PRACE KOMISJI GEOGRAAI PRzEMYSŁU PTG WARSZAWA-KRAKÓW-RZESZÓW 200 l

Transkrypt

1 NR3 PRACE KOMISJI GEOGRAAI PRzEMYSŁU PTG WARSZAWA-KRAKÓW-RZESZÓW 200 l ZBIGNIEW MAKIELA Przekształcenia Skawińskich ZakJadów Kncentratów Spżywczych jak przejaw prcesu glbalizacji Wa2nym nśnikiem prcesów glbalizacji są wielkie transnardwe krpracje (TNC) rganizujące i przekształcające światwą gspdarkę. Skutecznie knkurują ne ze światwymi pdmitami takimi jak państwa i rganizacje międzynardwe np. Bank Swiatwy, OECD, Unia Eurpejska, NAFT A, i in. (Kukliński 2000). Spektakularnym przejawem prcesów glbalizacji są bezpśrednie inwestycje zagraniczne realizwane głównie przez TNC. Ocena znaczenia tych inwestycji w prcesie glbalizacji jest różnie ceniana przez przedstawicieli nauki, życia gspdarczeg, plityków, rganizacji spłecznych i plitycznych. Nie pdlega jednak dyskusji, że bezpśrednie inwestycje zagraniczne stwarzają szanse skrócenia dystansu cywilizacyjneg krajów słab rzwiniętych, jaki dzieli je d krajów rzwiniętych. Prcesy plaryzacji uwidaczniające się w kncentracji prdukcji i dbrbytu w bszarach cechujących się wyskim pzimem rzwju dknuje się także w Eurpie. Prces ten pgłębia dystans w pzimie i tempie rzwju pszczególnych reginów eurpejskich. Prces ten zwiększa różnice pmiędzy eurpejskim centrum wzrstu gspdarczeg a jeg peryferiami, d których należą państwa Eurpy Śrdkwej i Wschdniej. (Makieta 2000). Craz wyraźniej zaznaczają się reginalne dysprprcje przestrzenneg zagspdarwania, które stawiają nwe wyzwania dla eurpejskiej plityki rzwju reginalneg. Zmniejszanie tempa narastania dysprprcji rzwju gspdarczeg reginów jest prcesem trudnym, wymagającym znaczneg wysiłku intelektualneg reginalistów i plityków, dużych nakładów finanswych zaintereswanych państw raz bgatych państw Unii Eurpejskiej. Znaczący wpływ na temp prcesu rzwju reginalneg mże mieć także glbalizacyjna działalnść gspdarcza, rzumiana jak wyższy, bardziej złżny i zaawanswany etap umiędzynardwienia działalnści gspdarczej. Prces glbalizacji uruchamia wiele krzystnych mechanizmów eknmicznych, ale także występują w nim zjawiska negatywne, szczególnie w reginach słabszych niskim ptencjale spłeczn-gspdarczym raz reginach restrukturyzujących gspdarkę i wprwadzających w nich nwe metdy zarządzania. W reginach będących w pczątkwym kresie przemian (kreślanym jak adaptacyjny). który bserwujemy becnie w Plsce, następuje wiele zdarzeń krzystnych dla gspdarki reginu np. zanikanie słabszych pdmitów gspdarczych, graniczanie przestarzałej prdukcji wielu zakładów przemysłwych, zmiana struktury przemysłu pprzez pjawianie się nwych pdmitów, szybki prces prywatyzacji. Obserwuje się również Sflt.t«GłASfOif.OSCI *

