RESPEKTOWANIE NORM SPOŁECZNYCH W SZKOLE RAPORT EWALUACYJNY Zespół w składzie: Dorota Domańska Dorota Just Biała Podlaska, marzec 2016
Pytania kluczowe: Czy uczniowie czują się w szkole bezpiecznie? Jaka jest skala poczucia braku bezpieczeństwa wśród uczniów? Jakich zachowań dotyczy identyfikowane przez uczniów zagrożenie? Z jakich źródeł pochodzą zagrożenia? Czy nauczyciele czują się w szkole bezpiecznie? Z jakich źródeł pochodzi identyfikowane przez nauczycieli szkoły zagrożenie? Czy uczniowie wiedzą, jakich zachowań się od nich oczekuje? W jaki sposób i w jakich sytuacjach komunikuje się uczniom, jakich zachowań się od nich oczekuje? Czy w szkole diagnozuje się zachowanie uczniów? W jaki sposób wykorzystywane są wyniki tej diagnozy? Czy podejmowane są działania wychowawcze mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań? Jakie to są działania? Co może zrobić szkoła - nauczyciele, rodzice, by zwiększyć poczucie bezpieczeństwa społeczności szkolnej oraz w jaki sposób wzmacniać właściwe zachowania?
Zespół ewaluacji w składzie: Dorota Just, Dorota Domańska opracował koncepcję ewaluacji wraz z narzędziami badawczymi, zebrał i przeprowadził analizę danych. Badania ankietowe, wśród wszystkich grup respondentów, zostały przeprowadzone w styczniu 2016 roku. Polegały na przeprowadzeniu ankiety wśród odbiorców ewaluacji: uczniów, rodziców, nauczycieli szkoły. Ankiety zostały przeprowadzone i podsumowane w zestawieniach zbiorczych w klasach kończących etap edukacyjny: III a SP 6 przez panią Ewę Romaniuk, VI a SP 6 przez p. Martę Grabiec, III a PG 5 i III LO-III a przez p. Marzenę Czech. Badaniami objęto 205-osobową grupę odbiorców ewaluacji, w tym: 91 uczniów, 76 rodziców, 38 nauczycieli. Do zebrania danych posłużyły kwestionariusze ankietowe. Wykorzystane w procesie badawczym ankiety zawierały pytania: otwarte, zamknięte i półotwarte. Pytania kluczowe i propozycje narzędzi badawczych zostały przedstawione Dyrektorowi Szkoły na radzie pedagogicznej. Zgromadzony materiał empiryczny zostanie wykorzystany w analizie raportu. Wszyscy badani, przed rozpoczęciem badań, byli poinformowani o celach badań, sposobie wykorzystania ich wyników oraz całkowitej anonimowości uzyskanych informacji. Jedynym ograniczeniem, jakie napotkał zespół ewaluacji przeprowadzający badanie, była liczba ankiet zwrotnych oraz brak odpowiedzi na pojedyncze pytania.
ANALIZA 1. Czy uczniowie czują się w szkole bezpiecznie? Wykres 1. Czy w swojej szkole czujesz się (Pana/Pani dziecko czuje się) bezpiecznie? Bezpieczeństwo w szkole 76% 75% 74% 73% 72% 71% 70% 69% 68% 67% Uczniowie Rodzice TAK
Badani uczniowie mają ogólne poczucie bezpieczeństwa w szkole tak odpowiedziało 70% uczniów. Podobnie twierdzą rodzice uczniów, bo aż 76% uważa, że ich dziecko czuje się bezpiecznie w szkole. 2. Jaka jest skala poczucia braku bezpieczeństwa wśród uczniów Badani uczniowie w skali 1-5 wysoko ocenili swoje poczucie bezpieczeństwa w szkole. 63(70%) uczniów twierdzi, że czuje się w szkole prawie bezpiecznie lub bezpiecznie (skala 3-5). Natomiast 28(30%) badanych uczniów stwierdziło, że w szkole nie czuje się bezpiecznie(skala 1-2). 18 rodziców (24%) z 76 badanych, przyznało, że ich dziecko nie czuje się w szkole bezpiecznie. Uczniowie, którzy nie czują się w szkole bezpiecznie to: 8 chłopców: SP6-6(75%), PG5-1(12,5%), LO-1(12,5%) 20 dziewcząt: SP6-8(40%), PG5-4(20%), LO-8(40%)
