków liczby zespoloej, gdy zay jest jede pierwiastek 1 Wprowadzeie Okazuje się, że gdy zamy jede z pierwiastków stopia z liczby zespoloej z, to pozostałe pierwiastki możemy

Bardziej szczegółowo

Metrologia: miary dokładności. dr inż. Paweł Zalewski Akademia Morska w Szczecinie

Metrologia: miary dokładności. dr inż. Paweł Zalewski Akademia Morska w Szczecinie Metrologia: miary dokładości dr iż. Paweł Zalewski Akademia Morska w Szczeciie Miary dokładości: Najczęściej rozkład pomiarów w serii wokół wartości średiej X jest rozkładem Gaussa: Prawdopodobieństwem,

Bardziej szczegółowo

Matematyka finansowa 06.10.2008 r. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. XLVII Egzamin dla Aktuariuszy z 6 października 2008 r.

Matematyka finansowa 06.10.2008 r. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. XLVII Egzamin dla Aktuariuszy z 6 października 2008 r. Komisja Egzamiacyja dla Aktuariuszy XLVII Egzami dla Aktuariuszy z 6 paździerika 2008 r. Część I Matematyka fiasowa WERSJA TESTU A Imię i azwisko osoby egzamiowaej:... Czas egzamiu: 00 miut . Kredytobiorca

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ ELEKTRYCZNY POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ INSTYTUT ELEKTROENERGETYKI ZAKŁAD ELEKTROWNI I GOSPODARKI ELEKTROENERGETYCZNEJ

WYDZIAŁ ELEKTRYCZNY POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ INSTYTUT ELEKTROENERGETYKI ZAKŁAD ELEKTROWNI I GOSPODARKI ELEKTROENERGETYCZNEJ WYDZIAŁ ELEKTRYCZNY POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ INSTYTUT ELEKTROENERGETYKI ZAKŁAD ELEKTROWNI I GOSPODARKI ELEKTROENERGETYCZNEJ LABORATORIUM RACHUNEK EKONOMICZNY W ELEKTROENERGETYCE INSTRUKCJA DO ĆWICZENIA

Bardziej szczegółowo

O liczbach naturalnych, których suma równa się iloczynowi

O liczbach naturalnych, których suma równa się iloczynowi O liczbach aturalych, których suma rówa się iloczyowi Lew Kurladczyk i Adrzej Nowicki Toruń UMK, 10 listopada 1998 r. Liczby aturale 1, 2, 3 posiadają szczególą własość. Ich suma rówa się iloczyowi: Podobą

Bardziej szczegółowo

Strategie finansowe przedsiębiorstwa

Strategie finansowe przedsiębiorstwa Strategie fiasowe przedsiębiorstwa Grzegorz Michalski 2 Różice między fiasami a rachukowością Rachukowość to opowiadaie [sprawozdaie] JAK BYŁO i JAK JEST Fiase zajmują się Obecą oceą tego co BĘDZIE w PRZYSZŁOŚCI

Bardziej szczegółowo

Fundamentalna tabelka atomu. eureka! to odkryli. p R = nh -

Fundamentalna tabelka atomu. eureka! to odkryli. p R = nh - TEKST TRUDNY Postulat kwatowaia Bohra, czyli założoy ad hoc związek pomiędzy falą de Broglie a a geometryczymi własościami rozważaego problemu, pozwolił bez większych trudości teoretyczie przewidzieć rozmiary

Bardziej szczegółowo

euro info Program LIFE dla małych i średnich przedsiębiorstw polskiego eksportu ISSN 1505-781X walory regionu czynnikiem rozwoju przedsiębiorczości

euro info Program LIFE dla małych i średnich przedsiębiorstw polskiego eksportu ISSN 1505-781X walory regionu czynnikiem rozwoju przedsiębiorczości wrzesień (155) 2014 ISSN 1505-781X euro ifo dla małych i średich przedsiębiorstw www.ee.org.pl Marketig Marka regioala. iteretowy walory regiou czyikiem rozwoju przedsiębiorczości Program LIFE Niezamówioa

Bardziej szczegółowo

I STRUKTURA ORGANIZACYJNA OŚRODKA ADOPCYJNO-OPIEKUŃCZEGO W ŁOMŻY I REALIZOWANE ZADANIA

I STRUKTURA ORGANIZACYJNA OŚRODKA ADOPCYJNO-OPIEKUŃCZEGO W ŁOMŻY I REALIZOWANE ZADANIA Rada Miejska Łomży Komisja Rodziy, Opieki Społeczej i Zdrowia Działalość Ośrodka Adopcyjo Opiekuńczego w Łomży w roku 007 r. zakresie zabezpieczaia zastępczego środowiska ego dzieciom społeczie osierocoym.

Bardziej szczegółowo

Wygenerowano dnia 2015-11-25 dla loginu: internetowagp. FIRMA i PRAWO. tydzień z komentarzami. W tygodniku Firma i Prawo komentowaliśmy ustawy:

Wygenerowano dnia 2015-11-25 dla loginu: internetowagp. FIRMA i PRAWO. tydzień z komentarzami. W tygodniku Firma i Prawo komentowaliśmy ustawy: FIRMA i PRAWO FORSAL.PL K Aa Michalska dr Patryk Filipiak doradca restrukturyzacyjy w Zimmerma Filipiak Restrukturyzacja SA doradca restrukturyzacyjy w Zimmerma Filipiak Restrukturyzacja SA Bartosz Sierakowski

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA nr XXVIII/532/12 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO. z dnia 26 listopada 2012 r.