2 150 ZBIGNIEW MAKIELA narastanie wielu niekrzystnych, dtychczas nieznanych zjawisk, takich jak graniczanie miejsc pracy, bezrbcie szczególnie w grupie ludzi młdych, rzwarstwienie w pzimie dchdów ludnści, pgarszanie się pzimu życ ia dla dminującej części mieszkańców. Skutki prcesu glbalizacji w Eurpie Śrdkwej widczne są w zachdzących zmianach systemu gspdarwania, przechdzenia d gspdarki centralnie sterwanej d gspdarki rynkwej. Najkrzystniejsze warunki w tym prcesie mają reginy relatywnie nwczesnym zagspdarwaniu infrastrukturą techniczn-eknmiczną, dużym udziałem przemysłów "high tech", wysk wykwalifikwaną kadrą pracwników. Są t przeważnie reginy stłeczne, bszary metrplitarne raz bszary płżne wzdłuż eurpejskkh ciągów kmunikacyjnych i w sąsiedztwie bszaru UE. Reginy te już wcześniej wykazywały wyższą dynamikę rzwju gspdarczeg, a dbre zagspdarwanie infrastrukturą techmiczn-eknmiczną przyciąga becnie na ich bszar inwestycje zagraniczne, tam lkują swje zakłady prdukcyjne i usługwe, pwstają filie międzynardwych banków i innych firm tczenia biznesu. W prcesie tym prawie całkwicie pmijane są bszary charakteryzujące się dminacją tradycyjneg, mał knkurencyjneg przemysłu, większść bszarów rlniczych, a więc reginy znacznym zapóźnieniu cywilizacyjnym. W warunkach Plski transfrmacja gspdarcza spwdwała usunięcie zasadniczych barier plitycznych, utrudniających integrwanie się Plski z gspdarką eurpejską i światwą. Wyrazem teg jest szybki wzrst bezpśrednich inwestycji zagranicznych w Plsce. W 1995 rku z.ainwestwan niec pnad 2 mld USD, w 1996 r.-5,2 mld USD, zaś w 1997 r. - 6,6 mld USD. Łącznie d kńca 1997 r. zainwestwan w Plsce pnad 20 mld USD. Zmiany plityczne i gspdarcze Plski były pdstawwymi czynnikami pzwalającymi na włączenie naszeg kraju w gólny prces glbalizacji. Ilustracją zaryswanych prcesów jest krewanie filii krpracji transnardwej z byłych zakładów spżywczych w ramach działalnści "Bahlsen-Sweet" spółka z.. z siedzibą w Skawinie, należącej d krpracji pnadnardwej "Bahlsen" GmBH z siedzibą w Hanwerze i "Bigran" spółka z.. z siedzibą w Skawinie należącej d hldingu KORD GmBH und K.G. w Hamburgu. Napływ bceg kapitału d Plski w tym tak1e kapitału firm pnad nardwych "Bahlsen" i "KORD" związany jest z prcesem przemian zachdzących w kraju raz twrzeniu warunków inwestwania dla firm zagranicznych. Przekształcenia struktur przemys łu, szczególnie struktury własnściwej przemysłu był wyraźnym impulsem sprzyjającym prceswi przemian. Przykładem tych zmian jest przekształcenie w 1994 r. Skawińskich Zakładów Kncentratów Spżywczych w jednsbwą spółkę Skarbu Państwa,!;O umżliwił jej sprzedaż niemieckiej grupie kapitałwej "Bahlsen". Grupa ta z siedzibą zarządu w Hanwerze psiada dziesięć fabryk w Eurpie w tym dwie w Plsce, w Pznaniu (becna nazwa,,bahlsen- Snacks") i w Skawinie. P trzech latach funkcjnwania zakładów w Skawinie pd nazwą "Bahlsen" S.A., w 1997 r. pdzieln ją na dwie części "Bahlsen - Kncentraty Spżywcze" i "Lajknik Snacks" S.A. Pdział i utwrzenie ftrmy sistry "Lajknik - Snacks" S.A. pwdwane był (wg wersji zarządu firmy) celami rekiruny handlwej i kniecznści zwiększenia knkurencyjnści firmy. Pdział firmy na dwa niezależne pdmity mógł wynikać z krzyści ulg pdatkwych dla firm zagranicznych. Sfltt«GłASfOif.OSCI

