Założenia do nowelizacji ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie

Transkrypt

1 Załżenia d nwelizacji ustawy Praw szklnictwie wyższym raz ustawy stpniach naukwych i tytule naukwym raz stpniach i tytule w zakresie sztuki.

2 Załżenia d nwelizacji ustawy Praw szklnictwie wyższym raz ustawy stpniach naukwych i tytule naukwym raz stpniach i tytule w zakresie sztuki. I. Ptrzeby i cel uchwalenia zmian w ustawach 3 II. Aktualny stan stsunków spłecznych w nauce i szklnictwie wyższym 4 III. Aktualny stan prawny IV. Mżliwści pdjęcia alternatywnych śrdków.15 V. Pdmity na które będą ddziaływać prjektwane ustawy.. 15 VI. Przewidywane skutki finanswe VII. Prpzycje rzstrzygnięć i ich uzasadnienie Nwy mdel zarządzania szklnictwem wyższym Mdel kariery naukwej Studia i studenci VIII. Przepisy przejściwe i dstswujące 49 IX. Przepisy upważniające X. Termin wejścia w życie..54 XI. Ocena przewidywanych skutków (ksztów i krzyści) spłeczngspdarczych regulacji

3 I. Ptrzeby i cel uchwalenia zmian w ustawach Obecny system szklnictwa wyższeg w Plsce jest niewystarczając knkurencyjny na eurpejskim rynku edukacyjnym. W bliczu zbliżająceg się głębkieg niżu demgraficzneg raz refrm, które przeprwadzane są we wszystkich krajach Unii Eurpejskiej niezbędne jest wprwadzenie zmian legislacyjnych, które dprwadzą d teg, aby nauka plska pdbnie jak zasilane nią szklnictw wyższe mgły lepiej knkurwać ze światem, a dla studentów i ucznych spza Plski plskie śrdwisk akademickie stał się bardziej atrakcyjne. Refrma szklnictwa wyższeg dpwiadająca wyzwanim cywilizacyjnym i gólnświatwym trendm jest dla Plski wyzwaniem charakterze strategicznym, pzwalającym na wprwadzenie d naszeg systemu najlepszych rzwiązań instytucjnalnych, prawnych i rganizacyjnych sprawdznych w krajach najwyższym pzimie rzwju spłeczngspdarczeg. Dknanie prjektwanych zmian systemwych pwinn zapewnić plskim studentm wyskiej jakści kształcenie, plskim ucznym przyniesie szansę uczestnictwa w największych międzynardwych przedsięwzięciach badawczych, a plskim uczelnim stwrzy perspektywy systematyczneg rzwju i stałeg zwiększania ptencjału badawcz-dydaktyczneg. Jednym z kluczwych śrdków służących siągnięciu wyżej wymieninych celów jest stwrzenie mechanizmów bardziej racjnalneg finanswania szklnictwa wyższeg parteg na siągniętych efektach pracy naukwej i dydaktycznej. Służyć temu ma zmiana spsbu finanswania uczelni tak, aby craz większa liczba funduszy rzdyspnwywana była w drdze knkursów, a zakres finanswania z budżetu państwa zależał dcelw d jakści uczelni. Prpnwane rzwiązania dtyczące zarówn systemu zarządzania szkłami wyższymi, mdelu kariery akademickiej raz praw i bwiązków studentów służyć mają też zmianie mdelu kształcenia i ukierunkwaniu g na lepsze przygtwanie abslwentów, którzy psiadać będą nie tylk najnwszą, uniwersalną wiedzę, ale także umiejętnści zgdne z wyzwaniami cywilizacyjnymi XXI wieku i ptrzebami wynikającymi z rzwju gspdarczeg Plski. Przedstawine prpzycje w systemie zarządzania uczelniami zmierzają przede wszystkim d zwiększenia autnmii szkół wyższych w zakresie prwadzenia dydaktyki. Wszystkie uczelnie zstaną uwlnine d skmplikwanych centralnych prcedur administracyjnych, natmiast najlepsze trzymają pełną swbdę w zakresie twrzenia autrskich, innwacyjnych i interdyscyplinarnych kierunków studiów. Prmcji najlepszych służyć będzie również silniejsze pwiązanie finanswania z efektami działalnści dydaktycznej i naukwej. Wyłnine zstaną KNOW-y Krajwe Naukwe Ośrdki Widące. Będzie t pierwszy krk w kierunku stwrzenia w Plsce uczelni flagwych wyróżniających się jakścią badań naukwych i dydaktyki w skali Eurpy. Prirytetw będą również jednak traktwane te uczelnie, które pprzez integrację z reginalnym rynkiem pracy, śrdwiskiem gspdarczym raz tczeniem spłecznym realizwać będą zadania naukw-badawcze specyficzne dla reginu. Jednym z instrumentów, który pzwli na bardziej dynamiczną współpracę uczelni z tczeniem spłeczn-gspdarczym będzie wprwadzenie mżliwści pwłania rektra w drdze twarteg knkursu raz zwiększenie jeg kmpetencji i zakresu dpwiedzialnści. Drugim elementem refrmy jest kariera naukwa. Struktura wiekwa raz spsób awansu w Plsce znacząc dbiegają d standardów światwych. Stan ten nie znajduje uzasadnienia w siągnięciach naukwych takich jak publikacje w międzynardwych pismach recenzwanych, ilść i jakść cytwań, patenty, granty z instytucji zagranicznych: niski pzim pwyższych 3

4 wskaźników nie dzwierciedla plskieg ptencjału naukweg. Punktem zwrtnym mgą kazać się prpnwane mechanizmy mające na celu pdniesienie pzimu dktratów, uprszczenie prcedury habilitacyjnej, rzliczanie pracwników naukwych i naukw-dydaktycznych z realnych siągnięć naukwych raz twarcie uczelni na wybitnych naukwców z zagranicy. Filarem refrmy są również rzwiązania dtyczące studentów. Mają ne na celu zniesienie barier, szczególnie dla studentów pchdzących z rdzin mniej zamżnych, pprzez stwrzenie nwczesneg systemu stypendialneg, zwiększenie śrdków na pmc materialną, uprszczenie prcedur i ułatwienia w systemie pręczeń w zakresie przyznawania kredytów studenckich. Ochrnę praw studenta zapewni wprwadzenie bwiązku umów zawieranych pmiędzy studentem a uczelnią. Z drugiej strny specjalne granty i nagrdy dla najlepszych studentów i dktrantów mają na celu stwrzenie w plskich śrdkach ptymalnych warunków dla rzwju wybitnych młdych naukwców. Efektywne mechanizmy łączące uczelnie z rynkiem pracy pdnisą z klei pzim przygtwania abslwentów d ptrzeb pracdawców. Załżenia te są efektem knsultacji spłecznych rzpczętych dnia r. w Kancelarii Premiera RP przedstawieniem Prjektu załżeń. W kntekście przyjęteg przez rząd w grudniu 2008 r. pakietu pięciu ustaw refrmujących naukę prpnwane rzwiązania są niezbędnym krkiem dla zapewnienia spójnści systemu szklnictwa wyższeg z systemem nauki. Prpnwane zmiany służyć będą zrealizwaniu celów strategicznych kreślnych w przyjętym przez Rząd dkumencie Plska Wyzwania rzwjwe. Ddatkw ważne jest, aby najlepsze plskie uczelnie siągnęły miejsce w pierwszej dwudziestce w rankingach eurpejskich d 2020 rku, a także, aby, w perspektywie krótkterminwej, w kresie najbliższych 5 lat nastąpił zwiększenie liczby studentów z zagranicy studiujących w RP 200% II. Aktualny stan stsunków spłecznych w nauce i szklnictwie wyższym Szklnictw wyższe w Plsce jest jednym z najbardziej dynamicznie rzwijających się bszarów życia spłeczneg. W ciągu dwudziestu statnich lat przeszł gwałtwne ilściwe raz instytucjnalne przemiany. Liczba studentów wzrsła czterkrtnie, umżliwin pwstanie niepublicznych szkół wyższych, a także wprwadzn niepubliczne frmy kształcenia. Obecnie w Plsce w 457 uczelniach, 131 publicznych i 326 niepublicznych, kształci się prawie 2 miliny studentów, c daje Plsce jeden z najwyższych na świecie wskaźników sklaryzacji raz największą liczbę instytucji szklnictwa wyższeg w Eurpie. Plskie szklnictw wyższe jest finanswane dpwiedni d zamżnści kraju. Jednym ze wskaźników ilustrujących plitykę rządu jest część nardweg bgactwa, jaką przeznacza się rcznie na szklnictw wyższe. W przypadku Plski jest t 1.6% prduktu krajweg brutt 1, c nieznacznie przekracza średnią dla krajów eurpejskich (1.5% PKB). Ptwierdza t również analiza wyskści wydatków przeznaczanych na szklnictw wyższe relatywnie d PKB na jedneg mieszkańca. 1 W statystkach OECD wydatki na naukę i szklnictw wyższe ujęte są w jedną kategrie. Pdbna klasyfikacja stswana jest wydawanym przez GUS infrmatrze Szkły Wyższe i ich finanse. 4

