Szkoła Podstawowa nr 313 im. Polskich Odkrywców w Warszawie SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI na rok szkolny 2014/2015 W Szkole Podstawowej nr 313 im. Polskich Odkrywców realizowany jest Szkolny Program Wychowawczy, opracowany przez zespół wychowawców przy udziale nauczycieli, uczniów i rodziców. Podstawowym celem naszej szkoły jest kreowanie zdrowego, bezpiecznego i przyjaznego środowiska, zapobieganie problemom i zachowaniom problemowym dzieci i młodzieży oraz promowanie zdrowego stylu życia. Naszym priorytetem jest wychowanie dziecka świadomego dokonywanych przez siebie wyborów i gotowego do samorealizacji na drodze do osiągnięcia sukcesu szkolnego. Aby ten cel osiągnąć realizujemy następujące zadania wychowawcze: Integrowanie zespołu wychowanków poprzez budowanie prawidłowych relacji w zespołach klasowych. Wzmacnianie bezpieczeństwa w szkole. Kreowanie sytuacji, w których dziecko aktywnie rozwija wszystkie sfery swojej osobowości. Zaszczepianie postaw pozytywnego i zrównoważonego reagowania w sytuacjach trudnych oraz właściwego sposobu wyrażania ocen i sądów aprobujących lub negujących różne zachowania swoje i innych osób. Kształtowania umiejętności współistnienia i współdziałania w grupie rówieśniczej i społecznej przez wspólną naukę, zabawę i wybór właściwych form spędzania czasu wolnego. Rozwijanie szacunku do praw człowieka i podstawowych swobód oraz zasad zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Budowanie obrazu własnej osoby w oparciu o rzetelną samoocenę. Opieka wychowawców nad biologicznym i psychicznym rozwojem wychowanków. Rozpoznawanie i zaspakajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawanie indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia (pomoc psychologiczno-pedagogiczna). Ochrona wychowawców nad działaniami wychowanka w życiu społeczności środowiskowej. Skoordynowanie oddziaływań wychowawczych domu, szkoły i środowiska rówieśniczego i lokalnego. Realizując Szkolny Program Wychowawczy napotykamy na pewne problemy związane z kumulacją czynników ryzyka, takich jak np. agresywność i przemoc wobec otoczenia, negatywna presja rówieśnicza, niekonsekwentna dyscyplina w rodzinie, niedostateczna współpraca z rodzicami. Stanowią one zagrożenie dla realizacji zadań wychowawczych i osiągnięcia zamierzonych celów wychowawczych. W związku z powyższym Szkolny Program Profilaktyki ma pełnić rolę kompensacyjną i uzupełniającą do Szkolnego Programu Wychowania. Szkolny Program Profilaktyki jest zgodny z prawem oświatowym i prawem państwowym (Dz. U. Nr 51 z 9.05.2002 r.), Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. oraz z Rządowym programem na lata 2014-2016 Bezpieczna i 1
przyjazna szkoła (zgodnie z uchwałą nr 130/2014 Rady Ministrów z dnia 8 lipca 2014 r). Szkolny Program Profilaktyki jest dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb środowiska, wynika z diagnozy środowiska. Identyfikacja problemu Przed przystąpieniem do konstruowania Szkolnego Programu Profilaktyki dokonana została analiza trudności wychowawczych, z którymi najczęściej się stykamy w naszej pracy z dziećmi. Dzięki przeprowadzonej analizie wyodrębniliśmy następujące zachowania dysfunkcjonalne uczniów oraz czynniki ryzyka: o Zachowania dysfunkcjonalne uczniów wskazujące na możliwe zaburzenia w prawidłowym rozwoju: chwiejność emocjonalna niedostateczne uspołecznienie naśladowanie rówieśników społeczna nietolerancja, izolowanie niektórych uczniów o Zachowania dysfunkcjonalne uczniów wskazujące na prowadzenie destrukcyjnego stylu życia: brak umiejętności konstruktywnego wykorzystywania czasu wolnego brak