UCHWAŁA nr XXVIII/532/12 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO. z dnia 26 listopada 2012 r. UCHWAŁA r XXVIII/532/12 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO z dia 26 listopada 2012 r. w sprawie kryteriów ustalaia dla samorządów powiatowych kwot środków Fuduszu Pracy a fiasowaie programów a rzecz promocji

Bardziej szczegółowo

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ

ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI GDAŃSKIEJ Nr 573 Ekoomia XXXIX 2001 BŁAŻEJ PRUSAK Katedra Ekoomii i Zarządzaia Przedsiębiorstwem METODY OCENY PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH Celem artykułu jest przedstawieie metod

Bardziej szczegółowo

TRANSFORMACJA DO UKŁADU 2000 A PROBLEM ZGODNOŚCI Z PRG

TRANSFORMACJA DO UKŁADU 2000 A PROBLEM ZGODNOŚCI Z PRG Tomasz ŚWIĘTOŃ 1 TRANSFORMACJA DO UKŁADU 2000 A ROBLEM ZGODNOŚCI Z RG Na mocy rozporządzeia Rady Miistrów w sprawie aństwowego Systemu Odiesień rzestrzeych już 31 grudia 2009 roku upływa termi wykoaia

Bardziej szczegółowo

WERSJA TESTU A. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. LX Egzamin dla Aktuariuszy z 28 maja 2012 r. Część I. Matematyka finansowa

WERSJA TESTU A. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. LX Egzamin dla Aktuariuszy z 28 maja 2012 r. Część I. Matematyka finansowa Matematyka fiasowa 8.05.0 r. Komisja Egzamiacyja dla Aktuariuszy LX Egzami dla Aktuariuszy z 8 maja 0 r. Część I Matematyka fiasowa WERJA EU A Imię i azwisko osoby egzamiowaej:... Czas egzamiu: 00 miut

Bardziej szczegółowo

Matematyka finansowa 08.10.2007 r. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. XLIII Egzamin dla Aktuariuszy z 8 października 2007 r.

Matematyka finansowa 08.10.2007 r. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. XLIII Egzamin dla Aktuariuszy z 8 października 2007 r. Matematyka fiasowa 08.10.2007 r. Komisja Egzamiacyja dla Aktuariuszy XLIII Egzami dla Aktuariuszy z 8 paździerika 2007 r. Część I Matematyka fiasowa WERSJA TESTU A Imię i azwisko osoby egzamiowaej:...

Bardziej szczegółowo

Niezbędnik dla ucznia, rodzica i nauczyciela na rok szkolny 2015/2016. Zanim pójdziemy do szkoły

Niezbędnik dla ucznia, rodzica i nauczyciela na rok szkolny 2015/2016. Zanim pójdziemy do szkoły Niezbędik dla uia, rodzica i auyciela a rok szkoly 0/0 Zaim pójdziemy do szkoły Spis treści. Ueń ajmłodszy. Ueń iepełosprawy. Ueń w przyjazej i bezpieej szkole. Szkolictwo zawodowe. Prawa rodziców. Rodzicu,

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 9 listopada 2012 r. Poz. 1229 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dnia 18 października 2012 r.

Warszawa, dnia 9 listopada 2012 r. Poz. 1229 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dnia 18 października 2012 r. DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dia 9 listopada 2012 r. Poz. 1229 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI 1) z dia 18 paździerika 2012 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskaia

Bardziej szczegółowo

ŚLĄSKA LIGA BIZNESOWA CASE BIZNESOWY: PODSTAWY ANALIZ FINANSOWYCH ORAZ SZACUNKI PRZYCHODÓW I KOSZTÓW ZADANIE BIZNESOWE NR 5

ŚLĄSKA LIGA BIZNESOWA CASE BIZNESOWY: PODSTAWY ANALIZ FINANSOWYCH ORAZ SZACUNKI PRZYCHODÓW I KOSZTÓW ZADANIE BIZNESOWE NR 5 ŚLĄSKA LIGA BIZNESOWA CASE BIZNESOWY: PODSTAWY ANALIZ FINANSOWYCH ORAZ SZACUNKI PRZYCHODÓW I KOSZTÓW ZADANIE BIZNESOWE NR 5 Pierwszym etapem prac jest określeie polityki ceowej i progoz sprzedaży (wypełij

Bardziej szczegółowo

Twoja firma. Podręcznik użytkownika. Aplikacja Grupa. V edycja, kwiecień 2013

Twoja firma. Podręcznik użytkownika. Aplikacja Grupa. V edycja, kwiecień 2013 Twoja firma Podręczik użytkowika Aplikacja Grupa V edycja, kwiecień 2013 Spis treści I. INFORMACJE WSTĘPNE I LOGOWANIE...3 I.1. Wstęp i defiicje...3 I.2. Iformacja o możliwości korzystaia z systemu Aplikacja