5 Rczne wydatki na instytucje edukacyjne na jedneg studenta w stsunku d PKB na mieszkańca (2005) Australia 43 Czechy 33 Niemcy 41 Grecja 24 Hlandia 40 Japnia 41 Plska 41 Słwacja 36 Szwecja 49 Węgry 37 Wielka Brytania 43 OECD średnia 40 EU19 średnia 38 Źródł: Educatin at a Glance, 2008 Wydatki przeznaczane w Plsce na szklnictw wyższe są relatywnie wyższe d wydatków spłeczeństw innych rzwijających się krajów naszeg reginu, takich jak Czechy, Węgry raz Słwacja, i są prównywalne z Niemcami i Japnią. Należy pdkreślić, że Plska dntwuje dynamiczny wzrst tych nakładów w statnich latach. W stsunku d 2000 rku PKB per capita przeznaczany na naukę i szklnictw wyższe zwiększył się k. 39% pdczas gdy kraje OECD zantwały średni wzrst zaledwie k. 11% (OECD 208:224). Krzeni prblemu związaneg z wyskścią i mechanizmami finanswania należy szukać w pprzednim systemie ustrjwym, w którym z pwdów idelgicznych nie inwestwan w długfalwy rzwój szklnictwa wyższeg, dający gwarancję wyskiej jakści kształcenia, innwacyjnści i knkurencyjnści. Zwłaszcza pd względem infrastruktury badawczej plskie szklnictw wyższe u prgu transfrmacji ustrjwej znajdwał się katastrfalnym stanie. Pczątek kresu transfrmacji nie mógł radykalnie zmienić tej sytuacji, bwiem budżet państwa musiał w pierwszej klejnści łagdzić spłeczne kszty przemian systemwych. W klejnych latach następwał wzrst tych nakładów; twarzyszyły temu relatywnie wyskie nakłady na cele inwestycyjne. W statystykach prwadznych przez OECD Plska należy d liderów pd względem prinwestycyjnej struktury wydatków, przeznaczając kł 12% budżetu szklnictwa wyższeg na inwestycje (capital investment). Utrzymywanie teg trendu pwinn pzstać isttnym prirytetem dla plskieg szklnictwa wyższeg (OECD 2008: 296). W tym aspekcie trzeba pdkreślić, że d kilku lat utrzymuje się wyski pzim finanswania infrastruktury dydaktycznej i badawczej. Według danych GUS, w 2007 rku wydan na ten cel 2 mld złtych, pięcikrtnie więcej niż w 1990 rku. Oznacza t, że część uczelni psiada już, alb jest w trakcie zaawanswanych zmian jakściwych, mdernizwania infrastruktury badawczej raz dydaktycznej. Spłeczeństw plskie ma praw czekiwać, że zmiany w szklnictwie wyższym wywłają efekt kuli śnieżnej i będą silnie ddziaływać na wzrst kapitału intelektualneg i rzwój gspdarki. Na kniec wart wspmnieć pewnym paradksie systemwym. Szkły wyższe w Plsce trzymują finanswanie na działalnść dydaktyczną wedle algrytmu nie uwzględniająceg kryterium efektów kształcenia, natmiast mcn parteg na cenie działalnści badawczej (na cenie parametrycznej jednstek). Z drugiej strny, szkły wyższe szczególnie w aspekcie 5

6 międzynardwym rzliczane są z efektów prwadznych badań, które stanwią pdstawę budwania prestiżu zewnętrzneg uczelni. Bm edukacyjny jest niewątpliwym sukcesem plskiej transfrmacji, ale plskie szklnictw wyższe, aby w pełni się rzwijać, musi sprstać wyzwanim związanym z niżem demgraficznym, słabym umiędzynardwieniem, wadliwą strukturą kształcenia, skmplikwaną ścieżką kariery naukwej, tradycyjnym zarządzaniem w publicznych uczelniach raz brakiem pwiązania ze śrdwiskiem zewnętrznym. Zbliżający się niż demgraficzny zagraża egzystencji wielu plskich uczelni Pierwsze wyzwanie, jakie w najbliższych latach stanie przed szklnictwem wyższym wynika ze zmian demgraficznych w plskim spłeczeństwie. W kresie najbliższych kilkunastu (dwunastu-trzynastu) lat nastąpi znaczny spadek ppulacji ludnści w wieku lat. Oznacza t, że jeżeli na niezmieninym pzimie zstanie utrzymany udział maturzystów ubiegających się przyjęcie na studia t liczba kandydatów na studia będzie systematycznie spadać nawet 30% becnie ntwanej liczby kandydatów. Liczba kandydatów na studia Wariant pesymistyczny Wariant ptymistyczny Przedstawiając knsekwencje niżu demgraficzneg wystarczy wskazać, iż w 2008 r. tylk publiczne uczelnie przyjęły w 2008 rku na pierwszy rk studiów dziennych kł 200 tysięcy studentów, natmiast w 2021 rku wszystkich maturzystów będzie kł 275 tysięcy. Nie ma zatem wątpliwści, że nadchdzący niż demgraficzny będzie grmnym wyzwaniem dla całeg systemu szklnictwa wyższeg w Plsce. W szczególnie trudnej sytuacji znajdą się szkły niepubliczne, które finansw są silnie uzależnine d prwadznej dydaktyki. W tym kntekście ddatkwym niekrzystnym czynnikiem jest struktura niepublicznych szkół wyższych, wśród których pnad płwa t szkły kształcące mniej niż tysiąc studentów. Będą ne szczególnie narażne na wahania demgraficzne. 6

7 Liczba Studentów < > Liczba Uczelni Publicznych Liczba Uczelni Niepublicznych Umiędzynardwienie szkół wyższych Szklnictw wyższe ma charakter glbalny, czeg wyrazem jest internacjnalizacja prcesu kształcenia raz wzrst mbilnści studentów raz pracwników akademickich. Umiędzynardwienie sfery szklnictwa wyższeg widać w spsób szczególny w gwałtwnie wzrastającej liczbie studentów studiujących pza krajem sweg pchdzenia. Według statystyk OECD w 1975 rku był t zaledwie 0.6 milina pdczas gdy w 2008 rku liczba ta zwiększyła się niemal pięcikrtnie i przekrczyła 3 miliny. Kształcenie studentów zagranicznych stał się dchdwą działalnścią, która w skali gólnświatwej zstała zdminwana przez kilka krajów. Pnad płwa zagranicznych studentów kształci się w pięciu głównych państwach: USA (20%), UK (11.3%), Niemcy (8.9%), Francja (8.5%), Australia(6.1%). Udział studentów zagraniczych w ppulacji studentów wybranych krajów eurpejskich w 2006 rku 45,00 42,20 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 17,90 19,20 15,50 15,00 11,20 11,40 12,10 8,40 9,60 9,80 10,00 6,10 6,30 6,70 4,50 4,60 5,00 2,40 2,50 2,90 2,90 3,30 0,50 0,80 0,90 0,00 Plska Turcja Słwacja Włchy Grecja Finlandia Hiszpania Węgry Islandia Prtugalia Hlandia Czechy Nrwegia Dania OECD średnia Szwecja Francja Niemcy Belgia Austria Wielka Brytania Szwajcaria Luksemburg Na tym tle Plska prezentuje się bardz słab z 13,7 tysiącami bckrajwców na uczelniach, c stanwi zaledwie 0,43% gółu studentów zagranicznych na świecie. Dbrym wskaźnikiem 7