umiejętności rozwijania własnych mocnych stron i zainteresowań brak umiejętności radzenia sobie z trudnościami (np. w nauce, w relacjach rówieśniczych) podejmowanie prób używania środków psychoaktywnych (np. alkohol, papierosy o Czynniki ryzyka związane z jednostką: nieadekwatna ekspresja gniewu zaburzenia zachowania agresywność przemoc wobec otoczenia lękliwość niepowodzenia szkolne niska samoocena podatność na wpływy rówieśnicze o Czynniki ryzyka związane z rodziną: chaotyczne środowisko rodzinne niewydolność wychowawcza rodziców brak wsparcia ze strony rodziców brak dojrzałych więzi w rodzinie niekonsekwentna lub nieskuteczna dyscyplina w rodzinie rodzicielskie wzorce zachowań dysfunkcjonalnych o Czynniki ryzyka związane z grupą rówieśniczą: zachowania problemowe rówieśników postawy akceptujące wobec zachowań problemowych 2
negatywna presja rówieśnicza o Czynniki ryzyka związane ze szkoła: słaba współpraca z rodzicami słabe więzi nauczycieli z uczniami przerzucanie odpowiedzialności na ucznia o Czynniki ryzyka związane z lokalną społecznością: kryzys wartości w życiu społecznym ubóstwo i bezrobocie łatwy dostęp do środków odurzających Określenie istoty problemu Uczniowie mają problemy ze stosowaniem konstruktywnych sposobów radzenia sobie z sytuacją trudną. Brak im wielu umiejętności potrzebnych w życiu społecznym. Dlatego często wchodzą w konflikty między sobą, a najczęstszym sposobem rozwiązywania konfliktów i sporów jest zachowanie agresywne (bójki, popychanie, zastraszanie, celowe niszczenie cudzej własności, izolowanie, agresja werbalna - wyzywanie, wyśmiewanie, obraźliwe komentarze na temat rodziny itp.) Uczniowie nie zdają sobie sprawy z zagrożeń i skutków wynikających z podejmowania zachowań ryzykownych. Przejawiając takie zachowania realizują ważne cele rozwojowe np. niezależność od dorosłych, zaspokojenie potrzeby uznania i przynależności, redukcja lęku i frustracji. Uczniowie łamią zasady i normy obowiązujące w szkole w ten sposób manifestują solidarność z rówieśnikami oraz opozycję wobec autorytetu dorosłych. Uczniowie mają indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz indywidualne możliwości psychofizyczne. Wymagają stworzenia warunków sprzyjających ich optymalnemu rozwojowi. Podstawy teoretyczne wyjaśniające istotę problemu Nasz Szkolny Program Profilaktyki opiera się na Teorii Zachowań Problemowych autorstwa R. Jessor i S. Jessor. Według tej teorii zachowania problemowe, takie jak np.: używanie substancji psychoaktywnych przemoc i agresja przedwczesny seks przestępstwa kradzieże, kłamstwa, wagary, ucieczki z domu pozwalają młodzieży realizować ważne zadania rozwojowe i zaspokajać potrzeby (np. autonomii, niezależności od rodziców, przynależności do grupy), radzić sobie w trudnych sytuacjach życiowych. Zachowania dysfunkcjonalne (problemowe) w potocznym rozumieniu traktowane są wyłącznie jako naganne, zasługujące na piętnowanie i kary. Konieczne jest jednak spojrzenie nie tylko na to, co uczeń robi, ale także na to, po co on to robi (dlaczego podejmuje zachowania problemowe). Zachowania dysfunkcjonalne mogą odgrywać dla ucznia ważną rolę jako: 3