Bardziej szczegółowo

Rozwój ekonomii społecznej w województwie warmińskomazurskim

Rozwój ekonomii społecznej w województwie warmińskomazurskim Rozwój ekonomii społecznej w województwie warmińskomazurskim Kamionka k. Nidzicy, 17-18 maja 2010 Dlaczego ekonomia społeczna jest ważna problemy społeczne Warmii i Mazur Liczba osób korzystających z pomocy

Bardziej szczegółowo

WYGRYWAJ NAGRODY z KAN-therm

WYGRYWAJ NAGRODY z KAN-therm SYSTEM KAN-therm Nowoczese istalacje wode i grzewcze WYGRYWAJ NAGRODY z KAN-therm HP DESIGNJET T790 może być Twój! Szczegóły a www.kokurs-ka.pl ISO 9001 Projektuj istalacje w Systemie KAN-therm i walcz

Bardziej szczegółowo

euro info Program LIFE dla małych i średnich przedsiębiorstw Wschód ISSN 1505-781X przedsiębiorstwa na rynkach Afryki Południowej

euro info Program LIFE dla małych i średnich przedsiębiorstw Wschód ISSN 1505-781X przedsiębiorstwa na rynkach Afryki Południowej listopad (157) 2014 ISSN 1505-781X euro ifo dla małych i średich przedsiębiorstw www.ee.org.pl Marketig Małe i średie iteretowy przedsiębiorstwa a rykach Afryki Połudiowej Program LIFE Iowacyje startupy

Bardziej szczegółowo

*Q019* Deklaracja przystąpienia do grupowego ubezpieczenia na życie z rozszerzoną ankietą medyczną. Ubezpieczający. Ubezpieczony

*Q019* Deklaracja przystąpienia do grupowego ubezpieczenia na życie z rozszerzoną ankietą medyczną. Ubezpieczający. Ubezpieczony *Q019* Deklaracja przystąpieia do grupowego ubezpieczeia a życie z rozszerzoą akietą medyczą Nr polisy ubezpieczeia Nr podgrupy Ubezpieczający Nazwa firmy Ubezpieczoy Pracowik Małżoek Pełoletie Dziecko

Bardziej szczegółowo

WNIOSEK W SPRAWIE ZMIAN:

WNIOSEK W SPRAWIE ZMIAN: Załączik r do uchwały r 309 Zarządu Dzielicy Ursyów m.st. Warszawy z dia 25 paździerika 20 r WNIOSEK W SPRAWIE ZMIAN: ) WIELOLETNIEJ PROGNOZY BUDŻETÓW *, W TYM: b) WYDATKÓW BIEŻĄCYCH w tym UE* Obszar Staowisko

Bardziej szczegółowo

Wygenerowano dnia 2015-09-22 dla loginu: internetowagp. Kalkulatory. FIRMA i PRAWO. tydzień z komentarzami

Wygenerowano dnia 2015-09-22 dla loginu: internetowagp. Kalkulatory. FIRMA i PRAWO. tydzień z komentarzami se Nowocze ia arzędz olie dla preumeratorów DGP za darmo! PRENUMERATA Zarejestruj się i korzystaj! www.arzedzia. Kalkulatory Akty prawe Aktywe druki Wskaźiki i stawki FIRMA i PRAWO DZIENNIK.PL FORSAL.PL

Bardziej szczegółowo

Zacznij oszczędzać na emeryturę

Zacznij oszczędzać na emeryturę Zaczij oszczędzać a emeryturę - to TWOJA sprawa! ZAPEWNIJ SOBIE FINANSOWĄ PRZYSZŁOŚĆ! Kto się będzie Tobą opiekował, gdy przejdziesz a emeryturę? Aktualie państwowa emerytura wyosi EUR 193,30 tygodiowo

Bardziej szczegółowo

*Q019* Wniosek o przystąpienie do grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi z rozszerzoną ankietą medyczną

*Q019* Wniosek o przystąpienie do grupowego ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi z rozszerzoną ankietą medyczną *Q019* Wiosek o przystąpieie do grupowego ubezpieczeia a życie z ubezpieczeiowymi fuduszami kapitałowymi z rozszerzoą akietą medyczą Nr polisy ubezpieczeia Nr podgrupy Ubezpieczający Nazwa firmy Ubezpieczoy

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK URZĘDOWY URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ

DZIENNIK URZĘDOWY URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ DZIENNIK URZĘDOWY URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Warszawa, dia 19 maja 2015 r. Poz. 41 Zarządzeie Nr 12 Prezesa Urzędu Komuikacji Elektroiczej z dia 18 maja 2015 r. 1) w sprawie plau zagospodarowaia

Bardziej szczegółowo

INFORMATOR DLA RADNYCH

INFORMATOR DLA RADNYCH ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH W GMINIE INFORMATOR DLA RADNYCH Progozy WHO mówią, że jesteśmy jedym z pięciu państw w Europie, w których spożycie alkoholu będzie rosło. To bardzo iepokojąca progoza,