8 mierzącym stpień umiędzynardwienia szklnictwa wyższeg daneg kraju jest relacja liczby bckrajwców d całej ppulacji studentów, która w Plsce wynsi 0,5%. Dla prównania wart nadmienić, że na Węgrzech ten wskaźnik wynsi 3,3%, w Czechach 6,3%, na Słwacji 0,9%, a średnia krajów OECD t 9,6%. Wart jednak zauważyć, że pd względem liczby bckrajwców plskie szklnictw wyższe zmienia się pzytywnie i według wskaźników OECD ich liczba pwli, ale systematycznie rśnie. Nie zmienia t jednak faktu, że ferta dydaktyczna plskich uczelni pzstaje mał atrakcyjna dla studentów z zagranicy. Liczba plskich studentów, którzy wyjechali na stypendium Erasmusa Liczba zagranicznych studentów, którzy przyjechali na stypendium Erasmusa d Plski 1998/ / / / / / / / / / Prces internacjnalizacji szklnictwa wyższeg będzie nabierał tempa, a według wszelkich prgnz liczba studentów kształcnych pza krajem sweg pchdzenia będzie systematycznie rsła. Jest t grmna szansa, która pza niewątpliwie silnym walrem edukacyjnym, spłecznym raz kulturwym przynsi wymierne krzyści eknmiczne dla uczelni raz budżetu stając się dla wielu krajów isttnym sektrem gspdarki. Prezentuje t tabela, w której szacwan dchdy, jakie uzyskują pszczególne państwa z tytułu kształcenia studentów zagranicznych bazując na średniej wyskści czesneg pbieraneg w danym kraju d zagranicznych studentów. Liczba studentów zagranicznych Średnia wyskść czesneg w USD (PPP) Ilczyn liczby zagranicznych studentów i średnieg czesneg (w USD) Australia Nwa Zelandia UK USA Hiszpania Japnia Austria Kanada

9 Włchy W Eurpie miarą umiędzynardwienia jest bilans studentów przyjeżdżających raz wyjeżdżających w ramach eurpejskieg prgramu mbilnści studentów i nauczycieli akademickich Erasmus. Ze statystyk pdawanych przez Kmisję Eurpejską wynika, że w rku akademickim 2006/2007 d Plski przyjechał 3730 studentów, pdczas gdy w tym samym czasie plskich studentów wyjechał studiwać za granicę. Innymi słwy, na miejsce 1 studenta zagraniczneg, przybywająceg d Plski w ramach Erasmusa, przypadł aż 3 plskich studentów wyjeżdżających za granicę. Nie mże więc dziwić, że wśród stu uczelni eurpejskich przyjmujących największą liczbę studentów w ramach prgramów Erasmus (w rku akademickim 2006/2007) są tylk dwie plskie uczelnie i znajdują się ne zresztą na bardz dległych pzycjach: Uniwersytet Jagiellński (84) raz Uniwersytet Warszawski (99). Jak pkazuje tabela pniżej liczba studentów przyjeżdżających d Plski w ramach prgramu Erasmus wprawdzie rśnie, ale stsunkw wln. Struktura kierunków kształcenia Plski bm edukacyjny był wywłany twarciem rynku dla niepubliczneg szklnictwa wyższeg na pczątku lat 90. W pierwszej klejnści, zarówn w szkłach publicznych, jak i niepublicznych, rzwijan kierunki, które nie wymagały inwestycji infrastrukturalnych, labratriów raz specjalistyczneg sprzętu, a przede wszystkim te, na które był ppyt wśród kandydatów. Obecnie w Plsce studenci kształcą się na pnad 200 kierunkach, w tym unikatwych raz makrkierunkach. Najwięcej studentów studiuje na kierunkach eknmicznych raz administracyjnych 23%, spłecznych 13.9%, pedaggicznych 12%, humanistycznych 8.8%, inżynieryjn-technicznych 6.8%, medycznych 5.8%, infrmatycznych 4.9%, usług dla ludnści 3.7%, prawnych 3.1% raz chrny śrdwiska 1.4% (kategria pzstałe kierunki t 16.4%). Gwałtwny rzwój szklnictwa wyższeg spwdwał, że frmalny dkument ptwierdzający wykształcenie na pzimie wyższym stał się warunkiem kniecznym, chć niewystarczającym d siągnięcia sukcesu na rynku pracy. Efektem teg zjawiska stała się nieprprcjnalnie szerka rzbudwa segmentu kierunków humanistycznych raz spłecznych, które zasadnicz uznawane są za mniej pracchłnne i absrbujące dla studentów. Zła struktura kształcenia bniża wartść ddaną kształcenia na pzimie wyższym w Plsce. Mierzna w zarbkach abslwentów szkół wyższych w relacji d średniej płacy na rynku pracy należy d jednej z najniższych w Eurpie. Wyższe wykształcenie zwiększa średni zarbki 28% w Plsce, pdczas gdy w USA 76.8%, Prtugalii 68.8% czy we Francji 64.6%. Struktura kształcenia nie dpwiada czekiwanim pracdawców, według przeprwadznych ekspertyz plscy pracdawcy ptrzebują przede wszystkim inżynierów raz infrmatyków, c nie ma dzwierciedlenia w kierunkach kształcenia. W przypadku kierunków technicznych w 2013 rku w przemyśle mże zabraknąć nawet 46,8 tys. inżynierów, a w usługach niedbór ten mże wynieść pnad 22 tysiące. Obecna struktura kształcenia nie jest w stanie sprstać tym czekiwanim. 9

10 Skmplikwana ścieżka kariery naukwej Siłą napędwą rzwju nauki i szklnictwa wyższeg są sami naukwcy. W plskim szklnictwie wyższym zatrudninych jest w sumie 170 tys. pracwników 2, z czeg 100 tys. stanwią nauczyciele akademiccy, pracujący głównie w szkłach publicznych (84 tys.), a tylk w niewielkim stpniu w instytucjach niepublicznych (16 tys.). W ciągu statnich 20 lat w Plsce trzykrtnie wzrsła liczba brninych dktratów, liczba ta nie miała jednak wpływu na wzrst pracwników naukwych ze stpniem dktra habilitwaneg uprawninych m.in. d prwadzenia samdzielnych badań naukwych raz pełnienia funkcji prmtrskich. Przedstawine pniżej dane pkazują, ze rzwój naukwy plskich ucznych w pewnym mmencie ulega spwlnieniu, alb nawet zatrzymaniu. Etapem krytycznym jest uzyskanie stpnia dktra habilitwaneg, c ilustruje wykres przestawiających liczbę przyznawanych stpni naukwych Liczba stpni naukwych przyznanych w latach stpień dktra stpień dktra hab Knsekwencją teg spwlnienia jest niekrzystna z punktu widzenia rzwju nauki struktura wiekwa plskich ucznych. Pracwnicy uzyskują samdzielnść w bardz późnym wieku. C więcej, bserwwany jest trend starzenia się sób siągających klejne szczeble kariery naukwej, c szczególnie dtyczy stpnia dktra habilitwaneg. Według danych OPI aż 64% sób uzyskuje 2 Przez pracwników będziemy rzumieli liczbę przeliczeniwych etatów. 10