3. Jakich zachowań dotyczy identyfikowane przez uczniów zagrożenie? Z jakich źródeł pochodzą zagrożenia Uczniowie, którzy na skali oceniającej poczucie bezpieczeństwa, nie wybrali 5 (bardzo bezpiecznie), w kolejnym pytaniu wymieniali zachowania innych osób, z powodu których nie czują się bezpiecznie. Podobne pytanie skierowane było do rodziców uczniów. 52 (%) badanych uczniów najbardziej obawia się: 39 ośmieszania SP6(12-23%), a wśród uczniów PG5 i III LO(27-51%); 33 przezywania SP6-(18-35%), wśród PG5 i IIILO(14-27%); 31 wyśmiewania SP6(16-31%), wśród PG5 i III LO(15-29%); kolejne niepokojące zachowania to okradanie 22 SP6(3-6%), wśród PG5 i III LO(19-37 %); a także rozpowszechnianie plotek i oszczerstw również przez sms-y i Internet 24 SP6 (11-21%), PG5 i III LO(13-25%). Uczniowie wymienili także jako pojawiające się rzadziej: grożenie SP6(5-10%), PG5 i III LO (6-12%) oraz kopanie, bicie lub popychanie SP6(4-8%), PG5 i III LO(7-19%). Podobnie uważają badani rodzice. Ich zdaniem, ale w stopniu łagodniejszym, uczniowie najczęściej obawiają się: przezywania 20 (26%), wyśmiewania 17 (22%), ośmieszania 15 (20%). Rodzice wymieniali również pojawiające się rzadziej obawy związane z biciem, kopaniem lub popychaniem 13(17%),izolowaniem w klasie lub grupie 11(14%), rozpowszechnianiem plotek i oszczerstw również przez sms-y i Internet 10 (13%), grożeniem, zastraszaniem 7 (9%). Poniżej przedstawiony wykres ilustruje odpowiedzi respondentów na pytanie o źródło wymienionych wcześniej zachowań agresywnych.
Wykres 2. Źródło zagrożenia. Zagrożenia uczniów 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% wg uczniów wg rodziców wg nauczycieli 0% Uczniowie Nauczyciele Personel szkolny Obce osoby w szkole
Z analizy danych z wykresu wynika, że sprawcami zachowań agresywnych, których doświadczają uczniowie, są w zdecydowanej większości szkolne koleżanki i koledzy inni uczniowie 59%, podobnie uważają rodzice 68% i nauczyciele 61%. Kolejnym wymienionym źródłem niepożądanych zachowań są nauczyciele wg uczniów 13%, wg rodziców 7%, wg nauczycieli 7%. Personel szkoły(7%) to znacznie mniejszy procent zachowań agresywnych w szkole niż zaznaczone przez uczniów, rodziców i nauczycieli osoby obce w szkole, które stanowią wg uczniów 7%, wg rodziców 9%, wg nauczycieli 3% (w każdej grupie badanych jako osoby obce wskazano rodziców innych uczniów).
4. Czy nauczyciele czują się w szkole bezpiecznie? Wykres 3. Czy czuje się Pan/Pani bezpiecznie w szkole? Bezpieczeństwo nauczycieli w szkole 100% 80% Bezpieczeństwo 60% 40% 20% 0% Nauczyciele Badani nauczyciele (grupa badanych 38) czują się w szkole bezpiecznie. Tak odpowiedziało 100% ankietowanych.
5. Z jakich źródeł pochodzi identyfikowane przez nauczycieli szkoły zagrożenie? Źródłem identyfikowanych przez nauczycieli zagrożeń z przejawami agresji fizycznej i psychicznej są : uczniowie, rodzice, inni nauczyciele. Wśród 38 badanych w szkole nauczycieli 78% ankietowanych spotkało się z przejawami agresji fizycznej lub psychicznej. 61% badanych przyznało, że zetknęło się z przejawami agresji ze strony uczniów, 10% ze strony rodziców i 7% ze strony nauczycieli. Spośród ankietowanych nauczycieli tylko 22 % nie spotkało się z przejawami agresji w szkole.