- działania instrumentalne; realizowanie celu jest nieosiągalny (lub wydaje się być nieosiągalny) przy innej formie działania - działania manifestujące opozycję wobec autorytetu dorosłych i konwencjonalnego społeczeństwa - działania zmierzające do redukcji lęku, frustracji i obaw - sposoby manifestowania solidarności z rówieśnikami (przynależność do grupy, identyfikacja z grupą rówieśniczą) - działania zmierzające do zademonstrowania sobie i innym osobom znaczącym ważnych atrybutów własnej tożsamości - działania pozwalające na pozorne osiągnięcie wyższego poziomu rozwoju (na podstawie pracy prof. Z.B. Gasia Szkolny Program Profilaktyki: istota, konstruowanie, ewaluacja ) W związku z powyższym działania profilaktyczne powinny być ukierunkowane na pomoc w konstruktywnym zaspakajaniu potrzeb rozwojowych uczniów. U dzieci i młodzieży należy rozwijać umiejętności życiowe, które umożliwiają: pozytywne przystosowanie radzenie sobie z zadaniami rozwojowymi radzenie sobie z wyzwaniami życia codziennego Cele programu Szkolny Program Profilaktyki nakierowany jest przede wszystkim na eliminację lub redukcję czynników ryzyka oraz wzmacnianie czynników chroniących. Czynniki chroniące, które potencjalnie wpływają na prawidłowy rozwój dzieci w obszarze zdrowia psychicznego, to przede wszystkim: poczucie przynależności; pozytywny klimat szkoły; prospołecznie nastawiona grupa rówieśnicza; wymaganie od uczniów odpowiedzialności i udzielania sobie wzajemnej pomocy; okazje do przeżycia sukcesu i rozpoznawania własnych osiągnięć; zdecydowany brak akceptacji przez szkołę dla przemocy. W oparciu o nie sformułowano główne oraz szczegółowe cele Szkolnego Programu Profilaktyki. Główne cele programu: 1. Promocja zdrowego stylu życia: wspieranie rozwoju uczniów przez uczenie ich jak mają korzystać z własnych potencjalnych możliwości przy rozwiązywaniu problemów życia codziennego. 2. Przygotowanie uczniów do nawiązywania pozytywnych relacji z innymi ludźmi oraz respektowania obowiązujących w społeczeństwie norm i zasad. 3. Ograniczenie występowania zachowań agresywnych w szkole. 4. Przeciwdziałanie wystąpieniu zachowań ryzykownych. 5. Rozpoznanie potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów oraz ich możliwości psychofizycznych w celu stworzenia warunków sprzyjających optymalnemu rozwojowi uczniów. Cele szczegółowe programu: w zakresie wiedzy 4
przekazanie informacji na temat podstawowych zagrożeń dla zdrowia wynikających z zażywania środków psychoaktywnych oraz uzależnienia od Internetu i gier online - ich wpływu na całokształt życia człowieka uświadomienie uczniom skutków bezpośrednich i odroczonych podejmowania zachowań ryzykownych dostarczenie wiedzy na temat bezpieczeństwa w kontaktach z osobami obcymi w zakresie wartości budowanie poczucia własnej wartości u uczniów budowanie u uczniów umiejętności rozumienia, że każdy człowiek jest osobą niepowtarzalną i wartościową uwrażliwienie uczniów na potrzeby innych ludzi, budowanie empatii motywowanie do rozwijania własnych zainteresowań motywowanie do nauki szkolnej w zakresie działań rozwijanie najważniejszych umiejętności interpersonalnych (rozpoznawania emocji własnych i cudzych, komunikowania się, opierania się naciskom grupy asertywność, radzenia sobie w sytuacjach konfliktowych) rozwijanie umiejętności współpracy i budowania udanych relacji z rówieśnikami zaspakajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów. Zadania Główne zadania do realizacji w klasach I VI: o Przeciwdziałanie agresji i przemocy rówieśniczej, w tym cyberprzemocy. o Nabywanie przez uczniów najważniejszych umiejętności interpersonalnych. o Nabywanie przez uczniów wiedzy o własnym rozwoju psychicznym, fizycznym i społecznym oraz kształtowanie umiejętności konstruktywnego wykorzystania tej wiedzy w życiu. o Promocja zdrowego stylu życia. o Psychoprofilaktyka uzależnień w tym przeciwdziałanie używaniu substancji psychoaktywnych przez uczniów oraz profilaktyka uzależnienia od gier komputerowych, Internetu, hazardu. o Bezpieczeństwo dzieci w kontaktach z osobami obcymi. o Stwarzanie warunków sprzyjających