11 stpień dktra habilitwaneg p ukńczeniu 45 rku życia. Deficyt napływu młdej kadry akademickiej jest szczególnie widczny w zestawieniu ze wzrastającą liczbą studentów w ciągu statnich dwudziestu lat. Tabela pniżej przedstawia skale teg deficytu rk Liczba Liczba dktrów Liczba prfesrów dktrów habilitwanych tytularnych Liczba studentów Tradycyjne zarządzanie uczelniami Plskie uczelnie są zarządzane tradycyjnie, w spsób demkratyczny (elekcyjny), c pwduje, że zarządzanie uczelnią z natury rzeczy ma charakter zachwawczy i jest wypadkwą niestabilnych kmprmisów pmiędzy różnymi, np. wydziałwymi śrdwiskami i grupami interesu. Zarządzanie w sektrze szklnictwa wyższeg jest raczej przestarzałe i świadczy, iż brak jest ustalania celów, wybierania prirytetów, twrzenia zachęt lub weryfikacji realizacji ustalnych celów. Najważniejsze stanwiska na uczelniach (rektrzy, prrektrzy, dziekani) bejmwane są przez sby z największym drbkiem naukwym lub bsadzane przez grupy interesów 3. Tradycyjne zarządzanie klegialne i mdel elekcyjny becnie dminują w większści krajów dawneg blku wschdnieg (Litwa, Czechy, Węgry, Łtwa, Plska, Słwacja i Słwenia), gdzie uniwersytety degrały szczególną plityczną rlę w kresie walki z kmunizmem, pdczas gdy w krajach Eurpy Zachdniej (Dania, Austria, UK, Szwecja, Hlandia czy Irlandia) gdzie kntekst plityczny jest inny wprwadzn mdele bardziej menadżerskie. Tradycyjny mdel zarządzania szkłą wyższą sprawdzał się dbrze w warunkach statyczneg państwa piekuńczeg, ale pwlne wycfywanie się z mdelu państwa piekuńczeg dprwadził d stpniweg wprwadzenia 3 Bank Światwy Szklnictw wyższe w Plsce. Warszawa, s

12 mechanizmów rynkwych d sfery szklnictwa wyższeg. Świat, w którym przyszł działać współczesnym uczelnim, stał się zmienny i nieprzewidywalny. Twarzyszyła temu kmercjalizacja wiedzy i ekspansja pdmitów kmercyjnych (firm badawczych raz knsultingwych) sprzyjająca wzrstwi knkurencji w tym bszarze. Wprawdzie instytucje akademickie już dawn utraciły mnpl na twrzenie i rzpwszechnianie wiedzy, ale w gspdarce partej na wiedzy ekspansja pdmitów fr-prfit zmusza je d przyjęcia bardziej menadżerskieg mdelu zarządzania pdejmwania dważniejszych działań, ryzykwania i eksperymentwania. Zarządzenie szklnictwem wyższym w XXI wieku wymaga płączenia misji akademickiej ze zdlnścią zarządzania, a nie zastępwaniem jedneg elementu drugim 4. Dstrzegalny jest także brak tradycji prównywania cen jakści pracy naukwej i dydaktycznej uczelni raz pwiązania efektów działania z finanswaniem uczelni publicznych. Plskie szklnictw wyższe jest słab przygtwane d funkcjnwania w warunkach rynkwych. Uczelnie stją przed kniecznścią wybru pmiędzy tradycyjnymi a nwczesnymi mechanizmami funkcjnwania i wzrami zarządzania. Nie jest t wybór prsty, bwiem w szkłach wyższych, a szczególnie w uniwersytetach histria dgrywa znaczącą rlę i trudn refrmwać strukturę raz spsób funkcjnwania instytucji akademickich w derwaniu d ich wielwiekwej tradycji. W Eurpie Zachdniej nawet uczelnie najbgatszej tradycji ptrafiły jednak radykalnie zmienić mdel zarządzania tak, aby utrzymać człwą pzycję w świecie nauki. Wystarczy przywłać tu przykłady uniwersytetów w Cambridge czy Oxfrdzie, które zdłały zaadptwać zmiany zachdzących w spłeczeństwie również w swim systemie zarządzania. Zmiany w zarządzaniu publicznymi szkłami wyższymi są w plskich warunkach niezmiernie trudne; niemal wszystkie raprty międzynardwych rganizacji takich jak OECD czy Bank Światwy dknujących cyklicznych ewaluacji plskieg szklnictwa wyższeg pdkreślają jednak kniecznść mdernizacji ustrju uczelni, który w becnej frmie nie sprzyja budwaniu ich silnej pzycji międzynardwej. Słabe pwiązanie z tczeniem zewnętrznym Plskie uczelnie, szczególnie publiczne, charakteryzuje słaby związek z tczeniem spłeczn-gspdarczym. Plska tradycja akademicka raz bwiązujące rzwiązania prawnfinanswe, sprzyjają twrzeniu się wyalienwanej ze śrdwiska zewnętrzneg kultury akademickiej, której symblem stała się wieża z kści słniwej. W większści uczelnie plskie nie kncentrują uwagi na ptrzebach przedsiębirstw stsujących zaawanswane technlgie ani też na ptrzebach spłeczeństwa. Brakuje również pwiązań (np. kntraktów lub wspólnych badań, wymiany persnelu, wymiany patentów, udzielania licencji na technlgie, zakupu/współużytkwania sprzętu) między uczelniami a śrdwiskiem bizneswym raz sektrami przemysłu 5. Słabe pwiązanie z tczeniem zewnętrznym przejawia się na dwóch zasadniczych pzimach plityki rządwej raz plityki uczelni. Raprty rganizacji międzynardwych wskazują na ptrzebne zbliżenie uczelni d spłeczeństwa, na budwanie silniejszych relacji między 4 OECD Educatin plicy analysis. Paryż, s Bank Światwy Szklnictw wyższe w Plsce, s

13 szkłami wyższymi a tczeniem spłeczn-gspdarczym. Szkły wyższe, nawet te wspaniałej tradycji, nie mgą działać w spłecznej izlacji. Jednak plski system szklnictwa wyższeg, w dużej mierze funkcjnując w tej izlacji jest ukierunkwany głównie na kształcenie teretyczne, nie zawsze adekwatne d ptrzeb praktyki, szczególnie w zakresie treści prgramów nauczania. Wynika t z braku elastycznści twrzenia ferty kształcenia, która jest pchdną stsunków pracy i niemżnści przepływu pracwników miedzy uczelniami, a także uczelniami i innymi rganizacjami sektra publiczneg, prywatneg raz pzarządweg. W Plsce nadmiernie rzbudwana jest ferta studiów pedaggicznych (15% studentów), eknmiczn-administracyjnych (25.9%) raz spłecznych (15%), natmiast dstrzegalny jest deficyt młdzieży kształcącej się na kierunkach technicznych, przyrdniczych i w naukach ścisłych. Niedstswanie ferty kształcenia d ptrzeb ryku pracy pwduje, że twrzy się zjawisk (vereducatin) zatrudniania abslwentów szkół wyższych znacznie pniżej psiadanych przez nich kwalifikacji, c zasadnicz pdważa sens kształcenia. Prblemem jest też rzwijanie tradycyjnych kierunków studiów słab pwiązanych ze współczesnymi kierunkami rzwju nwczesnej nauki. Uczelnie samistnie w niewystarczającym stpniu realizują pstulat twrzenia bliższych relacji z tczeniem zewnętrznym. Prblemy znajdują się w trzech zasadniczych aspektach (a) instytucjnalnym, (b) twrzenia prgramów nauczania raz (c) ferty badawczej raz eksperckiej. W sferze instytucjnalnej mżna zabserwwać słabą współpracę uczelni raz śrdwiska pracdawców z sektra publiczneg, kmercyjneg raz pzarządweg. Władze akademickie z dużą dzą nieufnści pdchdzą d przedstawicieli świata gspdarczeg raz władz lkalnych, a zewnętrzni interesariusze nie mają rganizacyjnej frmuły współuczestnictwa (nawet w zakresie piniwania) w prcesie strategiczneg zarządzania uczelnią. Wprawdzie istnieje szereg dbrych przykładów współpracy pjedynczych uczelni z tczeniem zewnętrznym, ale w bwiązującym prawie trudn jest znaleźć dpwiednie ramy instytucjnalne dla usystematyzwania tej współpracy. RaprtyOECD czy Banku Światweg wskazują jednznacznie na ptrzebę zwiększenia udziału reprezentantów przedsiębirców, rganizacji sektra publiczneg, rganizacji nn-prfit w ciałach zajmujących się strategicznym zarządzaniem w instytucjach szklnictwa wyższeg, a zwłaszcza wprwadzenie knwentów we wszystkich publicznych szkłach wyższych i nadanie im bardziej decyzyjneg charakteru. Ogólnie w Plsce brakuje kncepcji uczestnictwa zaintereswanych strn, tj. uczelni, spłecznści lkalnych raz śrdwiska biznesu, w zarządzaniu instytucjami szklnictwa wyższeg 6. Oferta dydaktyczna większści plskich uczelni ma charakter pdażwy, jest nieelastyczna raz rzadk pdlega wewnętrznej ewaluacji pd względem efektów kształcenia. W wymiarze badawczym plskie uczelnie stwrzyły słabe mechanizmy instytucjnalne pzyskiwania funduszy (kntraktów) na badania i ekspertyzy d pdmitów zewnętrznych, zwłaszcza kmercyjnych. OECD wskazuje na kniecznść większeg zaangażwania pracdawców, zarówn publicznych jak i niepublicznych w twrzeniu i cenie prgramów nauczania na pzimie uczelni. Struktura uczelni jest silnie rzdrbnina dyscyplinarnie, przez c uczelnie są w stanie tylk w niewielkim stpniu dpwiadać na ptrzeby tczenia zewnętrzneg. Organizacja publicznych uczelni pwduje, że nie są ne w stanie zaferwać wiedzy aplikacyjnej raz świadczyć usługi 6 Ibidem. 13