Bardziej szczegółowo

WZÓR OŚWIADCZENIE MAJĄTKOWE

WZÓR OŚWIADCZENIE MAJĄTKOWE O M i i W, u- los ŁUKTA Wpij 2utS -0 4-1 8 WZÓR l. dz r z j y f a.. IS»((5E i_do zatwier... OŚWIADCZENIE MAJĄTKOWE wójta, zastępcy w ójta, sekretarza gmiy, 6karbika gm iy, kierowika jodostki orgaizacyjej

Bardziej szczegółowo

System finansowy gospodarki

System finansowy gospodarki System fiasowy gospodarki Zajęcia r 5 Matematyka fiasowa Wartość pieiądza w czasie 1 złoty posiaday dzisiaj jest wart więcej iż 1 złoty posiaday w przyszłości, p. za rok. Powody: Suma posiadaa dzisiaj

Bardziej szczegółowo

Zastosowania w transporcie pasażerskim. Podzespoły i systemy HMI

Zastosowania w transporcie pasażerskim. Podzespoły i systemy HMI EAO Ekspert w dziedziie iterfejsów człowiek-maszya Zastosowaia w trasporcie pasażerskim Podzespoły i systemy HMI www. eao.com/catalogues EAO Parter dla przemysłu trasportowego Foto: SBB Systemy operacyje

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA NR 06-2 POMIARY TEMPA METABOLIZMU METODĄ TABELARYCZNĄ

INSTRUKCJA NR 06-2 POMIARY TEMPA METABOLIZMU METODĄ TABELARYCZNĄ LABORATORIUM OCHRONY ŚRODOWISKA - SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ - INSTRUKCJA NR 06- POMIARY TEMPA METABOLIZMU METODĄ TABELARYCZNĄ 1. Cel istrukcji Celem istrukcji jest określeie metodyki postępowaia w celu

Bardziej szczegółowo

OŚWIADCZENIE MAJĄTKOWE

OŚWIADCZENIE MAJĄTKOWE iv OŚWIADCZENIE MAJĄTKOWE człoka zarządu powiatu, sekretarza powiatu, skarbika powiatu, kierowika jedostki orgaizacyjej powiatu, osoby zarządzającej i człoka orgau zarządzającego powiatową osobą prawą

Bardziej szczegółowo

BIULETYN INFORMACYJNY NR 44 n 26.03.2012

BIULETYN INFORMACYJNY NR 44 n 26.03.2012 BIULETYN INFORMACYJNY NR 44 26.03.2012 BIULETYN INFORMACYJNY JEST PISMEM WEWNĄTRZZWIĄZKOWYM Adresy Oddziałów Zarządu Regiou Podlaskiego NSZZ Solidarość 1. Regio Podlaski Oddział w Bielsku Podlaskim 17-100

Bardziej szczegółowo

1. Metoda zdyskontowanych przyszłych przepływów pieniężnych

1. Metoda zdyskontowanych przyszłych przepływów pieniężnych Iwetta Budzik-Nowodzińska SZACOWANIE WARTOŚCI DOCHODOWEJ PRZEDSIĘBIORSTWA STUDIUM PRZYPADKU Wprowadzeie Dochodowe metody wycey wartości przedsiębiorstw są postrzegae, jako ajbardziej efektywe sposoby określaia

Bardziej szczegółowo

Metody badania zbieżności/rozbieżności ciągów liczbowych

Metody badania zbieżności/rozbieżności ciągów liczbowych Metody badaia zbieżości/rozbieżości ciągów liczbowych Ryszard Rębowski 14 grudia 2017 1 Wstęp Kluczowe pytaie odoszące się do zagadieia badaia zachowaia się ciągu liczbowego sprowadza się do sposobu opisu

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR... RADY POWIATU W SANDOMIERZU

UCHWAŁA NR... RADY POWIATU W SANDOMIERZU Projekt z dnia 20 października 2015 r. UCHWAŁA NR... RADY POWIATU W SANDOMIERZU z dnia 28 października 2015 r. w sprawie przyjęcia Programu współpracy Powiatu Sandomierskiego z organizacjami pozarządowymi

Bardziej szczegółowo

zamówienia publiczne Podmioty ekonomii społecznej Tomasz Schimanek Instytut Spraw Publicznych

zamówienia publiczne Podmioty ekonomii społecznej Tomasz Schimanek Instytut Spraw Publicznych Podmioty ekonomii społecznej a zamówienia publiczne Tomasz Schimanek Instytut Spraw Publicznych 1. Czym są zamówienia 2. Kto je stosuje? 3. Co daje podmiotom ekonomii społecznej realizowanie zamówień publicznych?

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WSPÓŁPRACY POWIATU OPOLSKIEGO Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZĄCYMI DZIAŁALNOŚĆ POŻYTKU PUBLICZNEGO NA ROK 2009

PROGRAM WSPÓŁPRACY POWIATU OPOLSKIEGO Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZĄCYMI DZIAŁALNOŚĆ POŻYTKU PUBLICZNEGO NA ROK 2009 Załącznik do Uchwały Nr.XIX/125/08 Rady Powiatu Opolskiego z dnia. 18 grudnia 2008r. PROGRAM WSPÓŁPRACY POWIATU OPOLSKIEGO Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZĄCYMI DZIAŁALNOŚĆ POŻYTKU

Bardziej szczegółowo

Konspekt lekcji (Kółko matematyczne, kółko przedsiębiorczości)