optymalnemu rozwojowi uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych. Zadania szczegółowe zostały ujęte w formie tabeli zatytułowanej Działania profilaktyczne zaplanowane do realizacji w Szkole Podstawowej nr 313 - stanowiącej drugą część Szkolnego Programu Profilaktyki. Poziomy działań profilaktycznych Szkolny Program Profilaktyki swoim zasięgiem obejmuje całe środowisko uczniów, nie tylko osoby przejawiające zachowania problemowe (tzw. grupę wysokiego ryzyka), lecz również tych, którzy nie przejawiają jeszcze żadnej dysfunkcji. Profilaktyka prowadzona jest na następujących poziomach: 5
- profilaktyka pierwszorzędowa: kierowana do grupy niskiego ryzyka, ma na celu zwiększenie u uczniów odporności na czynniki ryzyka oraz nabycie przez nich umiejętności konstruktywnego wspierania rówieśników potrzebujących pomocy - profilaktyka drugorzędowa: kierowana do grupy wysokiego ryzyka, ma na celu poznanie przez uczniów konstruktywnych alternatyw wobec zachowań problemowych, podejmowanie trudu zmiany własnego zachowania W szkole nie jest prowadzona profilaktyka trzeciorzędowa - ponieważ nie mamy uczniów, którzy powrócili do nauki po zakończonym procesie wsparcia terapeutycznego. Działania pierwszorzędowe prowadzone w szkole: - zajęcia warsztatowe prowadzone przez wychowawców i pedagoga szkolnego dotyczące przeciwdziałania agresji i przemocy rówieśniczej, nabywania przez uczniów najważniejszych umiejętności interpersonalnych, promocji zdrowego stylu życia, psychoprofilaktyki uzależnień, bezpieczeństwa w kontaktach z osobami obcymi - zajęcia pozalekcyjne: zajęcia wyrównawcze, zajęcia korekcyjno-kompensacyjne, kółka przedmiotowe, zajęcia sportowe - spektakle profilaktyczne Działania drugorzędowe prowadzone w szkole: - indywidualna pomoc pedagogiczna i psychologiczna udzielana uczniom podwyższonego ryzyka - zajęcia socjoterapeutyczne organizowane przez instytucje i organizacje działające na rzecz dzieci i młodzieży (kierowanie uczniów na zajęcia do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, do Świetlicy Socjoterapeutycznej Caritas, Ogniska TPD itp.) - pomoc materialna dla uczniów z rodzin najuboższych (stypendia szkolne, zasiłki szkolne, podręczniki, bezpłatne obiady, akcje charytatywne) Podstawowe strategie profilaktyczne Szkolny Program Profilaktyki dla szkoły Podstawowej nr 313 wykorzystuje podstawowe strategie profilaktyczne. Należą do nich: - działania informacyjne (pogadanki, wykłady) - działania edukacyjne (zajęcia wyrównawcze, zajęcia warsztatowe gry i zabawy profilaktyczne, odgrywanie ról; dyskusje) - działania alternatywne (zajęcia pozalekcyjne kółka przedmiotowe, plastyczne; zajęcia sportowe SKS, zajęcia w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, w Świetlicy Socjoterapeutycznej Caritas i Ognisku TPD) - działania o charakterze wczesnej interwencji (indywidualne poradnictwo oraz wsparcie pedagogiczne i psychologiczne, kierowanie uczniów na badania oraz terapię do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży Synapsis ) - działania o charakterze zmian środowiskowych (dyżury nauczycieli w czasie przerw, monitoring wejść do szkoły, patrole Policji i Straży Miejskiej wokół szkoły) - działania o charakterze zmian przepisów szkolnych (zmiany w WSO, spisywanie kodeksów klasowych) 6