14 i dstswać je d ptrzeb pdmitów gspdarczych. Natmiast równlegle funkcjnuje dbrze rzwinięta sfera usług badawczych i eksperckich znajdująca się pza murami uczelni, zwłaszcza uczelni publicznych. Efekt słabeg pwiązania uczelni z tczeniem zewnętrznym ma bardz wymierne knsekwencje w sferze badań naukwych. Plskie zespły badawcze w spsób bardz niewielki krzystają z funduszy unijnych przeznaczanych na bszar B+R (badania i rzwój), które są dystrybuwane w prcedurze knkurswej. Brak współpracy pmiędzy szkłami wyższymi a światem gspdarczym utrudnia pzyskiwanie funduszy na prwadzenie badań. Taki stan rzeczy spycha plską naukę i szklnictw wyższe na eurpejski margines. Niepkjący jest fakt, że plscy badacze zdbywają w UE najmniej śrdków w przeliczeniu na pzim PKB, czeg dwdem jest nieskutecznść działań plskich zespłów badawczych w 6. Prgramie Ramwym (lata ). Prgram Ramwy piera się na zasadzie slidarnej kntrybucji d wspólneg funduszu, z któreg mgą krzystać badacze ubiegając się fundusze w drdze tartych międzynardwych knkursów. Plska dzyskała zaledwie 53,6% swjeg wkładu d 6PR, c stanwi najniższy wskaźnik w Eurpie. Dla prównania, w przypadku Czech był t 75%, Węgier 96%, a Słwenii 155%. Jest t zjawisk szczególnie niepkjące, bwiem wielkść śrdków przeznacznych na badania będzie się systematycznie zwiększała w klejnych perspektywach finanswych UE ksztem malejącej puli funduszy strukturalnych. Jeżeli plskie zespły badawcze nie będą skuteczniej knkurwać śrdki w ramach Prgramów Ramwych, wówczas istnieje pważna bawa, że plska nauka zstanie zepchnięta na zupełny margines. III. Aktualny stan prawny Zagadnienia wymagające zmian becnie regulwane są następującymi aktami prawa pwszechnie bwiązująceg: 1. Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Praw szklnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, pz. 1365, z późn. zm.), 2. Ustawa z dnia 14 marca 2003 r. stpniach naukwych i tytule naukwym raz stpniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65, pz. 595, z późn. zm.), 3. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 16 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegółwych warunków i trybu przyznawania raz wypłacania stypendium ministra za siągnięcia w nauce raz stypendium ministra za wybitne siągnięcia sprtwe (Dz.U. Nr 153, pz. 1093), 4. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 19 grudnia 2008 r. w sprawie rdzajów tytułów zawdwych nadawanych abslwentm studiów i wzrów dyplmów raz świadectw wydawanych przez uczelnie (Dz. U. Nr 11, pz. 61, z późn. zm.), 5. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie studiów dktranckich prwadznych przez jednstki rganizacyjne uczelni (Dz. U. z 2007 r. Nr 1, pz. 3), 6. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 2 listpada 2006 r. w sprawie dkumentacji przebiegu studiów (Dz. U. Nr 224, pz. 1634), 7. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 3 października 2006 r. w sprawie warunków i trybu przenszenia siągnięć studenta (Dz. U. Nr 187, pz. 1385), 8. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 8 czerwca 2006 r. w sprawie warunków, jakim muszą dpwiadać pstanwienia regulaminu studiów w uczelniach niespełniających wymagań kreślnych w art. 56 ust. 2 lub w art. 58 ust. 4 ustawy Praw szklnictwie wyższym (Dz. U. Nr 120, pz. 832), 14

15 9. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 9 maja 2008 r. w sprawie zasad pdziału dtacji z budżetu państwa dla uczelni publicznych i niepublicznych (Dz.U. Nr 89, pz. 544), 10. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie muszą spełniać jednstki rganizacyjne uczelni, aby prwadzić studia na kreślnym kierunku i pzimie kształcenia (Dz. U. Nr 144, pz. 1048), 11. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 28 marca 2007 r. w sprawie szczegółwych warunków twrzenia i funkcjnwania filii, zamiejscwej pdstawwej jednstki rganizacyjnej raz zamiejscweg śrdka dydaktyczneg uczelni (Dz. U. Nr 69, pz. 459), 12. Rzprządzenie Ministra Nauki i Szklnictwa Wyższeg z dnia 2 kwietnia 2007 r. w sprawie wskaźników ksztchłnnści pszczególnych kierunków, makrkierunków i studiów międzykierunkwych studiów stacjnarnych raz stacjnarnych studiów dktranckich w pszczególnych dziedzinach nauki (Dz.U. Nr 65, pz. 435, z późn. zm.), 13. Rzprządzenie Ministra Edukacji Nardwej i Sprtu z dnia 15 stycznia 2004 r. w sprawie szczegółweg trybu przeprwadzania czynnści w przewdach dktrskim i habilitacyjnym raz w pstępwaniu nadanie tytułu prfesra (Dz.U. Nr 15, pz. 128, z późn. zm.). IV. MŜliwści pdjęcia alternatywnych śrdków Aby uzależnić finanswanie uczelni d jakści ich pracy naukwej i dydaktycznej d 2007 rku Minister Nauki i Szklnictwa Wyższeg dystrybuuje śrdki strukturalne pchdzące z Unii Eurpejskiej w trzech prgramach peracyjnych: PO IŚ, PO IG, PO KL. Skutkiem teg jest prwadzanie dmiennej d dtychczaswej plityki finanswania prjektów naukwych, infrastruktury badawczej, jak również prjektów dtyczących pprawy jakści dydaktyki w ten spsób, że dystrybucja śrdków zyskuje charakter zadaniwy. Dzięki temu zmienia się struktura finanswania uczelni w kierunku finanswania knkursweg prjektów służących rzwjwi uczelni raz pwiązaniu ich z rynkiem pracy. Jednakże, aby zapewnić zharmnizwanie plityki dystrybucji śrdków pchdzących z budżetu państwa z dystrybucją śrdków strukturalnych UE, także aby siągnąć pzstałe cele refrmy niezbędne jest wprwadzenie prpnwanych zmian legislacyjnych. W sprawach dtyczących mdelu kariery naukwej raz praw i bwiązków studentów przeprwadzn szereg zmian rzprządzeń m.in. w zakresie nstryfikacji dyplmów ukńczenia studiów wyższych uzyskanych za granicą, rdzajów tytułów zawdwych nadawanych abslwentm studiów i wzrów dyplmów raz świadectw wydawanych przez uczelnie, jak również studiów dktranckich prwadznych przez jednstki rganizacyjne uczelni. Jednakże zmiany te są niewystarczające a siągnięcie zakładanych celów refrmy mżliwe będzie jedynie dzięki wprwadzeniu systemwych zmian prpnwanych w dkumencie Partnerstw dla wiedzy. Oznacza t, że w aktualnym stanie prawnym nie jest mżliwe pdjęcie innych niż ww. alternatywnych śrdków w stsunku d uchwalenia prjektwanej ustawy zmianie ustawy Praw szklnictwie wyższym raz ustawy stpniach naukwych i tytule naukwym raz stpniach i tytule w zakresie sztuki umżliwiających siągnięcie zamierznych celu refrmy. V. Pdmity na które będą ddziaływać prjektwane ustawy Prjektwane zmiany dtyczyć będą przede wszystkim: uczelni publicznych i niepublicznych, studentów i sób, które zamierzają pdjąć studia, dktrantów, rganów przedstawicielskich studentów i dktrantów, pracwników naukwych, naukw-dydaktycznych i pzstałych pracwników, zatrudninych w uczelniach, w związku z prwadzeniem kształcenia przez te uczelnie, 15