3 Przekształcenia Skawińskich Zakładów Kncentratów Dla realizacji celu przyjęt lg firmy krakwskieg "Lajknika" na tle średniwiecznej tarczy rycerskiej w klrle czerwnym lub niebieskim, z napisem lajknik. Pnadt firma "Lajknik Snacks" S.A. d 1997r. z pwdów rynkwych, przyzwyczajeń klientów, nadal specjalizuje się w prdukcji i sprzedaży tylk pieczywa cukierniczeg, paluszków i ekstarkt kawy zbżwej "Inka". Klejny etap zmian t sprzedaż wydziału Ekstrakcji Kawy Zbżwej wraz ze znakiem firmwym "Inka". Sp rzedaż części kawwej zakładu, jak wynika z ficjalnej wersji, spwdwana była tym że zakłady Grupy Kapitałwej "Bahłsena" specjalizują się w prdukcji pieczywa cukierniczeg. Wydział Ekstrakcji Kawy Zbżwej sprzedan niemieckiemu hldingwi "KORD" GmBH und K.G. z siedzibą w Hamburgu, a firma "Bahlsen" w Skawinie zmien iła nazwę na "Bahlsen- Sweet" spółka z.. Na bazie Skawińskich Zakładów Kncentratów Sp2:ywczych pwstała nwa firma: Bigran" spółka z.., jak filia krpracji pnad nardwej, hldingu kawweg "KORD" GmBH und K. G. specjalizująceg się w prduktach typu instant, a szczególnie w prdukcji kawy naturalnej instant. Za największy sukces rynkwy hlding "KORD" uznaje nie tyle zakup wydziału ekstrakcji kawy zbżwej w Skawinie, c był pszerzeniem prdukcji kaw instant instant kawy zbżwej. Największym sukcesem hlding był przejęc ie wraz z kupnem zakładu w Skawinie rynków zbytu kawy zbżwej i pszerzenie dla swjej prdukcji w Eurpie Zachdniej, rynków zbytu dla kawy naturalnej bszar Plski i Eurpy Śrdkw-Wschdniej. Obecnie hlding jest właśc icielem sześciu zakładów prdukcyjnych, dwóch w Niemczech "Milkcaffe" i " Find Fds Internatinal" zajmujących się prdukcją cappucin, dwóch zakładów w Belgii "Edel" i w Anglii "CCI" zajmujących się prdukcją i knfekcjnwaniem kawy naturalnej instant. Pnadt jeden z zakładów w Niemczech "Creammilk" zajmuje się prdukcją mleka instant. (ryc. l). Zakład w Skawinie dgrywa ważną r lę w plityce pzyskiwania rynków wschdnich, jak rynków perspektywicznych, a zarazem strategicznych dla hldingu. O randze filii w Skawinie świadczy jej niezależnść decyzyjna Zakład prdukcji kawy instant typu "Inka" w Skawinie, ze względu na specyfikę rynku wschdnieg mże pdejmwać decyzje znaczeniu strategicznym. Pnadt hlding "KORD" GmBH jest właścicielem plantacji kawy naturalnej płżnych w Wenezueli, a zrzesznych w międzynardwej grupie,.accafeira". W strukturze rganizacyjnej hldingu strategiczne znaczenie dgrywa "centrum decyzyjne i rzwju" z siedzibą w Hamburgu. Organizacyjnie i decyzyjnie pdlegają mu wszystkie zakłady hldingu. Decyzje znaczeniu strategicznym, szczególnie w wyznaczaniu kierunków rzwju asrtymentu prdukcji i ekspansji terytrialnej. du.ych przedsię wzięć inwestycyjnych, pdejmwane są wyłącznie we wspmnianym centrum.,kord" GmBH und K. G. Natmiast bsługą lgistyczną i administracyjną zajmuje się Centrum Lgistyczn - Administracyjne,,DE Caffe" w Hamburgu, pdległe rganizacyjnie hldingwi. Żadna z firm należących d hldingu, z wyjątkiem firmy "Bigran", nic psiada uprawnień decyzyjnych. Wynika z teg że firma "Bigran" w Skawinie stanwi jeden z najważniejszych pdmitów hldingu. Ekspansja dużych firm niemieckich na teren Skawiny wywłuje skutki gspdarcze i spłeczne wynikające ze strategii kncernów pnadnardwych. Zmiany te cechują się Gt.ll UNIA EUROPEJSKA FUNDUSZ SPOLECZNY