6. Czy uczniowie wiedzą, jakich zachowań się od nich oczekuje? Na pytanie dotyczące znajomości praw i obowiązków ucznia (83%) badanych odpowiedziała, że zna swoje prawa i obowiązki. Najważniejsze prawa ucznia wymienione przez badanych to: prawo do wyrażania własnej opinii, własnego zdania (10,4%) prawo do bezpiecznego pobytu w szkole (11%) prawo do nauki (8%) prawo do uzyskania pomocy od nauczyciela (5,4%) prawo do odpoczynku (4,2%) Nieliczne osoby wymieniły prawo do poprawy ocen. Najważniejsze, zdaniem ankietowanych, obowiązki ucznia to: obowiązek nauki (30%) obowiązek dobrego zachowania (30,5%) obowiązek przestrzegania regulaminu szkolnego (20%) obowiązek chodzenia do szkoły i uczestniczenia we wszystkich zajęciach lekcyjnych (48%) obowiązek szanowania innych uczniów i nauczycieli (20,4%)
88% (80 ucz./91 ucz.) ankietowanych uczniów stwierdziło, że wie jakich zachowań oczekuje się od nich w szkole. Najczęściej wymieniano: dobre zachowanie, w tym: być grzecznym, uprzejmym, uczynnym, odpowiedzialnym, miłym, koleżeńskim ( 68%) kulturalne zachowanie oraz kultura osobista, w tym : dawanie przykładu młodszym, dobrze zachowywać się na lekcji, słuchać nauczycieli, być lojalnym, punktualnie przychodzić na lekcje, nie używać wulgaryzmów, nie dokuczać, nie obrażać (60%) zdyscyplinowanie na lekcjach, w tym: nie przeszkadzać innym, nie rozmawiać na lekcji, uważanie słuchać nauczycieli, nie spać podczas lekcji, systematycznie uczęszczać na lekcje, (55%) szanowanie innych uczniów, nauczycieli i pracowników szkoły (34%) systematyczne i samodzielne odrabianie lekcji, przygotowanie do zajęć i aktywność podczas lekcji, mieć dobre wyniki w nauce (30%) ćwiczyć na lekcjach wych. fizycznego (3%) usprawiedliwianie nieobecności w terminie (2%) przestrzeganie bezpieczeństwa (5%) zmiana obuwia(2%) zaangażowanie w życie klasy i szkoły (2%).
Zasady respektowania norm społecznych w szkole 83% badanych uczniów stwierdziło, że przestrzega norm społecznych obowiązujących w szkole. 17 % nie przestrzega norm społecznych. 100% badanych rodziców stwierdziło, że ich dzieci przestrzegają norm społecznych obowiązujących w szkole. Odmiennego zdania byli nauczyciele. Zdaniem 47% ankietowanych, uczniowie przestrzegają norm społecznych obowiązujących w szkole. Natomiast 52% uważa że uczniowie nie przestrzegają norm społecznych obowiązujących w szkole.
Wykres 4. Czy przestrzegasz (Pana/Pani dziecko przestrzega, uczniowie przestrzegają) norm społecznych obowiązujących w szkole? Normy społeczne w szkole 100% 80% 60% 40% TAK NIE 20% 0% Uczniowie Rodzice Nauczyciele
Ankietowani nauczyciele wymienili następujące normy społeczne, których, ich zdaniem, nie przestrzegają uczniowie: wulgarne słownictwo wobec nauczycieli, personelu, innych uczniów, niewłaściwe zachowanie podczas lekcji, stosunek do obowiązków szkolnych, tolerancji, szacunku do drugiego człowieka, używanie telefonów komórkowych podczas lekcji. Reakcje nauczycieli następujące: rozmowa indywidualna z uczniem (80%) rozmowa z wychowawcą ucznia (62%) na nierespektowanie norm społecznych przez uczniów są uwaga pisemna w dzienniku ( stosowanie punktowego systemu oceniania zachowania) (42%) powiadomienie rodziców (52%) rozmowa z uczniem i rodzicem (57%) zgłoszenie pedagogowi szkolnemu (16%) wskazanie wzorców do naśladowania(16%) w sytuacjach szczególnych powiadomienie Sądu Rodzinnego (1%)
7. W jaki sposób komunikowane jest uczniom, jakich zachowań się od nich oczekuje? Według badań, nauczyciele komunikują uczniom, jakich zachowań się od nich oczekuje. Połowa badanych nauczycieli (50%) czyni to na lekcjach wychowawczych. Podobny odsetek ankietowanych (65%) podczas rozmów indywidualnych. 31% zwraca uwagę uczniom, powołując się na Regulamin Szkoły i Statut. Nauczyciele wygłaszają pogadanki, rozmawiają z całą klasą, bezpośrednio po sytuacji, w której doszło do złamania jakiejś normy społecznej. Zdecydowana większość ankietowanych rodziców, bo aż 83%, stwierdziła, że zna dokumentację szkolną, m.in.: Statut Szkoły, Regulamin Szkoły, Szkolne programy: Profilaktyczny i Wychowawczy oraz inne dokumenty dotyczące praw i obowiązków ucznia, jak również respektowania norm społecznych.