Odbiorcy programu Odbiorcy wewnętrzni: Uczniowie Szkoły Podstawowej nr 313 im. Polskich Odkrywców W szkole uczy się ogółem 283 uczniów w 13 oddziałach. Program skierowany jest do wszystkich uczniów i realizowany na poszczególnych poziomach klas. Rodzice uczniów Podczas zebrań z rodzicami organizujemy spotkania z psychologami oraz terapeutami z instytucji i poradni zajmujących się profilaktyką i pomocą dzieciom i młodzieży. Wychowawcy klas wygłaszają prelekcje dla rodziców na temat rozwiązywania problemów wychowawczych. Rodzice uczniów mają możliwość indywidualnych spotkań na terenie szkoły z pedagogiem szkolnym oraz psychologiem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Rozpoznawana jest sytuacja materialna i zdrowotna rodzin uczniów w celu udzielenia pomocy. Nauczyciele i wychowawcy Organizowane są rady pedagogiczne szkoleniowe dotyczące zachowań ryzykownych, sposobów ich eliminacji z życia uczniów oraz wzmacniania czynników chroniących dzieci i młodzież. W szkole kładziony jest nacisk na wzrost poziomu umiejętności prowadzenia zajęć profilaktycznych przez wychowawców (dzięki szkoleniom, lekcjom koleżeńskim, wymianie doświadczeń między nauczycielami). Nauczyciele, wychowawcy i szkolni specjaliści tworzą zespoły zajmujące się rozpoznawaniem potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów oraz ich możliwości psychofizycznych. Organizują i udzielają uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Odbiorcy zewnętrzni: Instytucje i organizacje pomocowe działające na rzecz dziecka i rodziny Ośrodek Pomocy Społecznej, Caritas, Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie. Instytucje specjalistyczne zajmujące się pomocą psychologiczną oraz terapią Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Poradnia Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży Synapsis, Instytucje i organizacje pomagające w zagospodarowaniu dzieciom i młodzieży czasu wolnego Świetlica Socjoterapeutyczna Caritas, Ognisko TPD. Szkoła współpracuje również z Referatem Profilaktyki Straży Miejskiej, Działem ds. Profilaktyki OPS, kuratorami sądowymi i społecznymi V Wydziału Rodzinnego i Nieletnich Sądu Rejonowego dla Warszawy. Ewaluacja Szkolnego Programu Profilaktyki Badania ewaluacyjne prowadzić będzie zespół ds. profilaktyki. I Cele: uzyskanie informacji o przebiegu realizacji programu (czy odbyły się wszystkie zaplanowane w programie działania) poznanie ewentualnych trudności i braków, które występują w trakcie realizacji 7
określenie nastawienia uczestników (uczniów, nauczycieli, rodziców) do realizacji programu (czy działania były interesujące i angażowały uczestników) dokonanie oceny w zakresie wiedzy i umiejętności nabytych przez uczestników programu (czy działania podejmowane w trakcie programu wpłynęły na osobiste życie uczestników, czy wprowadziły chociaż drobne, pozytywne zmiany) uzyskanie opinii (od uczestników, od przedstawicieli środowiska lokalnego itp.) o wartości zrealizowanego programu II Kryteria: 1. Kryterium zgodności: zgodność efektów programu z założonymi celami zgodność celów programu z potrzebami (adresatów programu, środowiska lokalnego itp.) zgodność wiedzy i umiejętności nabytych przez uczestników programu z jego założeniami 2. Kryterium efektywności: zmniejszenie ilości zachowań (patologicznych, ryzykownych) u uczniów poprawa klimatu szkoły (w zakresie przewidzianym w programie) wzrost kompetencji wychowawczych u nauczycieli, rodziców itp. III Metody zbierania informacji 1. Metody bezpośrednie: obserwacja zachowań uczniów, analiza odpowiednich dokumentów szkolnych (dzienniki klasowe, dziennik pedagoga szkolnego, dzienniczki uczniów, klasowe zeszyty pochwał i uwag), analiza osiągnięć uczniów, wywiady, informacje zwrotne od nauczycieli dotyczące zachowań uczniów 2. Metody pośrednie: badania kwestionariuszowe, ankiety, wypracowania uczniów, prace plastyczne uczniów, sondaże itp. IV Opracowanie i prezentacja wyników badań podczas rad pedagogicznych. 8