Konspekt lekcji (Kółko matematyczne, kółko przedsiębiorczości) Kospekt lekcji (Kółko matematycze, kółko przedsiębiorczości) Łukasz Godzia Temat: Paradoks skąpej wdowy. O procecie składaym ogólie. Czas lekcji 45 miut Cele ogóle: Uczeń: Umie obliczyć procet składay

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY OPRACOWANIA WYNIKÓW POMIARÓW Z ELEMENTAMI ANALIZY NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH

PODSTAWY OPRACOWANIA WYNIKÓW POMIARÓW Z ELEMENTAMI ANALIZY NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH PODSTAWY OPRACOWANIA WYNIKÓW POMIARÓW Z ELEMENTAMI ANALIZY NIEPEWNOŚCI POMIAROWYCH POMIAR FIZYCZNY Pomiar bezpośredi to doświadczeie, w którym przy pomocy odpowiedich przyrządów mierzymy (tj. porówujemy

Bardziej szczegółowo

PLANOWANIE PROCESÓW WYTWARZANIA

PLANOWANIE PROCESÓW WYTWARZANIA Politechika Pozańska Zakład Zarządzaia i Iżyierii Jakości PLANOWANIE PROCESÓW WYTWARZANIA Materiały pomocicze do projektu z przedmiotu: Zarządzaie produkcją i usługami Opracował Krzysztof ŻYWICKI Pozań,

Bardziej szczegółowo

KOMPETENCJE EKSPERTÓW W INFORMATYCZNYM SYSTEMIE WSPOMAGANIA DECYZJI

KOMPETENCJE EKSPERTÓW W INFORMATYCZNYM SYSTEMIE WSPOMAGANIA DECYZJI KOMPETENCJE EKSPERTÓW W INFORMATYCZNYM SYSTEMIE WSPOMAGANIA DECYZJI Ryszard Budziński, Marta Fukacz, Jarosław Becker, Uiwersytet Szczeciński, Wydział Nauk Ekoomiczych i Zarządzaia, Istytut Iformatyki w

Bardziej szczegółowo

oznacza kwotę części zasadniczej dotacji podstawowej dla i-tej uczelni publicznej w danym roku,

oznacza kwotę części zasadniczej dotacji podstawowej dla i-tej uczelni publicznej w danym roku, Załącziki do rozporządzeia Miistra Nauki i Szkolictwa Wyższego z dia... r. (poz....) Załączik r 1 SPOSÓB PODZIAŁU DOTACJI DLA UCZELNI PUBLICZNYCH NA ZADANIA ZWIĄZANE Z KSZTAŁCENIEM STUDENTÓW STUDIÓW STACJONARNYCH,

Bardziej szczegółowo

profi-air 250 / 400 touch Nowoczesne centrale rekuperacyjne do wentylacji pomieszczeń mieszkalnych

profi-air 250 / 400 touch Nowoczesne centrale rekuperacyjne do wentylacji pomieszczeń mieszkalnych profi-air 250 / 400 touch Nowoczese cetrale rekuperacyje do wetylacji pomieszczeń mieszkalych SYSTEMY ODWADNIAJĄ CE SYSTEMY ELEKTRYCZNE INSTALACJE WEWNĘTRZNE PRODUKTY DLA PRZEMYSŁU Nowoczesa techologia

Bardziej szczegółowo

ELEKTROTECHNIKA I ELEKTRONIKA

ELEKTROTECHNIKA I ELEKTRONIKA UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNO-PRZYRODNICZY W BYDGOSZCZY WYDZIAŁ INŻYNIERII MECHANICZNEJ INSTYTUT EKSPLOATACJI MASZYN I TRANSPORTU ZAKŁAD STEROWANIA ELEKTROTECHNIKA I ELEKTRONIKA ĆWICZENIE: E20 BADANIE UKŁADU

Bardziej szczegółowo

8. Optymalizacja decyzji inwestycyjnych

8. Optymalizacja decyzji inwestycyjnych 8. Optymalizacja decyzji iwestycyjych 8. Wprowadzeie W wielu różych sytuacjach, w tym rówież w czasie wyboru iwestycji do realizacji, podejmujemy decyzje. Sytuacje takie azywae są sytuacjami decyzyjymi.

Bardziej szczegółowo

5. Zasada indukcji matematycznej. Dowody indukcyjne.

5. Zasada indukcji matematycznej. Dowody indukcyjne. Notatki do lekcji, klasa matematycza Mariusz Kawecki, II LO w Chełmie 5. Zasada idukcji matematyczej. Dowody idukcyje. W rozdziale sformułowaliśmy dla liczb aturalych zasadę miimum. Bezpośredią kosekwecją

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR XXI/238/2004 Rady Powiatu w Aleksandrowie Kuj. z dnia 29 grudnia 2004r.