Wykres 5. Źródło zapoznania z normami społecznymi obowiązującymi w szkole. Źródło zapoznania z normami społecznymi 79% 78% 77% 76% 75% Wychowawca 74% 73% Uczniowie Rodzice
Analizując dane z powyższego wykresu, można stwierdzić, że wychowawca klasy odgrywa główną rolę w zapoznaniu, zarówno uczniów (79%), jak i rodziców (75%) z normami społecznymi obowiązującymi w szkole, w tym zachowaniami, jakich się oczekuje od uczniów. 11% ankietowanych uczniów zapoznało się samodzielnie z dokumentacją szkolną. 10% dowiedziało się od innych nauczycieli lub uczniów. Tylko 4% badanych rodziców poznało dokumentację szkolną od innych rodziców.
8. Czy w szkole diagnozuje się zachowanie uczniów? Jeżeli tak, to w jaki sposób wyniki tej diagnozy są wykorzystywane? Wykres 6. Czy w szkole diagnozuje się zachowanie uczniów? Diagnozowanie uczniów 70% 60% 50% 40% 30% Diagnoza uczniów 20% 10% 0% Pedagog Wychowawca Inni nauczyciele
100% ankietowanych nauczycieli przyznało, że w szkole diagnozuje się zachowanie uczniów. Zdaniem badanych, diagnozę zachowania uczniów przeprowadzają najczęściej wychowawcy klas 63%, jak również inni nauczyciele 39% i pedagog szkolny 19%. Wyniki diagnozy wykorzystywane są w następujący sposób: do analizy i tworzenia odpowiednich programów profilaktycznych, wychowawczych wszelkich zmian nanoszonych w dokumentacji szkolnej (43%) na zespołach samokształceniowych w planowaniu działań wychowawczych (37%) do dalszej pracy dydaktyczno wychowawczej z uczniami w tym, m.in. lekcji wychowawczych, rozmów z uczniami oraz rodzicami, spotkań z przedstawicielami służb mundurowych, spotkań z psychologiem (66%) do tworzenia programów zaradczych wnioski, monitoring procesu wdrażania, ewaluacja (26%).
9. Czy podejmowane są działania wychowawcze mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań? Jakie to są działania? 86% ankietowanych rodziców i 100% ankietowanych nauczycieli przyznało, że w szkole podejmowane są działania wychowawcze mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań. Wykres 7. Czy w szkole podejmowane są działania wychowawcze mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań? Działania wychowawcze podejmowane w szkole w celu eliminowania zagrożeń 100% 95% 90% 85% TAK 80% 75% Rodzice Nauczyciele
Badani rodzice wymieniają tu następujące działania szkoły: rozmowa wychowawcy z rodzicami rozmowa nauczyciela z uczniem pogadanki, rozmowy indywidualne kontrola korytarzy w czasie przerw dyżury nauczycieli współpraca z pedagogiem szkolnym rozmowy z dyrektorem monitoring częściej (współpraca) spotkania i rozmowy z rodzicami szybka reakcja na różne problemy
Biorący udział w badaniu ankietowym nauczyciele wymienili następujące działania wychowawcze szkoły, mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań: wychowawcze plany pracy (70%) współpraca spotkania, wywiadówki, rozmowy z rodzicami (58%) pogadanki (48%) współpraca z pedagogiem (43%) współpraca doradcą zawodowym(20%) współpraca z policją, z sądem rodzinnym (18%) przedstawienia teatralne, profilaktyczne (50%) programy profilaktyczne (35%) rozmowy indywidualne z uczniami (85%) program wychowawczy i profilaktyczny szkoły (30%) współpraca z Poradnią Psychologiczno Pedagogiczną (30%).