16 sób pełniących funkcje rganów jednsbwych raz człnków rganów klegialnych w uczelni, załżycieli uczelni niepublicznych, pśredni także sób z tczenia naukw-badawczeg uczelni (jednstki naukwe), w tym pracwników Plskiej Akademii Nauk i instytutów badawczych (w rzumieniu prjektu ustawy instytutach badawczych), tczenia gspdarczeg, jednstek samrządu terytrialneg, aktualnie istniejących klegiów językwych i nauczycielskich, Centralnej Kmisji ds. Stpni i Tytułów, Państwwej Kmisji Akredytacyjnej, Rady Głównej Szklnictwa Wyższeg, w granicznym zakresie Kmitetu Ewaluacyjneg Jednstek Naukwych, przewidzianeg w prjekcie ustawy zasadach finanswania nauki. VI. Przewidywane skutki finanswe Prpnwane zmiany mają przede wszystkim charakter efektywnściwy ; większść zmian ma na celu pprawę efektywnści wydatkwania publicznych śrdków na szklnictw wyższe i nie wymaga ddatkwych nakładów z Budżetu Państwa. Ddatkwe nakłady związane są z dwiema prpzycjami ustawwymi: a) utwrzenie Krajwych Naukwych Ośrdków Widących; b) wprwadzenie statusu prfesra w stanie spczynku. a) Zidentyfikwanie (w drdze knkursu) Krajwych Naukwych Ośrdków Widących będzie wiązał się z ich ddatkwym finanswaniem, w wyskści trzykrtnej dtacji statutwej na kres 5 lat. Przewiduje się, że pcząwszy d 2011 rku, c 2 lata będą wskazywane trzy KNOW-y. Jednrazwa dtacja dla KNOW na kres 5 lat będzie wynsić średni kł 10 mln zł. Jeżeli identyfikwanie KNOW bejmie 21 dyscyplin naukwych, t na ddatkwe finanswanie Ośrdków w 2026 rku przeznaczy się kł 40 mln zł. b) Wprwadzenie statusu prfesra w stanie spczynku dla prfesrów przechdzących na emeryturę (zatrudninych w uczelni) spwduje ddatkwe skutki finanswe dla budżetu państwa w wyskści k. 61,7 mln zł w 2012 rku (lub w rku, d któreg ten status będzie bwiązywał) i w latach następnych, przy załżeniu, że wszystkie sby, które siągną wiek emerytalny zdecydują się na przejście w danym rku w stan spczynku. Wymienine bciążenie jest więc maksymalnym ddatkwym bciążeniem Budżetu Państwa w rku (i w latach następnych), w którym prpnwane uregulwanie weszłby w życie. Objęcie statusem prfesra w stanie spczynku również tych wszystkich prfesrów, którzy przeszli na emeryturę w latach wcześniejszych (według stanu na kniec 2007 rku) spwduje skutki budżetwe w wyskści k. 141,7 mln zł rcznie. Ze względu na niepewną sytuację budżetwą, tę grupę sób mżna bjąć uprawnieniami emerytalnymi później, np. d 2015 rku, lub też stpniw rzszerzać uprawnienia na klejne rczniki sób, które wcześniej przeszły na emeryturę. 16

17 VII. Prpzycje rzstrzygnięć i ich uzasadnienie 1. Nwy mdel zarządzania szklnictwem wyŝszym Prpnwane zmiany zmierzają w kierunku stwrzenia lepszych warunków funkcjnwania szkół wyższych w Plsce. U ich pdstaw leży przeknanie, że ptencjał tkwiący w plskich uczelniach pwinien być pełniej wykrzystywany pprzez zwiększenie ich autnmii, uwzględnienie instrumentów zarządzania jakścią raz przez wzmcnienie pwiązań uczelni z tczeniem zewnętrznym. Liczba szkół wyższych w Plsce wzrsła d 457, ale dużej liczbie szkół nie twarzyszy prces ich różnicwania się i specjalizacji. Świat instytucji akademickich jest natmiast silnie zróżnicwany zarówn wertykalnie (instytucje lepsze i grsze), jak i hryzntalnie (realizwane misje). Dtychczaswa plityka wbec szklnictwa wyższeg w Plsce ma, p pierwsze, charakter zunifrmizwany, w niewielkim stpniu uwzględniający ptrzebę zróżnicwania instytucjnalneg. P drugie, jest na pasywna, t znaczy ukierunkwana na finanswanie prcesualne, w niewielkim stpniu birąca p uwagę efekty: badań, kształcenia raz współpracy z tczeniem spłeczngspdarczym. Wprwadzane zmiany zmierzają d dejścia d dtychczasweg zarządzania szklnictwem wyższym na pzimie krajwym raz instytucjnalnym w kierunku zwiększenia autnmii uczelni dużym ptencjale naukwym i dydaktycznym raz aktywnej (zadaniwej) plityki rządu. Zmiana plityki rządu wbec szklnictwa wyższeg będzie dknane przez: (a) zróżnicwanie uczelni według kryterium jakści badań i dydaktyki a nie ich statusu prawneg na trzy kategrie: uczelnie flagwe, uczelnie dbrze wpisujące się w rzwój spłeczn-gspdarczy reginu i kraju raz uczelnie prwadzące działalnść dydaktyczną charakterze lkalnym (PWSZ i SWSZ,) (b) zwiększenie autnmii uczelni w zakresie kreślania i realizacji ich misji (w tym: kształtwania ferty dydaktycznej raz w zakresie gspdarwania zasbami materialnymi i niematerialnymi uczelni), (c) zwrt w kierunku finanswania zadaniweg (prmcja kultury zdbywania śrdków w drdze knkurencyjnej twartej dla uczelni publicznych i niepublicznych), (d) zwiększenie nacisku na efekty działalnści uczelni, a w szczególnści na jakść prwadznych badań naukwych i dydaktyki raz pwiązanie uczelni z tczeniem spłeczn-gspdarczym. Prezentwane załżenia mają na celu: prjakściwe finanswanie szkół wyższych; pprawę jakści kształcenia; 17