UCHWAŁA NR XXI/238/2004 Rady Powiatu w Aleksandrowie Kuj. z dnia 29 grudnia 2004r. UCHWAŁA NR XXI/238/2004 Rady Powiatu w Aleksandrowie Kuj. z dnia 29 grudnia 2004r. w sprawie uchwalenia programu współpracy Powiatu Aleksandrowskiego z organizacjami pozarządowymi oraz innymi uprawnionymi

Bardziej szczegółowo

Moduł 4. Granica funkcji, asymptoty

Moduł 4. Granica funkcji, asymptoty Materiały pomocicze do e-learigu Matematyka Jausz Górczyński Moduł. Graica fukcji, asymptoty Wyższa Szkoła Zarządzaia i Marketigu Sochaczew Od Autora Treści zawarte w tym materiale były pierwotie opublikowae

Bardziej szczegółowo

Program współpracy Powiatu Chełmińskiego z organizacjami pozarządowymi w roku 2015

Program współpracy Powiatu Chełmińskiego z organizacjami pozarządowymi w roku 2015 Załącznik do uchwały Nr / / 2014 Rady Powiatu Chełmińskiego z dnia. Program współpracy Powiatu Chełmińskiego z organizacjami pozarządowymi w roku 2015 PROJEKT Wstęp Samorząd Powiatu Chełmińskiego realizuje

Bardziej szczegółowo

2 n < 2n + 2 n. 2 n = 2. 2 n 2 +3n+2 > 2 0 = 1 = 2. n+2 n 1 n+1 = 2. n+1

2 n < 2n + 2 n. 2 n = 2. 2 n 2 +3n+2 > 2 0 = 1 = 2. n+2 n 1 n+1 = 2. n+1 Tekst a iebiesko jest kometarzem lub treścią zadaia. Zadaie 1. Zbadaj mootoiczość i ograiczoość ciągów. a = + 3 + 1 Ciąg jest mootoiczie rosący i ieograiczoy poieważ różica kolejych wyrazów jest dodatia.

Bardziej szczegółowo

Program współpracy Powiatu Lublinieckiego z organizacjami pozarządowymi na rok 2011. Rozdział I Postanowienia ogólne

Program współpracy Powiatu Lublinieckiego z organizacjami pozarządowymi na rok 2011. Rozdział I Postanowienia ogólne Załącznik do uchwały nr Rady Powiatu w Lublińcu z dnia.2010 roku Program współpracy Powiatu Lublinieckiego z organizacjami pozarządowymi na rok 2011 Rozdział I Postanowienia ogólne 1 Podstawą Programu

Bardziej szczegółowo

Artykuł techniczny CVM-NET4+ Zgodny z normami dotyczącymi efektywności energetycznej

Artykuł techniczny CVM-NET4+ Zgodny z normami dotyczącymi efektywności energetycznej 1 Artykuł techiczy Joatha Azañó Dział ds. Zarządzaia Eergią i Jakości Sieci CVM-ET4+ Zgody z ormami dotyczącymi efektywości eergetyczej owy wielokaałowy aalizator sieci i poboru eergii Obeca sytuacja Obece

Bardziej szczegółowo

MATEMATYKA FINANSOWA - PROCENT SKŁADANY 2. PROCENT SKŁADANY

MATEMATYKA FINANSOWA - PROCENT SKŁADANY 2. PROCENT SKŁADANY 2. PROCENT SŁADANY Zasada procetu składaego polega a tym, iż liczymy odsetki za day okres i doliczamy do kapitału podstawowego. Odsetki za astępy okres liczymy od powiększoej w te sposób podstawy. Czyli

Bardziej szczegółowo

Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami pozarządowymi w roku 2006

Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami pozarządowymi w roku 2006 Załącznik do uchwały Nr XXXIII/182/05 Rady Powiatu Konińskiego z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie programu współpracy z organizacjami pozarządowymi Program współpracy Powiatu Konińskiego z organizacjami

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY Z INFORMATYKI MAJ 2011 POZIOM ROZSZERZONY WYBRANE: CZĘŚĆ I. Czas pracy: 90 minut. Liczba punktów do uzyskania: 20 WPISUJE ZDAJĄCY

EGZAMIN MATURALNY Z INFORMATYKI MAJ 2011 POZIOM ROZSZERZONY WYBRANE: CZĘŚĆ I. Czas pracy: 90 minut. Liczba punktów do uzyskania: 20 WPISUJE ZDAJĄCY Cetrala Komisja Egzamiacyja Arkusz zawiera iformacje prawie chroioe do mometu rozpoczęcia egzamiu. Układ graficzy CKE 2010 KOD WISUJE ZDAJĄCY ESEL Miejsce a aklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z INORMATYKI

Bardziej szczegółowo

Składka ubezpieczeniowa

Składka ubezpieczeniowa Przychody zakładów ubezpieczeń Przychody i wydatki zakładów ubezpieczeń Składka ubezpieczeiowa 60-95 % Przychody z lokat 5-15 % Przychody z reasekuracji 5-30 % Wydatki zakładów ubezpieczeń Odszkodowaia

Bardziej szczegółowo

Tydzień. 17 lipca. z Tygodnikiem Solidarność. Śmierć mózgu. Zakazana debata. nr 16 z 18 lipca 2014 1/8. Komentarz tygodnia

Tydzień. 17 lipca. z Tygodnikiem Solidarność. Śmierć mózgu. Zakazana debata. nr 16 z 18 lipca 2014 1/8. Komentarz tygodnia Tydzień z Tygodikiem Solidarość Śmierć mózgu. Zakazaa debata Siedemastoleti Kamil z Wrocławia trafia po wypadku do szpitala. Lekarze stwierdzają u iego śmierć mózgową i podejmują decyzję o pobraiu arządów