4 152 ZBIGNIEW MAKIELA zróżnicwaną skalą i bezpśredni wpływają na przemiany struktury aglmeracji krakwskiej, zmieniają strukturę eknmiczną Skawiny. Zespół przemysłwy Skawiny stanwi więc jedn z gniw w glbalnej sieci krpracji transnardwej. Wchłnięty zstał przez prces glbalizacji w wyniku plityki przedsiębirstw zagranicznych, które traktują aglmerację krakwską jak ptencjalny bszar eksprtwej penetracji rynku plskieg i,.wrta" d rynków Eurpy Wschdniej. W mniejszym natmiast stpniu jak regin, bszar działalnści eksprtwej. Przejawem prcesu glbalizacji dla pdmitów gspdarczych Skawiny i aglmeracji krakwskiej są implikacje charakterze endgenicznym i egzgenicznym. Zmiany i skutki prcesu przekształceń Skawińskich Zakładów Kncentratów Spżywczych dla ludnści miasta i gspdarki Skawiny, uwidaczniają się negatywnymi skutkami. należy d nich restrukturyzacja zatrudnienia. która dprwadziła d wzrstu bezrbcia, kniecznści pszukiwania pracy dalek pza miejscem zamieszkania a także pgarszania się pzimu życia mieszkańców. Obserwuje się także wiele krzystnych skutków takich jak: pprawa knkurencyjnści pdmitów, wyraźny wzrst aktywnści gspdarczej, unwcześnienie prdukcji, wdrażanie nwczesnych technik zarządzania i nwych technlgii prdukcji. Wejście bceg kapitału na rynek aglmeracji krakwskiej wywłał wielrakie implikacje m. in. na pzimie nw pwstałych zagranicznych firm, a także implikacje na pzimie lkalnym i reginalnym, krajwym i międzynardwym. l. Implikacje na pzimie firmy: - wdrżenie nwczesneg systemu zarządzania SAP, - instalacja nwczesneg systemu łącznści satelitarnej, - uzyskanie znaku ISO 9001, - pnad 50% wzrst mcy prdukcyjnych (prdukcja pnad 5500 tn kawy zbż - wej instant), - pprawa pwtarzalnej jakści prdukcji, wdrażanie zaawanswanych technlgii prdukcji, - pprawa warunków pracy, pprawa efektywnści pracy, - pprawa wizerunku zewnętrzneg zakładu, - wzrst nakładów inwestycyjnych, - kształcenie pracwników, głównie kadry kierwniczej. 2. Implikacje na pzimie lkalnym i reginalnym: - zmniejszenie zatrudnienia kł 800 sób, - całkwita utylizacja dpadów, - pdatki dla samrządu lkalneg, - pwiązania kperacyjne z pdmitami na terenie aglmeracji i jej najbliższym tczeniu, - umacnianie rzwju rynku pprzez pszerzanie sektra prywatneg, 3. Implikacje na pzimie krajwym. - stymulwanie knkurencji na rynku wewnętrznym, m. in. "walka" knkurencyjna z zakładem prdukcji kawy zbżwej instant w Pznaniu dminację na rynku krajwym, stabilizwanie cen kawy zbżwej na rynku krajwym, stabilizwanie cen skupu zbóż na rynku krajwym, Sflt.t«GłA SfOif.OSCI

5 Przekształcenia Skawińskich Zakładów Kncentratów graniczanie współpracy z kperantami krajwymi na rzecz zagranicy, - rzluźnianie pwiązań gspdarczych z firmami krajwymi, - umiędzynardwienie gspdarki i przebudwa jej międzynardwych pwiązań, np. pprzez ścisłe związki kperacyjne z pdmitami z bszaru Unii Eurpejskiej, głównie z firmami kawwymi. - pszerzanie rynków zbytu kraje Eurpy Wschdniej Z punktu widzenia dłuższej perspektywy czasu zmiany te prwadzą d trwałej pprawy funkcjnwania firm przemysłwych a także gspdarki lkalnej i reginalnej. Literatura Dabrwski W., Zarządzanie prmcją bezpśrednich imvestycji zagranicznych. [w:] Bezpśrednie inwestycje zagraniczne w Plsce. Praca zbirwa pd red. Z. Olesińskieg. PWE. Warszawa. Kukliński A., Metrplia Warszawy wbec wyznań prcesów glbalizacji. [w:] Glbalizacja Plskich Metrplii. Pd red. A. Kukliński, J. Kłdziejski, T. Markwski. W. Dziemianwicz, Eurreg Warszawa. Makieta Z., lnfrastruklura transprtu Plski Płudniw Wschdniej na tle systemu transprtu Eurpy Śrdkwej. [w:] Działalnść człwieka i jeg śrdwisk, pd red. Z. Ził. Wydawnictw Naukwe Akademii Pedaggicznej w Krakwie. Kraków. Sfltt«GłASfOIM>SCI

6 a i c: " 2 c: :z z c: ". -!C m m c: el ;:!"' li; ;:..:2S> n ;. n ::r 0: (10 c: r:: ::c c:. ACCAFEIRA WENEZUELA Plantacje kawy + wstl(pne przetwrzenie NIEMCY Milkcaffe Zakład prdukcji cappucin FFI Find Fds Internatinal Zak ład prdukcji cappucin Crea mmilk Zakład prdukcji mleka instant HOLDING KORD GmBH und K.G. HAMBURG NIEMCY DE Caffe Centrum lgistyczn-administracyjne Hamburg EDEL BELGIA Zakład prdukcji kawy naturalnej instant Spólkl handlwe niezależne POLSKA Bigram sp. z.. Skawina Zakład prdukcji kawy zbżwej instant typu Inka Spółka niezależna decyzyjnie CCI ANGLIA laklad knfekcjnwania kawy naturalnej Ul ""' Sj c; z 3:: )> 7<: m!"" >