18 lepsze wykrzystanie ptencjału badawczeg i dydaktyczneg plskich uczelni; integrację uczelni z tczeniem spłeczn-gspdarczym twrzenie reginów wiedzy; stwrzenie mechanizmu wyłaniania krajwych naukwych śrdków widących; umżliwienie zmian w ustrju uczelni publicznej; ptymalizację spsbu funkcjnwania rganizacji przedstawicielskich i kntrlnych. A. Prjakściwe finanswanie szkół wyższych W bliższej i dalszej przyszłści szklnictw wyższe będzie miał bardz isttny wpływ na rzwój spłeczeństwa wiedzy, spłeczeństwa twórczeg i innwacyjneg, c bezpśredni przełży się na rzwój gspdarczy kraju. Finanswanie szklnictwa wyższeg i badań naukwych jest inwestycją w kapitał ludzki, inwestycją, która pwinna mieć prirytet spłeczny, b ma wyski, chć długterminwy zwrt. Jak się szacuje, w krajach, gdzie nakłady na szklnictw i naukę (SW i R&D) są już wyskie, zwiększenie nakładów 0,1% PKB prwadzi w dłuższej perspektywie, lat d wzrstu PKB k. 1,5%. Przy bardz dużej liczbie studentów (liczba studentów w Plsce wzrsła z 403 tys. w rku akademickim 1990/1991 d tys. w rku akademickim 2007/2008, c pwszechnie uważa się za jedn z siągnięć przemian ustrjwych zapczątkwanych dwadzieścia lat temu) nakłady na jedneg studenta były niskie (czter-trzykrtnie niższe niż w widących krajach eurpejskich) i malały, pnieważ szybciej rsła liczba studentów niż nakłady na szklnictw gółem. W kraju siągnęliśmy jeden z wyższych w świecie wskaźników sklaryzacji (pnad 50% w ujęciu brutt). Według prgnz demgraficznych w najbliższej przyszłści (w kresie najbliższych kilkunastu lat) liczba sób w wieku studenckim będzie wyraźnie malała d 2025r., c przy utrzymaniu w najbliższej przyszłści dtychczaswej wyskści dtacji budżetwej na szklnictw wyższe pzwli zbliżyć się pd względem nakładów na studenta d średniej eurpejskiej. Przy stpniwym wzrście, a nawet przy zachwaniu dtychczasweg pzimu finanswania, knieczne są następujące zmiany: Bardziej przejrzysta dtacja stacjnarna raz statutwa będzie przeznaczna przede wszystkim na zachwanie ciągłści funkcjnwania uczelni. Plityka rzwjwa będzie finanswana w trybie knkurswym ze śrdków budżetu państwa raz śrdków strukturalnych UE. Wzmcnienie zadaniweg charakteru dtacji stacjnarnej pprzez pwiązanie jej z kształceniem studentów. Wyskść dtacji będzie uzależnina d wskaźnika ksztchłnnści studiwania raz w większym stpniu d liczby studentów. Wskaźnik ksztchłnnści, zróżnicwany zależnie d kierunku studiów, będzie uwzględniał niezbędne kszty sbwe, bazę infrastrukturalną raz kszty pśrednie. Pnadt dtacja uwzględni cenę jakści dydaktyki dknywaną przez PKA. Wyskść dtacji statutwej będzie zależała d ceny parametrycznej dknywanej przez KEJN. Zmiany w spsbie finanswania szklnictwa wyższeg mają na celu silniejsze niż dtąd pwiązanie finanswania z efektami działalnści dydaktycznej i naukwej; becne finanswanie jest bardziej nastawine na wejście, na zasby, niż na wyjście, na efekty, a także zmianę prprcji pmiędzy dtacją budżetwą i śrdkami finanswymi zdbywanymi przez uczelnie w drdze knkurencyjnej 18

19 (knkurswej); becnie śrdki pzyskiwane przez uczelnie w drdze knkursów stanwią relatywnie niewielki ddatek d dtacji budżetwej. Związana przede wszystkim z liczbą studentów i słuchaczy studiów dktranckich pdstawwa dla uczelni publicznej dtacja stacjnarna będzie w zasadzie przeznaczna na zapewnienie ciągłści prcesu dydaktyczneg w uczelni. W algrytmie pdziału śrdków pmiędzy uczelnie zwiększna zstanie waga składników studenckich, a zmniejszna zstanie waga składników pracwniczych dtacji. Rzwój uczelni będzie finanswany pprzez knkursy głaszane przez: MNiSzW, NCBiR, NCN. Śrdki na te knkursy będą pchdzić z budżetu państwa i funduszy strukturalnych Unii Eurpejskiej. Knkurwać będą nie uczelnie publiczne i niepubliczne na równych zasadach. Z kreślnej w dpwiednich częściach budżetu państwa dtacji stacjnarnej przyznawanej na kształcenie studentów studiów stacjnarnych, słuchaczy stacjnarnych studiów dktranckich i kadr naukwych raz utrzymanie uczelni, w tym na remnty, wydzielna zstanie część (nie więcej niż 0,5%) na jednrazwe ddatkwe finanswanie kształcenia na tych kierunkach studiów (akredytacja prgramwa) raz tych jednstek rganizacyjnych uczelni (akredytacja instytucjnalna), które uzyskają wyróżniającą cenę Państwwej Kmisji Akredytacyjnej (PKA). Ddatkwe finanswanie będzie stanwił ddatek d dtacji stacjnarnej bez ddatkwych skutków budżetwych. Pnieważ PKA skupi się bardziej niż dtąd na efektach kształcenia i ich zgdnści z misją uczelni, pwiązaniu działalnści dydaktycznej z działalnścią naukwą, cenie efektów działalnści dydaktycznej przez pracdawców, premiwanie wyróżniających cen PKA zapewni lepsze warunki finanswe jednstkm prwadzącym działalnść dydaktyczną na wyższym pzimie. Studia dktranckie t studia na trzecim pzimie kształcenia. Obecnie w Plsce jest przeszł 30 tys. słuchaczy studiów dktranckich. Również i ne będą pddane cenie przez PKA. Studia dktranckie prwadzne są w frmie stacjnarnej (na te studia w tej frmie uczelnie trzymują dtacje) raz w frmie niestacjnarnej (ta frma studiów nie jest dtwana). Pewna liczba sób przystępuje d brny rzprawy dktrskiej bez dbycia studiów dktranckich. Kszty przeprwadzanych przez uczelnie przewdów dktrskich tych sób muszą być pkryte przez instytucje zatrudniające dktrantów (jak dtychczas) alb przez nich samych. Wyskść dtacji statutwej, jaką będą trzymywały jednstki naukwe (w uczelniach w zasadzie pdstawwe jednstki rganizacyjne), będzie uzależnina d wyników ceny parametrycznej dknanej przez Kmitet Ewaluacji Jednstek Naukwych (KEJN) dzwierciedlających aktywnść naukwą i wyniki działalnści naukwej siągnięte przez pracwników wchdzących w skład tych jednstek. W ten spsób w zakresie statutwych badań naukwych większy nacisk płżny będzie na finanswanie wyjścia (efektów badań), a nie jak dtąd na finanswanie wejścia (ptencjału badawczeg). Celem przyjętych rzwiązań w zakresie finanswania badań statutwych jednstek jest przyśpieszenie zmian w strukturze nauki plskiej, prwadzących d pwstania silnych jednstek naukwych zdlnych d knkurencji międzynardwej. Pkrywanie ksztów przeprwadzania przewdów dktrskich realizwanych przez sby fizyczne spza uczelni będzie finanswane ddatkw przez jednstki je zatrudniające lub same sby zaintereswane przeprwadzeniem przewdu, tak, aby przewód prwadzny był jak najbardziej rzetelnie. B. Pprawa jakści kształcenia 19