Bardziej szczegółowo

Analiza potencjału energetycznego depozytów mułów węglowych

Analiza potencjału energetycznego depozytów mułów węglowych zaiteresowaia wykorzystaiem tej metody w odiesieiu do iych droboziaristych materiałów odpadowych ze wzbogacaia węgla kamieego ależy poszukiwać owych, skutecziej działających odczyików. Zdecydowaie miej

Bardziej szczegółowo

Zmiany w zarządzaniu jakością w polskich szpitalach

Zmiany w zarządzaniu jakością w polskich szpitalach Łopacińska Hygeia Public I, Tokarski Health 2014, Z, Deys 49(2): A. 343-347 Zmiay w zarządzaiu jakością w polskich szpitalach 343 Zmiay w zarządzaiu jakością w polskich szpitalach Quality maagemet chages

Bardziej szczegółowo

info euro Norwegia atrakcyjna nisza eksportowa dla małych i średnich przedsiębiorstw Program COSME Prawo autorskie w internecie ISSN 1505-781X

info euro Norwegia atrakcyjna nisza eksportowa dla małych i średnich przedsiębiorstw Program COSME Prawo autorskie w internecie ISSN 1505-781X kwiecień (150) 2014 ISSN 1505-781X euro ifo Norwegia atrakcyja isza eksportowa dla małych i średich przedsiębiorstw www.ee.org.pl Program COSME Prawo autorskie w iterecie Zachodiopomorskie Stowarzyszeie

Bardziej szczegółowo

Elementy modelowania matematycznego

Elementy modelowania matematycznego Elemety modelowaia matematyczego Wstęp Jakub Wróblewski jakubw@pjwstk.edu.pl http://zajecia.jakubw.pl/ TEMATYKA PRZEDMIOTU Modelowaie daych (ilościowe): Metody statystycze: estymacja parametrów modelu,

Bardziej szczegółowo

WYZNACZANIE WSPÓŁCZYNNIKA ZAŁAMANIA ŚWIATŁA METODĄ SZPILEK I ZA POMOCĄ MIKROSKOPU. Wprowadzenie. = =

WYZNACZANIE WSPÓŁCZYNNIKA ZAŁAMANIA ŚWIATŁA METODĄ SZPILEK I ZA POMOCĄ MIKROSKOPU. Wprowadzenie. = = WYZNACZANIE WSPÓŁCZYNNIKA ZAŁAMANIA ŚWIATŁA METODĄ SZPILEK I ZA POMOCĄ MIKROSKOPU Wprowadzeie. Przy przejśiu światła z jedego ośrodka do drugiego występuje zjawisko załamaia zgodie z prawem Selliusa siα

Bardziej szczegółowo

ma rozkład złożony Poissona z oczekiwaną liczbą szkód równą λ i rozkładem wartości pojedynczej szkody takim, że Pr( Y

ma rozkład złożony Poissona z oczekiwaną liczbą szkód równą λ i rozkładem wartości pojedynczej szkody takim, że Pr( Y Zadaie. Łącza wartość szkód z pewego ubezpieczeia W = Y + Y +... + YN ma rozkład złożoy Poissoa z oczekiwaą liczbą szkód rówą λ i rozkładem wartości pojedyczej szkody takim, że ( Y { 0,,,3,... }) =. Niech:

Bardziej szczegółowo

Podpis elektroniczny. zastosowanie i korzyści

Podpis elektroniczny. zastosowanie i korzyści Podpis elektroiczy sposób działaia, zastosowaie i korzyści Miisterstwo Gospodarki Warszawa 2005 Nadzór merytoryczy: Departamet Przedsiębiorczości Miisterstwa Gospodarki Autorzy: Artur Kruk Uizeto Techologies

Bardziej szczegółowo

BIULETYN INFORMACYJNY NR 50 n 30.04.2013 Dzień Pamięci Ofiar WyPaDkóW Przy Pracy i chorób zawodowych

BIULETYN INFORMACYJNY NR 50 n 30.04.2013 Dzień Pamięci Ofiar WyPaDkóW Przy Pracy i chorób zawodowych BIULETYN INFORMACYJNY NR 50 30.04.2013 Dzień Pamięci Ofiar WyPaDkóW Przy Pracy i chorób zawodowych W 2013 roku Światowy Dzień Pamięci Ofiar Wypadków Przy Pracy i Chorób Zawodowych kocetruje się a zagadieiu

Bardziej szczegółowo

Jarosław Wróblewski Analiza Matematyczna 1A, zima 2012/13. Ciągi.