10. Czy podejmowane działania wychowawcze wpływają na zmniejszenie (eliminowanie) zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań? Zdaniem 76 % badanych rodziców oraz 95% badanych nauczycieli podejmowane przez szkołę działania przynoszą pożądany efekt wychowawczy. Jednak 23% rodziców i 5% nauczycieli uważają, że podejmowane działania wychowawcze nie eliminują zagrożeń i nie wzmacniają właściwych zachowań. Zdaniem rodziców, by zwiększyć poczucie bezpieczeństwa całej społeczności szkolnej, szkoła nauczyciele i rodzice, powinna podejmować następujące działania: zwiększyć kary: stosować nagany, zaostrzyć dyscyplinę, wyciągać konsekwencje ze złego zachowania i szybko reagować informować o zagrożeniach, wskazywać, które zachowania są właściwe, a które niepożądane obserwować uczniów, poświęcać im więcej czasu, częściej ich kontrolować zacieśnić współpracę: rodzic nauczyciel rozmawiać z uczniami uczyć tolerancji powiadamiać rodziców o wybrykach uczniów zwiększyć bezpieczeństwo na przerwach zatrudnić na stałe logopedę i socjoterapeutę
Podobnie odpowiadali ankietowani nauczyciele. Ich zdaniem, szkoła nauczyciele przy wsparciu rodziców, by zwiększyć poczucie bezpieczeństwa całej społeczności szkolnej powinni podjąć następujące działania: zacieśnić współpracę: nauczyciel rodzice podejmować bardziej stanowcze działania w stosunku do uczniów sprawiających problemy wychowawcze, zaostrzyć dyscyplinę reagować na każdy przejaw agresji pilnować przestrzegania regulaminu szkolnego i wyciągać konsekwencje wspólnie planować podejmowanie szerszych działań i rozwiązywanie problemów monitorować na bieżąco zachowania uczniów rozmawiać z wychowawcami klas zbudować atmosferę wzajemnego zaufania i szacunku
PODSUMOWANIE Analiza zebranego materiału pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków: Uczniowie czują się w szkole bezpiecznie, choć doświadczają, ze strony innych uczniów, różnego rodzaju zachowań agresywnych, mających charakter agresji psychicznej, a zwłaszcza agresji słownej. Nauczyciele czują się w szkole bezpiecznie, ale spotykają się z przejawami agresji (najczęściej ze strony uczniów). Nie wszyscy uczniowie wiedzą, jakich zachowań się od nich oczekuje i nie zawsze przestrzegają norm społecznych obowiązujących w szkole. Nauczyciele komunikują uczniom, jakich zachowań się od nich oczekuje. Czynią to zwłaszcza na lekcjach wychowawczych i podczas rozmów indywidualnych. W szkole diagnozuje się zachowanie uczniów i wykorzystuje się wyniki tej diagnozy do tworzenia różnego rodzaju programów profilaktyczno wychowawczych, zaradczych oraz do dalszej pracy dydaktyczno wychowawczej. W szkole podejmowane są różnego rodzaju działania wychowawcze mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań.
Wnioski do dalszej pracy : Na pierwszych zebraniach przeprowadzać rozmowę z rodzicami dotyczącą sposobu rozwiązywania konfliktów między uczniami oraz kolejności zgłaszania odpowiednim osobom w szkole (uczniowie czują się zagrożeni przez osoby obce w szkole - rodziców innych uczniów). Przypominać uczniom i omawiać normy społeczne obowiązujące w szkole. Warto także zapraszać specjalistów w dziedzinie wychowania i rozwoju. Zweryfikować metody i formy działania w stosunku do uczniów sprawiających problemy wychowawcze. Działania wychowawcze powinny być bardziej restrykcyjne(ustalone na zespole wychowawczym). Przekazywać informacje na temat konkretnych uczniów wychowawcom przejmującym klasę w kolejnym etapie edukacyjnym.