20 Plskie szklnictw wyższe jest słab zróżnicwane i mał knkurencyjne pd względem ferty dydaktycznej. Wynika t w znacznym stpniu z graniczeń narzucnych w sferze dydaktyki przez zdefiniwane dla każdeg kierunku standardy kształcenia. Te graniczenia zstaną słabine wbec uczelni największym ptencjale dydaktycznym, a cena kształcenia zstanie przeniesina z ceny prcesu na efekty kształcenia W tym celu przewiduje się następujące zmiany: Pdstawwe jednstki rganizacyjne uczelni psiadające uprawnienia habilitacyjne będą mgły samdzielnie kreślać i uruchamiać kierunki studiów. Prgramy będą wyłączne z bwiązkwych standardów kształcenia kreślnych rzprządzeniem Ministra. Warunkiem będzie zdefiniwanie efektów kształcenia zgdnie z gólnymi zasadami wynikającymi z Krajwych Ram Kwalifikacji dla śmiu grup kierunków studiów. Pzstałe pdstawwe jednstki rganizacyjne uczelni, nie psiadające uprawnień habilitacyjnych, będą mgły uruchmić kierunek studiów zgdnie z zasadami zdefiniwanymi dla kierunków studiów w Krajwych Ramach Kwalifikacji p uzyskaniu zgdy Ministra właściweg ds. szklnictwa wyższeg pprzedznej pinią Rady Głównej Nauki i Szklnictwa Wyższeg. Uczelnie publiczne, mające d teg uprawnienia, będą mgły samdzielnie twierać nwe kierunki studiów pd warunkiem, że nie zwiększy się gólna liczba studentów studiów stacjnarnych w uczelni (np. zmniejszać się będzie liczba tych studentów na innych kierunkach). Zwiększenie liczby studentów studiów stacjnarnych będzie wymagał finanswania ze śrdków własnych uczelni, alb zgdy Ministra wydanej na pdstawie analizy struktury kształcenia w Kraju. O ile standardy prgramwe będą zdefiniwane inaczej, t minima kadrwe zasadnicz pzstaną takie same jak dtychczas bwiązują z następującymi wyjątkami: na kierunkach licencjackich prfilu zawdwym wymagania dtyczące liczby prfesrów będą zmienine w ten spsób, że każdy prfesr będzie mógł być zastąpiny przez dwie sby psiadające stpień dktra, mżliwe będzie zatrudnianie nie p jednym lecz p dwóch pracwników naukwdydaktycznych z zagranicy zgdnie z wymgami dtyczącymi stpni naukwych i tytułu naukweg Uczelnie będą zbwiązane d wdrżenia i dsknalenia wewnątrzuczelnianeg systemu zapewnienia jakści kształcenia. Ukierunkwanie ceny jakści kształcenia na sprawdzanie, w jakim stpniu prces edukacyjny gwarantuje siągnięcie załżnych celów. PKA w zakresie wydawanych przez siebie decyzji będzie pełnić funkcje urzędu kmpetencjach kntrlnych nad jakścią kształcenia niezależneg d administracji rządwej. Wiąże się t ze zmianą nazwy Państwwej Kmisji Akredytacyjnej (PKA) na Plską Kmisję Akredytacyjną. Wprwadzne zstaną dwa rdzaje ceny jakści kształcenia przez PKA: cena prgramwa (dtyczy kierunków studiów) raz cena instytucjnalna (dtyczy pdstawwych jednstek rganizacyjnych uczelni). Ustalenie kmpetencji PKA w zakresie frmułwania pinii i wnisków utwrzenie przez uczelnię zagraniczną uczelni w RP. Decyzje PKA negatywnej jakści kształcenia będzie skutkwała wstrzymaniem rekrutacji na danym kierunku. Uczelnie będą miały bwiązek naprawienia stwierdznych uchybień 20

21 w ciągu 12 miesięcy. W przypadku nienaprawienia uchybień, nastąpi wygaśnięcie uprawnień pierwszeg dnia p upływie terminu. Standardy kształcenia wprwadzne w trsce zachwanie jakści kształcenia znacząc graniczyły autnmię uczelni w sferze twrzenia autrskich, innwacyjnych, a przede wszystkim interdyscyplinarnych kierunków studiów, które stwarzałby wartść ddaną kształcenia na pzimie wyższym. Uczelnie, nawet te najwyższym statusie, nie mają becnie mżliwści szybkieg dstswywania ferty dydaktycznej d zmieniających się ptrzeb rynku pracy. Mgą prwadzić kierunki z listy ustalnej przez Ministra (118 kierunków), według standardów prgramwych kreślnych dla każdeg z nich. Prcedura uruchamiania kierunków unikatwych, makrkierunków, czy studiów międzywydziałwych jest zróżnicwana dla różnych typów szkół i jedncześnie na tyle skmplikwana, że dść skutecznie granicza elastycznść kształtwania prgramów kształcenia. Prezentwane zmiany zmierzają w kierunku pszerzenia autnmii szkół wyższych. W największym stpniu będzie t dtyczył pdstawwych jednstek rganizacyjnych uczelni psiadających uprawnienia habilitacyjne. Dcelw uczelnie zstaną updmitwine pprzez wprwadzenie Krajwych Ram Kwalifikacji (KRK) zdefiniwanych pprzez efekty kształcenia (wiedza i umiejętnści), którymi będzie cechwał się abslwent. KRK t część inicjatywy UE kreślanej jak Eurpean Qualificatin Framewrk (EQF) zmierzającej d lepszeg prównywania kwalifikacji zdbywanych przez studentów w różnych nardwych systemach edukacji. Uczelnie na pdstawie rzeznania ptrzeb i psiadanych mżliwści, będą uruchamiać własne kierunki kształcenia i kreślać ich prfil. D czasu wejścia w życie KRK bwiązywać będą dtychczaswe standardy i zasady ceny jakści kształcenia. Intencją zmian nie jest bwiem wzrst liczby kierunków studiów, ale racjnalizacja kształcenia i jeg lepsze dstswanie d ptrzeb rynku pracy. Uczelnie publiczne będą mgły uruchamiać nwe kierunki studiów stacjnarnych pd warunkiem nie zwiększania gólnej liczby studentów kształcnych w tym trybie, definiwanych pprzez pwiązanie liczby studentów z liczbą punktów kredytwych ECTS przyznawanych danej uczelni każdeg rku. Obwiązek uzyskania zgdy Ministra nie będzie więc dtyczyć uruchmienia nweg kierunku studiów, lecz zgdy na zwiększenie liczby studentów stacjnarnych w uczelniach publicznych bwiem wiązać się t będzie ze zwiększeniem puli punktów ECTS przyznawanych danej uczelni, a c za tym idzie zwiększeniem zakresu finanswania tej uczelni ksztem innych. Minister będzie wyrażał taką zgdę birąc pd uwagę pżądane zmiany w strukturze kształcenia, zwłaszcza z zakresie kształcenia na prirytetwych dla gspdarki kierunkach studiów, raz stały wskaźnik kreślający prprcje liczby studentów studiów bezpłatnych i płatnych w skali całeg kraju. Utrzymanie takieg stałeg wskaźnika ma służyć chrnie i utrzymaniu się na rynku edukacyjnym sektra uczelni niepublicznych w sytuacji niżu demgraficzneg, a dla uczelni publicznych będzie znaczał zwiększenie finanswania przypadające na jedneg studenta, ile liczba studentów w danej uczelni będzie się zmniejszać. Zmianie ulegnie nazwa Państwwej Kmisji Akredytacyjnej na Plską Kmisję Akredytacyjną. PKA w zakresie dknywanej ceny jakści kształcenia na danym kierunku i pzimie kształcenia, przyznania uprawnienia d prwadzenia studiów na danym kierunku i kreślnym pzimie kształcenia będzie pełnić funkcje urzędu centralneg, c będzie jej gwarantwał niezależnść decyzyjną, ale znaczał dpwiedzialnść za wydawane decyzje. W zmieninym systemie PKA będzie prwadzić dwa rdzaje cen: prgramwą pdbną d dziś realizwanej, ale ukierunkwaną na efekty kształcenia raz instytucjnalną dtyczącą pdstawwych jednstek rganizacyjnych uczelni. Ocena instytucjnalna będzie kncentrwać się na wewnątrzuczelnianym systemie zapewnienia jakści kształcenia, a zwłaszcza na mnitrwaniu przez uczelnie/jednstki rganizacyjne stpnia siągania przez studentów załżnych efektów 21