Jarosław Wróblewski Analiza Matematyczna 1A, zima 2012/13. Ciągi. Jarosław Wróblewski Aaliza Matematycza 1A, zima 2012/13 Ciągi. Ćwiczeia 5.11.2012: zad. 140-173 Kolokwium r 5, 6.11.2012: materiał z zad. 1-173 Ćwiczeia 12.11.2012: zad. 174-190 13.11.2012: zajęcia czwartkowe

Bardziej szczegółowo

x 1 2 3 t 1 (x) 2 3 1 o 1 : x 1 2 3 s 3 (x) 2 1 3. Tym samym S(3) = {id 3,o 1,o 2,s 1,s 2,s 3 }. W zbiorze S(n) definiujemy działanie wzorem

x 1 2 3 t 1 (x) 2 3 1 o 1 : x 1 2 3 s 3 (x) 2 1 3. Tym samym S(3) = {id 3,o 1,o 2,s 1,s 2,s 3 }. W zbiorze S(n) definiujemy działanie wzorem 9.1. Izomorfizmy algebr.. Wykład Przykłady: 13) Działaia w grupach często wygodie jest zapisywać w tabelkach Cayleya. Na przykład tabelka działań w grupie Z 5, 5) wygląda astępująco: 5 1 3 1 1 3 1 3 3

Bardziej szczegółowo

1. Osoba składająca oświadczenie obowiązana jest do zgodnego z prawdą, starannego i zupełnego wypełnienia każdej z rubryk.

1. Osoba składająca oświadczenie obowiązana jest do zgodnego z prawdą, starannego i zupełnego wypełnienia każdej z rubryk. PRZEWODNICZ C OŚWIADCZENIE MAJĄTKOWE aady^jęlkkj radego gmiy Stefa Heryk Medak Czermo, dia 27-04-2015 r. Uwaga: (miejscowość) 1. Osoba składająca oświadcze obowiązaa jest do zgodego z prawdą, staraego

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH Z WYTRZYMAŁOŚCI MATERIAŁÓW

INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH Z WYTRZYMAŁOŚCI MATERIAŁÓW INSTYTUT MASZYN I URZĄDZEŃ ENERGETYCZNYCH Politechika Śląska w Gliwicach INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH Z WYTRZYMAŁOŚCI MATERIAŁÓW BADANIE ODKSZTAŁCEŃ SPRĘŻYNY ŚRUBOWEJ Opracował: Dr iż. Grzegorz

Bardziej szczegółowo

euro info dla małych i średnich przedsiębiorstw Wschód ISSN 1505-781X żywności do Malezji

euro info dla małych i średnich przedsiębiorstw Wschód ISSN 1505-781X żywności do Malezji sierpień (154) 2014 ISSN 1505-781X euro ifo dla małych i średich przedsiębiorstw www.ee.org.pl Marketig Możliwości eksportu iteretowy polskiej żywości do Malezji Program Odawiale LIFE źródła eergii, korzyści

Bardziej szczegółowo

VADEMECUM. Język niemiecki jako język mniejszości w praktyce. opracowanie Waldemar Gaida

VADEMECUM. Język niemiecki jako język mniejszości w praktyce. opracowanie Waldemar Gaida VADEMECUM Język iemiecki jako język miejszości w praktyce opracowaie Wademar Gaida 1 Spis treści 3 4 5 7 13 17 22 23 23 Wstęp: jakość edukacji a kształceie dwujęzycze. Daczego warto? I. Zakładamy szkołę

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY Z INFORMATYKI MAJ 2012 POZIOM PODSTAWOWY CZĘŚĆ I WYBRANE: Czas pracy: 75 minut. Liczba punktów do uzyskania: 20 WPISUJE ZDAJĄCY

EGZAMIN MATURALNY Z INFORMATYKI MAJ 2012 POZIOM PODSTAWOWY CZĘŚĆ I WYBRANE: Czas pracy: 75 minut. Liczba punktów do uzyskania: 20 WPISUJE ZDAJĄCY Cetrala Komisja Egzamiacyja Arkusz zawiera iformacje prawie chroioe do mometu rozpoczęcia egzamiu. Układ graficzy CKE 2010 KOD WPISUJE ZDAJĄCY PESEL Miejsce a aklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z INFORMATYKI

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr X/77/2015 Rady Gminy Sochocin z dnia 19 listopada 2015 r.

Uchwała Nr X/77/2015 Rady Gminy Sochocin z dnia 19 listopada 2015 r. Uchwała Nr X/77/2015 Rady Gminy Sochocin z dnia 19 listopada 2015 r. w sprawie przyjęcia Rocznego Programu Współpracy Gminy Sochocin z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami, o których mowa

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WSPÓŁPRACY GMINY WYRY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZĄCYMI DZIAŁALNOŚĆ POŻYTKU PUBLICZNEGO NA 2019 ROK

PROGRAM WSPÓŁPRACY GMINY WYRY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZĄCYMI DZIAŁALNOŚĆ POŻYTKU PUBLICZNEGO NA 2019 ROK PROGRAM WSPÓŁPRACY GMINY WYRY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ORAZ PODMIOTAMI PROWADZĄCYMI DZIAŁALNOŚĆ POŻYTKU PUBLICZNEGO NA 2019 ROK 1. Ilekroć w treści programu mówi się o: Rozdział 1. Postanowienia ogólne

Bardziej szczegółowo

Działania Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej na rzecz rozwijania całożyciowego poradnictwa zawodowego.

Działania Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej na rzecz rozwijania całożyciowego poradnictwa zawodowego. Działania Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej na rzecz rozwijania całożyciowego poradnictwa zawodowego. Katowice, 11 grudnia 2008 r. KOWEZiU jest centralną, publiczną placówką

Bardziej szczegółowo